Rhododendrons
„Diva" Jenny Lind: de Zweedse
nachtegaal zonder schandalen
BEROEMDE PRIMA DONNA'S (VI)
Zaterdag 24 november 1962 Pagina 2
ten dreigt 't in de hersentjes van
al die Jongens en meisjes spaak te
lopen en daarmee zyn ze niet ge
baat.
Als dan de enige, échte Sinter
klaas 5 december op de daken ver
schijnt, gelooft geen ziel meer ln
hem.
zyn talryke schyn-voorgangers
hebben 't sprookje van het heer-
HJk avondje allang bedorven
Nee dat moet liever niet ge
beuren.
Hoezeer de „commercie" er
ook naar snakt een prachtig op-
getuigae Sinterklaas ln de wil
te hebben Iets. dat de vert
altyd hogelijk stimuleert li
we toch vooral zuinig zyn op i
baardige heren, die met milde i
heid pepernoten strooien en
jeugd van te voren al in een i
van opwinding trachten te brenj
De talloze bisschoppen op 1
schimmels, feestelijk ontvan
door de hoogste stedelijke aut
teiten en omstuwd door leden
de Hermandad, beantwoorden
geen enkel opzicht aan het b<
van de Heilige van Myra, die IK
in stilte zijn gaven uitdeelt,
werpt hU wel eens een luidrud
en waarschuwend „Boeh
door de schoorsteen.
Doen we 't dus maar kalm i
Alleen gespannen op de
te avond" uitkijken of
„ware" om de hoek komt en b
met gepaste eerbied groeten. E(
dan is er het grote moment, i
kinderen hun „Dag, Sinterklaai
kunnen roepen en de ouderen i
de dagen van hun Jeugd mo|
herinneren, waarop zij dat nog
vol vertrouwen deden.
Sinterklaas heeft langzamerh»
téveel kapers op de kust gekreg
die voor hem het „grote spel" I
derven. Als dan straks ook nog
Kerstman in 't geweer komt, sti
de verwarring ten top.
Een leger van „witte-mannt
staat klaar u zijn geschenken
te prijzen, wat iets anders is. d
oorspronkelijk de bedoeling wal
Gaan wij op die manier met
ze decemberfeesten niet de v<
keerde kant uit?
FANTAS'
rp AL van grote prima-donna's deden niet alleen door haar
-I- kunst, maar ook door haar ongebreidelde levenswandel van
zich spreken. Jenny Lind. wellicht de grootste van allen, leverde
zelfs aan de vrijmoedigste roddelaars geen stof. Zij was ,,een
diva zonder schandalen". Zeker dreef de Anglicaanse bisschop
het wat erg ver, die haar in zijn preek ,,een Heiland in vrouwen
gewaad" noemde, „uit de hemel neergedaald om door haar zang
onze zielen van zonde te bevrijden". Maar haar eerlijke vroom
heid en haar onbegrensde offervaardigheid staan vast. En het
aureool van kuisheid droeg zij stellig niet ten onrechte. Haar
stem schijnt iets onstoffelijks te hebben gehad, dat haar zang als
het ware boven het aardse uithief.
Wilde tonelen deden zich l
voor tijdens de Amerikaanse f
tournee van de „Zweedse
nachtegaal". Deze éne reis
leverde na aftrek van alle
kosten 743.000 dollar op, wat
neerkwam op ruim f. 20.000.-
per concertavond.
begeleider en van een zanger om
het programma aan te vullen. Jen
ny Lind aarzelde, maar tekende
het contract ten slotte. Dat was
het begin van de grootste triomf
tocht die in de loop der geschiede
nis ooit door één kunstenares kon
worden geboekt.
Amerikaanse
opwinding
Beter dan lange verhalen druk
ken karikaturen uit die tijd
de opwinding uit, die zich
van de Amerikanen meester maak
te. Eén van die tekeningen laat
een Amerikaan zien, op weg naar
het bespreekbureau om zich een
toegangsbewijs aan te schaffen. HU
wordt gevolgd door een hele stoet
onder geldzakken gebukte negersla
ven. Op een andere karikatuur biedt
een Amerikaan have en goed. Ja
zelfs zijn vrouw te koop aan, om
aan geld te komen voor het con
cert van Jenny Lind. Andere te
keningen beelden het Amerikaan
se publiek uit tijdens een concert,
niet zittend of staand, maar in
aanbidding voor de primadonna op
de knieën. Senatoren trekken het
rijtuig waarmee de zangeres naar
haar hotel terugkeert. En impre
sario Barnum sluit de Zweedse
nachtegaal voor alle zekerheid
's avonds op in een speciaal daar
toe vervaardigde gouden kooi.
De werkelijkheid overtrof eigen
lijk nog deze fantasieën. Twintigdui
zend nieuwsgierigen liepen te hoop
toen Jenny Lind in New York aan
kwam en tweehonderd zangers zon
gen haar een welkomstlied toe.
Haar Newyorkse concerten trok
ken elk 10.000 betalende bezoekers
en velen daarvan hadden 500, 600
en zelfs 825 dollar voor een plaats
bewijs neergeteld. De ondernemen
de Barnum zelf incasseerde 12.000
tot 16.000 dollar per concert.
De zangeres was wel een beetje
onder de Indruk van al die bewij
zen van bewondering, maar het
geld imponeerde haar nauwelijks.
Zij liet tot Barnums teleurstelling
de laatste zestig van de voorgeno
men honderdvijftig concerten
schrappen en daarmee ongeveer 40
pet. van een ongekend honorarium
Toen 4j naar Europa terugkeer
de, bleek haar tournee door de
Verenigde Staten na aftrek van al
le kosten een bedrag van 743.000
dollar te hebben opgeleverd, ge
middeld ruim f. 20.000.- per con
cert. Jenny Lind kreeg daarvan
„maïr" 208.000 dollar, terwijl im
presario Barnum 535.000 dollar
van de winst opstreek.
Gelukkig huwelijk
Overigens bracht de Zweedse
nachtegaal uit Amerika nog
een andere schat mee terug
dan die 208.000 dollar. Haar ken
nismaking met de pianist die haar
op de Amerikaanse tournee aan
de vleugel begeleidde, de sympa
thieke musicus Otto Goldschmidt.
een leerling van Chopin, had een
huwelijk tot gevolg. Twee kinderen
werden uit deze verbintenis gebo
ren, die 36 Jaren duurde en die
JENNY LIND
„Lind"-gedrang
In haar korte toneelloopbaan
zong Jenny Lind 27 operarol-
len, waaronder de titelrollen in
Donizetti's „Lucia di Lammermoor"
en „La fille du régiment", Sponti-
ni's „De Vestaalse maagd" en Bel
lini's „Norma", ook de partij van
Amina in „La Sonnambula". Het
waren stuk voor stuk creaties die
waarschijnlijk nadien ook door de
grootste zangeressen niet meer zijn
overtroffen en die niet alleen door
een sublieme zangtechniek, maar
bovenal door menselijke warmte en
dramatische overtuigingskracht
frappeerden. Ook in Nederland
heeft Jenny Lind bij herhaling ge
zongen, onder meer in Handels
„Messiah" met Johannes Verhulst
als dirigent.
Hoe groot haar operasuccessen
ook waren en hoeveel moeite zy
zich gaf zich in haar personages
ln te leven, toch voelde zij zich in
de theaterwereld nooit werkelijk
thuis. Op het toppunt van haar
roem nog pas 29 Jaar oud, besloot
zij het toneel voorgoed vaarwel te
zeggen. zy hield zich ook onwrik
baar aan het eenmaal genomen be
sluit en heeft zich na 1849 nog
slechts op het concertpodium la
ten horen. Maar dat dan ook tot
haar 63ste jaar toe en al die tyd
vrywel onverminderd beschikkend
Rnododendrona zorgen voor
veel kleur in uw tuin. Niet al-
leen in de voorzomer, doch ze
zyn groenbiyvend en ook 's win
ters heeft u er dus plezier van.
Over het algemeen worden er
trouwens te weinig groenblyven-
de struiken gepoot. Er zijn vele
mooie coniferen en groen-
blijvende heesters en met die
verschillende tinten groen kan
men heel mooie effecten berei
ken
Rhododendrons kan men in
vele soorten bestellen. Er zyn
echte botanische soorten met
kleine bloempjes; zy zyn mooi,
doch over het algemeen zal men
meer belangstelling hebben voor
de grootbloemige soorten en die
kan men ook in diverse tinten
bestellen. De bekende Pink Pearl
met mooie roze bloemen zal heel
beslist in de smaak vallen, doch
er zyn ook heel mooie rode en
witte tinten en vergeet dan niet
de fraaie lila en paarse kleuren.
Met rhododendrons kunt u
niet in elke grondsoort terecht.
Styve kleigronden zyn niet
goed Dan moet men ruime
plantgaten maken en die opvul
len met een mengsel van geiyke
delen oude mest. bosgrond en
turfmolm. Als men het zó doet.
zullen ze prima groeien. Ook
kalkrijke grondsoorten zyn voor
hen niet goed; in de heidestre
ken is de grond kalkarm en
daar kan men dus zonder veel
aan de grond te doen heel goede
resultaten bereiken. In kalkryke
grondsoorten daarentegen dient
men precies als op de kleigrond
flinke plantgaten tc maken en
deze met het genoemde mengsel
vulien.
Riiodo's hebben er een hekel
aan als de zon op de wortelkluit
kan branden. Er dient dus diep
gepoot te worden, doch zet ze
ook vrij dicht by elkaar. Ze
kunnen wel ver van elkaar, doch
dan moet men de grond koel
houaen door er laagbiyvende
beplanting tussen te zetten.
Heidesoorten kan men er heel
goed tussen zetten, doch andere
laagbiyvende planten zullen
hetzelfde effect geven.
Zorg er voor (en ook nog in
deze tyd van het jaar!) dat de
vezelige wortelkluiten doornat de
grond ln gaan; dus eerst even in
een emmer water zetten en vol
gend voorjaar elke week een
e.Timer water geven. Dit dient u
ook na de bloei vol te houden;
ze kunnen enorm veel water
hebben, maar vooral als ze pas
gepoot zyn.
G. Kromdljk.
over haar uitzonderiyke stemmid-
delen.
Haar optreden was van de opper
ste Ingetogenheid. Er stak niet het
allergeringste in van wat wy in
onze dagen „show-business" noe
men. Des te opvallender is, dat
zelfs in het bezadigde Engeland
het publiek ware veldslagen lever
de om zich toegangsbewyzen voor
haar concerten te veroveren. In
het gedrang voor de kassa scheur
den elegante dames elkaar de kle
ren van het ïyf en moesten bU
herhaling zelfs in zwtfm gevallen
heren worden weggedragen. De uit
drukking „een Jenny-Lind-ge-
drang" werd spreekwoordeiyk. Het
honorarium van de zangeres was
met deze belangstelling evenredig.
Lumley, de directeur van Her Ma
jesty's Theatre in Londen, keerde
haar over vier maanden 120.000
franken uit, destyds de tegenwaar
de van bUna f. 60.000,- een bedrag
dat in koopwaarde uitgedrukt stel
lig een half miljoen van onze he
dendaagse guldens te boven ging.
Maar geen enkel Europees land
maakte het zo gek als Ame
rika. Van Phineas Barnum.
de Amerikaan wiens naam aan het
vermaarde circus Barnum en Ba-
ley verbonden bleef, bereikte Jen
ny Lind een aanbod voor een Ame
rikaanse tournee die 150 concer
ten zou omvatten, tegen een ge
garandeerd honorarium van 1000
dollar per optreden en na 75 con
certen nog vermeerderd met 20 pet
van de totale inkomsten. Barnum
zou alle onkosten voor zyn reke
ning nemen: die van reis en ver-
biyf, van een stoet van verzorgers
en verzorgsters, van een pianist als
Alsjeblieft niet téveel Sin
terklazen!
Dat maakt de kindertjes
zenuwachtig en brengt ze ln ver-
warr g.
Dit goed en wys advies klonk
in de Groningse gemeenteraad en
ik ben 't er van harte mee eens.
By zóveel Klazen en zóveel Pie-
Jenny Lind in Donizetti's „La fille du regiment"
keurig de plaatsen af waar de
Zweedse destyds gezongen had en
hield zich ook strikt aan dezelfde
programma's.
Liefdadig
Wat Jenny Lind betreft, na
haar terugkeer uit Amerika
gaf zy de met haar zang
verdiende sommen nog met guller
hand uit dan tevoren, zy bedreef
haar grootscheepse liefdadigheid
uit een werkeiyke behoefte des
harten en niet met de bybedoeling
er haar populariteit mee te ver
sterken. wy weten van vele instel
lingen die met haar geld in het
leven werden geroepen: kinderte
huizen, tehuizen voor kunstenaars,
ziekenhuizen. Ontelbaar zyn de in
stellingen waaraan zy grote be
dragen schonk. Toch drong maar
een deel van haar sociale arbeid
ïn een villa te Wynds F
op Malvern Hill by Londen,
Jenny Lind haar laatste jaren,
bescheiden koriste zong zy
in het Bachkoor van haar n
die negen jaar jonger was
zy, maar haar by na twintig
zou overleven.
Onsterfelijk
Zij werd ziek. Iedereen, ook
zelf, begreep, dat het ei
van haar levensweg naby i
Op een mooie herfstochtend op
de haar dochter Jenny het r»
om de zon binnen te laten. Z«
J?s zong de stervende het lied,
Robert Schuman meer dan v«
jaar tevoren voor haar had
componeerd: „O Sonnensehein
Sonnenschein, wie sehelnst du
ins Herz hinein!" Met een g!
lach nam zij afscheid van de
reld. Zy stierf op 2 november I
Maar zij zal het onsterfelijke sj
bool blijven van een volmai
zangkunst.
Zij werd in Stockholm geboren, op 6 oktober 1820. Haar vader was een
onaanzienlijk boekhoudertje, haar moeder verbitterd door de schrijnen
de armoede, waarin het gezin gedoemd was te leven. Die armoede was
ook oorzaak, dat de ouders haar opvoeding aan draagkrachtig er famüie-
leden toevertrouwden. Toen de negenjarige Jenny bij verschillende
gelegenheden door haar zingen opgevallen was, moest zij graaf Pake
voorzingen, de directeur van de Koninklijke Schouwburg van Stockholm.
Deze, zelf zangpedagoogbesefte dadelijk haar grote mogelijkheden en
bezorgde haar een studiebeurs van de staat. Maar hij had nog heel wat
moeite om de tegenstand van Jenny's moeder te ovenvinnen, die in
het theater slechts een poel van verderf" kon zien. Dezelfde opvattin
gen bewogen Jenny zelf trouwens al vóór haar dertigste jaar, het toneel
voor altijd de rug toe te keren.
Strenge school
Na wat onbeduidende rolletjes
debuteerde Jenny, 17 Jaar oud
te Stockholm als Agathe ln
Webers „Freischütz". Het was op 7
maart 1888 en het typeert haar,
dat zy deze datum haar hele ver
dere leven met religieuze ernst
als een tweede verjaardag is biy-
ven vieren. In korte tyd was zy
de lieveling van het Zweedse pu
bliek. Maar zy begreep, nog heel
wat te moeten leren. Zodra zy er
voldoende voor byeen had gespaard
ging zy naar Parys, naar de ver-
maardste zangleraar van die tyd,
Manuel Garcia. „Mejuffrouw, watu
wellicht aan stem hebt gehad, bent
u kwyt"! was het verpletterende
vonnis, dat deze velde, zy moest
zes weken volkomen zwygen, be
gon daarna onder Garcia's leiding
met een langdurige en strenge leer-
tyd volgens de klassieke Italiaan
se tradities. Toen zy zes Jaar na
haar Stockholmse debuut opnieuw
debuteerde, ditmaal te Beriyn en
als Norma, was zy op slag een
Europese beroemdheid.
Meyerbeer, Mendelssohn en
Schumann waren haar bewonde
rende vrienden. Ze stelden er een
eer in, werken speciaal voor haar
stem te schrijven. Het bekendste
voorbeeld is de 9opraanparty in
Mendelssohns oratorium Elias,
waarvoor de componist een uitge
breide studie van haar stem, haar
zangtechniek en haar voordracht
maakte. Mendelssohn noemde Jen
ny Lind: „Een der grootste kun
stenaressen van alle tyden en de
grootste die ik ken". De sprookjes
dichter Hans Christian Andersen,
tot over de oren verliefd, waagde
zelfs een huweiyksaanzien, maar
kreeg nul op het rekest.
men veilig tot de gelukkigste kun-
stenaarshuweiyken mag rekenen.
Jenny Lind vond er eindeiyk haar
verlangen naar stille huiselykheid
in bevredigd, Otto Goldschmidt kon
zich, nu hy niet meer om den bro
de piano behoefde te spelen, vooral
op componeren toeleggen.
De tournee van Jenny Lind door
de Nieuwe Wereld is voor de Ame
rikanen een magische herinnering
gebleven. In 1920 vierde Amerika
de honderdste geboortedag van de
Zweedse nachtegaal met een ge»
trouwe nabootsing van die muzika
le zegetocht. De toen geliefde so
praan Frieda Hempel, die vele
malen met Enrico Caruso op de
planken stond, kleedde en kapte
zich als Jenny Lind, reisde nauw-
tot de openbaarheid door. z
zy nimmer toestond, dat er in 1
tegenwoordigheid pry zend
haar zangprestaties werd ga
ken, zo beschouwde zy ook del
aan minder met aardse goed<
bedeelden als een zuiver per»
lyke aangelegenheid.
