Zoltan Kodaly:
componist
in
zeer groot
Boedapest
I
sa
BRONSTEIN schaakt loutc
cm schoonheid van hel sp|
if
Meesterklasse
bijna „verzadigd
is
Een musici
horen
wat
moet
ziet
zien wat hij hoort
H!
HOE
WERKT
HET!
Bij een 80-jarige in
de muziek:
99
Een geestelijke patriciër
99
M
a 4
w I
I i
cm
Kom er ACHT-'
Zaterdag 8 december 1962
Pagina 4
9?
9
(Van onze speciale medewerker)
HET was een grauwe, mistige herfstmiddag toen we aanbel
den aan een groot pand in de Nepkoztarsasag Ut ja (de
straat der Volksrepubliek) te Boedapest. Het is een brede met
veel bomen versierde straat van 2Yi kilometer lengte midden in
het hart van Boedapest. In de tweede helft van de vorige eeuw
werd deze straat in een soort renaissance-stijl gebouwd en achter
de bomen en tuinen vindt men kleine paleisjes, grote villa's en
kapitale herenhuizen. Het pand no. 89 doet door de grijze kleur
wat somber aan, maar roept wel herinneringen op aan de woon
wijze van vroegere patriciërs, die met paard en wagen het brede
tuinhek in- en uitreden.
Thans woont er een geestelijke "patriciër, een man die door de
produkten van zijn scheppende geest de gehele muzikale wereld
aan zich verplicht heeft, een man die èn door zijn persoonlijkheid
èn door zijn kunst een onuitwisbare indruk heeft gemaakt bij on
telbare musici en muziekminnaars in alle landen. Een man ook, die
de grote verdienste heeft de Hongaarse muziek te ontdoen van al
lerlei wezensvreemde elementen, die erin de loop der eeuwen waren
ingeslopen.
Die man is Zoltan Kodaly.
Hij hoopt 16 december a.s. 80 jaar te worden.
Tweede vrouw is
oud-leerlinge
De grote zware deur ging lang
zaam open en de eerste, met
wie we kennis maakten was
de nog zeer jonge echtgenote van
de grijze meester, Sarolta Kodaly-
Peczely, eens een leerlinge in de
koordirectieklasse van Zoltan Koda
ly aan de Franz Liszt-Academie te
Boedapest: op 22 november 1958
was Koöaly's eerste vrouw. Emma
Sandor, overleden, een vrouw met
wie hij niet alleen 47 jaar gehuwd
was geweest, maar die hem ook al
tijd met raad en daad terzijde heeft
gestaan.
Bü haar dood sprak Kodaly de
woorden: ..In de loop van haar
leven is zij een zegen geweest
voor iedereen die haar ontmoette.
Zij schenk iedereen de warmte en
het licht van haar geest en mij gaf
ze een paradijs op aarde".
Gezellige
stemming
aar laatste wens was, dat haar
man na haar dood niet alleen
onverzorgd zou blijven,
maar een vrouw zou zoeken die
Onze bridgerubriek
Bridgevraag dezer week:
West is gever, niemand kwets
baar. Zuid heeft
Sch V B 10: Ha A B 10 9;
Ru H B 7 5; KI A 10
West past noord past
oost 1 harten zuid 1 Sans-
atout west doubleert
noord en oost passen* wat
moet zuid doen??
Antwoord elders op deze pa
gina.
Denkt u er maar eens over na,
alvorens verder te lezen.
Oplossing
De eerste drie paren van de
wedstrijd die 270 partijen lang
was, C. Kaiser-Kokkes, Sla-
venburg-Kreyns en Ligthart-
Zijlstra, zijn ook zéker de drie
beste die dit jaar in de meester
klasse A hebben meegedaan.
De overige jaren hadden met
wat meer of minder geluk nog
wel een paar plaatsen kunnen
stijgen of dalen zeker ook
de paren v. d. A-Groos en Van
Bemmel Suyck-Leeuwin, die
de Haagse uittocht uit de
meesterklasse A bijna volledig
maakten.
De gedegradeerde zullen hun
plaats moeten afstaan aan Cats-
Verboog en Hoenselaar-Rebattu, de
twee Amsterdamse paren die het
vorige jaar uit afdeling A naar B
degradeerden en nu in één seizoen
het terrein hebben herwonnen.
Voor de zoveelste maal werd daar
mee het bewijs geleverd, dat de af
deling A vrijwel „verzadigd" is wat
speelsterkte betreft hoewel er
misschien nog jong talent te vin
den is. dat in de hoofdklassen
moeizaam omhoog krabbelt.
Het spel. dat ik het meest in
structieve van het gehele toernooi
vond. war -en volgende tegenspel-
figuur:
Sch 5
Ha H 2
Ru H B 10 8 7
KI H 10 9 7 4
N
W O
z
Sch 9 4
Ha A VB 109
Ru 5
KI 83 2
West had met zijn zevenkaart ge
opend met drie harten, noord en
oost hadden gepast, waarna zuid
vier schoppen bood waarop
iedereen paste.
West deed. wat men in zulke ge
vallen het beste kan doen be
ginnen met een aas. om de situatie
eens verder te kunnen bekijken.
De eerste slag bestond uit: west
hartenaas. noord harten twee, oost
harten vijf en zuid harten drie.
Wat moet west in slag twee na
spelen??
Antwoord
op bridgevraag dezer week:
Zuid heeft een zeer respecta
ble 1 SA-bod gedaan en heeft
gehoord dat zijn partner niet
uit het doublet wenste weg te
lopen. Er zijn dus twee moge
lijkheden of noord heeft zo
weinig dat èlk contract slecht
is, maar een tweebod weer slech
ter dan een éénbod of noord
heeft een beetje hulp. zodat zuid
het spel nét maakt of misschien
één down gaat.
Het is altijd slecht, uit een
volkomen verantwoord bod weg
te vluchten vooral als de
partner door te passen een ze
kere instemming heeft gegeven.
Een zeer dom bod van zuid zou
zijn bijv. twee ruiten of redcu-
blet het zou van kwaad tot
erger leiden. Zuid moet besef
fen, dat kis noord een aardige
lange kleur had. hij die al
reeds geboden zou hebben.
De Hongaarse componist
ZOLTAN KODALY.
die 16 december 80 jaar wordt.
Indien u het geheim van de op
lossing doorgrondt, hebt u in elk
geval één der gaven die nodig zijn
om zulk een toernooi te kunnen
winnen.
Diverse zaken zijn zeker, a) dat
zuid geen vier schoppen geboden
zal hebben met drie kleine harten
tjes in handen zodat harten na
spelen geen zin heeft, b) dat oost
zyn kleinste harten heeft bijge-
speeld en dus niet een hogere.
Het belangrijkste dat u zich rea
liseren moet is echter, dat uw part
ner evenzéér geweten heeft dat u
(west) in slag no. 2 voor een na-
spel-probleem bent komen te staan.
Aangezien die partner nu in slag
no. 1 de kans heeft gehad, met een
hoge of een lage harten duidelijk
te maken of hij van de overblijven
de kleuren «behalve harten en
troef), de hóógste dan wel de lékg-
ste nagespeeld wil hebben mag
men van die meesterklassepartner
verwachten dat hetb ijspelen van
de harten vijf (zijn laagste) bete
kende. dat hij klaveren en niet rui
ten wil zien.
Speelt men ruiten na in slag 2,
dan speelt men bridge als enkeling
en niet als deelgenoot met een
partner, die óók weet dat hu er zit
om hulp teb ieden.
Ruiten naspelen bezorgt zuid
twaalf slagen zeven hoge schop
pens met vijf ruitens (zuid had rui
tenaas- vrouw-3.
Klaver naspelen zou oost in staat
gesteld hebben klaverenaas te ma
ken voor een score van slechts
elf slagen door zuid. In een pa
renwedstrijd betekent zulk een ge
mist slagje het verschil tussen fa
len en succes hebben.
H. W. FILARSKI
hem in het leven van harde arbeid
de lietde zou geven, die zij hem
niet meet kon geven. Zo'n vrouw
vond Zoltan Kodaly in Sarolta Pec-
zelv, mei wie hij in december 1959
trouwde. Mevrouw Kodaly was di
rect. ondanks enkele taalmoeilijk
heden. de charme en gastvrijheid
zelve. Zu ontving ons met een niet
overdreven maar wel oprecht ge
meende innemelükheid en bracht
ons naar de huiskamer, waar prof.
Kodaly. gekleed in een lange grij
ze kamerjas, ons langzaam tege
moet kwam.
Een eerste contact met Kodaly Is
altijd even moeilijk. Zijn stem
klink dan bijna plechtig langzaam
en gesluierd. Zo ook op die herfst
middag in Boedapest, in het huis
waarin Kodaly vrijwel nooit een
vreemdeling toelaat.
Zijn fletse, maar diep-borende
ogen keken ons dwingend aan en
zijn lange, sluike grijze haren
rond het bleke gelaat gaven hem
iets indrukwekkends.
Het gesprek kwam even moeilijk
op gang. maar na enkele minuten
praten, waarin mevrouw Kodaly
thee met zelfgebakken cake pre
senteerde. was er rond de grote
tafel een gezellige stemming, waar
in niet wij een interview afnamen,
maar Kodaly dat deed.
Toen hij genoeg wist de voor
af gemaakte afspraak meldde na
drukkelijk dat hu geen interview
wenste nam hij ons mee naar
zijn grote werkkamer met aan de
muren tal van oude portretten en
linten, die hem bij meerdere jubi
lea waren geschonken. Midden in
de kamer stond een grote vleugel,
waarop tal van boeken en parti
turen lagen, alsmede enkele slag
werkinstrumenten. Verder was de
kamer gestoffeerd met eikehouten
rekken, die een schat aan boeken
torsten.
Experimentelen
<amen bladerden we in enkele
muziekencyclopedieën en kwa
men zo in één encyclopedie
tot tegenstrijdige uitspraken over
Strawinsky. Eenmaal over Stra-
winsky sprekend ging het vanzelf
verder en doken namen op van
moderne experimentelen als Boulez,
Schaffer en Stockhausen.
..Wonderlijke figuren. Ik geef ze
het volste recht om te experimen
teren, maar laten ze nu niet zeg
gen dat de meer behoudende mu
ziek geen rede van bestaan heeft.
Dat is enzin en daarmee blame
ren ze zichzelf". Er kwam een vuri
ge vonk in Kodaly's ogen en met
veel nadruk distantieerde hij zich
van dergelijke theorieën.
„Bij u in Holland wordt natuur
lijk ook geëxperimenteerd? Heeft
Badings ook niet elektronische mu
ziek geschreven? Ach, Ik houd me
maar bij de echte muziek, die al
tijd nog vla het gevoel is te bena
deren en niet alleen vla een wis
kundig verstand. WO componisten
zijn toch mensen onder de men
sen en we moeten proberen het
volk iets mee te geven, ik in Hon
garije en de Nederlandse componist
in zijn eigen land. maar samen wer
kend aan de verheffing van de
toonkunst en wellicht daardoor ook
werkend aan een beter begrip on
der de naties. Als we echter een
natie willen zijn moeien we eerst
proberen een volk te worden".
Kodaly sprak het alles met een
grote ernst uit. niet emotioneel,
maar met een sterke overtuigings
kracht Wie met Kodaly spreekt
heeft trouwens altijd de neiging
hem geluk te geven, zo overtuigend
zijn z'n woorden.
En op die middag begrepen we
eens tt meer de woorden, die een
zuner leerlingen, de thans Neder
landse componist Geza Prid. schreef
over ziji. studiejaren bij Kodaly:
„Wij luisterden naar zijn woorden
als nar.r een orakelspreuk en voel
den ons aan tijd en ruimte onthe
ven".
Over folklore
Zoals Kodaly vroeger bij zijn
leerlingen nooit aan tijd dacht
en ae lessen enkele uren ver
lengde. zo dacht hij ook op dit mo
ment niet aan de ons aanvankelijk
toegemeten tijd van een half uur.
Het werd enkele uren, waarin na-
tuurluk veel gepraat werd over
koormuziek. Van 1920 tot 1935 com
poneerde Kodaly uitsluitend vocale
werken „De basis van elke muziek
beoefening is de zang Daar moet
je eigenluk al mee beginnen op de
kleuterschool. Dan is er nog geen
verschil tussen de élite en de mas
sa. Om echter op school te begin
nen moet men beschikken over vol
doende bekwame pedagogen, over
materiaal en over tijd".
Koaalj zelf heeft voor de pe
dagogen en voor materiaal gezorgd.
De meeste hedendaagse Hongaarse
musici zijn leerlingen van Kodaly
en bovendien schreef hij talloze
bundels koormuziek, canons en lie
deren voor schoolgebruik. In een
van de lagere scholen van Boeda
pest hebben we na ons bezoek aan
Kodaly zo'n muziekles met muziek
van Kodaly bijgewoond. We zijn
eerlijk gezegd jaloers geworden het
enthousiasme van de schoolkinde
ren voor deze oer-gezonde muziek.
Kodaly heeft zich daarbij hoofd
zakelijk gebaseerd op de echte Hon
gaarse (d.l. Magyaarse) volksmu
ziek. Niet alles wat Hongaars ge
noemd wordt op muziekgebied is
werkelijk Hongaars. Vele melodieën
die voor folklore doorgingen, ble
ken na dc onderzoekingen van Ko
daly en zijn vriend Bartok in wer
kelijkheid populaire kunstmuziek te
zijn. vaak van zigeunerafkomst.
Zelfst Liszt heeft die vergissing ge
maakt met zijn z.g. „Hongaarse
Rapsodieën".
Nationalisme
Nadat Koldaly in zijn jeugd
hu werd in het kleine plaats
je Keackemet geooren als
zoon van een spoorwegbeambte
de invloed van Debussy had onder
gaan. kwam hij later geheel in de
ban van de rijke schat aan volks
muziek van zijn eigen land. Het
is de basis van zijn kunst gewor
den. „Hongarije heeft zoveel mu
ziek, dat ik me er nog wel 80 jaar
mee bezig zou kunnen houden", zei
Kodaly ons en in feite hoopt hij
nog lang te kunnen leven om ver
der te kunnen werken Dat natio
nalisme in zijn muziek is in de
meeste werken merkbaar: in zijn
dansen uit Galanta en uit Maross-
zek, in zijn Pauw-variaties voor
orkest (die hij in 1939 opdroeg
aan he' 50 jaar bestaande Con
certgebouworkest!. in de Hary
Janos-suite «genomen uit de gelijk
namige opera I, in zijn opera „Het
spinvertrek", in zijn theater-ouver
ture, in zijn grote koorwerk „Psal-
mus Hungaricus" ook. de religieus-
patriottische koorsymfonie, die tal
rijke malen in ons land werd uit
gevoerd.
Dirigeren
„Weet u eigenlijk wel dat ik in
Nederland begon met dirigeren?
Dat was in 1927. In Amsterdam zou
mijn „Psalmus Hungaricus" worden
uitgevoerd en men drong er en
kele malen op aan, dat ik zelf
dirigeerde. Ik heb toen snel enige
directie-lessen genomen bij een
tweede kapelmeester in Boedapest.
Het is gelukt en daarna heb ik
erg veel gedirigeerd. De D.G.G.
gaf een grammofoonplaat van
mijn .Zomeravond" en mijn „Con
cert voor orkest" uit onder mijn
eigen leiding. Het dirigeren is al
tijd wel een aardige ontspanning
voor me geweest. Doe je het een
maal dar. krijg je echter heel veel
werken aangeboden met het ver
zoek ze uit te voeren. Bij de eer
ste oogopslag in de partituur ont
dek je dan al gauw of het werk
goed of niet goed is. Ik ga name
lijk uit van het standpunt, dat
een goed musicus en zeker een
dirigent moet kunnen horen
wat h.' ziet en moet kunnen zien
wat hij hoort".
Geboren pedagoog
Doorpratend over muziekoplei
ding en koorzang legde Ko
daly er de nadruk op. dat
een muziekopleiding het best met
zingen kan beginnen. „Voor men
een instrument gaat bespelen moet
men muziek kunnen lezen. Vooral
de solfegè-lessen zijn van het
grootste belang, ook voor koorzan
gers. Bij een instrument mag men
nooit langs de weg van de mecha
nische training iets bereiken, zon
der enige theoretische ondergrond.
Muziek maken met de vingers in-
plaats van met de ziel is verwerpe
lijk
Aan dt vleugel liet hl' ons nf A
dere fragmenten uit zijn we^!®
horen. Daarbij steeds doorprafte
met dezelfde rustige zekerheid^
de geboren pedagoog. eel belRe
stelling ook toonde Kodaly voo^°
ontwikkeling van het muziekliik
In Nederland en graag zou hfc
kennis komen met koorwerkenȑr
Nederlandse componisten. m
Toen we na enkele uren hetpii
te grijs-blauwe huis verlieten!^
weer buiten stonden ln de sfch'
der Volksrepubliek was het £u
we rükei geworden waren. Eenpe
en nobel mens en een groot
ponist had met ons gesproken, r
ons geleerd en had ons opnj^
overtuigd van de betekenis, die tin
daly voor het muziekleven in
land en voor dat van de g«5n
wereld heeft.
E
Onze schaakrubriek l
st
Over een van de geniaalste schakers van deze tijd is een don
dagen een boek verschenen waarmee onze toch al zo waarded
schaakliteratuur wederom is verrijkt. De grootmeester in ku>£*
is de Rus David Bronstein. de schrijver de Spanjaard Toran
vertaler Eliskases en de uitgever Ten HaveAmsterdam. Nan*
die de schaakliefhebber onmiddellijk naar dit boek zullen a>d
grijpen. L
David Bronstein knalde in snelle
vaart naar de top van het schaak-
firmanent. In het begin van de
jaren vijftig streed hij met Bot-
winnik in een beroemd geworden
tweekamp om de wereldtitel. De
strijd eindigde onbeslist: 12-12. In
de voorlaatste partij, die Bronstein
met een punt voorsprong inging,
had hü voortdurend remise en
daarmee de' wereldtitel in handen.
Maar in het doolhof, waarin hij de
winst zocht, liet hij zich verrassen
door een desperate Botwinnik, die
schaakte met. gebruik van al zijn
briljante middelen. Bronstein moest
capituleren met een pluspion op het
bordIn de jaren daarna werd
Bronstein overvleugeld door een
Smyslow en een Tal. Niet in ge
nialiteit, wel in constante vorm.
Enige van de talrijke prachtige
combinaties van deze grootmeester,
die niet zoals zo velen meer waarde
hecht aan stand op de toernooita-
bel. maar schaakt om de schoon
heid van het schaken zelf, volgen
hiernaast. Het eerste diagram toont
e enstelling uit de partij Bronstein-
Panow uit de wedstrijd om het
kampioenschap van Moskou 1947.
31. A5-a6*! (zwart kan niet
hinderen dat de witte figurenli*£
geopend worden, want de vr
pionnen staan te ver naar voL
31... Kb7xb6 (of a. 31... Kxc6
Da4t, Kxb6; 33. Db3t, Kc6:f'
Dd5t. Kb6; 35. Tblt en snel it?
of b. 31 Kxa6; 32. Da4t, Kb7t
Da7t, Kxc6; 34. Dc7+. Kb5;gf
Tblt en mat op de volgende ns
32. Tel-blt en hier overschle
zwart de tijd, anders was het lp
in enkel zetten gevolgd. Het twja:
diagram is uit de partij tut
Bronstein en Lutikow, uit het kt1®
pioenschap van de USSR in f
Hier zien we de beroemde en»',
vreesde volkomen verrassende t.
val, die zoveel aan Aljechin [7
denken. rr
Is.
ab cd e fg?s
2
2
4
i
i
i
.4
1
i i
H
H
a
a
■S 4
Bronstein brengt hier een stuk
offer. waarmee de beschermende
pionnenketen om de zwarte koning
wordt vernietigd.
26. Lglxb6ü, Pd7xb6; 27. Pc4x
a5'Kb7-c7; 28. Pa5-c6, Dc7-e8; 29.
A4-a5!, Pb6-d7; 30. b5-b6!, Kc7-b7
Bronsteins aanval gaat onweer
staanbaar voort. Het paard mag
niet geslagen worden: 30. Kxc6;
31. Da4t, Kb7; 32. A6^. Kb8; 33.
Dc6 en het mat is niet te dekken,
ook 30. Kc3; 31. Db3. Pb3; 32. Px
b8. Kxb8; 33. Dd5, Dg8; 34. Dc6 en
wint).
18. Ld7xf7t, Tf8xf7 (indien
niet slaat volgt 19. Pxc6, Lxc6;
Ld5 enz.); 19. Pd4xc6, Ld7xc61|
Tdl-d8t. Lg7-f8; 21. Pf3xe5r V
(opdat Pc 8 kan spelen. De pa
om door 21... Kg7 aan de peni
te ontkomen, faalt op 22. Pxf7y
f7; 23. Lh6r). 22. Le3-h6ü, c5i
23. Db3xb7, Tb8xb7; 24. Pef
Tb7xf725. Td8xc8, Lc6xg2;r"
Thl-gl, Lg2-b727. Tc8xf8t, 1
f8; 28. Lh6xf8. Kg8xf8; 29. Tg
en zwart gaf op. r
Ladderwedst^
CXXVII
Vroeger werden olie teksten uit
de hand gezet van losse letter-
staafjes en ook sommige zetmochi-
nes maken daaruit bestoand zetsel.
De meeste boeken worden gedrukt
volgens het beginsel van het kinder-
drukdoosje: met verhoogd liggende
drukelementen HOOGDRUK)
1 Ai
a a
hi
Clf
i
a_J!
abcdefgtA
Wit aan zet, mat in twee zet
CXXVIII
ab cd e f g
De in de hook met de hond gezette
regels worden in een,.galei* ver
enigd tot een pagina.
1
i a. i
I f
Ik
if
Er zijn tientallen soorten hoogdrukpersen
volgens tal von principes en in velerlei
atmetingen. Bij de degelpers drukt een
vlakke plaat (degel) het papier tegen de
ingeïnkte drukvorm.
Zwart aan zet, wint. 0]
Oplossingen (eventueel gelijk P
d:e van de opgaven 129 t/m P
uiterlijk 1 februari 1963 aan Wjr
van der Nat, Acacialaan 25, LeiP
dorp.
Een moderne snelpers (twee toeren-boekdrukpers),
voorzien von inleg-en uitlegapparoot.
1. deur is smaller
2. mond man in spiegel
3. steun plank is anders n
4. handgreep pannedeksel is 1%
5. lepel extra aan muur r
6. stand linker knop L
7. schouderband schort ontbref
8. kom op tafel is weg
