Zwijgend, eerbiedig en bedroefd
uitgeleide van beminde Prinses
Den Haag
Slechts krans van Nederlands
Verzetaan de witte koets
n
STILLE
STAD
I-,Tienduizenden langs de route
Vorstelijke «jasten arriveerden
in mistig Nederland
Uit België
z Gedenckklanck
en koralen
Nachtelijke koude getrotseerd
voor plaats hij Nieuwe Kerk
DEFILE LANGS
GRAFKELDER
KRANSLEGGING
IN EEDE
Schoten en klokgebeier accentueerden de stilte
Opgericht 1 maart 1860
Zaterdag 8 december 1962
Tweede blad no. 30827
afgegaan door vijf ruiters van de
Haagse gemeentepolitie in ceremo
nieel tenue.
Dadelijk, toen de stoet langzaam
in beweging kwam voor de tocht door
de Haagse binnenstad, langs Rijswijk
en door Delft, was er het zwaar dreu
nend geluid van de minuutschoten.
Op het Malieveld in Den Haag wer
den de schoten afgevuurd door een
uit zes 25-ponders bestaande batterij
van de 11e afdeling veldartillerie.
Ook op de vliegbasis Ypenburg klon
ken minuutschoten. Hier was het 'n
batterij van de 12e afdeling veld
artillerie. die de Prinses op haar
laatste gang eer bewees.
ur De doffe dreun van minuutschoten vermeng-
'de zich vanochtend in de winterse lucht boven
n Den Haag, Rijswijk en Delft met het gebeier
der kerkklokken. Langzaam bewoog zich de
c kilometers lange, stille stoet, die de „Moeder
;'des Vaderlands" Prinses Wilhelmina naar
u haar laatste rustplaats begeleidde. Koralen, ge-
zangen en liederen, in rustig marstempo ge-
speeld, omzweefden de stoet. In het midden
i ervan een kleine witte wagen met acht met
5 wit gedekte paarden bespannen. In deze wagen
Vele tienduizenden van haar volk stonden langs de route geschaard
1 zwijgend, eerbiedig, bedroefd. Tienduizenden van haar volk en honderd
je duizenden, die met haar de vreugden en de droefheid, de zonnige en de
e duistere dagen, oorlog en vrede van haar vijftigjarige regering deelden.
In de stoet zag men haar in het wit geklede dochter Koningin Juliana
samen in een rijtuig met de Prins der Nederlanden, gekleed in gala-uniform
van generaal der mariniers. In het volgende rijtuig haar kleindochters, de j
vier Prinsessen van Oranje, eveneens in het wit gekleed.
De zware stappen van de vele honderden militairen, het getrappel der
i paardehoeven en de ratel der rijtuigwielen werden gedempt ln het zand, dat
I over de straten was gestrooid,
r
Reeds in de vroegte was de route zich de stoet In beweging zette, voor-
Den Haag. Rijswijk en Delft af
gezet. Een van de punten, waarop
de belangstelling van de zijde
l'van het publiek concentreerde, was
vanzelfsprekend het kleine, statige
^Koninklijke Paleis aan het Lange
>jVoorhout, vanwaar de tweeëneen-
halve kilometer lange witte stoet ver-
t trekken ging.
Omstreeks kwart over negen be-
hier de hoge gasten van Huis
,ten Bosch te arriveren: de Konink
familie, de koningen van Dene
marken en Noorwegen. Prinses Alice
t gravin van Anthlone, Prins Louis-
Ferdinand van Pruisen en Prinses
van Pruisen, de Vorst en Vor-
van Wied.
Geen roffels
I
In groot stilzwijgen voltrok zich
e deze aankomst der Vorstelijke gas
men. De erewacht presenteerde het
geweer, maar de kapel liet tijdens
deze wacht de instrumenten rusten
evenmin werden er roffels gesla-
n gen.
h Het was om ongeveer kwart voor
ictien dat de eigenlijke uitvaartplech
een aanvang nam. De tien
dienstdoende kamerheren, overeen-
fjkomstig de voorschriften van het Hof
rAn grootgala gekleed, stelden zich op
achter de witte koets. Het was op dat
2(ogenblik, dat de rust werd verbroken.
E Langzaam werd het stoffelijk over
schot van prinses Wilhelmina van
ihet bordes van de Paleis naar be
eneden gedragen. De erewacht pre-
senteerde het geweer en zacht klon
ken de tonen van het Wilhelmus.
- gespeeld door de Jan Willem Friso-
kapel. over het Voorhout en de dui-
zenden Nederlanders die hier van
k zeer nabij de Prinses de laatste eer
M wilden bewijzen.
v! Wederom bleek, welk een bijzon-
li dere plaats het Nederlands verzet
'atot op haar laatste dag moet hebben
a Ingenomen in het hart van Prinses
Wilhelmina. Aan de witte koets werd
gslechts één enkele krans bevestigd.
2(van witte chrysanten, en voorzien
s van een wit lint, waarop slechts de
1 simpele woorden „Nederlands ver-
stonden aangegeven,
Slippendragers
n| Toen de vier slippendragers zich
c vervolgens terzijde van de koets had-
2:den opgesteld, traden Koningin Ju-
z liana en Prins Bernhard en de Prin
sessen Beatrix. Irene. Margriet en
Marijke naar buiten, gevolgd door de
Vorstelijke gasten.
a Daarna het was tien uur was
jj het moment aangebroken, waarop
rustte het stoffelijk omhulsel van de Prinses.
Op de koperen naamplaat, die op het deksel van
de eenvoudige doodkist van Japans eiken is
bevestigd staat gegrifd: „Wilhelmina, Helena,
Pauline, Maria, Prinses der Nederlanden, Prin
ses van Oranje-Nassau, Hertogin van Meck
lenburg, Koningin der Nederlanden van 23
november 18904 september 1948. Geboren
31 augustus 1880. Overleden 28 november
1962".
ruimte voor het publiek, omdat voor
de stoet zelf driekwart van het plein
was gereserveerd.
Hoewel ontelbare tienduizenden
langs de gehele route de indrukwek
kende stoet volgden, was het toch
niet zo druk als aanvankelijk werd j
verwacht. Ten dele zullen de vrij on-
gunstige weersvooruitzichten hierin
een rol gespeeld hebben, maar zeker
ook de televisie-reportage, die door
de volledigheid velen in huis hield, j
Hier en daar waren er zelfs meer po-
litiemannen en militairen dan be-
platform en de rolbanen van het
vliegveld beschikbaar was, werd on
geveer een derde bezet. Pas tegen het
tijdstip, waarop de stoet de veVkeers-
rotonde „Ypenburg" begon te nade
ren. stroomden wat meer belangstel
lenden toe.
De militairen langs de weg kleumden
in de kille wind. Het publiek groep
te bij voorkeur samen onder de be
schutting van de grote verkeers
borden. of drentelde wat heen en
weer tussen de weg en de oude
hoofdingang van het vliegveld.
Daar deden patatkramen en soep
verkopers hun zaken. Het publiek
kon ook koffie kopen bij de kan-
tinedienst van het leger. Het was
bijzonder rustig langs de weg. Er
was gerucht van schuifelende voe
ten van de wachtenden, het vage
luiden van ver-verwijderde kerk
klokken.
Soms klonk even een flard van een
gesprek van een militaire walkie-
talkie en hier en daar hoorde men
het radio-verslag uit zakontvangers
die het publiek bij zich had. Om de
minuut klonk de droge knal uit een
van de zes stukken geschut op het
vliegveld.
Snel neg
Om tien over elf passeerde de stoet
het vliegveld. De Koninklijke mili
taire kapel speelde „Wilt heden nu
treden". De slippendragers en de ka
merheren liepen op dit gedeelte van
de route niet naast de lijkwagen, die
in kalm tempo in de richting van de
vage contouren van Delft reed.
Alles was verstild, terwijl de stoet
langs trok. Even werd de koude ver
geten. Niet zodra was de witte lijk
koets gepasseerd of velen spoedden
zich terug naar hun auto's en wacht
ten de rest van de stoet niet af.
Hoewel de opkomst bij deze koude
nog goed te noemen was. was het
gezien de genomen maatregelen te
leurstellend. merkte een hoogge
plaatste functionaris op.
langstellenden.
Op doken
Doodstil
Doodstil was het overal toen de
kist. bedekt met de driekleur met
vier witte pluimen op de hoeken en
vier met wit omfloerste brandende
lantaarns voorbijtrok. Stil en bewo
gen zag men het stoffelijk overschot
van Prinses Wilhelmina op haar
laatste reis voorbijgaan.
Stil was ook het bedroefde gezicht
van Koningin Juliana in het eerste
volgrijtuig. Iedereen, die dit gezien
heeft, moet diep gevoeld hebben, dat
hier een bedroefde dochter haar
moeder op haar laatste reis volgde.
Hetzelfde gold voor de vier Prinses
sen. evenals de Koningin in het wit
gekleed.
Aan het Rijswijkseplein gekomen
verlieten de slippendragers. de ka
merheren en de dragers de stoet om
per auto tot aan de grens van Delft
vervoerd te worden. Daar moesten zij
hun plaatsen weer innemen.
Van Den Haag naar Rijswijk ging
het langs de lange, vrijwel rechte
Rijswijkseweg en Haagweg. Er was
enkel verkeersgeraas rond de route.
Zelfs de Spoorwegen hielden de „ijze
ren paarden" in toom zolang de stoet
onder het spoorwegviaduct doorreed.
Om elf uur bereikte de stoet de
Hoornbrug, waar de bebouwde kom
verlaten werd.
Parkeerruimte
Dank zij het scheppen van veel
parkeerruimte op het vliegveld Ypen
burg en de oude Rijksweg 13. alsook
de breedte van de nieuwe Rijksweg
was daar plaats voor talloos vele toe
schouwers. Ook langs de aftakking
van de Rijksweg naar Delft konden
velen een plaats vinden. Bij het ver
der inrijden van de oude veste werd
de ruimte steeds minder. Op een deel
van het traject door Delft, het
Noordeinde. de Oude Delft, de Nieuw-
straat en Cameretten was vrijwel
geen publiek toegelaten. Ook op de
Grote Markt was niet bijzonder veel
In Rijswijk stonden nog wel veel
mensen langs de route, die de stoet
in hoog tempo volgde. Om goed te
kunnen zien waren tientallen op da
ken en in bomen geklomen, onder wie
vele amateurfotografen en -filmers.
De zon brak nog even door, en gunde
de duizenden toeschouwers een goed
overzicht over de stoet. Reeds vroeg
hadden velen zich langs de route op
gesteld. warm ingepakt tegen de kou
de wind. Sommigen hadden klompen
aan om koude voeten te voorkomen.
ten burg
Bij het vliegveld Ypenburg stonden
er ook duizenden, maar zeker geen
tienduizenden. Van de parkeerruimte
voor ruim 10.000 auto's, die op het
Verrassende landing
op Schiphol
Koning Olaf van Noorwegen is
gistermiddag in Nederland aangeko
men. Hij maakte de reis in een Ca-
ravelle-lijnvliegtuig van de SAS dat
slecht zicht trotseerde en tot ieders
verbazing dwars door de dichte mist
op Schiphol landde.
Sinds kwart voor drie, toen een
Ujntoestel van Alitalia Schiphol nog
wist te vinden, was geen enkel vlieg
tuig meer geland. Drie vluchten wa
ren geannuleerd en twee machines
waren naar andere steden uitgewe
ken. Tegen vier uur arriveerde de Ca-
ravelle van de SAS boven Amster
dam. Het toestel cirkelde even rond.
Het zicht op Schiphol, dat met de
minuut slechter werd, was toen nog
circa 300 meter.
Op het sombere platform stond
niettemin een erewacht van het re
giment Van Heutsz aangetreden, sa
men met het fanfarekorps der genie.
Niemand geloofde echter, dat de Ko
ning inderdaad zou aankomen.
Maar iedereen vergiste zich. De ge
zagvoerder wist de landingsbaan te
vinden, en precies op tijd rolde het
vliegtuig het platform op.
Per trein
Koning Frederik IX van Denemar
ken en Prins Louis Ferdinand en
Prinses Kira van Pruisen zijn gister
avond per trein in Den Haag aan-
gekomen.
Namens de Koningin werd de
i Deense Koning begroet door jhr. mr.
;dr. Tjarda van Starkenborgh Sta-
chouwer. groot-officier van de Ko
ningin. Ter begroeting van Prins
Louis Ferdinand en Prinses Kira
I was aanwezig de grootofficier luite-
nant-generaal H. F. M. baron van
i Voorst tot Voorst.
Uitgeweken
Groothertogin zou aankomen op
Ypenburg, maar dit vliegveld was al
zo in de mist gehuld, dat een lan-
I dingspoging moest worden opgege-
j ven en dat het toestel moest uitwü-
I ken naar Soesterberg.
Retour
De mist is er de oorzaak van ge
weest. dat het vliegtuig, waarmee
Prinses Alice, gravin van Athlone,
naar Nederland reisde, terug moest
keren naar Engeland. Het toestel
kon namelijk niet meer landen op
een Nederlands vliegveld. De gravin
van Athlone is daarna met de nacht
boot naar Hoek van Holland gereisd.
Het vliegtuig, dat Groothertogin
Charlotte van Luxemburg naar Ne
derland heeft gebracht, is gistermid
dag om vijf voor vier op Soesterberg
geland. Het was de bedoeling, dat de
De rouwstoet passeert de
Kneuterdijk op weg naar Delft
i I
Onderweg van Paleis Lange
Voorhout naar Nieuwe Kerk
speelden de militaire muziek
korpsen in de rouwstoet geen
treurmuziek. In plaats daarvan
werden, aangepast aan het mi
litaire marstempo, de volgende
liederen uit Valerius Gedenck
klanck en koraalmuziek ten ge
hore gebracht: „O, Nederland
let op uw saeck", „Nader mijn
God tot U", „O. Heemskerck",
U geldt de zaak", „Gelukkig is
het land". „Nooit kan het geloof
te veel verwachten", „Merck toch
hoe sterek", „Jezus. Rustpunt
van mijn leven", „Waar dat men
sich al keert of wendt". ,3eveel
gerust Uw wegen". „Eén naam
is onze hope", „Jezus is mijn
Toeverlaat", „Boven de sterren",
„Voorwaarts, Christen strijders".
„Nader tot U, o Heer", „Zou
mijn dood een graf doen beven"
(gez. 243). „Nader, nog nader, U
meer nabij", „Here Jezus, Gij
zijt mijn", „Wilt heden nu tre
den" en „Ik heb geloofd en
daarom zing ik".
De plaats die de muziekkorp
sen in de stoet innamen was ook
bepalend voor de plaats van de
strijdmachtonderdelen in het
escorte zodat van de protoco-
laire volgorde marine, land
macht, luchtmacht was afgewe-
weken. De Koninklijke Militaire
Kapel was namelijk voorin in
de stoet ingedeeld.
Koning Boudewijn van België en
Koningin Fabiola arriveerden van-
morgen om enkele minuten vóór elf
per koninklijke trein in Delft, in ge
zelschap van de Belgische ambassa-
deur in ons land, baron Van der
Straten Waillet en diens echtgenote,
die van Roosendaal af waren mee-
gereisd.
I Het vorstelijk paar werd op het
I gure perron, dat al een half uur te
voren voor het publiek was afgeslo
ten, ontvangen door de kamerheer
in buitengewone dienst van H.M. de j
Koningin, vice-admiraal N. A. Rost
van Tonningen en de burgemeester 1
van Delft, de heer D. de Loor. Op I
I het perron stond een erewacht op- I
I gesteld van honderd man van de ge-
1 neeskundige troepen uit Nunspeet, j
twee posten van de Koninklijke Ma
rechaussee in ceremonieel tenue en I
I het fanfarekorps van de genie uit
Den Bosch. Dit korps zette het Bel-
1 gisch volkslied in toen de trein, pre
cies volgens tijdschema, het station
I binnenreed en stil hield voor de rode
loper.
1 Het ceremonieel op het station was
tot het uiterste beperkt. Onmiddellijk
I na de begroeting inspecteerde de in
generaalsuniform geklede Koning de
erewacht waarbij hij de comman-
I dant in verwarring bracht door met
uitgestoken hand op hem toe te stap
pen daarna stapte het gezelschap
direct in de auto van het Neder
landse hof, die de Belgische konink-
j lijke standaard droeg.
J Buiten het station hadden enkele
I honderden Delftenaren de koude ge-
trotseerd om de vorstelijke aankomst
gade te slaan. Veel sympathie be
stond onder hen vooral voor Ko
ningin Fabiola, die er in haar grijze
mantel, afgezet met een lichtgrijze
bontkraag, bijzonder charmant ult-
zag.
Het Belgische vorstelijke paar bleef
I H.M. Koningin Juliana en maar enkele uren in ons land. Van-
Z.K.H. Prins Bernhard nemen ™'ddi« r«' v"trok
i het van het station Hollandse Spoor
plaats in het eerste volgrijtuig. in Den Haag, weer naar Brussel.
Vroege belangstelling
langs hele route
Tientallen mensen hebben van-
nacht op de Grote Markt in Delft
I gebivakkeerd om zeker te zijn van
een goede plaats bij de uitvaart. De
politie in Rijswijk heeft afgelopen
nacht tientallen automobilisten ver
wijderd. die in hun auto's langs de
route wilden overnachten. Zij werden
naar andere straten verwezen. Het
verkeer heeft zich volgens de politie
stipt gehouden aan de gegeven in
structies en de aanrijroutes naar
Den Haag, Delft en Rijswijk verme
den. Al vóór het ochtendgloren
wachtten honderden belangstellen
den bij de grote parkeerplaats op en
bij het vliegveld Ypenburg, die om
zes uur werd opengesteld. Langs de
16 kilometer lange route zijn van
nacht duizenden ijzeren afzethekken
geplaatst, die uit verscheidene ste
den waren aangevoerd. Voortdurend
moesten de wegen en opritten met
zand en zout worden bestrooid. Om
7 uur zijn in Den Haag en Delft
met extra treinen de eerste militai
ren aangekomen. Om half acht wa
ren zij alle 10.000 man gearriveerd,
waarna ze met bussen naar hun
plaatsen langs de route werden ge
bracht.
Vier in het wit geklede Prin
sessen verlaten het Paleis aan
het Lange Voorhout ten geleide
ran Haar Grootmoeder op haar
laatste gang%
Na afloop van de plechtige
bijzetting is omstreeks vier uur
hedenmiddag de kerk openge
steld voor het publiek, dat langs
de grafkelder kan defileren.
Aan het défilé, dat tot van
avond negen uur duurt, kan
iedereen deelnemen. De volgen
de week bestaat er van maan
dag tot en met vrijdag dagelijks
van negen uur des morgens tot
negen uur des avonds nog ge
legenheid langs de Koninklijke
grafkelder te defileren, evenals
zaterdag 15 december van negen
uur des morgens tot vfjf uur des
middags.
Den Haag was een stille stad, deze
ochtend van de uitvaart van Prin
ses Wilhelmina. Op een wonder
lijke wijze leek het klokgebeier tus
sen acht en negen uur tijdens de
gang van de stoet door de Haagse
straten deze diepe stilte eerder te
verstreken dan te verzwakken.
De kille wind streek de laatste neve
len weg boven de Hofstad, een
schrale winterzon gaf de uitvaart
plechtigheid een stemmige belich
ting. Groot moet het aantal Hage
naars zijn geweest dat de uitvaart
van Prinses Wilhelmina op de
voet heeft gevolgd bij de T.V.
Klein echter was het tal dergenen,
die zich langs de route achter de
afzettingshekken had opgesteld.
Om zeven uur 's ochtends zag men
weliswaar enkele mensen op stoe
len gezeten bij de Kneuterdijk en
het Lange Voorhout; weliswaar
had omstreeks dezelfde tijd een
oude dame reeds op een rieten
stoel bij de Hoornbrug plaats ge
nomen, maar geen enkel ogenblik
hebben de honderden agenten van
de gemeente- en de rijkspolitie
voor problemen gestaan.
Den Haag heeft ln overwegende
mate de plechtigheid in de huis
kamers gevolgd. Er zou zeker voor
tienduizenden toeschouwers meer
meer plaats zijn geweest. Ook de
parkeerruimten, zoals die aan het
Malieveld, waar een grote toevloed
van wagens was verwacht, werd
slechts voor een klein deel bezet.
Het Haagse stadsbeeld werd geken
merkt door wat drukte langs de
route en overigens door verlaten
straten, tot in het hart van de bin
nenstad. Want dat droeg in niet
geringe mate bij tot de sfeer van
onwezenlijkheid. De winkels waren
gesloten, het verkeer was minimaal,
ook op enige afstand van de door
de politie afgesloten „kring" rond
om de route. Ook nu weer is geble
ken hoezeer een medium dat een
gebeuren in de huiskamers brengt
en zichtbaar maakt, vele aspecten
van dat gebeuren sterk beïnvloedt.
Om half tien vanmorgen werd in
een ijzig koude wind by het monu
ment in Eede bij Aardenburg, dat
werd opgericht ter herinnering aan
het feit, dat daar op 13 maart 1945
H.M. Koningin Wilhelmina na een
afwezigheid van bijna vjjf jaar voor
het eerst de landsgrens overschreed,
een krans van witte chrysanten ge
legd namens het provinciaal bestuur
van Zeeland. Dit gebeurde door de
in Aardenburg wonende leden van
Provinciale Staten, mevr. E. van den
BroeckeDe Man en de heer C. van
Bellegen. Daarna legde de waarne
mend burgemeester van Aardenburg,
de heer A. I. Catsman, in tegenwoor
digheid van de wethouders een
bloemstuk namens de gemeente Aar
denburg. Een aantal inwoners van
deze gemeente legden vervolgens
groen en bloemen aan de voet van
het monument»
