Het landschap bij Iiokusai
kunst
kNleiöoscoqp
Residentie-Orkest in
kleuren en contrasten
GEZICHTEN OP DE
Eis levenslang tegen
SS-beul Dnsenscliön
Graffman glorieus
in Prokofjews III
N
BONDSLEGER
ZAL BERLIJN
OOK MOETEN
BIJSTAAN
emien
GEESTDRIFTIG
EN
CONCERT
Magnetisme
Opgericht 1 maart 1860
Vrijdag 12 oktober 1962
Vijfde blad no. 30779
(Van onze Kunstredactie)
r\ E sinds 1707 niet meer actieve, 3776 meter
IJ hoge vulkaan de Fuji, de Japanse „heilige
berg" heeft de schilder en prentkunstenaar Kat-
sushaki Hokusai (1760-1849) hevig gebiolo
geerd.
Wanneer U in het Prentenkabinet van het
Rijksmuseum te Amsterdam de expositie „Het
landschap bij Hokusai" bezichtigt en daar als
dominerend geheel t- o.a. kennis neemt van de
„46 gezichten op de Fuji", wordt ge vóór alles
overweldigd door de verrassende visie en het
technische meesterschap van deze wereldberoem
de kunstenaar, die naast een Hiroshige. vele
Europese schilders inspireerde: men denke aan
de Franse impressionisten, speciaal een Vincent
van Gogh, die er sterk van onder de indruk
kwam.
Hokusai had aanvankelijk 100 gezichten wil
len maken, maar het leven schonk hem daartoe
niet meer de gelegenheid.
Deze 46, alleen ook in het British Museum
compleet aanwezig, zijn door de welwillendheid
van mevrouw Berés uit Parijs nu toch voor het
eerst in ons land te zien: een unieke verzameling
kostbare, gekleurde houtsneden, getuigend van
het veelzijdige artistieke vermogen van deze
waarlijk grote Japanner.
Maar hóe dankbaar zullen
deze zijn met de confrontatie
met deze prenten, waarin het
decoratieve, zwierige lijnenspel,
de subtiele kleuren en de typisch
karakteristieke weergave van
Japan en de Japanse mens, even-
zovele fascinerende verrukkin
gen betekenen.
U kunt deze wel zeer bijzon
dere collectie tot 3 december
bezichtigen. Men benutte de zel
den geboden kans daartoe!
H.
,Tetengek
HOKUSAI beeldt de berg.
waarvan de regelmatige
kegel op zichzelf tot weinig
variatie aanleiding geeft en de
omgeving uit op een wijze,
welke getuigt van grote vin
dingskracht. Uitermate knap zijn
telkenmale de compositorische
vondsten, het raffinement dat hij
daarbij ontwikkelt is verbazing
wekkend.
De aspecten zijn velerlei: soms
rijst de berg majestueus voor U
op, dan weer ligt deze minuscuul
in de verte. Telkens weer vormt
de vulkaankegel aan de horizon
het gemeenschappelijk element
van deze unieke topografische
prenten, waarop het landschap
en de vele figuurtjes op de voor
grond ook de volle aandacht
vragen.
Hokusai. die zelf een reis
rond de berg maakte vond ieder
Gerucht in Bonn
(Van onze correspondent in Bonn)
Steeds sterker wordt in Bonn het
gerucht dat de Amerikanen eenheden
van het Bondsleger zouden willen in
schakelen bij een eventuele militaire
actie om de toegangswegen naar Ber
lijn vrü te houden.
Dit gerucht, dat gisteren nog met
alle stelligheid door perschef Von
Hase werd tegengesproken, loopt in
de pas met het relaas dat Willy
Brandt van zijn reis naar Amerika
meebracht en dat inhield: de Ame
rikanen vinden dat de Bondsrepubliek
langzamerhand sterk en soeverein ge
noeg is geworden om zelf mee te wer
ken bij de verdediging van de Ber-
lijnse belangen, die toch in de eerste
plaats Duitse belangen zijn.
Van Westduitse kant is men daar
over niet gelukkig, omdat men bang
is dat de Westelijke Grote Drie op
die manier van hun verantwoorde
lijkheid voor Berlijn af willen.
In Bonn zegt men dan ook: het
Bondsleger hoort geheel tot de Noord-
atlantische Verdragsorganisatie, die
alle enin actie komt indien een Rus
sische aanval op het Westen wordt
gedaan en niet als er slechts gechi
caneerd wordt op de wegt n naar
Berlijn.
Eveneens tegengesproken werd in
de Westduitse hoofdstad gisteren het
gerucht dat de Bondsregering bezig
zou zijn de Amerikanen te polsen
over een mogelijk bezoek van Ade-
hauer aan Washington in novem
ber a.s.
maal een nieuw gezichtspunt,
van waaruit hij de vulkaan met
onuitputtelijke fantasie boeiend
kon vastleggen.
Hij noemde zichzelf de teken-
gek", maar hij was een originele
tekengek, die zich met durf en
vitaliteit aan zijn onderwerpen
wijdde en daarbij zijn verbeel
dingskracht tot welhaast onge
loofwaardige hoogte opvoerde.
Bol,
W'l
was deze Hokusai?
Een zoon uit het geslacht
Kawamura, wonend in de
wijk Katsushika bij Edo, het tegen
woordige Tokio. Op 14 jarige leeftijd
kwam hij in de leer bij een hout
graveur en werd enkele jaren later
leerling van de prentkunstenaar Kat-
sukawa Shu-sho, bekend vervaardi
ger van acteursprenten.
Doch ook b\j hem kon hij het,
gezien zijn sterke persoonlijkheid,
niet lang uithouden. In 1785 ver
liet hij, na een conflict diens school,
waarna h\j nog korte tijd studeerde
op de Kano- en Tosascholen, die
hem evenmin lang konden boeien.
De hierop volgende kennismaking
met de Europese kopergravure oefen
de grote invloed op zijn werk uit,
alhoewel hij de uitheemse elementen
tenslotte wist te assimileren.
Tussen 1820 en 1835 bereikte Ho
kusai het toppunt van zijn créativi-
teit zijn werk is vanzelfsprekend in
geer. enkel opzicht te vergelijken met
de goedkope kitsch, waarmee Japan
het Westen veelal overstroomt.
Hokusai zocht en vond nieuwe we
gen, was in zijn tijd een „moder
nist", die eenvoud aan monumenta
liteit paarde.
Een vreemdsoortige bohemiën deze
Hokusai.
Hij wisselde veelvuldig van woon
plaats. vermoedelijk om aan zijn
schuldeisers te ontkomen. Toch wist
hij in zijn merkwaardig bewogen le
ven de concentratie op te brengen
om met een niet te stuiten rijkdom
aar; ideeën en steeds wisselend ef
fectvol kleurgebruik, alsmede in een
boeiend ritme de meest uiteenlopen
de onderwerpen, met immer weer de
suggestieve Fuji op voor- of achter
grond, te behandelen.
Ondanks zijn hoge ouderdom
hij stierf op 90 jarige leeftijd
werkte hij ook in de laatste levens
jaren onvermoeid en met optimisme
door, blijkbaar onbeinvloed door de
vele tegenslagen o.a. gemis aan er
kenning.
Meesterschap
De „herontdekking" van deze Ho
kusai kan niet hoog genoeg
aangeslagen worden.
Het is daarom verheugend, dat de
ze expositie gelegenheid geeft met
zijn meesterschap kennis te maken.
Een meesterschap dat zich ook
zij het niet altijd op gelijkwaardig
niveau uit in andere prenten,
voorts in enkele zeldzame aqua
rellen, tekeningen en de boekjes,
waarin hij zijn oorspronkelijk voor
nemen om 100 gezichten op de Fuji
te vervaardigen, nu als illustratie uit
voerde. Ver chillende inzendingen
zijn afkomstig uit het Rijksmuseum
voor Volkenkunde te Leiden.
Neg dient van het vele aanwezige,
genoemd de aquarellen, die door de
medicus Von Siebold uit Japan in
de vorige eeuw naar ons land zijn
meegenomen.
Maar het hoogtepunt van
deze expositie vormen toch de
beelden van de Fuji, waaruit
Bij de Mishimi-pas meten de
reizigers de omvang van een
eeuwenoude pijnboom; in de ver
te de Fuji.
men oneindig veel over het
Japanse landschap en leven, dat
als een film aan het oog voorbij
trekt, kan leren.
Een der meest spectaculaire is
,,De grote golf voor de kust van
Kanawaga", in schitterend
blauw en wit.
Elk gezicht op de Fuji schenkt
een betoverende impressie, waar
de beschouwer nauwelijks op
uitgekeken raakt.
Zeker: hier is sprake van een
verzameling voor fijnproevers!
Strawinsky weer
in Parijs
De Amerikaanse componist
van Russische afkomst Igor
Strawinsky is van 'n bezoek aan
de Sowjet-Unie, waar hij enkele
malen als dirigent optrad en
door premier Chroesjtsjow werd
ontvangen, teruggekeerd. Hij
kwam gisteren in Parijs aan op
doorreis naar Rome, waar hij
eveneens concerten zal geven.
Chroesjtsjow heeft Strawinsky
gisteren in het Kremlin ontvan
gen en daar een hartelijk" ge
sprek met hem gevoerd.
NATIONALE BALLET
NAAR GENÈVE
Het Nationale Ballet zal op uitno
diging van de gemeenteraad van Ge-
nèvc een drietal voorstellingen ge
ven, t.w. op 2, 3 en 4 november in het
Theatre du Palais in die stad.
Twee programma's zullen worden
opgevoerd: Serenade, Shirah, Le cir
cle en études, en presages, Le prison-
nier du Caucase en Suite en blanc.
De groep van omstreeks 50 dansers
keert op 5 november terug om op 6
november weer een voorstelling te
geven in de Stadsschouwburg te Am
sterdam.
NED. STRIJKKWARTET
NAAR ENGELAND
Het Ned. Strijkkwartet, bestaande
uit Nap de Kl\jn, Paul Godwin, Jaap
Schroder en Carel van Leeuwen
Boomkamp, is vanochtend van
Schiphol naar Engeland vertrokken
voor een tournee van 3 weken.
Er worden 16 concerten gege
ven o.a. in London, Liverpool, Man
chester, Birmingham. Nottingham,
New Castle, Hull, Bristol en voor de
BBC.
De pleisterplaats Ejri bij win
derig weer, met op de achter
grond de Fuji.
Plannen voor het
\Y agner-Genootsch.
Het Wagner-Genootschap, dat in
juni 1961 in Amsterdam werd opge
richt. meldt de oprichting van een
comité van aanbeveling, waarin o.m.
zitting hebben genomen de dirigen
ten Karl Böhm, Hans Knapperts-
buscb, Herbert von Karajan, George
Solti, Ferdinand Leitner en Bernard
Haitink. Ook maken bekende natio
nale en internationale zangsolisten
Birgit Nilsson en Astrid Varnay deel
uit van dit comité.
Het Wagner-Genootschap wil door
middel van lezingen en concerten de
aandacht vestigen op de muzikale en
cultuur-historische waarden van Ri
chard Wagner. Op het programma
voor het komende seizoen staan o.m.
inleidingen door de voorzitter van het
Wagner-Genootschap dr. H. Hoelen
en Johannes den Hertog, grammo-
foonplatenconcerten en een forum.
GELUKWENSEN VOOR
SCHILDER „NIENNO"
Voor de 80ste verjaardag van de
vooral om zijn werk uit het vroegere
Ned. Indië bekende schilder en il
lustrator Mennno van Meeteren
Brouwer tekenend „Menno" be
stond gisteren alom in den lande
grote belangstelling. Gelukwensen,
vaak vergezeld van sigaren of andere
kleine attenties, stroomden binnen in
de woning van de schilder, aan de
Hoornbruglaan in Rijswijk (Z.-H.).
Er waren groeten bij van vrienden
met wie het contact tientallen jaren
verbroken is geweest. Oude herinne
ringen uit Indië werden opgehaald in
brieven en telegrammen: een aanlei
ding tot veel vreugde en een licht
weemoedig terugdenken.
Bewijsmateriaal onvoldoende
HET Residentie-Orkest heeft zich onder Van Otterloo's geest
driftige leiding op het eerste K. en O. concert van zijn beste
zijde doen kennen.
En wel in een pétillant contrast- en kleurrijk programma, met een
als in een wervelende feestroes gehouden besluit.
Werken, die naar het leek, alle een ,,kolfje-naar-de-hand" waren
van de dirigent, in het algemeen luchtige directheid aan vreugdige
suggestiviteit parend.
Symfonievan IT ihns
(Van onze correspondent in Bonn)
Levenslang tuchthuis eiste gis
teren de officier van Justitie in
Hamburg tegen de 53-jarige
Willi Heinrich Dusenschön,
voormalig SS-Sturmfiihrer en j
plaatsvervangend commandant
van het nazi-cencentratiekamp
Hamburg-Fuhlsbüttel.
Dusenschön is aangeklaagd
wegens moord in 1933 op de
joodse socialistische politicus, dr.
Solmitz.
Solmitz, meteen na het aan del
macht komen van Hitier gearres
teerd, werd 29 jaar geleden opgehan
gen in zijn cel gevonden. Zijn we
duwe kreeg toen te horen dat haar
man zelfmoord had gepleegd. Sol
mitz' persoonlijke bezittingen, o.a.
zijn horloge, kreeg zij toegestuurd.
Pas enkele jaren geleden ontdekte
zij dat 15 kleinbeschreven sigarette-
papiertjes in het horloge verstopt
zaten, waarop Solmitz had geschre
ven dat hij door de gruwelijke mis
handelingen van de SS-bewakers in
de dood was gedreven.
Vooral een blonde SS-Sturmfuhrer,
zo schreef Solmitz, zei maar steeds
tegen hem: „Hang je toch op. Hier
kom je toch nooit meer uit". Tijdens
het proces in Hamburg heeft men
proberen vast te stellen of Dusen
schön deze blonde Sturmfüher was.
Met zekerheid is dat niet vast komen
te staan.
Alle vroegere bewakers in Fuhls-
büttel, die als getuigen voor de recht
bank optraden, bleken namelijk aan
een extreem geheugenverlies te lij
den. Van mishandelingen wisten zij
nauwelijks iets. „Er werd wel eens
een por gegeven", maar verder kon
niemand zich iets herinneren.
Het geheugen van de voormalige
gevangenen was beter. Zij vertelden
dat Dusenschön een van de grootste
UW HAAR
CORRECT
IN MODEL
Het begon met een blijde ken
nismaking: de Vierde Symfonie
van de Westfaalse componist Jan
Willem Wilms (1772-1847), een
ontdekking van de speurzinnige
concertmeester-musicoloog Nos-
ke, die dikioijls iets interessants
weet te vinden.
Wilms, die op 19-jarige leeftijd
naar Amsterdam kwam, compo
neerde ook het Wien Neerlands
Bloed" en het Wij leven vrij, wij
leven blij". Hij leverde met deze
symfonie, zwevend tussen de
klassieke en de romantische pe
riode, een bewijs van melodieuze
vindingskracht, prettig om naar
te luisteren. Origineel is Wilms
niet: hij leunt aan op Haydn en
Schubert, maar weet bekoorlijk
ie schrijven, al was hij geen com
ponist van formaat.
De symfonie verkreeg een lief
devolle, toegewijde behandelmg
waarmee de componist en de ont
dekker de nodige eer werd aange
daan.
Ecu meteoor?
Dan een totaal ander beeld: het
het nog altijd hevig fascine
rende, sprankelende Derde Pia
noconcert van Prokofjew een van
diens vijf waarin de virtuositeit
tot kookhitte is opgevoerd. Steeds
weer traditioneel dat Derde: waarom
niet eens het Vijfde?
Intussen was het de 34-j. Ameri
kaanse pianist Gary Graffman,
winnaar van de Leventrittprijs (vijf
jaarlijks concours in de VS) zeker
toevertrouwd er met briljant tech
nisch alvermogen een biologerende
indruk van te geven. Toegegeven:
alles is ingesteld op daverend effect,
maar de vijf variaties in deel II spre
ken toch wel van iets anders. Voor
iemand, die dit alles aan het einde
van zijn conservatoriumtijd al
schreef, toch wel een bijzondere pres-
statie- de geniale Prokofjew was dan
ook niet de eerste de beste! De fan
tastische instrumentatie gooit nog
een schepje op dit overrompelende
geheel, dat door Graffman al even
sadisten van het kamp was geweest).
Hij liet de hond de gevangenen aan
vallen, sloeg links en rechts en gai
demonstraties hoe men de „verrader
lijke socialisten" af moest ranselen
met. een Gestapo-slagwerktuig van
gedroogde stierehuid, ingenaaid in
zeildoek.
Tijdens het proces wist Dusenschön.
van niets meer. Toch had hij alia
mishandelingen rustig kunnen toe
geven. want zij zijn verjaard en kun
nen niet meer bestraft worden. Ove
rigens kon men in de tijd dat de
mishandelingen nog niet verjaard
waren, ook al zwart op wit lezen
over Dusenschöns misdadige SS-
carrière, namelijk in het boek „Die
Prüfung" van Willy Bredel. Bredel
is echter communist en in West-
Duitsland laat men liever nazi-mis
dadigers ongestraft rondlopen dan
dat men met „communistisch mate
riaal" werkt.
Algemeen acht men het sterk de
vraag, of Dusenschöns schuld aan
moord bewezen zal kunnen worden.
Zo niet, dat wordt hij wegens gebrek
aan bewijs vrijgesproken en keert hij
terug in de burgermaatschappij,
waar hij sinds 1956 een onopvallend
bestaan leidt als afdelingschef van
een verzendhuis.
Zweedse Stichting
kreeg f 30.000 als
Wateler-Vredesprijs
De Carnegie Stichting in Den Haag
heeft meegedeeld, dat de Wateler-
Vredespriis voor 1962 ten bedrage van
dertigduizend gulden is toegekend
aan de Zweedse stichting „Dag Ham-
marskjöld Minnesfonds" als een pos
tume l\uld* voor het werk, dat Dag
Hammarskjöld als secretaris-gene
raal van de Verenigde Naties ten
dienste van de vrede heeft verricht.
Het Zweedse fonds, dat na Ham-
ma rskjölds dood werd gesticht, stelt
zich ten doel internationale samen
werking te bevorderen op sociaal, po
litiek economisch en cultureel gebied
tussen de volken waarvan de ontwik
keling hem ter harte gine. dooi- het
opleiden van burgers uit deze landen
tot het. bekleden van verantwoorde
lijke posten.
De Wateler-Vredesprijs is ingesteld
door de heer J. G. D. Wateier, in
leven directeur der Oranje-Nassau-
Hypotheekbank te 's-Gravenhage, die
bij zijn overleden zijn vermogen heeft
vermaakt, aan de Camegie-Stichting
onder beding, dat uit het revenu jaar.
lijks een vredesprijs zou worden toe
gekend aan degene, die op enigerlei
wijze de zaak van de vrede het beste
zou hebben gediend of die zou hebben
bijgedragen tot het vinden van de
middelen ter bestrijding van de oor
log. De toekenning geschiedt beurte
lings aan een Nederlander en aan
een buitenlander. Voor het. eerst is de
prijs toegekend in 1931. De prijs is
door de Nederlandse ambassadeur te
Stockholm aan de presidente van de
stichting uitgereikt.
overrompelend gespeeld werd: de
roffels daverden, met klare aanslag, I
het élan en de vaart sleepten ieder
een mee. Graffman voelde zich in
deze materie volkomen en met moeite
loos gemak thuis, voerde het concert
glorieus naar de sterk aan Tsjal-
kowsky herinnerende finale.
Is hij een van de schitterende me
teoren. die plotseling lichtend aan
de hemel verschijnen, doch van wie
men afwachten moet. of zij niet even
snel weer zullen verschieten? Tech
niek alleen zegt niet alles: wij zullen
hem dus graag nog eens in ander
werl: horen.
Hij had, evenals het orkest voor
de nauwsluitende begeleiding, storm-
Willem van Otterloo
achtlge ovaties in ontvangst te ne
men
a de pauze de door André Caplet
meesterlijk geimstrumenteerde
suite ,Xj. boite a joujoux", in
1913 door Debussy voor zijn doch-
J teri.ie en voor ballet geschreven.
Eigenlijk is deze muziek, ondanks
haar grote muzikale waarden, zonder
j choreografie een beetje zinloos, maar
I de geraffineerde instrumentatie boeit
toch van de eerste tot de laatste
noot
Deze doorzichtige, welhaast glazen
Speelgoed"-wereld. waarbij tijdens
de première te Parijs de acteurs klei
ne poppetjes leken in décors van
overweldigende afmetingen, verrukt
ook door de charmerende fluit-alt-
hoornsoli, superieur geblazen. Het
signaal der speelgoed-soldaatjes blijft
onwrikbaar in het geheugen. Ook
een compliment voor de realisatie
van de pianopartij.
Als magnetisch besluit de suite uit
„El sombrero des tres picos" (De
driekante steekhoed) van Manuel de
Falla, met haar opzwepende ritmen,
naar de novelle van de Spanjaard
Alarcon, die ook Hugo Wollf tot zijn
opera „Der Corregidor" inspireerde.
Diaghilew presenteerde haar als
ballet: helaas blijft de muziek in
ons land tot deze suite beperkt. Al
wat „rasecht" Spaans is, komt hier
in stralend en puur folkloristisch
getint tot klinken.
De zogenaamd „nuchtere" Hol
landers wisten, met een vurige Van
Otterloo aan het hoofd, het juiste
idioom te vinden, het auditorium
doordrenkend van zuidelijke gloed,
met een pakkende Jota als bruisende
climax. Het was op en top Spanje
wat de klok sloeg, met een opgetogen
applaus als hartgrondige dank!
H.
P.S. Hef was een geluk te mo
gen constateren dat het zoemen der
„airconditioning" in de Stadsgehoor
zaal thans geheel tot het verleden
behoort. Ook de akoestiek voldeed
ditmaal aan hoge eisen.
Jammer, dat de bezoekers niet de
toegezegde toelichting op de te spelen
composities ontvingen.
