IC
MET ESSO BENT U BETER UIT!
New-Y~ork.se beurs geeft blijk
van steeds meer vertrouwen
lehabilitatie pro forma der
ontaarde kunst" in Munchen
kerkdiensten Leiden en omgeving
X:
Matige ontwikkeling
conjunctuur verwacht
Vüvt UW2Mt,l
PRACHTIG TANKSTATION
3.90
Zij vormde kritiek
jp het wereldbeeld
Toenemende
vraagt
meer
beroeps be volk i i tg
bed rijfsexpa nsie
EXPOSITIE ZONDER WEERGA
-Kunstbezit ging in vuur op
\ermogen tot
concurrentie
I fffGÜP.
I BROS: I
LEIDSCH DAGBLAD ZATERDAG 8 DECEMBER 1962
j^onilag 9 december
;n'
('Lelden. Herv. Gem.: Pieterskerk:
ids. P. Kloek (H.A.).
-JHooglandse kerk: 10.30 u ds J. A.
ikhof en 7.30 u Oecum. samenkomst
ds. J. T. Mackenzie (Rem.) en
Dronkert (Geref.).
Marekerk: 10.30 u ds J M. D. van
jn Berg en 5 u dr. P. L. Schoonhelm.
Oosterkerk: 10 u ds. J Groot.
Bethlehemkerk: 10 u ds. Joh. Poort
nf A).
„-Maranathakerk: 10.30 u ds. H. J. van
Thterberg (H.A.).
raBevriJdlngskerk: 9 u ds. H. Bouter
idLA
"Konlngskerk: 10 u ds. A. J. Kret.
>el|ierv. Ulo-school. Asserstraat: 9 en
- 30 u ds. D J. Vossers (H.A.).
\'er. van VrlJz. Hervormden. Leldse
klilkshuls: 10.30 uur ds. J. Heldlnga te
usarlem.
"fegllse Wallonne: 10.30 ds. R. Blom-
:n»ert te Rotterdam.
Academisch Ziekenhuis: 10 u ds.
ferlnga te Katwijk
ctpiaconessenhuls: 10.30 u ds. J. de
enJeugdkerk. Aula Gymnasium: 10
st heer L. de Liefde.
^ulderkerk: 3 u kerkdienst voor do-
ïnperef. Kerk. Zulderkerk: 10.30 en 5
ris. De Boer.
Tetrakerk, Surlnamestraat: 10 en 5
n, Ir ds. Haverkamp.
.„Kerk Oude Vest: 10 en 5 uur dr.
■"■bnkert.
ieïlaranathakerk: 9 en 5 uur ds. Heule
bevrijdingskerk, Aerent Bruunstraat:
80 en 5 uur ds. Maaskant.
gCroenhoven: 10 uur dr. Westerink.
l alle diensten Heilig Avondmaal en
l. bovendien Dankzegging).
2hr. Geref. Kerk (In Zulderkerk,
"inmenschansweg) 9 uur (onderw
nze Vader die ln de Hemelen zijt"
3 uur (onderw „Slmson als ad-
itsgetulge) dr. Velema.
Seref. Kerk (vrijgem.): 10 en 5 uur
W G. de Vries (HA),
vang. Chr, Gemeenschap (Mlddel-
;racht 3)10 en 5 uur de heer Dlk-
Raadhulsstraat: 10 uur ds. W. Wijma ds. J. P. Honnef. Geref. Kerk' 10
en 6.30 u. ds K. H. Schuring. Salvatorl- ds. F. Mlnnema en 6.30 u ds J. Ban-
laptlstengem 10 en 5.30 uur de
r H. Schouten Jr. (vrijdag 6 uur
stond).
Joopsgez. Gem.: 10 30 u dr S. L.
"eus.
;m. Gem.: 10.30 uur da. A. M. L.
el te Lochem.
Ihrlstlan Science (Steenschuur 4):
10 uur dienst.
ClOrlJe Kath. Kerk (Vreewijkstraat 9)
10 uur gezongen H. Mis.
etkger des Hells: 10 uur klnderop-
(i»echtdienst en 6.45 uur openlucht-
aenkomst Gangetje; 7.30 uur op-
ïfltkingssamenkomst o.l.v. de kapiteins
a_Klark en Berman.
lieu we Apostolische Kerk (Hoge
Cpdijk 24): 9.45 en 4 uur dienst;
iderdag 7.45 uur Idem.
lud-Kath. Kerk (Zw Singel 50):
j uur Hoogmis; (woensdag 7.15 uur
;t pdmls).
nljtvang. Luth. Kerk: 10.15 uur ds. H.
Jl. Haan.
„JJeref. Gem.: 10 en 5 uur leesdienst
yojensdag 7.30 uur ds. Van Gllst).
„g.arlanderveen: Herv. Gem. 9.30 en
j" !iur ds. A. M. Lindenburg. Geref.
"k: 9 30 u ds. J. W. van Hoek en
b'l u ds. G. W J. van Bleek te Wou-
>5;gge. Chr. Geref. Kerk: 9.30 uur
e hst des Woords en 6.45 uur ds. L.
iChJen Boer te Sassenhelm.
et üphen aan den Rijn: Herv. Gem.
twlanastraat: 10 u ds. W. Verwelj en
tul u ds. P. A. Lefeber. Aula Imma-
t jflschool, Anna van Burenlaan 9.30
- <s C. L. v. d. Broeck te Zwammer-
a. Gebouw Jonathan: 10 u. ds. J. H.
erVrs. Kapel Gouwsluls: 6.30 uur ds.
e 4. Bogers. Kapel Hooftstraat: 9.30 u.
ft A. de Leeuw te Boskoop. Ouds-
rnseweg: 10 u ds. G. Cadée en 7.45
Is. L. Roetman te Gouda. Herden-
gsdienst 50-Jarlg bestaan MV Lydla.
-«tha-Stlchting: 9 uur Kinderkerk
peer P. T. van der Vlist en 10.30 u
P L dr. J. M van der Linden te
tt. Geref Kerk: Maranathakerk.
kerk. W. de Zwijgerlaan: 10 u ds. K. H.
Schuring en 6.30 u ds. W. Wijma.
Alphen-Noord, Hooftstraat: 10 en 6.30
uur ds. W Tom. Geref. Kerk (vrijge
maakt): 10.30 en 3 uur Kandld. Chr.
Geref. Kerk. Jeruzalemkerk. Grijpen -
stelnstraat: 9 30 en 5 uur ds. R Kok.
Oud Geref. Gem.. Van Mandersloostr
9 30 en 4 uur Leesdienst. Rem. Geref
Gem.: Van Mandersloostraat: 7 uur ds.
W. Knopper te Utrecht.
Baptistengemeente, IJsclubgebouw
10 uur Eredienst en 6 uur de heer L.
de Graaf.
Benthuizen: Herv. Gem. 9 30 u ds
W A. S. Laurense en 6 uur ds. van den
Ent Braat te Monster. Geref. Gem.:
9.30 en 6 u Leesdienst
Bodegraven: Herv. Gem 10 u ds W.
Balke en 5 u ds. F D. Emous te Den
Haag en 6 30 u ds A den Hartogh.
(Nleuwerbrug)6.30 u ds. W. Balke.
Geref. Kerk: 10 en 6 30 uur ds L.
Loosman (Nleuwerbrug): 9 30 en 6.30
uur ds. C. J Tlssink. Geref. Kerk (vrl|-
gemaakt): 9 en 5 u kand R v. Nus te
Amersfoort Geref Gem.: 10 en 6 u
Leesdienst (14 december 7 15 uur ds
C van Doorn te Rotterdam). Evang.
Luth Kerk: 9 uur ds C. Schroder te
Amstelveen. Evang. Kring: 10 u Ere
dienst en 7 uur Jb. Klein Haneveld.
Boskoop: Herv. Gem. 9 en 10.30 u
ds W. L Heijmans en 6 30 u ds. A. de
Leeuw. Geref Kerk: 9.30 en 5 u ds
G Vesseur. Chr. Geref Kerk: 9.30 en
4.30 uur ds P J. de Bruijn Geref
Gem.: 9 30 en 6 uur leesdienst; Ver
Vrfjz. Herv.: 10 uur ds. A. Kalis.
Ilazerswoude: Herv. Gem 9.30 en
6.30 uur ds. G. Jonker Geref. Kerk:
9.30 u ds Wolthuis te Woerden en 6.30
uur ds. Griffioen te Woerden.
Illllegoni: Herv Gem.: 10 u vicaris
D. R Rijpma en 5 u ds. J Veenendaal
Geref Kerk: 10 en 5 uur ds. J. Kakes
uit Rotterdam-Charlols Chr. Geref.
Kerk: 10 en 5 u prof. W Kremer uit
Apeldoorn. Ned. Protest Bond: (Nuts-C
gebouw, van den Endelaan 52). 10 u
da. C. Soutendilk uit Haarlem Evang.
samenkomst (Gebouw Haven 50): Ev.
J van Meelen uit Rotterdam (donder
dagavond 8 uur ln Gebouw Haven 50
evangeliste Jo van Wlerln<?en uit Go-
rinchem)(Maranatha-bijeenkomst
woensdagavond 8 uur ln het Nutsge-
bouw van den Endelaan 52. evaneeliste
Rle de Dekker uit de Ballemvallel Nw-
Gulnea).
Iloogni.-ule: Herv. Gem 10 u ds. J. H
de Vree en 7 uur ds. Th. G, Tonnon
te Amsterdam (Jeugddienst).
Katwijk aan den R(|n: Herv Gem.:
(Dorpskerk): 10 uur 'ds. G Moen te
Alphen aan den Rijn en 6 uur ds P
Moerenhout te Katwilk aan Zee (Ka
pel Nieuwe Duinwee)10 uur ds A
Makkenze (HA) (Gymnastieklokaal,
school Narcisstraat10.30 uur de
heer C Stroo te Koudekerk aan den
Rijn. Geref. Kerk: 9.30 en 5 uur ds.
H de Valk (H.A.).
Katw(|k aan Zee: Herv Gem
Nieuwe Kerk: 10 u ds Bouman (HD)
en 6 u ds. Offringa Oude Kerk: 10 u
ds. Moerenhout en 6 u ds Bouman.
Kapel: 10 u de heer De Wit en 5 uur
kand. D. J Cuperus te Waddlnxveen
Gr. van Prinstererschool10 u. kand.
D. J. Cuperus te Waddinxveen. Aula
Overduin: 10 u. ds Hagen. Zeehospi-j
tlum: 6 45 u ds. Pijlman. Geref Kerk
9 en 10.30 u ds. Griffioen te Loos
duinen en 5 uur ds. Pijlman, Chr. Ge
ref Kerk: 10 en 5 u ds de Jong. Geref.
Kerk vrilgemaakt8.30 u ds. J Kap-
teyn te Den Haag en 3 uur ds J P 1
v d. Stoel te Amsterdam en 10 30 en
5 uur Leesdienst Geref. Gem.: 10 en 5 Geref. Kerk
uur Leesdienst, Geref. Gem. In Ned
10 en 5 uur Leesdienst.
(Kerkzaal zyikwartier)9 uur en
Lelmulden: Herv Gem 9 30 uur ds
D H. Gijsbers Geref. Kerk: 9 30 en
2 30 uur kandidaat F. W. Dllllng te
Schoonrewoerd
te Noordwllk aan Zee. Geref. Kerk: 10
en 5 uur ds. K. Schouten Chr. Geref
Kerk: 10 en 4.30 u ds. Blesma. Geref.
Gem,: 10 en 4 uur ds. H. van Gllst
(donderdag 7.30 u dr Van Gllst Geref
Kerk (vrijgem 10 en 4 30 uur ds J.
J. Verleur. Oud Geref. Kerk: 9.30 en
3 uur leesdienst. Ned Prot. Bond 10
uur prof. mr. dr J. A. Oosterbaan te
Haarlem.
Meun koop: Herv Gem 2 uur af
scheid ds W. H de Jong. Geref. Kerk
9 30 en 6 30 uur ds. G. R Visser te
Amsterdam. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en
6 30 uur Dienst des Woords Rem. Ge
ref Gem.: 10 uur ds. W Koppers te
Utrecht.
Nieuw Vennep: Herv. Gem. (Dorps
kerk) 9.30 en 6.30 uur ds. M. C J
Bronsgeest. Bethlehemkapel9 45 u
ds. Alkema te Amsterdam. (Pnlél) 10
uur ds. H. Brons.
NoonlwIJk-BinnenHerv. Gem.: 10 en
7 uur ds. J van Dok Geref Kerk
9.30 en 5 uur ds. W. Dekker Van de
Berghstlehtlng: 11 uur ds W. Dekker
Prot. Bond: 10.30 uur ds. C. J. W. den
Herder te Den Haag.
Nonnluyk aan Zee: Herv. Gem.: 10
uur ds W. Hoekstra en 5 uur ds. C. F
Callenbach te Oegstgeest Geref. Kerk:
9 en 10.30 uur ds. H. A. van Botten-
brug (H A 5 uur ds. H A. van Bot-
tenburg. Sole Mlo: 9 30 uur dr. J. M.
Vlijm te Voorburg Herv. Geref. Gem
VGLO-school. Schoolstraat 2) 10 en
3.30 uur ds. M. Ottevanger te De Blldt.
NoordwUkerliout: Herv Gem. 10 u
ds. A. H. Smits en 7 uur ds. A. H.
Smits De Zllk (Aula R.-K. Meisjes
school).
Oegstgeest: Herv. Gem.: Groene- of
Wlllibrordkerk: 10.30 u Wika M. A de
Vlieger (Jeugddienst) en 7 uur ds. J
Irlk. Pauluskerk: 10 u ds. G. F Cal
lenbach. Ver van VrlJz. Herv W de
Zwijgerkerk 10.30 uur ds W J H
Hubeek. Geref. Kerk: Maurltslaan: 10
uur en 5 uur ds. Meijer. Geref. Kerk
(vrijgem): W de Zwijgerkerk: 8.30 en
3 uur ds. R. Brands (HA.)
Oude Wetering: Herv. Gem.: 10 uur
prof dr H Berkhof te Lelden. Geref.
Kerk: 9.30 en 6.30 uur ds A. G. Kor
net Rem Geref. Gem.: 10 uur dra L.
In 't Veld te Bentveld.
Technici kunnen het bewijzen met formu
les, U ervaart het op de weg: Esso Extra
zorgt voor extra kracht, fellere acceleratie,
pingelvrij rijden. Dus... stop een tijger in
Uw tank: ESSO EXTRAI
in luxe bouwdoos
slechts
De meeste Esso-dealers kunnen u uit voorraad leveren
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIII
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiii iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Koudekerk a. d. Rijn, Herv. Gem.
10 en 6.30 u ds. Koerselman Geref
Kerk 10 en 7 uur ds. Smit te Voor
schoten
leiderdorp: Herv Gem.: 10 u de heer
J. v. d Hoek en 6.30 u ds. J. P Hon
nef. (Kerkzaal Zijlkwartier): 10.30 u.
RUnsaterwoude: Herv. Gem 10 uur
C J Baart Chr. Geref. Kerk: 9.30 u
Dienst des Woords en 2.15 uur ds. C.
den Hertog te Den Haag.
KUnsburg: Herv. Gem (Grote Kerk)
10 uur ds. A. v d Most. schlpperspred.
te Rotterdam en 5 uur ds K. J H
Burgy te Den Haag. (Bethlehemkerk.
Brouwerstraat): 10 u ds. H. van Gos-
liga en 5 uur ds. W. A. B. Hagen te
Katwijk Geref. Kerk: (Rapenburg):
9.30 en 5 uur ds. L. v. d Llnde( Pe-
trakerk): 9.30 en 5 uur ds J. Bljle-
veld. (Maranathakerk): 9 30 én 5 uur
ds. H. Post (In alle diensten HA en
Dankzegging) Geref. Kerk (vrijgem.):
10 en 5 uur ds. J. Douma. Chr. Geref.
Kerk: 10 en 5 uur ds. J. Kampman.
Sassenhelm: Herv. Gem 9 en 10.30
uur ds W H. Walvaart en 5 uur ds C.
Luiten te Delft. Geref Kerk: 10 uur
(H.A.i en 5 uur ds. H. v. d Berg Chr.
10 uur en 6 uur ds. L S
den Boer
1 Ter Aar:
Herv. Gem.: 9.30 en 6 30 u
as. Lindenburg Geref
6.30 uur ds. Heyner
Valkenburg: Herv. Gem 10 uur en
6.30 uur ds. D Lekkerkerker. Geref
Kerk: 10 en 5 uur ds. Langeler. Geref.
Kerk (vrijgem.): 10 15 (H.A.) en 5 uur
ds R Brands.
Voorhout. Herv. Gem.: 10 uur ds. de
Jong. 7 uur ds Kalff te Bennebroek.
Voorschoten: Herv. Gem.: (Dorpskerk)
10 u ds. Meijering en 7 u Dienst des
Woords. (Rijndijk): 10 uur vic. Em-
men (Hulp en Heil): 10 u ds Van
Dam te Zwijndrecht. Geref. Kerk: 9 en
10.30 en 5 uur ds. Modderaar. Geref.
Kerk (vrijgem): 10 en 5 uur ds. J
Bos. Rem Doopsgez. kring (Cul. Cen
trum): 10.30 uur dr. A. W. Kramer te
Leiden.
Waridinween: Herv Gem (Brug-
kerki 9.30 u ds. J. R. Cuperus en 6.30
uur ds. J. Verwellus. (Esdoornlaan i
9.30 uur ds. J. Verwellus en 6.30 uur
ds. J. R. Cuperus. (Statlonsstr.)9 30
ds E. H. Kalkman en 7 uur ds. H. M.
Cnossen. Geref. Kerk: 10 en 5 uur ds.
J. Snoeij. Chr Afgesch. Gem.: 9.30 en
5 uur ds. A. P Verloop.
Warmond: Herv. Gem.: 10 uur Ds.
H. L. Boonstra en 7 uur ds J. H. de
Vree te Hoogmade.
Wouhrugge: Herv. Gem. 9.30 uur ds.
C. F. Overgaauw en 6.30 uur ds. M.
H. Boogert te Aarlanderveen Geref.
Kerk: 9 30 en 6.30 uur ds G. W. J. v.
Bleek. Ned. Prot. Bond: 7 uur ds. J.
G. Jacobs te 's-Hage.
Zevenhoven: Herv Gem. 9 30 ds A
M. Knottnerus te Oude Wetering Ger.
Kerk 9.30 en 7 uur ds P. de Ruig te
Haarlem.
Zoeterwoude: Herv Gem.: 10 u ds.
Hengstmangers en 7 uur ds. R.
Kerk: 9.30 en Hengstmangers (Jeugddienst).
I Zwammerdum: Herv. Gem. 10 uur
ds. P. A. Lefeber te Alphen aan den
Rijn en 6 30 uur ds. C L v. d. Broeck
Geref Kerk: 10 en 6 30 uur ris J
Wagenaar Rem Geref. Gem.: 10 uur
gezamenlijke dienst ln Nieuwkoop
(Van onze financiële medewerker)
vend percentage van de groei de ab
solute vooruitgang telkens groter moet
zijn. Als een produktie van een
bedrag van f 1000.000 in tien
jaar met 50 stijgt, betekent dat
een vooruitgang van f. 500.000 meer
als ze in een volgend decennium weer
met 50 stijgt betekent dat een
vooruitgang van f. 750.000. Het ls
duidelijk dat de klim moeilijker wordt
naarmate men verder naar boven
komt. Ook een dalend groeipercenta
ge behoeft daarom niet te veront
rusten, mits de groei in overeenstem
ming is met de groei van de be
volking. met name van de beroeps
bevolking.
Zware opgaaf'
In dit opzicht staan we in ons
land voor een zware opgaaf. Want
door de geboortegolf van 1946/47 zal
de Nederlandse beroepsbevolking, die
1959 met 36.000 toenam (28.000
Men behoeft er niet rouwig om te zijn dat de hausse op de Newyorkse
beurs deze week even is onderbroken en de omzetten wat zijn teruggelopen,
want een verdere scherpe koersstijging zou niet anders betekenen, dan dat
men. vooruitliep op een conjunctuurontwikkeling in de V.S., waarvan tot
dusver nog slechts bescheiden symptomen zichtbaar zijn. Er is ongetwijfeld
een grotere industriële actviteit, maar algemeen is ze nog niet en als het
inderdaad tot een belastingverlaging komt. zal het effect daarvan eerst na mannen en 8000 vrouwen) in 19G3
maanden zichtbaar zijn. Voorlopig is het van belang dat het klimaat op de naar raming met 69.000 (45.000 man-
Neuyorkse beurs aanmerkelijk is verbeterd, zodat dekkingsaankopen en "?,n en 2L000 vrouwen) toenemen en
w mstnemingen grif konden worden opgenomen zonder dat het koersniveau u*u""mLtem wwdênopg°eran-
riaarnndt r al te zeer leed. Terwul we dit schrijven heeft het indexcijfer Ren En deze dat auetn kunn. n
voor industriële aandelen zich trouwens al weer hersteld, waartoe enkele 1
rustige bedrijfsberichten hebben bijgedragen.
(Van onze correspondent te Bonn)
19 juli 1937 werd met veel nationaal-socialistisch propa
nda-vertoon een tentoonstelling van moderne kunst geopend.
wellicht haar weerga nimmer gevonden heeft. „Entartete
-\inst" heette destijds deze expositie, die te zien was aan Mün-
tns Hofgarten. Doel ervan was ..aan te tonen dat politieke
archie en culturele anarchie een gemeenschappelijke wortel heb-
n en kunstontaarding te ontmaskeren als kunstboljewisme in
^volledige zin vari' het woord".
"ieze weinig verheffende nazidoeleinden leidden tot een tentoon-
ling waar voor velen veel te genieten viel, ook al hadden de brui-
ikunstkenners van die tijd, met hun gesjeesde schilder Hitier aan
zef hoofd, kans gezien de schilderijen en beeldhouwwerken van hon-
'd zogenaamde „ontaarde" kunstenaars schots en scheef boven en
ier elkaar te hangen, voorzien van domme en beledigende op-
JLlriften. Bij de opening in 1937 verkondigde de nazi-professor
gier„Om ons heen ziet u produkten van waanzin, brutaliteit, on-
t JCi"
en beelden, die toen werden geëxpo
seerd. konden worden achterhaald,
terwijl een deel ervan niet beschik-
baarw as. Maar toch heeft men kans
gezien 149 schilderijen en beelden
bijeen te brengen en 255 tekeningen
en grafische werken, die met elkaar
een goed beeld geven van de schat
ten. die destijds zo achteloos werden
tentoongesteld.
Natuurlijk is de eerste vraag, die
de bezoeker in 1962 opkomt, waarom
de nazi's deze kunst, die nu bijna
klassieke vormen heeft aangenomen,
ontaard vonden. Alleen omdat de
postimpressionisten en expressio
nisten thematisch veel aandacht be-
steedden aan het leed van de oorlog,
aan sociale misstanden of individuele
tragiek? Maar dan had men alleen
dergelijke werken in de ban gedaan
en was men afgebleven van stille- 1
vens. portretten, landschappen, etc.
Neen, de kwestie gaat dieper. De
afkeer van de nazi's betrof kennelijk
het aspect, dat kunst in alle tijden
kenmerkt en dat men zou kunnen
omschrijven met het „scheppen van
een eigen wereld door de kuns •-
naar" De schilder of beeldhouwer,
die in strikt eigen vormbesef zijn
thema schildert of modelleert (dit
thema mag abstract of concreet zijn)
creëert een wereld, die boven of on
der. naast of voor de alledaagse rea-
1cht en ontaarding"
in de hoogleraar en zijn gehoor
H hing; wat eens de trots der
t 4se musea was geweest: werken
Chagall. Van Gogh. Kandinsky,
J loschka, Beckmann, Nolde, Mac-
Mare, Klee. Kirchner, enz. Met
Führerbefehl in de zak hadden
Jler zijn helpers deze werken uit
musea weggehaald, in totaal een
4, 00. Het meest prominente werk
<i in München tentoongesteld en
i in Luzern verkocht op een vei-
1.125 belangrijke doeken brachten
a niet meer dan 570.940 Zwitser-
Jranken op. Later werd nog eens
partij kunstwerken voor 4.000
Oken aan de kunsthandelaar ver-
ijk Pt. De rest van Duitslands ..ont-
ii Be" kunstbezit ging tenslotte in
WBimen op bij een openbare ver-
Leifiding in maart 1939 in Berlijn.
rfL/t tegen zwart
legen deze pikzwarte bladzijde
in de Duitse geestesgeschiedenis
heeft nu 't Münchense Haus der
nst een witte keerzijde pogen tc
5 "Itken, door een tentoonstelling in
richten van werken, die 25 jaar
Cden aan de wansmakelijke Iach-
öre! van het nazipubliek werden
(gesteld. Lang niet alle doeken
fc--%
De laatste maand van het jaar
kenmerkt zich doorgaans door belas
tingverkopen en winstnemingen, me
de met het oog op de vele vakantie
dagen. die in het zicht zijn. Het
blijft een gelukkige omstandigheid
dat de verwachtingen voor het nieuwe
jaar thans beter zyn dan een paar
maanden geleden. Houdt de opgaan
de conjunctuurbeweging in de V.S.
aan, dan zal dat ook voor Europa de
mogelijkheid van een groter export
meebrengen, welke ons werelddeel
goed van pas komt. Want hoewel de
deskundige beschouwingen 'E.E.G.
conjunctuurenquête.dr. Holtrop)
over de Europese conjunctuur zeker
niet ongunstig luiden en een recessie
als die van 1957 niet wordt verwacht.
is men het er over eens dat het
groeipercentage van de laatste jaren
vooreerst niet zal kunnen worden ge
handhaafd, niet in de laatste plaats
omdat als gevolg van de kleinere
winstmarges bij de ondernemingen,
de lnvesteringsdrang afneemt.
Dit moge de spanningen op de ar
beidsmarkt doen verminderen, als te
gelijkertijd de particulierebestedingen
als gevolg van loonsverhogingen en
belastingverlaging blijven stijgen,
gaat dit ten koste van 'n redelyk over
schot op de betalingsbalans dat dit
jaar toch reeds aanmerkelijk kleiner
zal zijn dan in de twee voorafgega
ne jaren.
Dr. Holtrop heeft in dit opzicht
weliswaar de bemoedigende verkla
ring afgelegd dat er voldoende reser
ves zijn om een tijdelijk betalings
balanstekort te overbruggen, hij heeft
hieraan echter toegevoegd dat het
daarna te volgen loonbeleid verstan
dig genoeg moet zijn om door het
markeren van de pas, in het volgend
jaar het concurrentievermogen en de
werkgelegenheid weer herstellen.
Dai we op dit punt met een be
langrijk element van onzekerheid het
nieuwe jaar ingaan blijkt hieruit, dat
aan de ene kant volgens de ministers
van de OESO een stijging van kosten
en prgzen in Europa moest worden
afgewend, aan de andere kant het
Verbond van Nederl. Werkgevers om-
standigneden denkbaar acht, waaron
der de regel van het verwezenlijken
van een zo stabiel mogelijk prijspeil
niet strikt kan worden gehandhaafd.
Zij baseren deze zienswijze op het
feit dat een stijging van de loonkos
ten met ca. 7 !iir;ó waarop moet worden
gerekend, uitgaat boven de landelijke
produktivitcitsstijging, zodat een ze
kere prijsstijging onvermijdelijk moet
O. worden geacht. De enige troost is in
p de expositie in Munchen ?iel dit „rband dat xich in de ntet ons
"»T eens wat dc Duitse c(mcurrcrende landen ee„ dergelijke
schilderkunst in de eerste ontwlkkeling xal voordoen e„ onze
hetft van onre eeuw heeft opgele- j eJtporl er dus n,cl a! u zl.„ d()0r, be.
verd: de kleurrijke intense doeken hoeft te worden belemmerd,
van Emil Nolde. de robuuste werke-
lijkheid van Max Beckmann. die van Overigens mag er op worden ge-
1937 tot 1947 in Amsterdam woonde, wezen dat een vertraging van het
de stralende perspectivisch werkende groeitempo in produktie en afzet bij
kleur van August Macke. de vitale net bedrijfsleven niet behoeft te ver
allure van Oskar Kokoschka. die om ontrusten, omdat by een gelykbly-
ziin democratisch humanisme boven
allen door de nazi's werd gehaat,
het mysterieuze doordringende werk
van Paul Klee.
Ook van de schilders, die het niet
tot de allerhoogste wereldroem
brachten, zyn mooie specimina aan
wezig. Zo van Otto Müller, levendige
doeken met de altijd aan zigeuners
verwante figuren, van Paula Becker-
Modersohn. Duitslands grote schil
deres uit Worpswede bij Bremen, eni
ge zeer mooie zelfportretten van
Kirchner, dp voorman van de schil
dersgroep ..Die Brücke". een rijk en
geestig schilderen van een Berlijns
straatbeeld en een paar fraaie land
schappen
Van grote, .ontaarde" buitenlan
ders zijn vertegenwoordigd Picasso
met zijn beroemde gezinsportret ,,De
familie Soler" uit 1903. Marc Chagall.
Kandinsky. Edvard Munch. Pascin
Braque, Masereel en Gauguin Ook
zij waren „handlangers van het In
ternationale ioodse bolsjewisme",
vonden de nazi's
Heel opvallend is dat ook een rij
werken van de in 1847 geboren Max
Liebermann op dp tentoonstelling
een plaats bond. Liebermann, die na
1875 tot zjjn dood in 1935 veel in
Holland verbleef, valt als schilder
stikkende atmosfeer van hun dicta
tuur. Dezelfde achtergrond tenslotte,
die de moderne kunst in het stalinis
tische Rusland deed knevelen.
Het werk dat in München te zien
is staat dan ook wel in volstrekte
tegenstelling tot de „volksverbon
den" „nazi-kitsch" van de jaren '20
en '30. Tegenover de door Hitier.
Goebbels en andere ..kunstkenners"
bewonderde steriele uiterlijke doe
ken staan de originaliteit, intensiteit
en waarheid van deze authentieke
kunst.
at men ziet
Dat ook het werk van de beeld
houwers Barlach en Lehmbruck des
tijds aan de kaak werd gesteld be-
wyst eens te meer dat niet de voor
stellingen, maar alleen de oorspron
kelijke kracht der artistieke expres
sie de nazi's afschrikte.
Een van de weinige schilders, wiens
thematiek ook de machthebbers van
het Derde Ryk moeilijk sympathiek
kon zijn, is Otto Dix. De sociale be
wogenheid van diens werk, de vaak
anekdotische Inhoud van zyn doe
ken schiep een volstrekte tegenstel
ling met de leer van bloed, bodem
en superieur Germaans ras. Zelfs gaf
Otto Dix op zyn doek „De zeven
doodzonden" de figuur „afgunst" de
trekken, in elk geval het snorretje
van Hitier.
Didactische taak
doen a's in de bedrijven een gezonde
expansiepolitiek wordt gevoerd en de
export dermate toeneemt dat de im
port daardoor voor ca 80 fo wordt
gedekt. Hier speelt dan weer de
drang naar arbeidsbesparing bij de
bedrijven een rol, niet te vergeten
ook de ontwikkeling van de in
dustriële activiteiten in EEG-ver-
band, waarvan de meeste deskundi
gen toegeven dat de uiteindelijke ge
volgen voor de onderscheidene onder
nemingen nog niet kunnen worden
overzien.
Dat de invloed van verscherpte
concurrentie en kostenstijging voor
de Nederlandse ondernemingen ver
schillend is, blijkt uit de tussentijdse
berichten, die deze week bijv. by Van
der Heem een grotere omzet, maar
een kleinere winst melden, zo ook bij
Jean Heybroek en Motorenfabriek
Pluvier, terwijl anderzijds de In-
ternatio een ietwat grotere winst ver
wacht. evenals Bols. die haar hogere
exploitatiekosten door een grotere
omzet kan dekken. Bij een groeiende
bevolking betekent „elke dag een
glaasje" uiteraard een grotere afzet!
In sympathie met New-York en de
andere beurzen in het buiten
land. vooral de Duitse, heeft de Am
sterdamse beurs deze week het ver
hoogde koersniveau nagenoeg kur-
nen handhaven, al heeft ook zij
winstnemingen moeten verwerken.
Grote besparingen
De omzetten zijn in vergelijking met
september en oktober weliswaar ge
stegen. maar blyven toch nog bene
den die van het vorig jaar. Novem
ber gaf voor de aandelen een cijfer
van f 57.4 miljoen te zien tegen f 50 8
miljoen voor oktober en f 68 4 mil
joen voor november 1961. Voor elf
maanden heeft de omzet op de aan
delenmarkt rond f 650 miljoen bedra
gen tegen f 812 miljoen in die periode
van het vorig jaar. een achteruit
gang. die door december met zyn
vele vakantiedagen niet meer kan
worden goedgemaakt.
De nog altijd grote besparingen in
ons land. blijkende uit de spaarcU-
fers en de produktie van de lever.
verzekeringsmyen. blijft aan de obli-
gatiemarkt ten goede komen, die ook
deze week doorgaans weer een vast
verloop had.
Advertentie
De huidige expositie in München
is een rehabilitate pro forma. De
tentoongestelde doeken zjjn immers
steeds door elk mens met een zin
tuig voor kunst als kunst beschouwd.
Maar mede door de goed ingerichte
•eheel buiten het kader van dp an- afdeling documentatie vervult de
liteit ligt, ook al blijft hU me* deze i
laatste nog zo verbonden.
De kunst van de z.g. „ontaarde"
schilders kon in nazi-ogen dan ook
niets anders zyn dan kritiek op hun I
KOKOSCHKA
wereldbeeld, verwerping van hun
realiteit van in laarzen stampende
kleinburgers, oproer tegen de ver
dere exposanten Maar Liebermann
was joods en er kon dus geen twijfel
voor de nazi's aan bestaan dat deze
bejaarde, om zijn vlijmscherpe op
merkingen beroemde man een ont
aarde kunstenaar was. ook al schil
derde hij in een postimpressionisti-
sche stül, die aan onze Amsterdamse
school doet denken.
Münchense expositie een didactische
taak tegenover de Duitse jongeren
en wellicht ook tegenover diegenen,
die 25 jaar geleden in bruin hemd en
zwart gelaarst dom stonden te
lachen om de schilderijen en beel
den. die hun ontaarde nazi-meesters
tot „ontaarde kunst" hadden bestem
peld.
I ucht ige chocolade in melk en puur 20 ct.
