Frans Hais: „onsterfelijk
qauw
bent. 7.
Mevrouw,
ale u er
Realiteit zoals
zij eenmaal was
Vijf exposanten in „De Baak
Expositie in Haarlem
Opstijgend naar innerlijkheid
W'
Grafiek en plastiek
Fiedler, Veldhoen, Wijnberg,
Westerik en Jonk
Aardbeving in „Bachstudie''''
Opgericht 1 maart 1860
Vrijdag 20 juli 1962
Vierde blad no. 30708
55
Uitzonderlijk
(Van onze kunstredactie)
rIJ waren in het Frans Halsmuseum te Haarlem.
Honderd jaar geleden opgericht, is daar nu tot 30 septem
ber een prachtige herdenkings-expositie van bekende en onbeken
de stukken van de geniale meester te zien, waarvoor bewondering
mag uitgaan, niet alleen om de samenstelling ervan, doch ook om
het streven naar volledigheid. Niet minder dan 76 composities
van deze weergaloos knappe portretschilder en vervaardiger van
regenten- en schuttersstukken sieren de wanden van het doolhof
aan zalen en kamers van het voormalige Oudemannenhuis, waar
van Frans Hals 15811666) als een apotheose van zijn levens
werk met psychologisch uiterst vlijmend-scherp inzicht en met
'n volkomen andere techniek dan daarvóór een techniek, welke
in de loop der eeuwen uiteenlopende beoordelingen opriep de
gevarieerde beeltenissen der regentessen en regenten neerzette.
door hem vervaardigde Schutters
stuk: „De officieren en onderofficie
ren van de St.-Jorisdoelen". Daar
lijkt het meesterschap zijn climax te
bereiken.
Hals zelf heeft zich in deze groep
bescheiden op de achtergrond ge
plaatst: in dit opzicht maakt hij wel
deel uit van de groep, ofschoon hij
als schilder volkomen buiten hun
kring stond.
Men kan over al deze briljante
Schuttersmaaltijden folianten vol
schrijven: zij geven impressies van
onze voorvaderen in hun veelal glo
rieuze kleedij uit een tyd, toen „oor
logen" aan de orde van de dag wa
ren en waarin de praalzucht men
zie ook het „Portret van een ijdele
fat" doch ook de dranklust
hoogtij vierde
De enorme kracht en vitaliteit van
de schilder, wiens produktie voor
iemand die zó hoge ouderdom bereik
te en met een ongeloofwaardige vlot
heid te schilderen wist toch merk
waardig gering was zeker minder
dan 300 stuks vinden hier een
grandioze uitlaat. Het kan nauwelijks
anders, dan dat zijn opdrachtgevers
over zyn prestaties tevreden zijn ge
weest. vooral ook omdat zijn origi
naliteit en de daaruit voortvloeiende
vernieuwingen talloos waren.
Verrukkingen
Frans Hals, wel eens de schil
der van de ..vrolijke lach" ge
noemd, is véél meer dan alleen
maar „dat" geweest.
De directeur van het Frans
Halsmuseum, de heer H. P.
Baard, wijst daar terecht op in
zijn bijzonder lezenswaardig
voorwoord tot de prachtig ver
zorgde catalogus.
De ernst en de melancholie,
waarvan ook zijn twee zelfpor
tretten getuigen het een 'n
détail uit zijn Schuttersstuk van
1639, het ander geschilderd om
streeks 1648'50, zijn in z'n
oeuvre ook in ruime mate aan
wezig: de beschouwer komt
daarvan diep onder de indruk.
Zeker: de lach is in ruime mate
aanwezig. Men denke o.a. aan zijn
„De vrolijke drinker'*, „Nar met luit",
„Lachende vissers jongen", „Lachen
de jongen", „Lachende jongen met
bierkan", de onvergelijkelijke en al
evenzeer beroemde „Malle Babbe" of
„De Bohémienne" en noe zo onein
dig veel meer.
Alle evenzovele visuele verrukkin
gen!
Maar daarnaast bezie men bijv.
het „Portret van een staande man"
(een der fraaiste stukken die wjj
kennen) of dat van de gestrenge pre
dikant Herman Langelius (in zijn
tijd aan genadeloze kritiek onderhe
vig) en ge komt tot de conclusie dat
Frans Hals, rond wiens leven zo tal
rijke fantasierijke en onjuiste ver-
Beperkt
V
anzelfsprekend kan men de
kunst van Frans Hals „be
perkt" noemen.
Maar in die beperktheid spreidde
hij toch ook een unieke veelzijdigheid
ten toon.
De artistieke groei van de kunste
naar is uit het geëxposeerde duide
lijk af te lezen.
Maar van het eerste van hem be
kende stuk af het waarschijnlijk
op 30-jarige leeftijd geschilderde por-
- J-J«I - - - 1V.V.,V^U -
dichtsels in omloop zijn. niet uitslui- -tret van Jacobus Zaffus (in 1571)
tend de feilloze observator van 's le
vens „gezellige en feestelijke buiten
kant" is geweest.
Daarvan spreekt ook de reeds ge
noemde indringende uitbeelding der
regentessen, waarin Frans Hals op
80-jarige leeftijd hoog uitrees boven
de louter uiterlijke waarneming en
hij in de expressie van het mense
lijke „wezen" tenslotte de hoogte van
een Rembrandt schijnt te evenaren.
Virtuoos
an zijn er de Schuttersstukken.
Gehuld in een virtuoze, gloed
volle, gouden picturale pracht.
Het is hier al vlotheid en beweeg
lijkheid dat u treft. De figuren zyn
zó los gegroepeerd, met een onvoor
stelbaar zuiver gevoel voor evenwicht,
als tot dan toe voor onmogelijk ge
houden werd.
Men denke vooral aan het laatste
in de St.-Bavokerk bevestigd als eer
ste Proost en Aartsdiaken van het
Bisschoppelijk Kapittel, onderkent
men, ondanks nog een zekere stijf
heid, die echter later totaal verdwij
nen zou. het „grote wonder", dat al
leen het genie de mensheid schen
ken kan.
Het is een onzegbare vreugde daar
kennis van te nemen.
Het is bovendien een genot op
te merken, hoe talloos velen al
thans op de dag dat wij in het mu
seum vertoefden blijkbaar behoef
te gevoelen, zich in de zowel impres
sionistische als expressionistische
Schuttersfeest
in Haarlem
Mede ter gelegenheid van de Frans
Halstentoonstelling wordt op zater
dagavond 28 juli in Haarlem een
schuttersfeest gehouden, waaraan
ongeveer 100 leden van eeuwenoude
schutterijen uit Noord-Brabant,
Limburg en België zullen deelnemen.
Tweeëntwintig schutterijen zullen
zich op de Grote Markt presenteren,
nadat zij in optocht van het Frans
Halsmuseum naar het centrum der
stad zijn getrokken. Op de Grote
markt worden demonstraties vendel-
zwaaien en vogelschieten gegeven.
Tot besluit volgt een schut
tersmaaltijd op het terrein van de
Stadsdoelen aan de Gasthuisstraat.
-Voor zondag 22 juli staat op het
programma handboogschietwedstrij
den op de binnenplaats van de Stads
doelen. Verenigingen uit Noord- en
Zuid-Holland zijn uitgenodigd deel te
nemen. Ongeveer 120 schutters zullen
op tien banen schieten. De wedstrij
den duren de gehele dag.
Maaltijd van officieren van de
St.-Jorisdoelen (1616).
kunst van Frans Hals te verdiepen.
Speciaal ook veel jongeren.
Door middel van leerzame rond
gangen worden zij met de „spectacu
laire" Hals, die de burgerij van
vroeger eeuwen tot in het gerinste
détail doet herleven, vertrouwd ge
maakt.
n één woord: Hier is sprake van
een uitzonderlijke verzameling,
j 1 Men kan er niet dankbaar genoeg
voor zijn, met al deze „Frans Hal-
I sen" geconfronteerd te worden.
1 Zij geven de werkelijkheid weer zo
als deze éénmaal was: spontaan,
i meeslepend, direct en vitaal, na
tuurlijk niet alle op gelijkwaardig
niveau hoe zou dat ook mogelijk
I zijn? maar steeds weer ongecom
pliceerd het materiële verheerlijkend
met de visie van de mens, die daarin
volkomen opging en er de attractieve
schoonheid tenvolle van onderging.
Haar vastleggend met de strikt-
persoonlijke stift van de volstrekt-
zekere, steeds weer blijk gevend van
èn noterend mét een enorme vin
dingrijkheid en uiteindelijk, in hoge
ouderdom, die realiteit transfor
merend naar meer innerlijke waar
den.
Een op zijn eigen terrein geïnspi
reerde, tewerk gaand met de harts
tocht van de Zuid-Nederlander
(Frans Hals in in Antwerpen gebo
ren), aan wie niets „menselijks"
vreemd was.
Gedragen door een groot enthou
siasme. dat hemzelf, ondanks levens
moeilijkheden. het „grote geluk" ge
schonken zal hebben. Dat „grote ge
luk" wordt nu, door middel van deze
expositie, ook het nageslacht
deelachtig.
Ook in dit opzicht behoort Frans
Hals tot de „onsterfelijken".
Mogen vele Leidenaars hun schre
den naar hem richten!
H.
HET is ongetwijfeld, een uitnemende gedachte van het Centraal Sociaal
Werkgeversverbond in de zomermaanden twee tóch leegstaande
zalen van het conferentiecentrum ,,De Baak" te Noordwijk aan Zee,
evenals verleden jaar, te bestemmen voor expositieruimten. Badgasten,
zowel als burgerij wordt op deze wijze culturele waarden geschonken,
naast het amusement, dat de badplaats biedt.
Zo ziet dat ook de voorzitter van het C.S.W.V. ir. W. H. Kruyff. Deze
opende gistermiddag in genoemd centrum de op initiatief van de secre
taris van het Verbond mr. C. E. JMaitland georganiseerde tentoonstel
ling van grafisch werk van vier uiteenlopendeonweerlegbaar knappe
talenten, t.w. Herbert Fiedler, A. Veldhoen, Co Westerik en Nicolaas
Wijnberg. Daarbij beeldhouwwer van Nic. Jonk, eveneens een der huidige
meest op de voorgrond tredende figuren.
De keuze van het aanwezige werd wordt overtuigend aangetoond in het
Zelfportret: détail uit Schutter-
stuk van het jaar 1639.
bepaald door mr. L. J. T. Wysenbeek,
directeur van het Haagse Gemeente
museum. Hij voelde zich genoodzaakt
uitvoerig te wijze op het conflict
„kunstenaar - maatschappij", zulks
naar aanleiding van het feit, dat
aanvankelijk verschil van inzicht be
stond tussen hem en het bestuur. Er
bleken aanvankelijk bezwaren te be
staan tegen enkele werken van Veld
hoen. waarin deze naar eigen eerlijke
overtuiging het recht van iedere
kunstenaar! een beeld geeft van
een bepaald onderwerp, dat indruist
tegen de belangen van de maatschap
pij. Spreker doelde hierbij kennelijk
op de weergave ener „barende
vrouw": de maatschappij vereenzel
vigt de geboorte van het kind met
„schattige kantjes en strikjes", de
kunstenaar ziet ook de daaraan ver
bonden zware, pijnlijke, aangrijpende
momenten. De kunstenaar moet in
zijn uitingen „vrij" zijn en „getuigen"
kunnen. Dat spreker het bestuur van
het CSWV tenslotte, zij het op het
laatste ogenblik, in de strijd tegen de
onwaarachtigheid zijn zienswijze
deelachtig heeft kunnen maken, ver
heugde hem ten zeerste.
11 aardevol geheel
In de zalen komt het oeuvre der
exposanten doeltreffend tot uiting.
Voor alles heeft ons dat getroffen
van de nog jeugdige, bijzonder gevoe
lige Veldhoen (geb. 1934), van wie
I o.a. diens laatste litho's op ons een
I overweldigende indruk hebben ge-
I maakt. Zijn grandioze, snelle groei
daarin slaagt, verkrijgt ge tenslotte
zeker toegang tot zijn werk. Jeugd
herinneringen spelen ook een rol,
byv. „Een weggenomen pop".
Dan noemen wij de dit jaar, in 1891
te Leipzig geboren, overleden Herbert
Fiedler (volgeling van Julian) in 1933
uit Duitsland in verband met zijn
„ontaarde" kunst naar ons land uit
geweken, alsmede de rijkgeschakeer
de Amsterdammer Nicolaas Wijnberg.
Twee realistische tekenaars, wier
vakmanschap evident is. Van de
laatste vormt o.a. de frappante serie
litho's, tekeningen en zwart-wit
foto's „Quaderno Siciliano" een der
hoogtepunten van deze bezienswaar
dige expositie.
Tenslotte vestigen wij de aandacht
op het beeldhouwwerk van Nic. Jonk.
Plastieken in vloeiend-bewegenda
„modderachtige" vormen, een voor
keur voor het water verradend. Zijn
in brons gevatte „Nereide en Triton",
weergegeven in de vorm van een hu-
in scherpe zwart-wittc waarden ge
houden „Naakt meisje" (1962), in w
prachtige zwarte lijst en „Cactus", welyksboot met bazuin, trekt als
Van zjjn reizen naar Spanje en Is- „pièce de milieu" onmiddellijk da
Tentoonstelling in
de „Lakenhal"
Tulpenmotief in
Turkse kunst
De volgende week vrijdag zal de
ambassadeur van Turkije in ons land
de heer Fuat Kepenek in de Laken
hal een tentoonstelling openen, welke
is gewijd aan het tulpenmotief in de
Turkse kunst. Deze tentoonstelling is
door de Turkse regering welwillend
ter beschikking gesteld ter gelegen
heid van het 350-jarig bestaan van
de Turks-Nederlandse diplomatieke
betrekkingen.
ONDERSCHEIDING VOOR
OSCAR VAN HEMEL
De staatssecretaris van O. K. en W.
mr. Y. Scholtcn, heeft besloten de
prof. Van der Leeuw-prijs-1962 toe
te kennen aan de componist Oscar
van Hemel voor zijn vierde strijk
kwartet. De commissie, die de staats
secretaris heeft geadviseerd, bestond
uit de heren mr. Guillaume Landré,
Werelds aspect op voorgrond
Historicus ontwierp nieuw beeld
(Van onze kunstredactie)
IN de laatste tijd tracht de internationale muziekwetenschap te komen
tot een werkelijkheidsgetrouw beeld van de componist Joh. Seb. Bach.
Een beeld, dat bevrijd is van iedere vorm van romantiek. Op het dit.
jaar in Mainz gehouden 7e internationale Bachfeest gaf de nestor van de
Duitse muziekhistorici en eertijds hoogleraar aan de universiteit in Kiel,
prof. Friedrich Blume. een overzicht van de nieuwste ontdekkingen en
opgedane kennis op het gebied van de Bachstudie en trachtte voor de
.persoon Bach" een nieuwe omlijsting te ontwerpen.
Marius Fint huis. dr. Jos Wouters en
E. P. Wagemans.
Het ligt in de bedoeling van de
staatssecretaris deze prijs, tegelijk
met de prof. van der Leeuw-prijs-
1961, die verleend werd aan Kees van
Baaien voor zijn Variazioni per Or
chestra, in het najaar tijdens een
bijeenkomst op het departement uit
te reiken.
Regentessen van het Oude mannenhuis (166-1)
Voor de 19-de eeuw was Joh. Seb.
Bach bij voorkeur de Thomascantor,
de zeer gelovige Lutheraan, de kerk
musicus by uitnemendheid, de „vijf
de Evangelist", wiens grote belang
stelling uitging naar de kerkmuziek
en die in de loop van de vijfentwin
tig jaren, dat hy als cantor aan de
Thomaskerk in Leipzig verbonden
was, het ene geestelijke werk na het
andere schreef, waarmede hij God in
muziek wilde loven en prijzen. Oor
zaak van deze 19 de eeuwse opvatting
waren de geschriften van Philipp
Spitta en Albert Schweitzer en in
brede kringen geldt deze pdpulaire op
vatting ook thans nog. Volgens prof.
Blume is dit zeer verbreide beeld van
Bach volkomen onjuist, omdat het
eenzijdig is.
Hij verklaarde, wat volgens zijn
mening inmiddels overtuigend bewe
zen werd. dat Bach gezien zijn aard
i veeleer een wereldlijk dan een ker
kelijk musicus geweest is en dat hy
ook slechts met tegenzin het ambt
I van cantor aangenomen had. Dat de
geestelijke composities zich voorna-
melijk gehandhaafd hebben, berust
j volgens prof. Blume op het feit, dat
Bach zijn plichten nauwgezet na
kwam. terwijl dit verder nood
gedrongen uit zijn protestantse mu-
ziekpraktijk voortvloeide. Bovendien
waren vele van zijn stukken tot nu
toe foutief gedateerd. Zo zijn de be
roemde kantates bijvoorbeeld niet in
de loop van vele jaren, maar in de
aanvang van de periode, dat/hij in
Leipzig verbleef, als „Gebrauchsmu-
sik" ontstaan. Verder maakte Bach
bij zijn kerkelijke composities zeer
dikwijls gebruik van de „parodie".
(Parodie betekent in de muziekter-
minologie het overbrengen van een
geestelijke tekst op een wereldlijk
vocaal of instrumentaal werk, waar
bij de muziek naar behoefte gehand
haafd of omgewerkt kan worden.)
Dit werkprincipe van Bach kent men
weliswaar reeds lang. men vermoed
de tot op heden echter niet, dat men
werken zoals de Mis in h-mol en de
Mattheus Passion ook op deze wyze
moet bedien. Prof. Blume zei, dat de
raël (met regeringssubsidie) zyn ook
treffende impressies te zien. De zeld
zame innigheid van zijn met grote
intensiteit vervaardigde reeks wekt
diepe ontroering op.
De obsederende etsen der „barende
vrouw", vervaardigd in het Acad.
Ziekenhuis te Amsterdam zijn van
een beangstigende, tegelijkertijd tot
ware deelneming oproepende reali
teit.
Een gans andere figuur is de intel
ligente Co Westrik. levend, in een
volstrekt eigen droom- en fantasie
wereld. Het ongewone, gedeformeer
de, de anatomische en perspectivi
sche afwijkingen: men moet deze al
le in de zeer persoonlijke taal, waar
in eigen obsessies veelal worden af
gereageerd, verstaan. Wanneer ge
Cactusvan Veldhoen.
aandacht. Daarnaast ia Jonk's sen
sibiliteit, bijv. tot expressie komend
in „Moeder en kind" of „Gehurkte
figuur" van diep-indringende wer
king
Wy zijn er ons volledig van bewust
in deze vluchtig® bespreking
slechts een gering onderdeel van al
het geëxposeerde aangeraakt te heb
ben. Men overtuige zich zelf van het
waardevolle en boeiende geheel, dat
spreekt van het zuivere inzicht van
de samensteller.
Dat inzicht rechtvaardigt de be
langstelling van velen. Moge het in
de komende weken zo zijn!
II.
Johannes Passion en het Magnificat
aanwijsbaar originele geestelijke com
posities zijn. Al het andere is echter
voor het grootste gedeelte samenge
steld uit oudere, overwegend wereld
lijke werken.
Prof. Blume sprak van een „aard
beving" in de Bachstudie. die in de
komende jaren een nieuw, veel om
vattend en objectief beeld van Bach
zal doen ontstaan. Volgens hem heeft
de componist veel meer kwaliteiten,
dan die welke tot op heden door de
muziekwetenschap naar voren wer
den gebracht. Hij was zowel hofka-
pelmeester als cantor, zowel con
servatief als revolutionair en een
musicus in de meest ruime zin van
het woord, een universeel mens.
Op de door prof. Blume ontwikkel
de theorieën zal zeker nog commen
taar geleverd worden, temeer, daar
deze zelf over de „religieuze waarde"
van deze werken sprak, die alle „de
geest van Lutherse vroomheid" uit
stralen. En ook al is over deze materie
het laatste woord nog niet gesproken,
over één ding zullen prof. Blume
alsmpde de vermoedelijke tegenstan
ders van zijn theorie het zeker eens
zyn de grote werken van Joh.
Seb. Bach, die tot het meest verheve
ne behoren, dat een mens ooit ge
schapen heeft, zyn uit het intens
vrome hart van één van de grootste
genieën van het Avondland ontspro
ten en zullen altijd, onverschillig of
het oorspronkel jk wereldse dan wel
geestelijke muziek was, by een ge
voelige en daarvoor openstaande toe-
Advertentie
hoorder een religieus gevoel oproepen,
omdat er onmiskenbaar een godde
lijke scheppingskracht van uit gaat.
Zolang de voorraad strekt, kunt u nog
profiteren van de speciale aanbieding:
3 pakjes Knorr vleesbouillon
van 105 voor 95 ct of
2 pakjes Knorr kippebouillon
van 80 voor 72 ct
Vraag trouwens altijd om Knorr
bouillon. Juist in uw vakantie is het
een opwekkende zo-klaar drank.
