DR. CELSO FURTADO WIL LEGALE
REVOLUTIE IN N.O.-BRAZILIË
ZOEKLICHT
RUIMTEVAART
Energiek hervormer
voor moeilijke taak
TEGENWERKING VAN RECHTS EN LINKS
WOORD VAN BEZINNING
Zaterdag 18 augustus 1962 Pagina 1
ter-Amerikaanse „Alliantie voor de
vooruitgang" zal het nu in tweeën-
een half jaar worden uitgevoerd.
De V.S. betalen 131 miljoen en
Brazilië 145 miljoen dollar voor
een verbeterde infrastructuur en
dringende sociale projecten: wegen
bruggen, scholen (2400 klaslokalen
voor 200.000 leerlingen), drinkwa
ter, elektriciteit, medische zorg. Te
gelijkertijd wordt er begonnen aan
twee veel diepgaander hervormin
gen: een agrarische en een indus
triële.
Grondgedachten
De grondgedachten van Furta-
do's plannen zijn de volgende.
Het noordoosten is overbevolkt, om
dat het te weinig voedsel produ
ceert. Deze kwalen kunnen wor
den genezen door irrigatie in het
dorre binnenland, dammenbouw,
het vinden van droogtebestendi-
ge cultures.
De bevolkingsdruk op het dorre,
snel eroderende binnenland moet
worden verlicht door ontginning
van braak liggende gebieden (de
Nederlandse Heidemaatschappij
heeft belangstelling voor de ont
ginning van drie miljoen hectare
licht tropisch oerwoud in de
noordelijkste staat Marandhao.
Dr. Celso Fuvtado
bij de boeren van het noordoos
ten. Hij werkt van 's ochtends
negen tot middernacht onafge
broken op zijn kantoor, schrijft
dan thuis nog een uur of twee
aan boeken en artikelen. Zijn
weekeinden besteedt hij aan
inspectietochten van een paar
duizend kilometer in het bin
nenland.
een project waarvoor zij in Su
riname ervaring heeft opgedaan).
Onvermijdelijk zal ook zijn een
agrarische hervorming in de sui
kergordel langs de kust. Het
Door de droge sertaodrijven vaqueiroshet magere vee. Zo scherp is het droge
struikgewas, dat de Braziliaanse cowboys van top tot teen in leer zijn gekleed. Dat was ook
het uniform van de „cangaceiros"de roversbenden die onder leiding van de legendari
sche Lampeao tot in 1935 de „sertao" terroriseerden. Furtado. zelf zoon van de „sertao"
die hij nu van een moderne economie moet voorzien, herinnert zich nog dat hij als kind voor
Lampeao heeft moeten vluch ten.
CLARA EGGÏVK
grootgrondbezit in deze vruchtba
re zone moet worden opgesplitst,
gedeeltelijk onttrokken worden
aan de mono-cultuur van suiker
en dienstbaar gemaakt aan de
verbouw van voedingsgewassen.
Gelijktijdig moet de grotendeels on
geletterde bevolking worden ont
wikkeld door lager en technisch
onderwijs.
Pas wanneer het noordoosten
voor zichzelf voldoende voedsel pro
duceert kan het zijn resterende be
volkingsoverschot opvangen door
industrialisatie en exploitatie van
zijn minerale rijkdommen. Zolang
het duur voedsel uit Brazilië's ver
re zuiden moet „importeren", kan
de noordoostelijke industrie niet
concurreren.
Inspanning
Het Jijdt geen twijfel, dat deze
ontwikkeling een gigantische in
spanning van lange duur zal ver
gen. Maar het is technisch uitvoer
baar. Zelfs het effect van de ca
tastrofale droogtes, die het noord
oosten zo eens in de vijftien jaar
teisteren, kan worden verzacht door
het aanleggen van strategische
voedselreserves en door het patroon
van de noordoostelijke economie be
ter tegen de droogto bestand te
maken. De werkelijke obstakels
liggen niet op het technische maar
op het politieke vlak. De mogelijk
heid bestaat dat een lir.kse revolu
tie Furtado voor zal zijn, Furtado
bleek zeer getroffen door Willem
de Zwijgers motto: „Het is niet
(Van onze reisredacteur, W. L. Brugsma)
Recife Op de receptie in het gouverneurspaleis vermeit de
suikeroligarchie zich rond de koude kreeft. Zij heeft haar aanhang
meegebracht: politici, journalisten, dames met briljanten en de
salon zoemt van de kout van het ..illustrissimo" gezelschap. Om
dat wij iets aardigs tot de conversatie willen bijdragen, zeggen we
dat Recife wel trots zal zijn op dr. Celso Furtado, een van de
opmerkelijkste mannen die we in acht jaar reizen om de wereld
hebben ontmoet. Het'heeft een effect of we een handgranaat op
het koude buffet hebben geworpen: nog nooit hebben zoveel
mensen zich tegelijkertijd in koude kreeft verslikt. Men roept:
„Celso Furtado, meneer, is een communist, meneer een
knoeier, meneer alleen maar een plannenmaker, meneer
een man, meneer, die niets doet aan de nood van het noord
oosten".
zin: de suikercultuur wordt er zo
inefficiënt bedreven door de fami
lie-ondernemingen dat de produk-
tie nog niet de helft der elders gel
dende normen haalt. Met andere
woorden: door irrigatie en moder
nisering der bedrijfsoutillage kan
de huidige suikerproduktie op de
helft van het areaal bereikt wor
den. Het merendeel der suikeron
dernemingen werkt met verlies, ver
hypothekeert de oogsten. Maar in
plaats van te moderniseren, ge
bruikt de suikeroligarchie haar po-
EEN
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
OP DE BOEKENMARKT
nodig te hopen om te ondernemen,
noch te slagen om vol te houden".
De kans op een linkse revolutie
wordt vergroot door het taaie ver
zet van de rechtse heersende klas
se, die der grootgrondbezitters. Zij
schreeuwt moord en brand wan
neer er gerept wordt van een agra
rische hervorming in de suikerzo
ne en zegt dat men het enige ex-
portprodukt van het noordoosten
ten gronde wil richten. Dat is on-
Een verstarde economische,
sociale, politieke orde. waarin
slechts een revolutie beweging
kan brengen. De vraag is: een
legale of een illegale?
litieke invloed om bescherming en
subsidies van de federale regering
te krijgen. Het is in ieder opzicht
een parasitaire cultuur.
Zij is ook het sleutelprobleem:
men kan haar politieke macht nau
welijks breken zonder een landher
vorming, men kan die noodzakelijke
landhervorming nauwelijks verwe
zenlijken voordat haar politieke
macht gebroken is.
Furtado kan de suikerplanters
honderd maal verzekeren, d^t zij
mee kunnen profiteren van een
moderne hervorming van het noord
oosten, zij blijven zeggen: „Furta
do is een communist". De commu
nisten die voor geen prijs hun re
volutionaire voedingsbodem gesa
neerd wensen te zien, zeggen daar
entegen: „Furtado is een handlan
ger van het Amerikaanse imperia
lisme". Samen opgeteld geven die
twee qualificaties het werkelijke
beeld: Furtado is 'n energieke her
vormer, een moderne econoom, die
de mythes van links ea rechts wil
doorbreken. Maar hij moet helaas
een deel van zijn kostbare tijd
verdoen aan het zich in evenwicht
houden boven Brazilië's politieke
heksenketel vol intrigues en cor
rupte politiek.
Har Scheepens. Leeuwekop.
Nijgh en van Ditmar. 's Gra-
venhage z.j.
Evenals in zijn roman uit 1954
„Op Zoek naar de Bron", behandelt
Har Scheepens in dit nieuwe boek
uitvoerig het huwelijksprobleem;
vrijwel onuitputtelijk in zijn einde
loze variaties. De auteur heeft eer
der blijk gegeven van een vlijm
scherpe visie op het gemiddelde
huwelijk zodat men wel kan aan
nemen dat hij het huwelijk be
schouwt als het centrale punt van
het menselijk bestaan. In „Leeuwe
kop" neigt de tragiek van het
eerstgenoemde boek sterk in de
richting van de spot. Dit verhaal
van het echtpaar De Kuyper is
mmder vervuld van de brandende
wanhopigheid die dat zo aangrij
pend gemaakt heeft.
Ook deze geschiedenis is evenwel
verre van opwekkend doch men
voelt er sterker de ondergrond in
van „het is nu eenmaal zo en niet
anders". De symboliek van de leeu-
wekop zo wordt de gelaatsver
andering genoemd die zich voor
doet bij de ziekte genaamd lepra
i$ wat ver gezocht, want ook de
lezer van deze geschiedenis denkt
op zijn beurt dat het nu eenmaal
zo is en niet anders. Hij zal Maar
ten de Kuyper moeilijk kunnen
zien als een melaatse, eerder als
een gemiddelde mens. Deze De
Kuyper dan heeft twee jaar in
een sanatorium gelegen en is naar
huis teruggekeerd in de hoop op
een bevredigend liefdeleven met
zijn echtgenote. Helaas treft hem
de teleurstelling ,want tussen droom
en daad staan wetten in de weg
en praktische bezwaren", zoals Wil
lem Elsschot heeft gezegd in zijn
gedicht „Het Huwelijk". Er komt
pas iets van terecht als het echt
paar De Kuyper een poosje vakan
tie neemt in Parijs; een episode
die men met al haar bijzonderhe
den inkluis niet bepaald een oor
spronkelijk idee kan noemen en
heel eerlijk gezegd nogal banaal.
Beter is de auteur geslaagd in de
beschrijving van de dochters uit
het huwelijk met haar respectie
velijke echtgenoten, die als even
zovele lachwekkende molenstenen
aan de hals van hun welgestelde
vader hangen. Zij vormen voor het
grootste deel „de praktische bezwa
ren" voornoemd, want vader Maar
ten voelt niets voor deze vrouwelij
ke afstammelingen die echter door
haar moeder in bescherming wor
den genomen tot zijn grote erger
nis. De dramatisch dood van de
enige zoon Jaap na het verdrin
ken van zijn vriendin bij het zei
len, aan hersenvliesontsteking
deze ziekte speelt ook een rol in
Op Zoek naar de Bron maakt de
indruk wat te veel terloops te zijn
behandeld zoals ook de hele figuur
van deze jongen van wie Maarten
gezegd heeft dat hij de enige is
aan wie hij hecht, om de indruk
te maken die een dergelijk veries
toch teweeg moet brengen.
Hoewel Leeuwekop een minder
krachtige ontroering achterlaat
dan „Op zoek naar de Bron" is het
stellig een roman die door de eer
lijke visie van de auteurwaarden
heeft die boven „het geval" uit
gaan.
A. L. Schneiders. Langs het
Schrikdraad. Querido. Amster
dam 1961.
Het debuut van A. L. Schnei
ders kenmerkt zich door intelligen
tie en oorspronkelijkheid, hetwelk
voorwaar geen kleinigheid is in deze
onintelligente tijd. Om deze rede
nen is het moeite waard kennis
te nemen van dit boek met klei
ne schetsen die eerder van jour
nalistieke dan van letterkundige
aard zijn. Het zijn persoonlijke be
palingen van houding ten opzichte
van de hedendaagse sociale en poli
tieke verschijnselen en daar deze
Schneider, zoals ik al zei, helder en
intelligent kan denken, treffen zijn
reacties verfrissend.
Men vindt er b.v. de schets „Een
moeilijke Wandeling"; het bondig
uitgewerkte probleem van een jon
gen die bij de bezetting ontdekt
heeft dat zijn terecht bewonderde
schoolvriend S.S.-officier is gewor
den. De schetsen die spelen tijdens
de politiële actie in het voormalige
Indië zijn zeer raak om de ambi
valente houding van de ik-figuur
die, zoals de meeste mannen, een
primitieve neiging heeft 'ot wa
penfeiten vermengd met een gevoel
van malaise. Uitstekend zjjn ook
de beschrijvingen, eigenlijk niet
meer dan notities, van het na-oor-
logse Berlijn, oost en wesu. en van
een diplomatieke receptie. De
trefzekerheid van dit korte proza
en de persoonlijke reacties maken
mij benieuwd naar een uitvoeriger
werk van deze A. L. Schneider.
Deze week stond wel in het
teken van de ruimtevaart.
Zelfs de verwikkelingen
rondom Nieuw-Guinea werden
erdoor op de achtergrond ge
drongen (behalve dan voor de
ouders, die het bericht thuis
kregen dat hun zoon daar ge
sneuveld was». Twee Russische
ruimtevaarders cirkelden dagen
achtereen door de ruimte, ver
pakt als poppen van vlinders
in hun kokon. Die mannen moe
ten wel over stalen zenuwen be
schikken om dat te presteren
en vol te houden. En nu kan
men vele gegronde bezwaren
hebben tegen de Russen en hun
regime, en wie heeft ze niet. wij
zullen het toch wel moeten toe
geven, dat zy het Westen op dit
gebied van technische ontwikke
ling kilometers voor zijn. Men
kan zich nauwelijks voorstellen
wat er bereikbaar zou zijn als
deze twee concurrerende firma's,
Oost en West, eens loyaal gin
gen samenwerken. Of, misschien
is het ook wel zo, dat deze resul
taten bereikt worden vanwege de
wedijver tussen deze twee. Een
competitiesysteem prikkelt nu
eenmaal tot steeds grotere in
spanning. Tot op heden liggen
de Russen vrij stevig op kop.
Dat is wel duidelijk.
En toch heb ik de indruk dat
althans de Amerikaan Glenn
wezenlijk voorligt bij de Rus
sen en dat zijn ruimtevaart ons
daarom meer te zeggen heeft
dan de ongetwijfeld eclatante
successen van Gagarin en zijn
opvolgers.
Waarom? Wel, toen Gagarin
uit de ruimte terugkeerde, moet
hij spottend (wie weet beteken
de het voor hem wel een soort
opluchting) gez d hebben, dat
hij nu op de drempel van de
ruimte geweest was, maar nog
steeds niets van God ontdekt
of gezien had. Kijk, dat is arm,
dat is onstellend arm. Dat be
tekent, dat hij, op verkenning
door de ruimte, het eigenlijke en
wezenlijke geheim van de hele
schepping nog niet ontdekt en
verstaan heeft. Want het wer
kelijke. wezenlijke geheim van
het leven en van de schepping
is juist God. Of, beter gezegd,
hij heeft dus het geheim van
God nog niet ontdekt. De ver
gissing van hem (en velen met
hem) is. dat hij denkt dat God
een raadsel is. Een raadsel, dat
ons mensen ter ontraadseling is
voorgelegd. Een puzzel, die met
technische en geestelijke ruim
tevaarten op te lossen zou zijn.
Als hij daarvoor werkelijk de
ruimte ingegaan zou zijn, of ge
dacht heeft door z'n ruimtevaart
iets aan een nadere oplossing
van het raadsel God te kunnen
bijdragen, of als hij een bewijs
zou hebben willen leveren voor
zijn gedachte dat God er riiet is,
dan is al zijn moeite voor niets
geweest. Dat had ik hem. bij
wijze van spreken, van te voren
wel kunnen vertellen.
Want, om iets van God te ont
dekken, behoeft men zich niet in
de ruimte te laten schieten. In
tegendeel, dan moet men zich
biddend buigen. Biddend buigen
over de bijbel. Wat dat betreft
had Gagarin beter naar de pa
triarch van Moskou kunnen
stappen om een bijbel van hem
te lenen. Dat was technisch een
voudiger, maar misschien voor
hem wezenlijk moeilijker ge
weest. God is n.l. geen raad
sel, waarvan ergens de oplossing
liggen moet, maar een geheim.
En een geheim kan ik slechts
kennen als het mij wordt mee
gedeeld, doorverteld. Welnu, dit
is de boodschap van de bijbel:
God heeft Zijn geheim, ja Zich
zelf meegedeeld. Jezus Christus
is de openbaring van het ge
heim Gods. En Zyn geheim
blykt dit te zijn: wij behoeven
niet op zoek te gaan naar God,
God heeft naar ons gezocht
en ons gevonden, in Zijn
grondeloze, niets ontziende, lief
de. En wie zich dit geheim heeft
laten zeggen weegt dat het waar
is. Hij ziet het terwijl anderen
misscnien zeggen: „Er is niets te
zien", en, „Ik heb God nog nooit
ontdekt". Hij ziet het, hij weet
het. „Al steeg ik op naar den
hemel, Gij zijt daar. Al bedde ik
mij in het dodenrijk Gij zijt
daar nog". „Er is niets wat mij
scheiden kan van de liefde Gods
in Jezus Christus, mijn Heer,
noch hoogte, noch diepte", en
dat is m.i. de voorsprong van
Glenn op Gagarin. Glenn heeft,
blijkens zijn uitlatingen, er iets
van begrepen, dat hij, ook in
de ruimte in Gods hand was.
Ik kan ook zeggen: hij heeft
het geheim ontdekt, het geheim
van God en daarom het geheim
van zichzelf en van ons mensen:
God heeft ons lief, wij mogen
van Hem zijn, en waar dan ook,
in welke situatie ook, Zyn Lief
de in Jezus Christus draagt ons.
Te allen tijde en op alle plaat
sen mogen wij in Zijn handen
zijn. En wie dat geheim nog niet
ontdekt heeft, gaat doelloos,
zonder toekomst en dus zinloos,
door de wereld en het leven.
Hij zweeft als een robot door de
ruimte. Als een robot, want hij
kent het ware geheim van zijn
leven en zijn mens-zijn niet.
Daarom houd ik het voorlopig
maar op Glenn. Hij heeft, geloof
ik, dwars door alle techniek
heen. ook in de ruimte, iets van
het waarachtig mens-zijn be
grepen en vastgehouden. Dat is
Gagarin blijkbaar niet gelukt.
Dat is ook veel moeilijker als
een ruimtevaart, want dan moet
men zichzelf overwinnen, leren
knielen dus.
Wat Glenn deed kon daarom
wel eens veel belangrijker zijn
dan alle Russische prestaties te
zamen.
J. P. Honnef.
Ned. herv. predikant te
Leiderdorp.
De nood van het noordoosten
is groot. Tienduizenden werk
lozen in Recife leven uitsluitend
van schaaldieren, geen koude
kreeft, maar kleine krabben, die
zij iedere dag uit de droogval
lende moddervlakten peuren. In
de suikergordel aan de kust
sterft binnen het eerste jaar de
helft der kinderen van de
onderbetaalde, ondervoede riet
snijders. In het dorre binnen
land, de „sertao", bidden de
boeren geobsedeerd om regen.
Want, geen regen, geen voed
sel. De meeste grootgrondbezit
ters kunnen de nood blijkbaar
niet aanzien, zij brengen hei
grootste deel van het jaar dooi
in Rio de Janeiro en komen
slechts af en toe afrekenen.
Maar ook in Rio is de nood
kreet doorgedrongen van een
gouverneur uit het noordoosten
(drie maal Frankrijk, 23 miljoen
inwoners): „De Nordeste" is ge
vaarlijker dan zes Cuba's".
niets gedaan hebben. Welnu, Su-
dene heeft de eerste drie jaar van
zijn bestaan moeten besteden aan
„surveying" en „planning". In een
gebied waar de enige statistisch ge
gevens bestonden uit gruwellegen-
des over de droogte, is de balans
De federale regering in Rio heeft
na de catastrofale droogte van
1958, die vijf miljoen mensen zon
der voedsel liet.Sudene opgericht,
de „Superintendencia do Desenvol-
vimento do Nordeste". Aan het
hoofd van die federale ontwikke
lingsautoriteit staat de 41-jarige
econoom dr. Celso Furtado. Zijn
taak is het scheppen van een nieu
we economische structuur voor de
negen staten van het noordoosten.
Dat klinkt onschuldig, maar het
betekent meer. Het wil zeggen het
doorbreken van een verstarde ge
vestigde orde, waarin de grootgrond
bezitters (suiker en katoen) alle
economische en politieke macht
aan zich getrokken hebben. Het
wil zeggen een legale, gekanali
seerde revolutie op economisch en
sociaal gebied, voordat er een ille
gale revolutie losbarst. Daarom
en misschien ook wel omdat Su-
dene het enige niet-corrupte Bra
ziliaanse staatsorgaan is gebleken
verslikt de heersende klasse zich
in haar kreeft als Furtado's naam
valt.
Balans opgemaakt
Omdat zij Furtado niet kan ko
pen, valt zij hem aan. Sudene zou
opgemaaxt van de klimatologische,
minerale, agrarische en industriële
mogelijkheden. Men verwijt Fur
tado dat hij zijn fondsen niet ge
bruikt om onmiddellijk nood te le
nigen. Lees: men bedelt liever om
federale en buitenlandse steun,
steekt 40 procent daarvan in eigen
zakken en deelt de rest uit als ze-
nuwstillend middel voor de akeli
ge status quo der vele armen en
weinig rijken. Furtado's plannen
gelden daarentegen een systema
tische continue ontwikkeling op
lange termijn.
De eerste fase van die ontwik
keling ligt vervat in Sudene's vijf
jarenplan. Met behulp van de in-
