kunst
kalei öoscoqp
PAS OP DE VERF
Hedendaagse kunst van BalV
Blijspel met wrange
achtergronden
Hoge ambtenaar bij
contraspionage in
Bonn was spion
Expositie te Utrecht:
Unieke collectie van Bonnet
in bezit Leiclse Universiteit
OPEL 1500
N.V.HET MÖTÖRHUIS
Opening van het toneel seizoen
Creatie van Ida Wasserman
ericht 1 maart 1860
Donderdag 20 september 1962
Derde blad no. 30761
(Van onze Kunstredactie)
Welke oud-Indischman" -maar ook tallozen anderen!
il zich niet interesseren voor de bezienswaardige tentoonstelling
Hedendaagse kunst van Bali", welke, gelijk gemeld, onlangs in
Centraal Museum te Utrecht is geopend.
De Leidst hoogleraar prof. dr. P. Galestin, die tijdens de
pening een Interessante inleiding hield en tevens een lezens
waardig en uitvoerig voorwoord voor de verzorgde catalogus
chreef, merkte toen opt „het volkseigene is op Bali, ondanks
reemde invloeden die van Java en Nederland bewaard
{bleven".
het handwerk en schaamden er zich
niet voor, „plagiaat" te plegen op
hetgeen de „meesters" in het vak
hadden gewrocht.
Dat de Balinese kunst een muzi
kaal ritme bezit, is niet verwonder
lijk, gezien het feit dat Bali vele
dansers, musici en schimmenspelspe
lers bezit. De Balinezen munten uit
door een specifiek „eigen-aard", door
speels vernuft en intelligentie, het
geen in hun kunst wel sterk tot ex
pressie komt.
Vanzelfsprekend zijn, speciaal na
1930 ook vernieuwingen, „wortelend
in het oude" in de Balinese kunst
ontstaan.
De belangstelling ervoor groeide
meer en meer, vooral door de acti
viteiten van diverse kunstinstellin
gen. De grote vraag naar Balinese
kunst van de zijde der toeristen, sti-
meleerde ook het zoeken naar nieuwe
wegen.
Fantasie
t i t ij hebben met groeiende be-
l\J langstelling een en ander be-
V zichtigd en daarbij de merk
waardige ervaring opgedaan, dat het
„wezensvreemde" minder gelden ging
naarmate wij er ons in verdiepten
en er ons vertrouwder mee konden
maken.
De prachtige massieve houtsculp
turen bijv. verraden de hand van
de grote kunstenaar; zij werden ons
tor een openbaring, naast het vele
I andere dat een waarlijk fascineren
de indruk maakte, o.a. op het gebied
van de bewonderenswaardige edel
smeedkunst.
De artistieke fantasie speelt bij
de Balinees een grote rol, de weer-
slag ervan is telkenmale in een rijk
dom van kleur, vorm en inhoud door
hem in een zeldzame sierlijkheid
[neergelegd.
Het is goed om in een tijd, waar
in de band met Indonesië sterker
afgesneden lijkt dan ooit, geconfron
teerd te worden met de sterk geva
rieerde uitingen der Balinezen, wier
roemrucht kunstgevoel zich door de
eeuwen heen heeft gehandhaafd en,
daaraan twijfelen w\j niet zich
in de toekomst zal blijven handha
ven.
Opel 1500, een 5-persoons wagen met comfortabele
zitplaatsen voor allemaal, een interieur dat getuigt van
standing en luxe, en een bagageruimte die U nimmer
voor problemen stelt.
Daarbij heeft de Opel 1500 - (f 6.390.- af dealer) een krachtige e«
pittige 1500 cc-motor van 55 PK. die ook lange trajecten tot een
genoegen maakt.
Inderdaad, de Opel 1500 Is een volwaardige automobiel; olet
duurder dan een kleine wagen, maar met een afwerking die U slechts
bij veel hogere prijsklassen zoudt verwachten.
Vraag een proefrit.
Uw wagen staat klaar. En wij ook!
STATIONSWEG 1 en 2 - LEIDEN
TELEFOON 01710 -24741
Y
Hun „eigen-aard" zal zich steeds
opnieuw openbaren, wélke wijzigin
gen hun maatschappij ook zal mo
gen ondergaan.
Aan de directrice van het Centraal
Museum, mej. dr. M. E. Houtzager
en haar staf, die indertijd reeds zo'n
succes oogstte met de tentoonstelling
„De kunst der Hethieten" komt hul
de toe voor het overzichtelijk inrich
ten dezer expositie.
H.
Nicolas Pogodin
- 62 - overleden
De Russische toneelschrijver Nico
las Pogodin pseudoniem voor Ni
colas Stoekalof is na een lang
durige ziekte op 62-jarige leeftijd
in Moskou overleden.
Hij werd in 1937 bekend door „De
man met het geweer", een stuk dat
de revolutiejaren schildert. Hiervoor
ontving hij in 1941 de Stalin-prijs,
in 1959 kreeg hij de Lenin-orde.
Stoekalof heeft ook aan kritiek bloot
gestaan. In 1956 verweet men hem
slechts de „negatieve uitingen van
net Sowjet-leven" te hebben ge
toond in zijn stuk „Wij vertrokken
gedrieën naar de onbebouwde stre
ken". Pogodin, die eerst journalist
was, richtte zich in zijn stukken op
de werkelijkheid en de geschiedenis
van de Sowjet-Unie.
99
De priesters der Goden: Bhagawan Wrehaspati.
De uitgebreide collectie kunstvoor
terpen, welke men thans in voor
noemd museum kan zien, is afkom-
üg van de Nederlandse schilder Ru-
tolf Bonnet, een verwoed verzame-
aar, die van 1929-1958 te Oeboed op
5ali leefde. Bonnet was in de oor
log frontsoldaat en werd krijgsge-
ttngene. Zijn collectie was in 1941
b bruikleen gegeven aan het Mu
seum van de Bataviase Kunstkring
en dook onder tijdens de oorlog. De
verzameling kwam na de Japanse
capitulatie vrywel ongeschonden te-
Tcorschijn en werd via Buitenzorg
veer naar Bali gezonden, waar een
tentoonstelling gehouden werd bij het
ontstaan van de deelstaat Oost-In
donesië. De eerste expositie na de
oorlog van de Bataviase Kunstkring
kaa weer betrekking op moderne Ba-
lische kunst, waarvoor Bonnet een
museum te Oeboed stichtte waarvan
Negeracteur in
„Otliello"
Voor het eerst in de geschiedenis
tal een negeracteur William
Marshall in Nederland spelen in
Shakespeare's Othello. Dit zal op 12
oktboer in de Utrechtse Stadschouw-
burg gebeuren in een opvoering van
het Dublin Gate Theatre. Maandag
wordt de première van het stuk ge
leven tijdens het Dublin Theater
Festival, dat nu al drie jaar wordt
jehouden.
Ieder jaar wordt voor deze gele
genheid een toneelgroep gevormd in
opdracht van de festival directie ter
opening van de manifestaties, die
twee weken duren. De groten van
deze troep zijn dit jaar Michael
Mac Lamoir (Jagot, William Mars
hall, de jonge Australische actrice
Margaret Anketell (Desdemona) en
Eithne Dunne (Emilia). Deze laat
ste actrice is voVig jaar ook in
Utrecht opgetreden met een Dublin-
groep in Candida en mrs. Warren's
profession. Othello wordt vier dagen
in Dublin gespeeld. Daarna neemt
dr. J. de Blieck uit Den Haag de
troep mee naar het vasteland: Zwit
serland, Luxemburg. België, Neder
land en misschien nog Scandinavië,
"i de première in Utrecht wordt o.a.
op 16 oktober in Den Haaag ge
speeld.
Expositie „Ku(n)stvaort"
Op uitnodiging van het Kon. Zee
manscollege „De Groninger Een
dracht" hebben 12 schilders, afkom
stig uit de noordelijke provincies,
aan boord van kustvaarders reizen
gemaakt naar Scandinavië, het Ibe
risch schiereiland, Groot-Brittannië
en de landen ror.d de Middellandse
Zee.
De schilders waren vrij in de keu-
se van land en motieven. Het resul
taat van deze reizen, een groot aan
tal schilderijen in zowel figuratieve
als abstracte stijl, is thans te zien
in de afdeling moderne kunst van
het Centraal Museum in Utrecht.
„Ku(n)stvaart" heet deze tentoon
stelling. Zij zal tot en met 28 okto
ber in Utrecht blijven.
hij de eerste conservator is geweest.
Een belangrijk deel van zijn col
lectie heeft hij aan dit museum ge
schonken.
In 1958 is Bonnet gerepatrieerd
er. wat hij toen nog aan Balische
kunst bezat heeft hij gelukkig naar
ons land kunnen meenemen.
Het is een unieke keur aan schil
derijen. tekeningen, houtsculpturen
enz. Zij is enige maanden geleden
door de Leidse Rijksuniversiteit aan
gekocht en aangevuld met een groot
aantal Balinese beelden, gouden en
zilveren voorwerpen uit het bezit van
H. M. de Koningin. Deze werden
tussen de jaren 1901 en 1937 bij ver
schillende gelegenheden in speciale
opdracht vervaardigd en aan ons
Vorstenhuis ten geschenke gegeven.
Van deze Balines kunst ook in
een nieuwe „klassieke" stijl nu
geeft deze expositie een breed en te
vens diepgaand overzicht, waar-
by wü het slechts kunnen betreuren,
dat de door de Leidse Rijksuniver
siteit aangekochte collectie in ver
band met gebrek aan plaatsruimte
niet permanent in het Rijksmuseum
voor Volkenkunde de toeschouwers
kan boeien. Slechts bij tijd en wij
le zullen grepen eruit geëxposeerd
kunnen worden.
Aangetekend dient, dat de heer
Bonnet een deel van de dcor hem
verzamelde kunstwerken in eigen be
zit heeft gehouden: dit is echter op
de expositie te Utrecht aanwezig.
Oeroude
beschaving
De Balinese kunst berust op een
oeroude beschaving en steeds
stond zij in dienst van de ge
meenschap.
Zij was een traditionele kunst en
ging volgens overleveringen terug op
een goddelijke bron. Daarbij ver
toonde zij een ambachtelijk karakter.
De kunstenaars waren specialisten in
95
ALS eerste voorstelling van het seizoen '62-'63 in de toneel
series van K. en O. maakten wij kennis met een blijspel van
René Fauchois „Pas op de verf'. Fauchois is een Frans toneel
schrijver die vrijwel uitsluitend de lichte toets bespeelt, maar hij
bespeelt deze toets met charme en distinctie, nergens zijn de
effecten grof.
Trouwens, een schrijver, die naast een aantal blijspelen ook
een serie operette-libretto's op zijn naam heeft staan, moet wel
uitermate gevoelig zijn voor deze lichte toets.
In zijn blijspel „Pas op de verf"
ontleende hij zijn gegeven aan de
postume erkenning van het mees
terschap van Christopher Beau, een
kunstschilder. De doeken van Chris
topher, tot aan het moment van zijn
erkenning met grote nonchalance be
handeld in het gezin van dr. Haggett,
bij wie de miskende Christopher lan
ge tijd gewoond heeft, blijken op het
moment van zijn „genieverklaring"
zelfs geheel verdwenen.
Toch daagt een nieuwe mogelijk
heid voor het gezin Haggett om. het
door eigen schuld verloren fortuin,
althans gedeeltelijk te redden, wan
neer blijkt dat de huishoudster
Gwenny, die een betere kijk op de
kunst en een zeer menselijke kijk op
de schilder zelf had, nog één van zijn
werken bezit. Maar noch grof geschut
noch slimme intriges, noch misplaat
ste gevoelsargumenten blijken in
staat om haar relatie met de herin
nering te breken. Gesterkt door de
zelfde warme gevoelens die haar al
vroeg in de schilder de kunstenaar en
meer hadden doen ontdekken, weet
zij ook deze stormloop van het gezin
Haggett en de kunsthandelaren de
baas te blijven.
A f takeling
In het programma vonden wjj de
kanttekening dat voor deze voorstel
ling de kwalificatie „wrange humor"
misschien niet geheel misplaatst is en
de volkomen menselijke ontreddering
waarin tenslotte de toch aanvankelijk
zo sympathieke dorpsdokter Haggett
achterblijft, maakt dat de nasmaak
van deze opvoering toch niet die van
het blijspel is.
In de afstraffing van mrs. Haggett
en haar oudste dochter Evelyn kun
nen wij ons oprecht verheugen, maar
de morele aftakeling van een figuur
als dr. Haggett, die in wezen geen
haar slechter is dan de meeste van
ons, doet dit stuk toch we heel sterk
tegen het „toneelspel" aanleunen.
Trouwens, ook de figuur van
Gwenny, de huishoudster met haar
liefde voor de ziekelijke Christopher
en de intens beleefde herinnering aan
hun beider geluk dat zich afspeelde
aan de grenzen der ellende, ook dat
kan men nauwelijks onder de blij
spel-noemer brengen.
IDA WASSERMAN
Prachtig spel
Wellicht was echter vooral het ac
cent dat door regie en hoofdrolspelers
werd gelegd in dit opzicht van bij
zondere betekenis.
Hoe schiep het prachtige spel van
Ida Wasserman een ontroerende
Gwenny. Verrukkelijk boetserende al
les wat de schrijver haar aan mense
lijke achtergronden had meegegeven
tot een zo innig levend wezen dat
iedereen zich in lief en leed met haar
verbonden moest voelen.
Stellen wij daarnaast dan nog de
aanvankelijk zo trouwhartig en recht
schapen neergezette dorpsdokter van
Joris Diels, die ons, ook al door de
sterk natuurlijke accenten in zijn
spel, de ondergang van zijn recht
schapenheid intens doet meebeleven,
dan is het duidelijk dat de hoofdrol
spelers en de regie van Paul Steen
bergen in hoge mate hebben bijge
dragen deze voorstelling een zo groot
mogelijke en verantwoorde diepgang
te verlenen.
Een bijzonder boeiende vertolking
kreeg de kunstkenner Davenpart
door Jan van Ees; een prachtig
staaltje van een typering van het be
roep.
Annie Leenders als mrs. Haggett
had weinig anders te doen dan on
sympathiek te zijn en dat deed zij
overtuigend.
Eric van Ingen gaf heerlijke de
quasi natuurlijke charme van de op
lichter terwijl Bas ten Batenburg een
grappige typering gaf van het over
rompelende „ouwe jongens" gedoe
van de gladde handelaar.
Maria de Booy was een prettige,
eerlijke en verliefde jongste dochter
Haggett.
Aan het slot een verdiende bloemen
hulde voor de dames en nog eens een
meer dan verdiend applaus voor Ida
Wasserman. Ad Int.
(Van onze correspondent
in Bonn)
De 47-jarige Peter Fuhrmann
een voormalige hoge ambtenaar
bij het Wcstduitse ministerie
van Defensie in Bonn. staat
sinds gisteren voor het Bonds-
gerechtshof in Karlsruhe terecht
wegens spionage voor de Rus
sen. Het proces tegen Fuhrmann
is het eerste van een gehele
reeks, die tegen Westduitsers
zal worden gevoerd, die voor
de geheime diensten van com
munistische landen hebben ge
werkt.
Fuhrmann verklaarde zelf schul
dig te zijn, maar niet voor het geld
te hebben gespioneerd, maar te zijn
gedwongen. Hij heeft van juli 1954
tot november 1961, toen hij werd
gearresteerd. zéér belangrijke
staatsgeheimen aan de Russen ver
raden.
Fuhrmann heeft in Oost-Berlijn
tien ontmoetingen met zijn Russi
sche opdrachtgevers gehad en hen
eenmaal in Brussel ontmoet. Daar
bij overhandigde hij vrijwel steeds
geheime documenten uit het ar
chief van de Westduitse contra
spionagedienst en verschafte tevens
gegevens over de plannen, die voor
eer. eventuele mobilisatie van het
leger werden voorbereid.
Indien hij geen kans zag fotoko
pieën te bemachtigen, dicteerde hij
zijn berichten op een geluidsband
en overhandigde deze aan de Rus
sen. Daaraan heeft hij het tevens
te danken dat hij werd ontmaskerd
en gepakt. Een toeval had daarbij
bovendien een rol gespeeld. Een
Russische officier van de geheime
dienst in Oost-Berlijn had namelijk
nagelaten van een geluidsband met
inlichtingen van Fuhrmann, nadat
hij er de inhoud van had beluisterd,
het opgenomene te verwijderen.
Een Oostberlijnse spion, die als
dubbelagent optrad en die ook voor
de Bondsrepubliek werkte, kreeg de
band in handen en herkende Fuhr-
manns stem. Hü gaf een tip aan
Bonn. Deze dubbelagent, die giste
ren niet met name werd genoemd.
is- de vorig jaar naar de Bondsre
publiek gevluchte spion Mannel, die
een hele reeks Westduitsers, die
voor communistische landen werk
ten, in Bonn bekendmaakte en zo
voor hun arrestatie zorgde.
Fuhrmann deelde gisteren mee
cat hij in 1954 bezoek had gekre
gen van een in Oost-Berlijn wo
nende neef. Deze vertelde hem dat
de Russen bekend was dat Fuhr
mann, die toen nog officier van
Justitie was, een verhouding had
met een gehuwde vrouw. Deze ver
houding dreigde gevolgen te krij
gen en daaraan had men door een
medische ingreep een einde ge
maakt. Indien Fuhrmann niet wil
de dat dit bekend werd, moest hij
voor de geheime dienst gaan wer
ken. HfJ was daarop ingegaan.
Op wens van de Russen sollici
teerde hij naar een functie bij het
ministerie van Defensie in Bonn.
Hij werd daar niet alleen aange
nomen, maar ook aangesteld
by de contra-spionagedienst. Daar
moest hij het hogere legerpersoneel
onderzoeken op betrouwbaarheid en
er vooral voor zorgen dat geen com
munisten werden binnengesmokkeld.
In die functie heeft Fuhrmann no
ta bene verscheidene malen een rol
gespeeld als deskundige bh spiona-
geprocessen.
Fuhrmann is, zegt hij, met de
dood bedreigd toen hij poogde zich
aan zijn werk te onttrekken. Hij
had gemakkelyk, zo hadden zijn
opdrachtgevers hem gezegd, slacht
offer van een verkeersongeluk kun
nen worden als hij niet doorging.
Voor zijn zevenjarige spionagewerk
zou hij slechts 7.000 Mark beloning
hebben ontvangen.
Een fraaie houtplastiek: „Vechtende paarden"
Culturele prijs Brabant
voor Louis Toebosch
Ged. Staten van Noord-Brabant
hebben de provinciale prijs voor
selione kunsten 1961, die dat jaar
beschikbaar was voor muziek, voor
beroepskunstenaars toegekend aan
Louis Toebosch uit Breda en voor
hen die de kunst als liefhebberij
beoefenen aan het Philips' Filhar
monisch Koor in Eindhoven.
De jury bestond uit Henk Badings,
Willem Goedhart. Hein Jordans, Jan
Mul en Wouter Paap.
OPDRACHTEN VOOR
MUZIEKCOMPOSITIES
De staatssecretaris van O., K. en
W., mr. Y. Soholten, heeft opdracht
verleend voor het componeren van:
een concertant werk voor orkest aan
Hans Osieck te Heeze; een concer
tant werk of solowerk voor violon
cello aan Hans Kox te Apeldoorn;
een concertant werk met een solis
tisch aandeel voor contra-bas aan
Géza Frid te Amsterdam; een werk
voor fluit, altviool en gitaar aan Ton
de Leeuw te Hilversum; een eenvou
dige sonatine voor piano aan Jan
Felderhof te Bussum; een sonate of
sonatine voor akkordeon aan Wolf
gang Wijdeveld te Amsterdam; twee
korte orgelwerken, bedoeld als na
spelen, aan Louis Toebosch te Breda,
Cor Kee te Zaandam en Jean Frans-
sen te Maastricht; enige liederen aan
Herman Mulder te Amsterdam; con
cert-etudes voor altviool aan Berend
Giltay te Utrecht; concert-etudes
voor violoncello aan Henrie C. van
Praag te Amsterdam; concert-etudes
voor fluit aan Adriaan Bonsel te Hil
versum een werk voor klein mannen
koor en amateurblazers in kleine be
zetting aan Lex van Delden te Am
sterdam; een eenvoudig werk voor
harmonie- of fanfare-orkest aan Bob
Vos te 's-Gravenhage; een eenvoudig
symfonisch werk voor amateur sym
fonie-orkest aan Jan van Dijk te
Rotterdam; een werk voor gemengd
koor met begeleiding door enkele in
strumenten, dat tevens geschikt is
voor uitvoering op middelbare scho
len, aan Gerrit de Marez Oyens te
Hilversum; een concertant werk voor
fagot aan Jurriaan Andriessen te
Wassenaar; concertante vocalises
voor zang en piano aan Robert Hep-
pener te Amsterdam; een werk voor
blazersensemble, bestaande uit fluit,
2 klarinetten. 2 hobo's, 2 fagotten en
2 hoorns aan Ludwig Otten te Da-
venter
Nederlandse vrouw
in Canada vermist
Een 68-jarige Nederlandse vrouw,
wier naam wordt opgegeven als me
vrouw Gerda Veth, wordt sinds vrü-
dag in Canada vermist. Zy was dins
dag per vliegtuig uit New York op
het vliegveld Malton by Toronto aan
gekomen en had nog diezelfde dag,
bij vrienden in de buurt van Pe
terborough, op ongeveer zeventig ki
lometer van Toronto, moeten arri
veren, hetgeen niet gebeurd is.
Twee Francaises in
België aangehouden
De politie in Oostende heeft giste
ren twee vrouwen van Franse natio
naliteit aangehouden die ervan wor
den verdacht in verbinding te staan
met het Franse Geheime Leger. De
arrestatie werd verricht op verzoek
van de politie in Namen. Deze hield
vorige week zes personen aan die
eveneens worden beschuldigd van
OAS-activiteit.
De vrouwen, die werden gearres
teerd in een woning aan de Zeedijk
in Oostende zijn naar Namen over
gebracht.
Strijd in Zuid-Afrika
„Manneke" niet of
wel onfatsoenlijk
De reprodukties van het beroemde
Brusselse „Manneke" zyn in een
rechtszaal in Durban gisteren „on
fatsoenlijk en obsceen" genoemd.
YVinkelier Jack Konigfest had in
zijn etalage twee fles-openers en twee
sleutelringen, met het „manneke"
versierd, uitgestald.
Hij is daarvoor aangeklaagd we
gens het verkopen, verspreiden of ten
verkoop aanbieden, of openbaar ten
toonstellen van onfatsoenlijke of ob
scene schilderijen, drukwerken, te-
neningen of namaaksels.
Konigfest zei hieraan niet schul
dig te zijn. Degenen die daar aan
stoot aan nemen zijn sterk in de
minderheid en „enghartig", zo zei
hij. Hij las een artikel voor waarin
het 314 jaar oude „manneke' '„het
meest gefografeerde beeldhouwwerk
ter wereld" wordt genoemd.
De zitting is tot zaterdag verdaagd.
