SPAANSE ECONOMIE
ZOEKLICHT
Spanje
Europa I EINDELIJK WAKKER
VERSTARRING
DOORBROKEN
WIJ LEVEN VRIJ (jv)
LEIDSCH DAGBLAD
WOORD
VAN
BEZINNING
jterdag 24 november 1962
Pagina 1
t
t
(Van onze reisredacteur, W. L. Brugsma)
(II)
Madrid De econoom die ziet dat Spanje's inflatiespiraal
oor het stabilisatieprogram van 1959 goeddeels is afgestopt, dat
e peseta hard is, dat de Spaanse betalingsbalans een jaarlijks
verschot heeft, knikt goedkeurend. Hij noteert dat de Spaanse
conomie een jaarlijks groeicijfer van 3,7 procent toont, lager dan
de meeste andere Europese landen, maar toch.
Hij ziet dat een rapport van de Wereldbank het zeer wel mogelijk
tht die jaarlijkse groei tot 5 procent te verhogen en zo het in-
yrnen in de industriële en dienstensector binnen tien jaar te ver-
ibbelen, dat ook het inkomen in de agrarische sector aanzienlijk
in stijgen, dat er werkgelegenheid voor een miljoen mensen méér
tn komen. De optimistische conclusie van de zeer voorzichtige
Wereldbank: Spanje kan sneller vooruitkomen dan Griekejiland.
HU werpt een blik op de mil-
rden die het toerisme binnen
et vloeien, op de aanzienlijke pri-
Investeringen van buitenlandse
nsortia, op de liberalisering van
starre staatseconomie, op de ver-
tlde polsslag van de midden-
indshandel. Hij ziet in Madrid
Barcolona de uiterlijke teke-
tn van een nieuwe welstand, het
ilf miljoen scooters dat in Span-
knetterend de opleving inluidde,
nieuwe bioscopen, de winkels vol
ctrische gebruiksartikelen. En de
indense „Economist" meent: na
Italiaanse, Duitse en Nederland-
„Wirtschaftswunder" is ook het
isanse economische mirakel ge
ren.
Voor de arme, ongeletterde boer
Anaalusië of Estremadura, die
ju gezin en mandjes en kisten
bezittingen op de trein zet, om
it lui gehoord heeft dat er in
ircelona en Madrid zoveel te ver
enen is dat men iedere dag één
irme maaltijd kan krijgen, is
tnjes economisch wonder van
idere aard. Hij neemt de plaats
van een geschoolde arbeider die
lar West-Europa is geëmigreerd
ndat daar zijn bekwaamheid naar
erkelyke waarde wordt gehono-
prd. De mijnwerkers in Asturië
Ipanjes best betaalde arbeiders)
oeten het aanzienlijke risico ne
en van een verboden staking, om
it hun lonen echt niet hoog ge-
leg zyn. Het jonge echtpaar dat
comfortabele levensstandaard
in de beter gesitueerde familie
West-Europa wenst, put zijn in-
imen uit vijf betrekkingen, drie
k>r de man, twee voor de vrouw,
un werkdag reikt van 's ochtends
iht tot 's avonds elf. Alleen op
icdag kunnen zij van hun ver-
Drvenheden genieten.
proces van gezondmaking begon
nen, dat vruchten begint af te wer
pen, maar die vruchten worden nog
slecht verdeeld. Het wonder blijft,
economische basis. Tijdens de bur
geroorlog is het land verwoest, tij
dens de wereldoorlog was het geïso
leerd en dat isolement is nog vyf
jaar voortgezet door een blokkade,
die ten doel had Franco ten val
te brengen maar tot enig effect
had het nog ongelukkiger maken
van de levensomstandigheden van
het Spaanse volk.
Gaat men ervan uit dat Spanje
veel arme grond bezit, met slecht
verdeelde regenval en nog veel
slechter verdeeld grondbezit
hier te groot, daar te klein dat
de opbouw van de Spaanse econo
mie aanvankelijk werd geleid vol
gens de corporatieve principes van
amateur-economen als Mussolini
en aanverwante warhoofden, dan
mag men vandaag inaerdaad van
een wonder spreken.
Tradities
Het op gang komen van de
Spaanse economie gaat nog met
horten en stoten: hele sectoren
stagneren door slechte verbindin
gen, door monopolies, door ar-
locomotief op de stagnerende rest
te werken (zoals Europa het op
geheel Spanje zou kunnen doen).
Een voorbeeld: de expansie van
de lichte industrie vereist een bin
nenlandse afzetmarkt, slechts te
verwezenlijken door een stijging
van het loonpeil. De trek van ge
schoolde arbeiders naar t buiten
land heeft ook dat effect. Die trek
wordt deels opgevangen door de
migratie uit de arme landbouwge
bieden naar de steden. Die migratie
verlicht de bevolkingsdruk op de
onderontwikkelde agrarische stre
ken, vermindert er het aanbod op
de arbeidsmarkt, verhoogt er de lo
nen van de landarbeiders en dwingt
op den duur tot modernere metho
des.
Men hoeft geen marxist te zijn
om in te zien dat die economische
ontwikkeling, die zich niet zal laten
remmen door gezeur over het ver
lorengaan van „de Spaanse ziel",
onvermijdelijk sociale verbeterin
gen met zich mee zal brengen, ho
gere ontwikkeling, bewustwording
van mogelijkheden door contact
met een nieuwe wereld (die veel
sneller zou 'groeien door associatie
met de EEG en dus door geinten-
Het is niet uit onhoffelijkheid, dat
wereld). En dat die sociaal-econo
mische ontwikkeling verstrekkende
politieke consequenties voor Spanje
zullen hebben, consequenties die
weinig gemeen zullen hebben met
de vei welkte visies uit de dertiger
1 Vonder
De conclusie ligt voor de hand:
Spaanse economie is aan een
dat Spanje economisch eindelijk
wakker is geworden. Ir zijn impe
riale periode heeft Spanje Zuid-
Amerika leeggehaald zonder die
rijkdommen in de opbouw van een
eigen economie te investeren door
landbouw, mijnbouw en industrie
te ontwikkelen. Onder de monar
chie is Spanje een feodale staat
gebleven, die roofbouw op zichzelf
pleegde. Onder de repubftk zijn
sociale verlangens bevredigd zonder
chaische gewoontes, waarvan het
traditionele „eigendomsrecht op de
betrekking" het verlammendst
werkt Het is in Spanje onbeschrijf
lijk moeilijk een baan te krijgen,
maar het is bijkans onmogelijk er
uit, ontslagen te worden. De man
dient niet zyn functie, de functie
dient dc man. Die situatie en het
dominerend karakter van de bu
reaucratie geven een extra star
karakter aan een economie, die al
zoveel andere flessehalzen kent en
die verstard is door het traditio
nele protectionisme van de lange
isoiatie. En toch maken hele ge
bieder. en sectoren zich los uit die
starre structuur en zij beginnen als
De migranten uit Andalusie
en Estremadura. die naar de
steden trekken omdat zij ge
hoord hebben er iedere dag een
warme maaltijd te krijgen, wo
nen in het Madrileense district
Puente de Vallecas in krotten
en rotswoningen. Maar boven
die modderige misère verrijzen
moderne woonblokken: voor
het eerst sinds de republiek
wijdt een Spaanse regering zich
aan de problemen der onder-
gepriviligeerden. En op een
beter economische basis dan
ooit tevoren.
Jaren, die zij het alleen nog
maar officieel het Francoregime
doen spreken van de „organische
democratie".
„Progressie
Het is niet uit onhoffelijkheid,
wij de woorden van de minister
van Economische Zaken, Ullastres
tot het laatst bewaren. De globale
schets van Spanjes economische
ontwikkeling is noodzakelijk, om de
draagwijdte van zijn voorzichtige
woorden te beseffen. Minister Ul
lastres behoort tot de invloedrijke
katholieke leken-organisatie „Opus
Dei" dit het regime zeer ver heeft
„geïnfiltreerd" religieus en politiek
conservatief is, maar er naar
Spaanse maatstaven sociaal en eco
nomisch nogal vooruitstrevende
denkbeelden op na houdt. Ullastres,
de minister van Financiën, Rubio
en de commissaris voor het ontwik
kelingsplan, Rode (beide eveneens
lid var Opus Dei), zijn de drie
betrekkelijk jonge mannen onder
wiens leiding de Spaanse economie
aan haar verandering is begonnen.
Met Franco's goedkeuring.
Dit is wat minister Ullastres ons
ervan zei:
„Spanje heeft structurele econo
mische wijzigingen, landhervorming,
liberalisering, volledige werkgele
genheid, in ieder geval nodig of
het zich nu bij de EEG mag aan
sluiten of niet. Wij blijven ondanks
de eerste afwijzing naar die asso
ciatie en een later lidmaatschap
streven. Als Spanje zich bij Euro
pa kan aansluiten, za! die noodza
kelijke ontwikkeling uiteraard veel
sneller gaan".
Een vraag: „Zal die economische
ontwikkeling politieke consequen
ties hebben die niet stroken met
de politieke filosofie van het regi
me?"
Liberalen
Het antwoord: „Die economische
ontwikkeling zal ongetwijfeld poli
tieke consequenties hebben in een
moderner, zo u wilt liberaler rich
ting. Onder de uiterlijke vormen
van het regime verandert alles al.
Europa heeft al feitelijke invloed
op de gebeurtenissen in Spanje door
het toerisme, door de migratie van
Spaanse arbeiders, door de dwang
van zijn concurrentie. Au fond is
de huidige situatie voor iedere zich
zelf respecterende Spanjaard onbe
vredigend. Maar wy moeten oppas
sen: in een zo onevenwichtig ont
wikkeld land met een traditie van
hardheid, strijd en dominatie, moe-
De herauten van een nieuwe
welstand: de scooters, waarvan
er nu al meer dan een half mil
joen door Spanje rijden. Zij
geven de verkeerspolitie hoofd
pijn. voor de econoom zijn zij
het onafwijsbare teken van het
opkomen der middenstand.
ten de politieke ontwikkelingen niet
vooruitlopen op de economische.
Wij mogen geen kansen en ener
gie verliezen door bittere sociale
en politieke strijd: het gaat erom
de Spanjaarden eerst werkelijk een
aandeel in hun eigen land te ge
ven die de basis voor hun latere
politiek mede-verantwoordelijkheid
moet zijn".
EEN
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllltl
OP DE BOEKENMARKT
Voor de gemiddelde Span jaard is de weg omhoog nog
moeizaam: de snelste blijft de loterij.
Maar, wordt de vrijheid waar
over voorafgaande keren ge
schreven werd, niet al te ge
makkelijk voorgesteld?
Deze vraag wordt, als ik mij
niet vergis, van twee geheel ver
schillende kanten gesteld, als
het gaat om godsdienstige vrij
heid. om vergeving, genade, per
soonlijke verantwoordelijkheid.
Graag willen wij de bezwaar
den, van twee kanten, aan het
woord laten en trachten te ant
woorden.
Enerzijds wordt gezegd, door
mensen, die godsdienst en ge
loof bijzonder ernstig en diep
opvatten: ,,U spreekt van vrij
heid, maar u vergeet dat een
mens nooit, geheel los kan ko
men van allerlei machten rond
om en vooral niet los kan ko-
den, die wij doen, maar tekent
ons zoals wij zijn. Daarin bent
U, beste bezwaarde, zeker niet
overdreven ernstig of zwaartil
lend. U ziet de feiten van uw
leven en van uw eigen-ik in
bijbels licht.
Niettemin moge ik U wijzen
op een keerzijde hiervan, cLie
evenzeer bijbels is. namelijk
deze: God maakt, juist vanuit
Zijn vergeving, volle ernst met
de zonde. Een vergelijking kan
dit misschien verduidelijken:
Nu echter aandacht voor be
zwaarden van een tegenoverge
stelde zijde. Dezen staan even
eens streng en ernstig tegen
over de godsdienstige opvattin
gen en praktijken, hoewel zij
terecht nadruk leggen op de
praktijk. Zij zeggen: „Jawel,
vergeving is noodzakelijk en on
misbaar, maar hierbij mogen
duidelijke daden niet ontbreken.
Wat maar al te vaak gebeurt
Misschien heeft iemand neiging
om te antwoorden: u moet ver
geving vooral zien als een inner
lijke zaak; of: vele daden, op
grond van geloof en vergeving,
geschieden in stilte, zonder pu
bliciteit. Of ook: maar een
christen heeft evengoed fouten;
geen mens is volmaakt.
men van de boosheid, die van
binnen huist. Wij zijn als mens
gebonden in een net van zon
den. Ook de meest gelovige blijft
een onvrij mens". Aldus deze
bezwaarden.
Hierop moge ik antwoorden:
ja, ondanks de vrijheid waarin
de bijbel ons brengt, blijf ik die
ik ben. Karaktereigenschappen,
onhebbelijkheden ik kan hier
tegen welbewust strijden, maar
telkens mislukt het op de een
of andere manier. Dat kent ieder
mens. En dit zijn nog slechts
uiterlijkheden vergeleken bij de
grondstructuur van onze mense
lijke geaardheid. Zonde heeft
immers in de bijbel niet in de
eerste plaats te maken met da-
veronderstel, ik heb tegenover
een medemens een heel ernstige
fout begaan; dacht u dat ik over
die ander en over mijzelf tevre
den kan zijn, als die fout ver
goelijkt of verdoezeld wordt?
Integendeel. Die fout moet
streng en duidelijk worden aan
gewezen. Dat wens ik zelf. Pas
wanneer dat gebeurt, voel ik mij
opgelucht en bevrijd.
Geldt dit ook niet van ons le
ven, vol fouten, tegenover God?
Zijn Liefde verdoezelt niet. Hij
vergeeft. En daarin ontvang ik
de garantie van vrijheid om tel
kens een nieuw mens te worden,
ondanks alles wat my en an
deren van myzelf tegenvalt en
teleurstelt.
Niettemin wil ik ook de be
zwaarden van deze zijde steu
nen. Hoeveel volledige en halve
verontschuldigingen wy ook
kunnen aanvoeren voor ons ge
brekkige daadwerkelyke geloof,
de verplichting blyft. Ons niet
door mensen maar door God op
gelegd.
In één regel samengevat: de
vryheid die God geeft is de grote
zelfopofferende Daad van Jezus
Christus, die ons vry doet le
ven en andaren deze vryheid
mede door onze daden meedeelt.
Dr. P. L. SCHOONHEIM,
pred. Open Deur-werk,
Herv. Gem., Leiden.
Henry Miller. De Kreefts
keerkring. (Vertaling) De
Bezige Bij Amsterdam 1962.
Het is een merkwaardig psycho
logisch verschijnsel dat de woorden,
die een jaar of veertig geleden zo
overvloedig door ondeugende kin
dertjes op muren, deuren en schut
tingen werden gekrast, thans een
bijna even ruime plaats in de lite
ratuur hebben gekregen. „Murder
will out" zouden de Engelsen zeg
gen. Frustreer het kind en de vol
wassene viert zijn frustraties bot;
daar lijkt het althans veel op. Ik
ben tot deze overweging gekomen
bij het herlezen van Henry Millers
Tropic of Cancer, thans verschenen
in een werkelijk voortreffelyke Ne
derlandse vertaling onder de titel
De Kreeftskeerkring. De eerste
druk van het oorspronkelyke boek
is van 1935. Het heeft dus een aan
zienlijke tyd geduurd voor een uit
gever zich aan dit wereldvermaar
de boek heeft durven wagen.
De terminologie van de schuttin
gen en voorts nog een krachtdadig
uitweiden over geslachtsziekten,
luizen, kakkerlakken e.d. is het eer
ste dat een mens treft in deze auto
biografie. Eigenlijk is dat heel jam
mer, want daardoor is men geneigd
voorbij te gaan aan de indrukwek
kender passages die in dit boek vele
zijn. De menselijke geest kan maar
een bepaald aantal schokken let
wel ik spreek niet van 't „geschokt
zijn" in korte tyd verwerken. En
daar Henry Miller van een onvoor
stelbare dynamiek is waar het gaat
om weerzinwekkendheden die zoal
niet de schok der herkenning dan
toch de schok der kennismaking te
weegbrengen, vermoeit hy zijn le
zer grondig. Het heeft mij dan ook
nooit verwonderd, dat ik vele in het
lezen zeer ervaren boekenminnaars
Tropic of Cancer een vervelend
boek heb horen noemen. Want in
derdaad, de nadrukkelykheid waar
mee Miller de afzichtelykheden in
het bestaan van een aan de grond
zittende Amerikaan in Parijs voor
draagt, is op den duur vermoeiend
en vervelend.
Aan de andere kant vindt men in
dit boek ik zei het al dingen
die diep treffen: zo men wil .hard
aankomen. Als voorbeeld daarvan
neem ik het gedeelte waarin Miller
schryft over zyn kortstondige ver
blijf als leraar aan een kostschool
in Dyon, dat in zyn kortheid (plm.
23 blz.) eigenhjk alles aangeeft wat
de figuur van Miller interessant
maakt. Zowel de retrospectieve
beelden als de stad en de enkele fi
guren daarin zyn aangrypend en
maken in hun mineurtoon meer in
druk dan de passages in Parys
waarin Miller zich overschreeuwt.
Zyn eigen angst en wanhoop over
schreeuwt, dat kan men ook zeg
gen. Er zijn nog meer gedeelten,
het afscheid van zijn vrouw Mona
b.v., die het bewys leveren voor Mil
Iers unieke schryverschap.
Wie zich wil wagen aan tweeder
de vuilbekkery en eenderde poëzie,
moet dit boek wel lezen, want het
heeft iets indrukwekkends.
Lawrence Durrell. Clea.
(Vertaling) Sijthoff Leiden.
1962.
Met Clea ls Durrells Alexan-
drië-kwartet voltooid, of liever, hy
gaat niet verder. Want zoals hy
reeds eerder gedaan heeft, heeft hy
achterin de mogelijkheden aangege
ven die nog openstaan. Hiermee wil
hij nogeens duidelyk demonstreren,
dat hij zyn boeken ziet als geledin
gen, als draden van het weefsel dat
het menseiyk leven is, in de breedte
zowel als in de lengte.
Vooropgesteld dat deze roman in
vier delen een prachtige prestatie
is.
De wijze waarop Durrell, zoals hy
het ongeveer zelf gezegd heeft te
doen, de handelingen uit de stad
laat voortkomen, is iets heel uitzon-
derlyks. Merkwaardig is ook hoe 't
schryven zelf als het ware een rol
speelt in de roman. Er wordt een
grote plaats ingeruimd, ten eerste
aan schryvers Darley, Pursewar-
den, Arnauti en verder is er
overvloedig gewerkt met dagboeken
en brieffragmenten.
In Clea heeft de parallelliteit
plaats gemaakt voor een voortgaan
in de tijd. Darley is naar de stad
teruggekeerd. Het is oorlog.
Alexandrië vangt hem echter weer
op en een nieuwe liefde wacht hem
in de persoon van Clea, de schilde
res. Natuurlijk scharen zich ook de
andere figuren uit de vorige delen
weer om hem heen met dat
wonderlyke magnetisme dat Durrell
zo uitstekend weet te gebruiken.
Maar de golfslag van het leven ver
plaatst tenslotte toch weer iedereen.
Deze golfbeweging op zichzelf n
zeer boeiend proces is ook de
zwakke kant van Durrells formida
bele werk. zyn figuren krygen door
dit onderhevig zyn aan die na-
drukkelyke stroombeweging iets
wezenloos. Het is alsof zy alleen
maar handelen kunnen onder in
vloed van die geheimzinnige kracht
die uitgaat van de stad en het land
schap, die Durrell overigens prach
tig suggereert. En ondanks do
voortdurende occupatie met de sek
suele liefde van welhaast iedereen
in het kwartet, laat het boek naast
bewondering toch een indruk na
van iets schabloonachtigs, iets cere
braals, ondanks de forse kracht die
het geheel leidt naar het abrupte
slot en het begin van het kwar
tet.
CLARA EGGLNK
