De Here heeft mij terzijde
gestaan en kracht gegeven..
Strijd den goeden strijd des geloofs...
Leid ach Dagblad
II Tim. 4 17
De dood sloeg toe in 1934, tweemaal, diepe wonden achter
latend in ons volk en in Oranje.
Op 20 maart van dat jaar overleed Koningin-Moeder Emma
op 75-jarige leeftijd. Ternauwernood was dit plotselinge verlies
historie geworden, of op 3 juli stierf geheel onverwachts Prins
Hendrik.
Heel Nederland leefde intens mee met de twee vrouwen, die
plotseling de enige Oranjes waren geworden, heel Nederland
hervond de eenheid rond de Troon, nu deie weer, voor de
xoveelste maal sinds 1879 in gevaar scheen waar de dynastie
slechts door deze twee eenzame vrouwen gedragen werd.
Stormachtige vreugde
Het waren stille jaren voor
het Koninklijk Huis, de represen
tatieve taak van Koningin en
Prinses werd tot een minimum
teruggebracht.
Zo plotseling echter als rouw
over Oranje daalde, zo storm
achtig keerde de Oranjevreugde
terug in ons volk.
Op 8 september 1936 kwam de
Koningin Wilhelmina met de
driejarige Prinses Juliana.
bekendmaking. dat Prinses
Juliana verloofd was met Prins
Bernhard von Lippe-Biesterveld.
Stormenderhand veroverde Prins
Bernhard de Nederlandse har
ten en met grote luister en onder
innige dankbaarheid van een
geheel volk werden Prinses en
Prins op de 7e januari (de da
tum waarop ook Prinses Emma
in het .huwelijk trad' van het
jaar 1937 in het huwelijk ver
bonden.
van dat jaar herhaald. Het aan
bod. een persoonlijke daad van
de twee Staatshoofden, onder
ging het lot dat wij ons thans
van ..goede diensten" zozeer als
onvermijdelijk bewust zijn ge
worden door ervaring binnen het
Rijk: waar belangen botsen in
uiterste consequentie verliest de
rede haar kracht.
Troosteloos, doch tevens spre
kend van licht was de Konink
lijke Kerstboodschap van dat
jaar. waarin de eensgezidheid en
taaie volharding werden ge
vraagd, die wij later zouden blij
ken zo bitter hard nodig te heb
ben. Koningin Wilhelmina zou
zich niet meer in een persoon
lijk woord tot haar volk richten,
aleer haar woorden gedragen
zouden worden door oorlogs
rumoer als ouverture van vijf
Jaren donkere nacht.
Vier namen
Het is merkwaardig, dat
door de Jaren heen de
volledige naam van
Koningin Wilhelmina
meestal verkeerd geschre
ven werd. De derde naam.
Pauline, werd meestal,
zelfs in min of meer
officiële stukken, verbas
terd tot Paulina.
Koningin Wilhelmina He
lena Pauline Maria was
vernoemd naar de moeder
van Koning Willem I,
Prinses Wilhelmina van
Pruisen die in 1820 over
leed. naar de moeder van
Prinses Emma. Prinses
Helena die acht jaar na
de geboorte van haar
kleindochter overleed,
naar de echtgenote van
Koning Willem II. Anna
Paulowna van Rusland,
en naar Maria Louis van
Hessen Kassei «Marijken
Meu», de in 1765 over
leden echtgenote van
Johan Willem Friso.
In waarlijk vorstelijke hou
ding tijdens manoeuvres in
1916. Koningin Wilhelmina
verscheen in die jaren zeer
veel in rijkostuum.
Zeldzame ommekeer
in vijf jaar
Van dat ogenblik af nam
Koningin Wilhelmina weer in
tensief deel aan het Nederlandse
maatschappelijke leven, waarin
zij haar taak terugvond. Talrijk
waren de gebeurtenissen, waar
bij zy door persoonlijke aanwe
zigheid of een persoonlijk woord
van haar belangstelling blijk
gaf. In vijf jaar tijds. van die
donkere dagen van 1934 tot de
donkere dagen van het uitbre
ken van de nieuwe wereldbrand
in 1939. herwonnen Koningin
Wilhelmina. Prinses Juliana en
Prins Bernhard de algemene,
eensgezinde liefde van het ge
hele volk.
Jubel was er ook, toen op 31
Januari 1938 het bericht van de
geboorte van Prinses Beatrix
bekend werd gemaakt, de nieu
we Oranjetelg, die nu reeds een
belangryk deel van h&ar vorming
als toekomstig staatshoofd heeft
ontvangen en een vaste plaats
in aller harten heeft verworven.
Zo goed als de betrekkingen
tussen Oranje en Nederland zich
inmiddels hadden ontwikkeld, zo
somber werden de vooruitzich
ten in de wereld.
Toch Juichte ons volk nog één
maal rond de Troon, voordat
bittere ernst vrijwel iedere lach
onmogelijk maakte: op 5 augus
tus 1939 werd Prinses Irene ge
boren.
Nog geen maand later echter
wist Nederland, dat die naam
Irene als hartekreet geen sym
bool kon zijn voor vrede: het
mensdom moest nogmaals bui
gen onder het juk van een ver
woestende oorlog. Enkele dagen
voor die fatale derde september
1939 werd, op 29 augustus, de
mobilisatie in ons land afge
kondigd.
Ons land berustte in neutrali
teit.
Op de drempel van
de nacht
Diezelfde dag van de mobili
satie lanceerden Koningin Wil
helmina en Koning Leopold van
België hun eerste ..aanbod van
goede diensten" voor het bewa
ren van de vrede, in november
I Tim. 6:12
Als een bandjir stort zich op de ochtend van de tiende mei
1940 het wereldwijde en eeuwenoude conflict tussen vrijheid en
dwingelandij over de lage landen, waar dit conflict nationaal
opgelost scheen. Vijf bittere jaren zo/ het duren, alvorens de
stroom beteugeld is en de dijken zijn gedicht. Zelfs dan zal het
troebele water over het verwoeste land der volkswelvaart in
geen generaties zijn weggevloeid. En de wonden zullen blijven,
lang, heel lang, voorgoed zelfs wanneer wij zien wat er na de
bevrijding is gebeurd met het Rijk.
Als een rots staat in die jaren Oranje in ons volk, in balling
schap weliswaar, maar tevens in onze huiskamers waar de vrij
heid een laatste toevlucht zoekt. Wanneer de Koningin spreekt,
spreekt de vrijheid, spreekt de hoop, spreekt de verwachting,
spreekt de toekomst, spreekt het geloof. Dan sluiten wij deuren
en gordijnen. Dan spreekt zij in ons midden, tot ons, persoonlijk,
een bemoedigend woord, een opwekking, een troost. Dan is zij in
de familiekring, in de enge grenzen van het eenzame schuilhok,
in de broeinesten van het verzet.
Dit zijn, in al hun duisternis, de schoonste jaren geweest voor
Oranje en Nederland als eenheid.
Dichter bij ons hart
Bij honderd-en-één plechtig
heden en festiviteiten hebben
honderdduizenden Nederlanders
voor de oorlog Koningin Wilhel
mina kunnen aanschouwen en
toejuichen, in tientallen jaren
dat zij temidden van ons volk
vertoefde. Merkwaardig is. dat
zy in de vijf jaren ballingschap,
toen alleen haar stem gehoord
kon worden (en dat zelfs veelal
onder grote persoonlijke geva
ren» veel en veel dichter by het
hart van ons volk is komen te
staan.
In die jaren is zij meer gewor
den dan Vorstin. Zij werd Moe
der des Volks, zoals Willem de
Zwijger eertijds in zyn strijd
voor vrijheid en tegen verdruk
king Vader des Vaderlands is
geworden.
Ongelooflijk was de geest
kracht. die Koningin Wilhel
mina in de Londense jaren
toonde, en heel sterk heeft zij
er welbewust naar gestreefd
méér te zijn dan een symbool.
Reeds eerder schreven wij, dat
een constitutioneel Vorstin
slechts zelden de gelegenheid
krijgt om zelf directe invloed uit
te oefenen. De bijzondere om
standigheden. daarvoor nodig,
deden zich zeker in de vyf don
kere bezettingsjaren voor.
Koningin Wilhelmina heeft
niet geaarzeld deze gelegenheid
aan te grijpen en daardoor meer
dan ooit tevoren te tonen, niet
alleen symbolisch aan het hoofd
van een volk te staan, maar
inderdaad leidsvrouwe te willen
en te kunnen zijn.
Zwaarste gang
De eerste daad die haar men
selijke grootheid en enorme
geestkracht in die jaren toonde,
was haar vertrek naar Engeland.
Op 13 mei 1940 moest zij ge
hoor geven aan de reeds enige
dagen uitgeoefende drang van
haar raadgevers, om het land
te verlaten Een Engelse torpe-
dobootjager bracht haar raar
Engeland.
De zwaarste gang van haar
leven ongetwijfeld, doch de
meest gerechtvaardigde zoals de
latere geschiedenis zou aanto
nen. óndanks de morele slag, die
door dit vertrek werd toege
bracht aan de Nederlandse ver
zetswil in de eerste dagen van
deze vjjf jaar durende worste
ling om de vrijheid. Een daad
die getuigde van reëel inzicht,
dat onder de heersende omstan
digheden moest prevaleren boven
het sentiment.
Prinses Juliana was met de
kinderen voor volledige veilig
stelling der dynastie reecjé eer
der naar Engeland vertrokken,
om later vandaar naar Canada
Koningin Wilhelmina in 1909
met haar pasgeboren
Prinses Juliana.
vloed van het nauwer persoon
lijk ingrijpen van de Koningin
dan ooit voordien tijdens haar
bewind erkennen als een van de
belangrijkste factoren in de ont
wikkeling der gebeurtenissen en
▼oorbereiding van de toekomst
gedurende de bezettingsjaren.
Zij heeft hier, ten behoeve van
behoud der democratie en mo
narchie. de kracht getoond niet
Aan de vooravond van de
tweede wereldbrand legde
Koningin Wilhelmina een
grote belangstelling aan de
dag voor de strijdkrachten.
Deze foto werd genomen op
4 april 1940. kort voor de
Duitse overval, tijdens de in
spectie van het noordelijk
deel van het eerste leger
korps. Dezelfde fiere majes
teitelijke houding als weleer,
waarvan elders een foto een
beeld geeft.
door te reizen. Prins Bernhard
vergezelde de Koningin, doch
keerde later naar Zeeland terug
om by de troepen te blijven, die
zelfs na de capitulatie van Win
kelman nog verzet bleven bieden
op strategische gronden.
Eerbied voor
constitutie
Leven en beleid van onze
Vorstin gedurende haar Lon
dense ballingschap werden ge
kenmerkt door een voor alles
staand streven, enerzijds de
strijd in het bezette gebied te
sterken en anderzijds ten volle
de constitutionele basis van het
Nederlandse gezagsapparaat en
van haar eigen positie te eerbie
digen en behouden. Dit laatste
is misschien voor ons volk van
nog groter betekenis geweest
dan haar stimulans van het ver
zet. Zij heeft daardoor de moge
lijkheid geopend, dat de normale
democratie en het voor ons land
traditioneel geworden constitu
tionele koningschap na de be
vrijding konden worden hersteld.
te bezwijken voor die zeer grote
verleidingen, die mede werden
gestimuleerd door de onvermij
delijk eenzijdige voorlichting
welke haar in die Jaren ten
dienste stond en waarin de stem
van het verzet de hoofdtoon
voerde. Maar al te zeer beseffen
wij thans, welk een gering deel
van ons volk vooraan stond in
de verzetsstrijd en welk een ge-
V erleidingen
Dit leek een eenvoudige taak,
maar in wezen is het, in de uit
zonderlijke Londense sfeer, waar
een regeringsapparaat slechts
steunde op eigen kracht en
controle, gescheiden van volk en
parlement, een uitzonderlijk
moeilyke taak geweest.
Nu wjj weten, dat maar al te
zeer de verleidingen tot een
eigenzinnig beleid en van een
ongecontroleerde verantwoorde
lijkheid te groot bleken voor de
kleine Hollandse kolonie, staan
de voor eer te zware opgave,
moeten wjj de stabiliserende In-
ring deel daarvan in gezel
schap van de koelbloedigst«
avonturiers de weg naar Lon
den vond en voltooide.
Verschillende sfeer
Naast hun eenzijdige voorlich
ting ontwikkelde zich een begrij
pelijke. fanatieke verering voor
de Vorstin en een gevaarlijke,
van sentiment overladen sfeer
waarin Hollands toekomst moest
worden geprojecteerd, wezenlijk
verschillend van de nuchtere en
harde zakelijkheid, waarin ons
volk na de bevrijding die toe
komst zou moeten opbouwen.
Wij willen de gebeurtenissen
rond de Koningin in deze jaren
niet op de voet volgen. Zoals ook
in de rest van ons overzicht van
het leven van deze grote, thans
tot de geschiedenis behorende
Oranje, bepalen wij ons tot
hoofdlijnen en enkele markante
gebeurtenissen. Enkele jaren ge
leden, toen zij haar taak over
droeg aan haar dochter, schre
ven wjj een historisch gedetail
leerd overzicht, terwijl het thans
meer aangewezen is, de beteke
nis van haar werk te onderstre
pen.
Hoogtepunten
Een enkel hoogtepunt mag
echter niet onvermeld blijven,
zoals de Koninklijke openings
rede van Radio Oranje op 28
juli 1940. een rede die gevolgd
zou worden door talloze toespra
ken, een stroom die eerst sprak
van troost, nadien van vertrou
wen, daarna van verontwaardi
ging over dwingelandij en bar
barij. van verbeten opwekking
tot de strjjd, van voorzichtige
voorbereiding van een betere
toekomst, van waardige trots en
opspruitende vreugde over het
zoet van de triomf tenslotte.
Bij die hoogtepunten denken
we ook aan de waardige wjjze
waarop zij Rusland begroette in
de rij der geallieerden, zonder
te verbloemen dat ons volk de
beginselen en praktijken van het
communisme verafschuwde. Wj)
denken aan Koninklijke woor
den bij de intrede van Neder-
lands-Indië in het eerst toen
wereldwijde gewapende conflict,
wij denken aan de befaamde
7 decemberrede en de politiek en
diplomatiek bewonderenswaar
dige wijze waarop zy ons land
in Amerika vertegenwoordigde,
wij denken aan de zeer donkere
periode na de mislukte lucht
landingen bij Arnhem. Wij den
ken aan de terugkeer van
Een beeld van de huwelijks
plechtigheid van Koningin
Wilhelmina en Prins Hendrik
in de Grote Kerk te Den
Haag op 7 februari 1901. Na
Emma en Wilhelmina zou
Juliana nadien als derde op
de zevende februari in het
huwelijk treden.
Koningin Wilhelmina op Neder
landse bodem op 13 maart 1945
in Zeeuws-Vlaanderen.
Handen inéén
En wU denken aan de woor
den, gesproken op 5 mei 1945,
toen Duitsland de wapenen had
gestrekt: „Onder de druk van
de overweldiger hebben wij ons
zelf teruggevonden, Is onze volks
kracht opnieuw ontwaakt. WU
zuilen hiervan het bewUs moe
ten leveren. Ons evenwichtig
karakter, onze eeuwenoude be
schaving en onze kracht rullen
ongetwijfeld de daden weten te
stellen, waardoor wU de wereld
zullen tonen wat wjj vermogen.
Laten wjj allen de handen thans
inéén slaan, gedreven door onze
innerlijke kracht, onze plicht
Sprekend voor de microfoon
van de BBC tot bezet Neder
land. Ver van haar volk
smeedde zij via die micro
foon de sterkste banden die
ooit tussen Oranje en Neder
land zijn gelegd.
verstaan en niet achterblUven
op de weg, waarop zU, die wU in
zo hoge ere houden, ons voor
gingen. de weg, die zij met hun
hartebloed ons hebben gewezen".
Op 5 augustus 1942 werd
Koningin Wilhelmina in
Washington ontvangen
door president Roosevelt
en zijn echtgenote.
