Oecumene
FRANCO'S VIJANDEN
ÏEuropa i ZIJN TE VERDEELD
ZOEKLICHT
Kom er ACHT-er
en
lAlleen de
evolutie
Kerk kan
inleiden
WOORD VAN BEZINNING
(LEIDSCH DAGBLAD
drid een politieke salon van een
man of zestig presideerde, heeft in
middels ..zelfmoord" gepleegd door
ballingschap te verkiezen boven in
ternering. Hij heeft zich daarmee
geschaard in het comfortabel levend
gezelschap der welgestelde ballin
gen waarvan Salvador rle Madaria-
ga de illusterste is. Zij zijn het
allemaal met elkaar oneens en heb
ben slechts de ijver gemeen om
na de dood van Franco de leiding
van Spanje over te nemen. Plus de
onmiskenbare handicap dat zil
Casals en Picasso niet te na gespro
ken -- in Spanje al vergeten zijn.
Communisten
Het gekibbel der ballingen, de
versplinierdheid der binnenlandse
oppositie, hun frustatie omdat
Franco er eerder in slaagt hen zoet
te houden dan hen boos te maken,
maken het nodig een werkelijke op
positie van betekenis elders te zoe
ken. De communistische partij met
haar 5.000 leden is goed georgani
seerd. maar heeft zo'ji heilig res
pect voor de geheime politie, dat
zij zich tevreden stelt met klande-
stien voortbestaan en handhaven
van haar verbindingsnet. Haar po
litiek beleid is er niet op gericht
Franco omver te werpen, maar om
in het tijdperk na Franco langs
democratisch weg via eer. volksfront
een voet tussen de deur te krygen.
De kerk
De taak van de Kerk in Spanje
ligt ook op het praktische, so-
ciale terrein en priesters be
ginnen zich openlijk uit te spre
ken tegen de onmenswaardige
condities waaronder een deel
van het Spaanse volk leeft.
Eilanden, al naar gelang de links
heid der overtuiging of de respec-
tabelheiö der kom-af.
Overdreven
De buitenwacht heeft van de
kracht der Spaanse oppositie ver
moedelijk een overdreven voorstel
ling en onderschat hei mengsel van
galicische slimheid en machtsmid
delen waarmee de caudillo haar
frustreert. Linkse intellectuelen in
Parijs geven hoog op van het ..front
der volksbevrijding" dat klandestie-
ne pamfletten verspreidt en van de
nog wal linksere organisaties die
hier en daar een knêed-bom laten
ontploffen. Maar met eentonige re
gelmaat rolt de geheime politie de
organisaties van het ..frente" op
en hel ontmoedigendste daarvan is.
dat steeds weer blijkt hoe minus
cuul die zijn.
Europa juichte toen „bekende
Spaanse democraten van links en
rechts" het vroegen democratische
condities te stellen voor Spanjes
associatie bij de EEG. Maar het
vergat gemakshalve toe te zien. wie
zij .waren en wat zij vertegenwoor
digden De „liberaal" Dionosio Ri-
druejc was eens de dichter van de
falange en oostfrontstrijder in de
blauwe divisie. Gil Robles was de
aartsconservatief die Franco's dolk
steek aan de republiek heeft mo
gelijk gemaakt. Robles die in Ma-
Dr. Visser 't Hooft zouden
er onder de lezers van het
Leidsch Dagblad zijn, die deze
naam niet kennen? Dan moeten
dat toch mensen zijn, die niet
veel werk maken of kunnen ma
ken van het lezen van hun
krant. Want menigmaal komt
zijn naam in de persberichten
voor. Het leven is vol en wij
hebben vaak een vluchtig be
staan. Voor de enkeling, die aan
deze naam niets weet te verbin
den. zij het nogeens gezegd, dat
wij in hem te doen hebben met
de secretaris-generaal van de
Wereldraad van Kerken. Meest
al is hij overal ter wereld, be
halve in Nederland. Maar on
langs vertoefde hij toch in het
kleine landje aan de zee en ge
tuigde van Koningin Wilhel-
mina, dat geen regerend vorst
zich ooit zo intens heeft bezig
gehouden met de eenheid der
kerken als zij (vrij geciteerd).
Het is een heel ding wanneer
zo iets door een zo deskundig
iemand als dr. Visser 't Hooft
gezegd wordt. Hoezeer zij hier
bij geïnteresseerd was. blijkt
wel uit het bezoek van de Gro
ningse studenten aan H.K.H.
Prinses Wilhelmina op Het Loo.
Dit bezoek dateert van ruim zes
weken geleden. Zij had verno
men. dat in de Groningse stu
dentendiensten een geslaagde
vorm van inter-communie ge
vonden was (onder inter-com
munie verstaan wij het gemeen
schappelijk vieren van het Hei
lig Avondmaal door verschillen
de kerken). Dit interesseerde
haar zozeer, dat een uitnodiging
naar Groningen ging voor een
bezoek in Het Loo. Nadat aan de
jongelui te kennen was gegeven,
dat zij zich maar moesten ge
dragen alsof zij hun grootmoe
der een bezoek brachten, is daar
een levendige discussie geweest
over datgene wat haar belang
stelling gewekt had, doorspekt
met kritische vragen en opmer-
kineen harerzijds.
Het leek mij goed op de dag
van haar begrafenis, die plaats
vindt aan de vooravond van de
oecumenische zondag uw aan
dacht voor deze dingen te vra
gen door een herinnering aan
haar liefde voor de oecumene.
Wat hierbij zo boeiend is. zijn
juist de kritische vragen en op
merkingen waarmede zij dit ge
heel omgaf.
Er is n.l. niets gevaarlijker
voor een zaak alszodanig dan
wanneer het woord, dat de zaak
aanduidt, vervlakt tot een mo
dewoord. Er is ook niets, dat
remmender werkt dan wanneer
wij met ..oecumeniakken" te
maken hebben (zoals ik het
vandaag een collega hoorde
uitdrukken). Dan wordt er een
fagade van éénheid vertoond,
die niet beantwoordt aan de
werkelijkheid. Dit zou neerko
men op een leugen. Wij menen,
dat de wereld nergens minder
mee gebaat is dan met een leu
gen. Wanneer die christenen
onder elkaar verdeeld en het
over vele zaken niet eens zijn,
kan dat aanleiding wezen tot
schampere opmerkingen van
buiten af. Maar wanneer wij
hun geschillen zouden gaan ver
stoppen en dan gaan doen als
ofzou er alle aanleiding
zijn hen van onbetrouwbaarheid
te gaan verdenken.
Dat is het waarvoor allen, die
de oecumene een warm hart toe
dragen. uitermate voorzichtig
zyn. Beter is het naar buiten,
voor het forum van de gehele
wereld te erkennen, te belijden,
dat ons geloof te klein, onze
liefde te gering, ons inzicht te
beperkt is om tot die eenheid te
geraken, die de boodschap van
het Evangelie zoveel geloof
waardiger zou maken. Buiten de
christenheid is men het ook niet
over alle dingen eens. Kerk en
wereld kunnen hierin een eer
lijke solidariteit betrachten. Het
is iets, dat ons verbindt. De we
reld moge ontdekken dat ook de
christenheid een stukje wereld
is, en dat wij samen in dezelfde
schuld staan.
Ongetwijfeld hebben velen
van kerk en christendom iets
gemaakt door die klein-ge-
lovigheid èn dat tekort aan
liefde èn de beperktheid van
inzicht n.l. dat in de verste
verte niet meer lijkt op wat een
staan voor het aangezicht van
de geduchte God zou moeten
wezen. Menigeen heeft er een
alles wat ik voor de Kerk gedaan
heb, verlaten de ratten het zinken
de schip".
Overwinning
HOAC heeft met de stakingen in
Asturic een overwinning behaald
die in meer dan één opzicht van
wezenlyk belang was. Het was een
moderne staking: voor het eerst
werd e»- door geen van beide zijden
geweld gebruikt. Voor het eerst
heeft hel regime 'van dit land waar
stakingen verboden zijn, zich ge
dwongen gezien om vrijwel direct
met stakers te onderhandelen en
aan hun eisen tegemoet te komen.
En althans een deel van de Kerk
heeft ingezien, dat ziln apostolaat
ook op het praktische sociale ter
rein ligt. Een oud gezegde wil. dat
het hele Spaanse volk achter de
clerus aanholt, de ene helft met
een kaars, de andere met een stok.
Tot die tweede helft behoren zeker
de Spaanse arbeiders. Maar zij zul-
De sleutel voor de Spaanse evolu
tie ligt daarom voorlopig in de
Rooms-Katholieke Kerk. Het mag
waar zijn, dat zy een van de steun
pilaren van het regime wordt ge
noemd. Maar het is in het autori
taire Spanje niet anders dan In
de communistische landen (met wie
het meer gemeen heeft dan het
vromelijk aanneemt): de evolutie
moet van binnenuit komen. Zoals
Poolse, Hongaarse en Russische
communisten met het moeizaam
proce* der destalinisatie zijn begon
nen. zo zullen het Spaanse katho
lieken moeten zijn die het katho
lieke Spanje een fatsoenlijker aan
schijn geven.
Het in onloochenbaar, dat nu het
Spaanse katholicisme die weg be
gint op te gaan (het kan zulks
doen ornaat de Kerk in het concor
daat een zekere bescherming tegen
de mi chtsmiddelen van het regime
heeft), Franco er ongerust en ver
bitterd over is. Die verbittering be
reikte haar hoogtepunt toen dit
jaar de mijnwerkers h: Asturië in
staking gingen en toen bleek dat
die stakingen waren geinstigeeerd
door HOAC. de „arbeiaersbroeder-
schappen voor katholieke actie". In
HOAC zetelen jonge priesters die de
arbeiders aanbevelen om voor hun
rechten op te komen. Eh toen het
regime die priesters zocht aan te
pakken, weigerde de Spaanse pri
maat. Enrique kardinaal Pla y De-
niel, hen in het openbaar af te val
len. De 84-jarige kerkprins, geen
vooruitstrevende man, voelt uit wel
ke hoek de wind gaat waaien en
Franco moet hebben gezegd: „Na
len HOAC's actie niet; licht verge
ten.
De Kerk, voor wie het apostolaat
uiteindelijk belangrijker is dan het
regime van Franco, heeft nog een
ander ijzer in het vuur. Opus Dei.
In tegenstelling tot HOAC, dat op
de grens van openliike oppositie
opereert, stelt de geheime lekenor
ganisatie Opus Dei zich tot taak
binnen het kader van het regime te
werken Communisten zouden het
infiltratie noemen. Opus Dei heeft
persoonlijke liefhebberij naar
persoonlijke behoeften van ge
maakt. De een jaagt er kliek
vorming na, de ander politieke
machts-vorming enz. enz. Me
nigeen meent zijn kerk voor
eigen doel-einden te kunnen
hanteren.
Inmiddels beweegt dit alles
zich rond een zoet en groot ge
heimenis, zó groot, dat men
zich steeds weer verbijsterd af
moet vragen hoe het mogelijk
is. dat wij in kerk en christen
heid zó verduisteren kunnen.
Het betreft hier de Persoon
van Jezus Christus. Wij zeggen
allen Hem te willen gehoorza
men. zijn Naam te willen be
lijden. Wanneer dit werkelijk
zo is. wanneer Hij alléén aan
het woord komen zal in alle ker
ken. dan zal er geen gescheiden
heid der kerken meer kunnen
zijn. Maar daarvoor zijn wij nog
te onrijp, te onvolwassen. De
bijbel zegt in Ef. 4 13: „totdat
wij allen de eenheid des geloofs
en der volle kennis van de Zoon
Gods bereikt hebben, de man
nelijke rijpheid, de maat van de
wasdom der volheid van Chris
tus".
Daarheen zijn wij op weg
dwars door de verwarring der
mensen heen. Het is 'n eeuwen
lange weg. De eenheid, de oecu
mene, de katholiciteit is geen
zaak van vandaag op morgen.
Het is geen zaak. die wij in onze
generatie weieens even versie
ren zullen. God zelf zal door
Zijn Geest de Kerk naar die
volle gestalte heenleiden. De
groei daarheen zal als uitgangs
punt en als eindpunt hebben:
Christus alleen! Dat betekent
uitsluiting steeds meer van al
les wat van dit zoet en groot
geheimenis wezens-vreemd is.
Het wonderlijke is dat van
hieruit dan een insluiting gaat
plaats vinden van steeds meer
en meer. ja van het al. omdat
deze Christus gesteld is tot
Hoofd van het al. Dat is de
diepste verbintenis tussen kerk
en wereld.
Wilt u meedenken in deze
dingen, dan moge ik u verwij
zen naar een recente publikatie
van prof. dr. H. Berkhof: „De
katholiciteit der kerk".
Ds. H. J. van Achterberg,
hervormd predikant te
Leiden.
8 december 1962 Pagina 1
Kunt U de acht afwijkingen tn de oeide oovensiaande teKemngen
len? De juiste oplossing vindt U elders in dit B\jvo2gsei.
a.
10%indi
1
De traditionele steunpilaren
Kerk en leger. Het leger (met
maar de Kerk maakt zich op
van Franco's regime waren
zijn Duitse helmenis dat nog.
een eigen weg te zoeken.
EEN
OP DE BOEKENMARKT
A. Roland Holst ..Onder kou
de Wolken. Bakker llaamen
N.V. Den Haag 1962.
Onder koude wolken staat een
sterk oud man, zijn tors een stam.
zijn bloed hars op het woord
„staat" na komen deze begrippen
letterlijk uit deze nieuwe bundel.
Ik schrijf ze zo op om aan te to
nen hoe de dichter van de lange
lyriek uit zelfs zijn voorlaatste reeds
zo versoberde bundel „Omtrent de
Grens" thans gekomen is tot het
kortste woord op de plek. waar zijn
voeten nog net plaats vinden om
te stampvoeten. Want dat doen de
ze verzen stampvoeten in een kort
ritme, stampvoeten in een trits van
opvaller.a korte wooraen. Stamp
voeten ook in een laatste samen
gebalde volharding zonder zich af
te vrager of dit zin heeft of niet.
Een volharding in de eigen ziels-
overtuiging van een mystische te-
genwereld, waarmee de lezer ver
wantschap kan voelen, maar die
hij de lezer, nooit geheel zal kun
nen bevatten. Want deze tegenwe-
reld is een kwestie van creatie, een
geloof ook bijna, waarover Holst
zelf spreekt in termen van afscha
duwing en spiegelbeeld De liefheb
ber van Hoists poëzie moet dus ge
noegen nemen met het beeld van
een beela, met een taal uitgediept
tot aan de grens van de verstaan
baarheid. Hij kan ten hoogste na-
ervaren.
Hoezeer evenwel Hols: door hem
zelf geijkte woorden bruikbaar zijn
voor het uitspreken van gevoelser
varingen, die wij gemakkelijker
kunnen delen, omdat zij universe
ler zijn, blijkt uit de beide verzen
op de dood van Gerrit Achterberg,
zoals ac dichter dat trouwens al
eerder getoond heeft bij vroegere
in memoriamverzen.
Ik wys hierop, omdat dit m.i. een
bewijs is voor zijn volledige ver
staanbaarheid in de taal. Dat hij
spreekt over ervaringen, die van
hem en van hem alleen zijn, is
zijn recht Hij doet het zó dat hij
ons in staat stelt tot na-ervaren,
zoals ik al zei.
Adriaan Morriën .Moeders en
Zonen". De Bezige Bij. Am
sterdam 1962.
Als het mogelijk is van een dich
ter te zeggen, dat men in zijn ver
zen letterlijk kan lezen, waar hij
het over heeft, dan zou men dat
kunnen zeggen van de verzen van
Adriaan Morriën. Deze verzen zijn
de onmiddellijke emanatie van een
leven 111 zijn volledigheid en in
zyn teveel.
Zo beschouwd zou men de bun
del „Moeders en Zonen" de auto
biografie van een dichter kunnen
noemen Van de dichter Morriën
wei te verstaan, niet van de heer.
die dezelfde naam draagt. Toch
kan men in deze bundel zelfs fees
telijkheden vinden de vader de
moeder een vriendje, het dorp ach
ter de duinen waar de doden begra
ven werden „in het zand, doorspekt
met schelpen". Het gedicht „Bloed
verwantschap" is kenmerkend voor
wat Morriën zeggen wil: dat hij
leeft in het bewustzyn van de
wortelstok, die hem bindt aan voor-
en nageslacht. De voort plantings
mystiek ,,myn moeder en mijn
vrouw zyn my te hulp gesneld"
beheerst dit dichterschap Na
de verzen, die betrekking hebben
op de. groei naar de volwassen
heid. spreekt de tweede groep
„Tweeling", alleen en uitsluitend
van de geslachtelyke ervaring, die
ondanks de onsterfelykheidswaan.
die deze oproept, toch ..een door
tocht naar de dood" moet zyn. D14
zijn zuiver erotische verzen van
ien, J ^zonderlUke volledigheid en
helderheid, waarbij het thema
loopt van de eerste verrassing tot
en met de zekerheid zich nooit te
kunnen vereenzelvigen met het
vrouwelijke element, hoewel de
dichter daar in zyn vers soms won-
derlyk dicht bykomt.
In de volgende afdeling van de
ze grote bundel „Over de grenzen"
komt de panerotische dichter toe
aan 'n soort transfiquratie. waarin
in de eerste plaats de natuurele
menten regen, storm, de getil-
J~, b.eleefd wordfn als parings-
symboliek en tevens komt hy tot
het bewustzijn van de onverzoen
bare tweezijdigheid in hem „Ik
ben de barende en de geborene, de
levenshonger en het doodsverlan
gen".
k»"lnglooP. die alle leven is
duidelyk staat die uitgeschreven in
Oorlog en Vrede. „Weerberichten"
heten de laatste korte notities van
de bunoel en *y zyn niet meer
dan dat Bij eerste lezing heeft
men de indruk, dat de dichter ze
ook weg had kunnen laten, maar
by nadei inziens vormen zij een
gerechtvaardigde afsluiting van de
ze gave verzencyclus juist door
hun provisorische toon
CLARA EGGINK.
Het mag waar zyn, dat het
grootste deel van de Spaanse clerus
nog braafjes achter Franco aan
sukkelt en de gelovigen opwekt te
berusten in de stand van zaken.
Maar het is niet meer het belang
rijkste deel. En wat het door rege-
ringsdruk benarde HOAC hoop geeft
is ook het gehoorzame Opus Dei
duidelijk: er is een nieuwe Paus.
Johannes XXIII heeft andere
ideeën over de taak van de Kerk
op aarde dan degene die lange tijd
in het katholieke Spanje opgeld
hebben gedaan.
fft
(Van onze reisredacteur, W. L. Brugsma)
I (IV)
Madrid „Hoe sterk is de oppositie tegen Franco? Zij omvat
f^tiet hele Spaanse volk. Maar zij betekent niets Deze Spaanse
definitie, absoluut en paradoxaa, gaf een jonge Catalaanse
schrijver ons. Het hele Spaanse volk is tegen Franco: het
Scheelt inderdaad niet veel.
De monarchisten wensen dat hij meer haast maakt met opkrassen. De
separatisten in Catalonië en Baskenland hebben het nooit op Madrileense
gezaghebbers begrepen. Voor de ondergepriviligeerde klassen, die links
joelen en denken, communisten, anarchisten, radicale socialistenis hij
de aartsreactionair. De arme landloze boeren weten wie er tussen hen
Le» een menswaardig bestaan staat. De intellectuelen generen zich voor
muilkorven. De falangisten verwijten hem dat hij slechts lippen
dienst bewijst aan hun maatschappelijke ideeën, en in feite een conser-
evatieve, autoritaire paternalist is. De traditionalisten jammeren dat hij
Zidoor het toelaten van economische nieuwlichterij en het aansluiting
toeken bij Europa de Spaanse ziel verslingert.
De oppositie betekent niets: ook
gïat scheelt niet veel. Tussen op
positioneel voelen en handelen ligt
\»en stap die niet alleen goed maar
tok beleid vraagt. De Spaanse op
positie is zo versplinterd, dat Fran-
orto haar met een minimum aan ge-
ojreld binnen de perken kan hou
den.
hu Om de monarchisten zoet te hou-
oillen heeft hij van Spanje een ko-
ïdoinkrijk zonder koning gemaakt,
oyöor ae boeren en arbeiders heeft
atnij met een nieuw sociaal-econo-
piisch beleid de deur naar een be
tere toekomst op een kier gezet. Die
kier is net groot genoeg om hen te
verleiden individuele lotsverbetering
na te streven inplaats van geza
menlijk de deur uit zijn hengsels
te lichten. Er is voldoende censuur
om het contact tussen intellectuelen
en het volk onmogelijk te maken.
De falangisten worden gelijmd met
baantjes. Wie door dat alles niet
ontmoedigd wordt en toch tegen
het regime gaat complotteren, die
krijgt tenslotte te maken met de
geheime politie, de „quardia civil"
en de vele mogelijkheden tot op
berging. variërend van dertig jaar
kerkerstraf tot internering in een
comfortabel hotel op de Canarische
het overheidsapparaat inderdaad
diepgaand gepenetreerd (drie mi
nisters ir. de financieel-economi-
sche beleidssfeerZyn leden, die
de gelofte tot gehoorzaamheid, ar
moede en kuisheid aflegggen, zyn
veel conservatiever dan de jonge
HOAC-priesters en geloven dat men
niet door sociale actie-zonder-meer
zielen mag werven. Zy zijn meer
christen dan democraat, maar heb
ben er uiteindelijk geen bezwaar
tegen die twee eigenschappen te
combineren wanneer dat mogelijk
blijkt. Blinde volgelingen van Fran
co zijn zy zeker niet.
