SHELL-CENTRUM
Theems is bijkans
aan
Toneel in Israel is
waarlijk VOLKSTONEEL
Indrukwekkend resultaat van
Brits-Nederlands samengaan
(LEIDSCH DAGBLAD
Even belangrijk als gevarieerd
deel van het culturele leven
r
Niet slechts kantoorgebouw,
maar tevens recreatie-oord
Tal van royale
schouwburgen
WOORD
VAN
BEZINNING
ER MOET GEKOZEN WORDEN
Zaterdag 14 april 1962
Pagina 1
degenen, die na het werk uitgaan,
zijn speciale verkleedkamers inge
richt. waar zjj hun avondkleding
kunnen opbergen. Een dames- en
een herenkapper ontbreken even
min.
Omwenteling
Het lijkt allemaal prachtig en
benijdenswaardig, maar het is de
vraag of het wel goed is dat de
mensen zich in hun vrije tijd niet
losmaken van de plaats waar zij
hun dagelijks werk verrichten. Er
is soms ook de wrange tegenstel
ling tussen dit Hollywood-achtige
milieu en de vaak uiterst sobere
levensomstandigheden thuis. Zeker
echter zal deze omgeving als trek
pleister voor personeel fungeren in
een stad, waarnog zoveel bedrij
ven ouderwet-s zijn, hoewel de gro
te concert zoals „Shell Internatio
nal" bezig zijn een omwenteling
tot stand te brengen, want overal
schieten moderne kantoorgebouwen
omhoog, welke het karakter van
Londen ernstig aantasten. Ook
het silhouet van de nieuwe Shell-
reus overschaduwt intieme histori
sche Londense plekjes, waar men
zich tot nu toe niet bewust was
van de twintigste eeuw.
i| (Van onze Londense correspondent)
Hoe snel de wereld verandert wordt nog eens op treffende
wijze gedemonstreerd, wanneer men dwaalt door de gangen
en zalen van Londens nieuwste monument, tevens symbool van
Engels-Nederlandse commerciële samenwerking, het reusachtige
Shell-paleis, dat op de zuidoever van de Theems is verrezen en
thans bijna gereed is, en wanneer men tegelijkertijd denkt aan
het antiekwinkeltje uit het begin van deze eeuw in het Londense
East End, dat zeldzame schelpen verkocht. Want aan deze
schelpen dankt het beroemde wereldconcern zijn naam („Shell"
is het Engelse woord voor schelp). De antiquair, de heer Samuel
was de vader van de oprichter van de Shell. Later fuseerde het
bedrijf met onze Koninklijke.
Bij de Shell behoeft niet op een
dubbeltje te worden gekeken: de
kosten van dit kasteel bedragen
ongeveer 350 miljoen gulden, een
bedrag dat volgens onze zegslieden
volkomen is gerechtvaardigd, om
dat het voordeel van deze doelma
tige centralisatie volkomen opweegt
tegen het omslachtige tijdrovende
werken in allerlei, op grote afstan
den van elkaar gelegen plaatsen.
Er is niets nagelaten om het ver
blijf in deze gebouwen zo aantrek
kelijk mogelijk te maken. In som
mige zalen heerst de atmosfeer
van een luxe hotel, zoals op een
der type-afdelingen die we zagen,
een enorme, met tapijten bedekte
ruimte. Hier werken de zogenaam
de audio-typistes, die de dictaten
uitwerken welke via een apart te
lefoonsysteem op „bandjes" zijn
opgenomen. Toch gaat het persoon
lijk contact niet helemaal verlo
ren, want de dames leveren brie
ven en documenten zelf bij de op
stellers daarvan af. De leidende
functionarissen echter dicteren
hun brieven rechtstreeks aan hun
secretaressen.
Ondanks de enorme omvang van
dit gebouw vertoont het zekere
huiselijke trekken door het natuur
lijke hout van de deuren van elk
vertrek, de houten sponningen en
de uitneembare houten, met plas
tic gedecoreerde schotten, welke de
tussenmuren vormen, waardoor het
een levend en vooral praktisch ge
bouw is geworden, dat zich gemak
kelijk aan de wisselende behoeften
van het bedrijf kan aanpassen.
Lunch in twee seconden
In Engeland neemt vrijwel nie
mand boterhammen mee naar zijn
werk. In plaats daarvan nuttigt
men een warme lunch. De Shell
beschikt over twee ruime, artistiek
ingerichte restaurants. In het ene
worden in 2 uur tijd 3400 en in
het andere 1800 kosteloze maaltij
den opgediend, dus ruim vijfdui
zend in 2'j uur oftewel een in nog
geen twee seconden. Dit gebeurt
volgens het cafetarisa-systeem, met
dien verstande echter, dat de toon
bank, waar men zichzelf bedient,
zich buiten de eetzalen bevindt,
waar grote ronde tafels staan. Er
zijn ook nog gezéllige koffieloun-
ges.
's Morgens krijgt iedereen op zijn
bureau koffie met biscuits. Die
koffie wordt van centrale punten
uit in kannen door speciale kof-
fie-liften naar 44 etages vervoerd,
's Middags krijgt men op dezelfde
manier thee met koekjes. Er is een
staf van 400 personen voor de keu
ken en de bediening.
Witte burcht is
werkruimte voor
vijfduizend man
De dubbele top van dit interna
tionale olie- en chemische bedrijf
bevindt zich in Den Haag en Lon
den. In Den Haag, waar 3000 men
sen werken, wordt hoofdzakelijk
het wetenschappelijke en techni
sche werk verricht, in Londen zijn
de financiën en de verkoop van
de 500 Shell-ondernmingen in bij
na 100 landen gecentraliseerd. De
„Shell" is al jarenlang een begrip
en vormt voor degenen, die er wer
ken, een wereld apart.
Daarvan wordt men zich nog
eens bewust bij een bezoek aan
het nieuwe complex, dat thans
reeds voor de helft in gebruik is
en als een stoere helderwitte
burcht fier afsteekt tegen een
groezelige, nogal haveloze achter
grond.
Het zijn strakke moderne blok
ken, ruimte biedend aan 5000 man
personeel, maar met een eigen ca
chet. Deze Shell-„stad", gelegen op
het vroegere terrein van het Brit
se Festival van 1951, recht tegen
over de Royal Festival Hall, Lon
dens magnifieke muziektempel, is
met haar rijen ramen en nog eens
ramen onpersoonlijk genoeg. Maai
de architecten zijn teruggedeinsd
voor een „continentaal" uiterlijk
van glas, staal en beton en gebrui
ken in plaats daarvan traditoneel
materiaal, witte Portland natuur
steen alsmede hout, dat de gebou
wen een waardig uiterlijk verleent
en ook een goede isolatie vormt.
Het geheel past zich hierdoor uit
stekend aan bij de grote gebou
wen, welke de rivier omlijsten, en
aan de slanke Waterloo-brug. De
architecten zijn er goed in ge
slaagd op dit moeilijke, onover
zichtelijke terrein, doorsneden door
een spoorbrug en in de diepte dooi
de „underground", een eenheid te
scheppen. De Shell-gebouwen zijn
I niet overal even hoog en zeker niet
rechttoe rechtaan, hetgeen dit
bouwwerk een levend karakter
geeft.
Een schitterende afsluiting vormt
het torengebouw, welks 27 verdie
pingen zich dramatisch boven de
omgeving verheffen en van welks
ommegang ook het publiek, tegen
betaling van een entree-prijs, van
het grootse, atmosferisch steeds
wisselende Londense panorama zal
kunnen genieten. Deze galarij be
vindt zich op 106 meter boven de
grond. De „toren" zelf is 117 meter
hoog, iets lager dan de St. Pauls
kathedraal.
Centralisatie
Voor het personeel, dat tot nu
toe in dertig, meest oude, over een
groot deel van de stad versprei
de gebouwen was ondergebracht,
betekent het nieuwe gebouw let
terlijk en figuurlijk een verade
ming. Niet alleen is alles omge
ven oor lucht en licht, maar de
atmosfeer binnen wordt achtmaal
per uur ververst en gezuiverd en
in de keukens twaalfmaal per uur.
Dit zal de arbeid zeker ten goede
komen. Want Londen met z'n vuile
lucht en enorme verkeei-sdrukte is
een uiterst vermoeiende stad.
Een overzicht van het nieuwe
Shell-cent rum.
nergens overheersen, welke het za
kelijke karakter van het gebouw
niet wordt verstoord. Buiten be
vindt zich een zeer bijzonder bron
zen beeldhouwwerk met ingebouw
de fontein van Franta Belsky, die
hieraan drie jaar heeft gewerkt.
Het neerdruipende water in dit
spiraalvormige werk vervult een
kunstzinnige functie. Het bevoch
tigt de diverse vormen, weerkaatst
het licht en intensiveert de kleur
van het brons. Dit werk is geba
seerd op schelpen en andere or
ganische en anorganische maritie
me vormen.
Meer dan kantoor
In het gebouw bevindt zich een
permanente tentoonstelling, welke
een beeld geeft van de weten
schappelijke, technische en com-
mei-ciële kanten van het werk van
de Royal Dutch/Shell.
De naam „Shell centrum" heeft
niet een uitsluitend zakelijke klank
Het gebouw wil voor het personeel
iets meer betekenen dan een kan
toor. De afstanden zijn er zo groot
dat diverse functionarissen elkaar
misschien alleen door de telefoon
zullen kennen. Zij krijgen echter
volop de gelegenheid elkaar te ont
moeten en samen spel en sport te
beoefenen, omdat het gebouw te
vens een recreatie-centrum is. Ie
dereen kan gebruik maken van het
prachtige zwembad van olympische
afmetingen, met een elektrisch
score-bord en een speciale tribune
voor hoge gasten. Zelfs aan „pa
trijspoorten" langs de wanden van
het bad is gedacht om onderwa
tersport gade te kunnen slaan.
Verder zijn er een bioscoop/
schouwburg en een enorme over
dekte sporthal voor atletiek, volley
bal, badminton, schermen en ten
nis alsmede vier ruimten voor
squash, een schietbaan, een bil
jartzaal en een clubzaal met bar.
Voor de dames zijn er badkamers
en voor de heren douches. Voor
(Van onze Israëlische correspondent)
Het toneel in Israël is volkstoneel, in de volle zin van het woord.
Niet alleen, omdat het er grote populariteit geniet, maar ook, omdat op
de repertoires van de diverse gezelschappen doorgaans een belangrijke
1ilaats wordt ingeruimd voor werken, die met het nationale leven en
speciaal met de nationale problemen verband houden. Misschien mag
men zelfs zeggen, dat het Israëlische toneel in de eerste plaats daaraan
zijn aantrekkingskracht ontleent. Men houdt er hier van met zichzelf
geconfronteerd te worden, maar aan de andere kant bestaat er ook een
intense belangstelling voor werken van vreemde bodem, moderne
zowel als klassieke.
ste opvoeringen in het Hebreeuws
vonden in Palestina in 1905 plaats,
toen een groep amateurs, die tot
dusver in het Jiddisj had gespeeld,
Gutzkows „Uriel Acosta" over het
voetlicht bracht.
In artistiek opzicht staat het Is
raëlische toneel op een hoog peil.
Buitenlandse regisseurs, naar Is
raël genodigd om er de leiding van
een of meer stukken op zich te ne
men, hebben daarvan meer dan
eens getuigd. De immigratie uit al
ler heren landen leverde in de loop
van de jaren tal van talentvolle
krachten op. Goede toneelscholen
doen de rest. De overgrote meerder
heid van de opvoeringen wordt voor
uitverkochte zalen gegeven. En zo
valt het niet te verwonderen, dat
de meeste toneelgezelschappen ook
economisch geen klagen hebben.
Moderne theaters, die de laatste
tijd gebouwd werden, met name in
Tel Aviv en Haifa, bewijzen, dat
het Israëlische toneel bloeit en
zich een vooraanstaande plaats
heeft veroverd in het culturele le
ven van deze jonge natie.
Maar de natie als politieke fac
tor moge dan al niet ouder zijn
dan dertien jaar, het Hebreeuwse
toneel begon zijn geschiedenis lang
voordat er van het moderne Is
raël ook maar sprake was. De eer-
Twintig jaar later werd een to
neelgroep opgericht, die uitsluitend
Hebreeuwse opvoeringen gaf. In
1926 werd „Hakoemkoem" („De
Theepot") gesticht die vele krach
ten leverde voor de in 1928 gebo
ren groep „Hamataté" („de bezem")
die een kwart eeuw lang het pu
bliek vermaakte met satirische re
vues en andere kritische werken.
ze beroepsgezelschappen telt Isra
ël nog talrr-'ce kleinere gezelschap
pen, voornamelijk bestaande uit
amateurs, die gewoonlijk optreden
in de kleine steden en op het plat
teland. Tweehonderd van deze groe
pen en groepjes, merendeels uit le
den van kibboetsiem (collectieve ne
derzettingen) en mosjaviem (dor
pen) bestaande, zijn nauw verbon
den met de culturele afdeling van
de Hist-adroet. het grote vakverbond
van de arbeidersbeweging, die ge
regeld cursussen en aan toneelkunst
gewijde symposia organiseert. De
grote toneelgezelschappen worden
gesubsidieerd door de regering, de
Jewish Agency, gemeenten, de
America-Israel Cultural Founda
tion enz.
Nationaal theater
„Habimah", dat in 1917 in Mos
kou werd gesticht en bij het veer
tigjarig bestaan door de Israëli
sche regering officieel werd erkend
d'Arc" (159.000 bezoekers), een He
breeuws werk van Mosje Sjamir.
„Hij liep door de velden" (180.000)
John Steinbecks „Of mice and
men" (135.000), Shaws „Pygma
lion" (200.000), „Casablanca", een
werk van de Israëliër Jigal Mos-
Isinson (10.000) en Schillers „Ma
ria Stuart" (118.000).
Het Kamertheater bezit sinds eind
december in Tel Aviv een ultra
modern gebouw met een zaal voor
ruim negenhonderd personen, dat
ingewijd werd met „Kinneret, kin-
neret", een stuk van de hier be
kende dichter Nathan Alterman.
Dit seizoen worden bovendien op
voeringen gegeven van „Galileo"
door Berthold Brecht, „Woyzek"
door Georg Büchmer, ..Koning Sa
lomon en Sjalmai de schoenmaker"
door de Duits-Joods auteur Sammi
Groneman en Samuel Beketts
„Krapp's last tape".
Het Stedelijk theater in Haifa
dat sinds een half jaar een eigen
schouwburg heeft met ongeveer ne
genhonderd plaatsen, speelt dit eer
ste seizoen Shakespeares „De ge-
temde Feeks" „Rasjomon" van Mi
chael Canin, „Andorra" van Dani
Frisch, „Ruth", een oorspronkelijk
Israëlisch stuk van Mosje Sjamir,
„De gijzelaar" van Brendan Be-
han en „Rhinoceros" door Eugene
Ionesco.
Rijke keus
De ontwikkeling van het He
breeuwse beroepstoneel begon ech
ter pas goed met- het optreden van
de grote toneelgezelschappen, die
hier ook nu nog de toon aange
ven. In 1925 kwam het arbeiders
theater „Ohel" tot stand. In 1S31
vestigde het bekende „Habimah'-
theater, uit Moskou stammend, zich
in Palestina. In 1945 debuteerde
het Kamertheater. Drie jaar latei-
werd de Israëlische Nationale Ope
ra geboren en het jaar 1961 zag de
stichting van het eerste gemeen
telijke toneelgezelschap, het Stede
lijk Theater van Haifa. Naast de-
Grote telefooncentrale
De Shell bezit de grootste parti
culiere telefooncentrale in Enge
land met 240 lijnen en 4500 door
verbindingen, welk aantal tot 7000
kan worden uitgebreid. De huiste
lefoon omvat 130 lijnen. Het Shell-
gebouw is het grootste kantoorge
bouw in Europa met air-conditio
ning. Beweerd wordt dat dit sy
steem hier een dergelijke kwaliteit
bezit, dat het over twintig jaren
nog „up to date" zal zijn.
Een aantal vooraanstaande kun
stenaars heeft aan het interieur
meegewerkt, o.a. Cecil Beaton, Ro
ger Nicholson en de bekende Fran
se ontwerper Jean Royère. Er zijn
talrijke muurschilderingen en
beeldbouwwerken, welke echter
Wij leven in een tijd, waarin
het bijna niet meer mogelijk is
een eigen mening te hebben.
Dat lijkt een overdreven som
bere stelling, maar het is de
nuchtere werkelijkheid. Immers
kranten en tijdschriften, radio
©n televisie overstelpen ons da
gelijks met zoveel berichten,
commentaren, reportages en in
terviews, dat er van enige over
zichtelijkheid geen sprake meel
is. Het is nagenoeg uitgesloten
in de stortvloed van nieuws, die
iedere dag over ons heen spoelt,
nog wat logisch verband te
zien.
Het politieke conflict tussen
Oost en West. Er wordt voort
durend over geschreven. Maar
wie kan nog' alle zetten en te
genzetten volgen? De moeilijk
heden over het loonbeleid. Wel-
kundigen niet altijd even solide
blijkt te zijn. Want het gebeurt
vele malen dat zelfs de specia
listen elkaar finaal tegenspre
ken. Daarvan zyn voorbeelden
te over te vinden in de politiek,
in het maatschappelijke leven,
in de godsdienst. En wie heeft
er dan gelijk? Op welke des
kundige kun je uiteindelijk nog
vertrouwen? Wat is waarheid?
Het gevolg van dit alles is,
dat wij van lieverlede terecht
komen in de vrijblijvendheid,
de neutraliteit. Wij kunnen
Tegenover God kun je niet
neutraal zijn. Want of je ge
looft, dat Hij er is -r en dan
zul je ook rekening met Hem
houden of je gelooft, dat Hij
er niet is. Tussen die twee mo
gelijkheden moet gekozen wor
den.
Tegenover Jezus kun je niet
vrijblijvend staan, want of je
aanvaardt Hem als je Helper
in het leven en je Redder voor
het eeuwige leven, en dan
zul je zijn woorden ook gaan
gehoorzamen of je aanvaardt
Hem niet maar dan verwerp
je Hem. En tussen die twee
mogelijkheden moet gekozen
worden.
Morgen is het Palmzondag,
de dag waarop het vanoudsher
in de kerk de gewoonte is ge
weest, dat nieuwe leden in het
c
ke niet-ingewijde kan nog be
grijpen, wat er precies aan de
hand is?
De vraagstukken rondom de
de Oecumene. Welke niet-theo-
loog kan nog de ontwikkeling
bijhouden?
We horen en we lezen wel
veel, maar we begrijpen bijna
niets meer. Alleen een deskun
dige is nog in staat over zijn
eigen vak een mening te heb
ben. Vandaar dat men we
eens zegt, dat wij leven in dt
tijd van het „specialistendom"
Voor elk onderdeeltje van het
leven is er een deskundige. En
de doorsnee-mens is daardoor
onmondig geworden, niet in
staat tot, een zelfstandige oor
deelsvorming.
Daar komt nog bij, dat ook
de deskundigheid van de des
geen eigen mening meer heb
ben en we willen het ook niet
meer. Want als de mensen, die
het weten kunnen, het al niet
met elkaar eens zijn, waar zou
den wij, die het niet weten
kunnen, ons dan nog mee be
moeien? Neutraliaeit lijkt, op
het ogenblik de enig-mogelijke
levenshouding.
En toch, hoe begrijpelijk de
ze levenshouding ook mag zijn,
we worden er door tot kudde
dieren. Terwijl het wezenlijke
van een mens nu juist is, dat
hij bewust een keuze doet in
het leven. Wie niet meer be
wust kiest, degradeert zich zelf
tot een meeloper.
En er is tenminste één ter
rein, waarop iedereen een keu
ze moet doen: het geestelijke
leven.
openbaar hun geloof beleden.
Op deze Palmzondag zullen het
350 mensen zijn, die er open
lijk voor zullen uitkomen, dat
ze gekozen hebben voor God,
voor Jezus.
Die 350 geven het voorbeeld
aan allen, die nog neutraal wil
len zijn; ook aan hen, die vroe
ger wel eens belijdenis hebben
gedaan, maar inmiddels al lang
weer neutraal geworden zijn.
Al is het nog zo moeilijk, ook
op het gebied van het geloof,
een eigen mening te .hebben,
toch moet er gekozen worden
voor God of tegen God. Tegen
over Hem is neutraliteit onmo
gelijk.
A. J. Lamping
Hervormd jeugdpredikant
te Leiden.
als het Israëlische „nationale thea
ter" bracht dit seizoen o.m. „Gigi*
van Colette. Shaws „Mrs. Warren's
profession", „De kleren van de kei
zer" (een oorspronkelijk Hebreeuws
stuk, gebaseerd op het sprookje van
Hans Christian Andersen), „Een
reis naar Niniveh" van de Israëli
sche toneelschrijver Jehudah Ami-
chai, „Genesis" door Aharon Me-
ged, „Puntila" van Berthold Brecht.
Shakespeare's „De Storm" en Pi
randello's „Ieder op zijn manier".
„Habimah" heeft sinds kort een
nieuw eigen gebouw in Tel Aviv: De
grote zaal biedt plaats aan elfhond
derd toeschouwers. De voorstellin
gen, die het. vorige seizoen werden
gegeven, werden bezocht door
288.000 toneelliefhebbersHabi
mah" heeft sinds 1945 een eigen
studio met een leergang van drie
jaar.
Ruim 300.000 bezoekers
Het arbeiderstoneelgezelschap
„Ohel", dat in Tel Aviv een eigen
gebouw met 700 plaatsen heeft, trok
in het afgelopen seizoen in totaal
311.000 bezoekers Een buitenge
woon succesvol stuk is „Hakketu-
bah" („Het huwelijkscontract"»,'
een geestig werk van de Israëliër
Ephraim Kisjon, dat kort geleden
zijn honderdvijftigste opvoering be.
leefde. „De brave soldaat Schweik"
met Meir Margalit in de titelrol,
haalde zelfs zijn achthonderdste
opvoering.
Van het repertoire noem ik ver
der „Vier onder één dak" door Se-
mironowa en Kraindal. „De weige
ring", een oorspronkelijk Hebreeuws
stuk door Jehudah Haézrachi, Mar-
chel Pagnol's „Meneer Topaze" en
„Een boot zonder vissers" door Ka-
sona.
Ultramodern gebouw
Het Kamertheater, dat ten on
rechte zo wordt genoemd, maakte
vooral naam met Shaws „Jeanne
Een scène uit Bernard Shaws
„The dark lady of the sonnets",
waarmee het Kamertheater zijn
nieuwe schouwburg in Tel-Aviv
inwijdde.
Belangrijke opera's
De Israëlische Nationale Opera
die geleid wordt door mevr. Edis
de Philippe en die haar opvoerin
gen heeft in een gebouw met 840
plaatsen aan het strand van Tel
Aviv, gaf het vorige seizoen Bi-
zets „Carmen" Saint Saëns „Sam
son en Delilah" „La Perichole"
van Offenbach, Verdi's „Aida" en
een operette „Kiss me. Kate". Dit
seizoen gaan „Hofman's vertellin
gen" van Offenbach. Puccini's „Tu-
randot" cn „La Bohème", en ver
der „Aida", ..Carmen", „De bar
bier van Sevilla", „Faust* en an
dere bekende opera's.
Alle grote toneelgezelschappen
engageren bij tijd cn wijle buiten
landse regisseurs. Van hen, die tot
dusver hier hun medewerking ver
leenden, noem ik Tyrone Guthrie,
Julius Gelner. Hans Klorman, L.
Lindberg, S. Malmquist, Peter Coe,
Minos Volonakis (voor „Habimah")
de Pool Kazimesc Dejmek (voor
„Ohel") en Peter Frye (voor het
Kamertheater). Jewgeni (Tsjerwen-
joek (Rusland). Jin Madeira en
Fridel Teller (V.S.), Bernard La-
dysh (Polen) en Michiko Sunaha-
ra (Japan) behoren tot de buiten
landse kunstenaars, die dit seizoen
voor de Israëlische Opera optre
den.
Voor de liefhebber is er dus te
kust en te keur. De cijfers, die ik
u hierboven noemde, bewijzen dui
delijk, dat het Israëlische publiek
zich de gelegenheid niet laat ont
gaan om van nationale toneelkunst
te genieten.
