Chayefsky oogst succes
met het dramaGideon'
Kom er ACHT-er
Een Zoeklicht
in Washington
De Hondshossche zeewering is
voortdurende zorg
bron van
LEIDSCH DAGBLAD
Nieuwe schouwburg
OP DE BOEKENMARKT
Uit watersnood geboren
D
Verhoging of
dijkprofiel is in overweging
WOORD VAN BEZINNING
HET LEED EN
HET KIND
Toneelnieuws uit de Verenigde Staten
Z
A
T
E
R
D
A
G
S
E
B
IJ
L
A
G
E
(Van onze Amerikaanse correspondent, dr. P. J. Korteweg)
Paddy Chayefsky, van wie men in Nederland reeds ,,De
tiende man" kent, heeft veel succes in New York met een
nieuw stuk: ..Gideon". In Washington heeft de uitstekende
toneelgroep van het Arena-theater een eigen nieuw gebouw
gekregen, een schouwburg waar het toneel in het midden is en
waar de toeschouwers dus aan vier kanten zitten. Dit zijn de
belangrijkste toneelnieuwtjes uit de Verenigde Staten.
Niemand minder dan Amerika's
grote acteur Frederic March en
de begaafde Engelsman Douglas
Campbell, vervullen de hoofdrollen
in het nieuwe stuk van Paddy
Chayefsky, dat dezer dagen in
New York zijn première beleefde.
Het drama bleek terstond een suc
ces, zowel bij de critici als bij het
publiek en de voorverkoop van
plaatsbewijzen is indrukwekkend.
Het gebeurt niet vaak, dat een
schrijver twee maal achter elkaar
in staat is zulk een succes te be
halen op Broadway.
En Chayef9ky heeft toch werke
lijk niet geprobeerd een soort ..best
seller" voor het toneel te schrijven.
Zijn stuk „Gideon" zou men een
bijbels drama kunnen noemen en a
priori kan men zeker niet aanne
men, dat de Newyorkers al zijn
velen van hen ook joods nu bij
zondere belangstelling hebben voor
een van de Richteren uit het Oude
Testament.
Maar Chayefsky rijst ver uit bo
ven de feiten die hij aan de bijbel
kan ontlenen. Zijn stuk geeft voor
namelijk de ontwikkeling weer
van de relatie tussen Gideon en
God. Weliswaar heet de figuur die
Frederic March uitbeeldt, officieel
de engel van God1, maar in feite is
dit de vorm waarin God aan Gi
deon verschijnt. Deze God is gedul
dig en begrijpend, doch tegelijk
veeleisend en naijverig. Gideon is
in het begin allerminst een held:
een aan God toegewijde wordt hij
pas heel geleidelijk en op het eind
met. aanzienlijke reserve. God wenst
Israël te red-den met zo geringe
strijdkrachten en met zulk een on
betekenende aanvoerder, dat ieder
zal beseffen dat niet een mens.
doch God de redding heeft be
werkt.
Dit absoluut ondergeschikt zijn
aan „de ere Gods" wordt Gideon
tenslotte te machtig. Hij wenst zijn
eigen menselijke gevoelens niet 'ten
enenmale ondergeschikt te maken
aan Gods gebod en hij zoekt waar
den in menselijke relaties, ook al
ziet hij zelf in. dat dit wellicht
slechts schijn-waar den zijn.
Gideon is een mens met zwak
heden en kracht, een man die aan
zichzelf en aan God op een natuur
lijke. allerminst .pompeuze manier
essentiële vragen stelt over zijn
plaats en taak in de wereld. Zo is
•dit Oudtestamentische verhaal uit
gegroeid in Ohayefsky's verbeelding
tot een drama, dat vat kan hebben
op een -publiek van alle tijd-en.
Mede dank zij de regie van Tyrone
Guthrie is dit een sterke vertoning
geworden en het spel van Campbell
(Gideon) en March (de engel van
God) is waarlijk subliem.
Bijzonder toneel
Met een stuk van heel andere
aard is Washington's nieuwe Arena-
schouwburg geopend. Bij vorige ge-
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllli
legenheden heb ik reeds melding
gemaakt van het voor Amerika bij
zondere feit, dat er in Washington
een vaste groep van betrekkelijk
jonge toneelspelers bestaat, die se
dert het seizoen 1949195Ó uitste
kende vertoningen gegeven hebben,
altijd' in een theater waar het to
neel aan vier zijden omgeven was
d-oor het publ-iek.
Men begon in een zaal waar er
slechts 247 mensen om het toneel
heen konden zitten. Daarna ging
men over naar een oude brouwerij,
Douglas Campbell en Frederic March in Gideon".
Mischa de Vreede. „Einde
loos". Bakker/Daamen. Den
Haag 1961.
Mischa de Vreede. als dichteres
bekend, heeft in dit verhaal typisch
„le roman qu'on peut tirer de soi-
meme" geschreven. Het is een ont
roerende geschiedenis in de goede
zin van het woord. Het meisje
Froukje. dat zegt: „Ik ben nooit
zo volkomen als wanneer ik alleen
ben" en haar tegenspeelster Ida,
„mijn vriendin, die schrijfster is",
vormen eigenlijk twee delen van
het geheel, dat men hedendaags
vrouwenleven zo u kunnen noe
men. Froukje is het wijze wezen,
dat ondanks haar contact met het
overbekende half-artistieke milieu
café, in een auto'tje naar Frankrijk,
filmmensen en fotografen weet
dat ze van de man Niels Vrolijk
houdt. Deze Niels is een slecht
aangepaste schilder, die zij toeval
lig in Frankrijk ontmoet heeft. On
danks deze averechtse start, gaat
Bijzondere medewerking)
iN de nacht van 13 op llf januari 1916 brak de toenmalige Zuiderzeedijk
op twee plaatsen door. De Waterlandse zeedijk en de Amsteldijk van
de Anna Pauloioyiapolder bleken niet bestand tegen het wassende
water. Groot was de schade aan de bodem, en opstallen van het
binneyidijks gebied. Na de golven vau de stormvloed kwam de golf van
kritiek, die neerkioam op de hoofden van de bestuurders van verschil
lende dijkbeherende lichamen, wier technische diensten zonder meer
onvoldoende werden geacht.
In 1918 lagen er plannen tot
herziening van de waterstaatkun
dige toestand van het noorder
kwartier op tafel. Zij kwamen som
migen als revolutionair voor, want
zij beoogden een fundamentele her
ziening van indeling en organisa
tie van de dijkbenerende water
schappen. De zorg voor het onder
houd van zeeweringen en binnen
waterkeringen werd onttrokken aan
zeven daarmee vanouds belaste dijk
colleges en opgedragen aan een
nieuw te vormen waterschap: het
Hoogheemraadschap Noordhollands
Noorderkwartier, dat dus uit (wa
ters-) nood geboren werd.
Op 12 december 1921 hielden de
hoofdingelanden van het nieuwe
Tijdens de stormramp van
1953 werden de duinen ten
zuiden van de Hondsbossche
voor een groot deel weggesla
gen. Het Hoogheemraadschap
Noordhollands Noorderkwar
tier heeft hier de zeewering
verlengd.
Waterschap in de raadzaal van het
Alkmaarse stadhuis hun eerste alge
mene vergadering. Het Hoogheem
raadschap Noordhollands Noor
derkwartier, dat met zijn opper
vlakte van 142.000 ha het groot
ste waterschap werd, had zijn in
trede gedaan in de destijds alge
meen vrij sceptisch afwachtende
waterschapswereld. Nu het veertig
jaar is, telt het mee. Het heeft
350 km wegen is onderhoud en
rond 200 km dijken, waarvan de
41- km lange Hondbossche zeewe
ring wel het belangrijkste object
is.
Deze zeewering, die sinds het
midden van de vorige eeuw ligt op
de plaats waar hij nu ligt en in
de vier eeuwen van zijn bestaan al
vele miljoenen verslonden neeft.
kreeg het Hoogheemraadschap 40
jaar geleden ook m onderhoud. De
dyk, die als een bastion van basalt
in zee uitsteekt-, vraagt altijdduren
de zorg «n permanent onderhoud.
Kritieke momenten beleefde de
de Hondsbossche tijdens de storm
ramp van 1953. Aan de zuidpunt
werd 1500 m2 basaltglooiing weg
geslagen en uit de duinaansluiting
bij Camperduin nam de zeer eer
hap van 10.000 m3. De toestand
van de Pettemer Polder dreigde
kritiek te worden. Zelfs het werk
spoor op de dijk werd voor een
deel weggeslagen.
Het meest ernstige gevolg van
de stormramp, dat zich minder dui
delijk manifesteerde en daarom des
te verraderlijker was, was de ver
dieping van de onderzeese zeeoever,
waarvan in 1864 de ingenieur van
Rijkswaterstaat J. F. W. Conrad
nog constateerde, dat hij al 140 jaar
tot rust was genomen. Dit feit
openbaarde zich in een grotere en
diepere golfslag, die een grotere
afslag en een ernstiger beschadi
ging van de uiteinden der hoof
den veroorzaakte. Ook de storm
vloed van 1954 en de stranding
van de Limbourg in 1955 richtten
grote schade aan 'le zeewering aan.
oor mechanisatie van het ma
terieel men kocht in Enge
land twee amfibievaartuigen,
zodat bet vervoer van stortsteen niet
meer via Den Helder, doch direct
van binnen uit ter plaatse kon ge
schieden wist men de storm
schade in zes jaar te herstellen,
terwijl het gewone onderhoud, dat
in deze jaren meer dan normaal
was, niet werd verwaarloosd. In
Camperduin kreeg de dijk een ver
lengstuk en waar de Limbourg de
dijk geramd had, werd de glooiing
vernieuwd. In deze zes jaren wer
den door het Hoogheemraadschap
in eiien beheer voor f. 4.126.000.
aan werken aan de Hondsbossche
uitgevoerd.
In het kader van het Delta
plan is sinds jaren een verhoging
van de Hondsbossche (en Pette
mer-) zeewering in overweging.
Tussen Rijkswaterstaat en de tech
nische staf van het Hoogheemraad
schap bestond echter verschil van
mening over de mate, waarin de
zeewering en de binnendijken ver
hoogd zouden moeten worden. De
technische leiding van het Water
schap is van mening, dat met een
mindere hoogte dan door Rijkswa
terstaat wordt voorgesteld, kan wor
den volstaan en dat een oplossing
te vinden is in een wijziging van
het dijkprofiel.
het huwelijk, dat z j sluiten als er
een kind gebo. moet worden,
toch goed, dank zi, i'roukje, die zich
ia haar aangeboren en natuurlijke
wijsheid door niets van haar stuk
laat brengen. Zij is een kleine dap
pere met een groot hart.
Ida is een Indische oorlogswees.
Zij heeft talent, zij is eenzaam en
jaagt verder de wereld door op zoek
naar zelfverwezenlijking. Het is
merkwaardig hoe een dergelijke fi
guur, hoe natuurgetrouw ook, in
een roman gauw iets kitschachtigs
krijgt. Blijbaar is niets zo moeilijk
als kunstenaars op papier te zet
ten. Maar enkelen slagen daarin:
Nescio b.v. en Joyce Cary. Dit
neemt evenwel niet weg. dat de ro
man „Eindeloos", juist om zijn
eenvoud en opreentheid, kwalitei
ten heeft, die niet onderschat moe
ten worden.
Ellen Warmond. „Paspoort
voor Niemandsland". Que-
rido Amsterdam 1961.
Ook de andere jonge dichteres,
Ellen Warmond, heeft zich aan de
roman gewaagd. Men zou zelfs in
zekere zin een parallel tussen dit
Paspoort en „Eindeloos" kunnen
trekken. Men vindt er hetzelfde
half-artistieke milieu, hetzelfde lij
den aan de tijd, en overeenkomsti
ge vriendschapsverhouding, dezelfde
valsymboliek en dezelfde onmacht,
om kunstenaarschap aannemelijk te
maken. Daarmee noudt de gelijke
nis volkomen op. Eilen Warmond
is feller ea cerebraler, pretensieu-
ser en uitvoeriger.
Hans Erkelens. een schilder, heeft
aanvankelijk gevreesd aan een do
delijke kwaal te ijjden. Als hij na
een operatie weer gezond en wel
rondloopt, kan hij geen contact
met het leven meer maken dan via
de problematische vrouwenfiguur,
zo nadrukkelijk Eva geheten. Eva is
getrouwd met een traditionele pat
ser, ditmaal een worstfabrikant. Om
deze Eva heeft zijn vriend en men
tor, Bert, Hans door zijn schoon
moeder aan de deur laten afsche
pen Na een week Biarritz breken
Hans en Eva met elkaar. Hans ont
moet Bert weer op het atelier van
de schilder Joep, waar zij doeken
zullen uitkiezen voor een op han
den zijnde tentoonstelling. Kort
daarna wordt Bert door een auto
doodgereden. Radeloos staat Hans
weer voor het scnoolgebouw van
zijn jeugd, net als aan het begin
van de roman, voordat hij van de
chirurg gehoord had, dat hij niet
dood ging.
Daar deze roman duidelijk blijk
geeft van een grote intelligentie en
zeer zeker ook van goed schrijvers
schap is het jammer dat Ellen War
mond het. evenwicht in haar compo
sitie niet beter heeft weten te be
waren. Een veel te grote dosis
„milieu", in de bar Olympus en
ten huize van Eva, waar gelijksoor
tige warhoofdigen praatjes vol ve
nijn tegenelkaar verkopen, geeft de
lezer op den duur het gevoel van
„ja, ja zo is dat volkje nu eenmaal".
En het gaat hem hoe langer hoe
meer moeite kosten om de figuur
van Hans op te halen uit al het
gedaas. Het is zonder enige twijfel
haar doel dit gedaas als zodanig
uit te beelden, maar door het teveel
aan aandacht, dat zij aan de aan
hang besteed heeft, ontgaat de le
zer wat de schrijfster waarschijn
lijk heeft willen aantonen; dat in
het land der blinden zelfs éénoog
maar bij tijd en wijlen koning kan
zijn.
H. J. Friedericy. „De Eerste
Kunt U de acht afwijkingen in de beide bovenstaande tekeningen
vinden? De juiste oplossing vindt U elders in dit Bijvoegsel.
Zaterdag 9 december 1961 Pagina 1
j N China, kent men Kuan Yin. de
I godin der barmhartigheid „wier
oor steeds open is voor het leedi
van de wereld". Er bestaan van de
godin beelden, met een kind in haar
armen. Dat komt hierdoor: toen de
boddhisatra voor de poorten van
het boeddhistische paradijs stand,
op het punt de drempel van het
Nirwana te overschrijden, hoorde
zij achter zich het huilen van een
klein kind. Toen keerde zij om. keer
de tot de mensen terug en deed de
gelofte haar eigen vergoddelijking
zo lang op te geven, tot dat er op
de wereld geen leed meer zou zijn.
Het is boeiend om te zien hoe de
mens zich zijn goden denkt. Deze
godin met haar oor. steeds open
voor het leed van de wereld: geeft
haar goddelijkheid op om onder de
mensen het leed te verzachten. Als
godheid zou zU dat niet kunnen
doen, dan zou zij behoren tot een
andere sfeer dan de menselijke.
Daarom gaat zij terug. En sinds
dien wordt zij meestal afgebeeld
met een kind.
Wij gaan de tijd van het jaar te
gemoet waarin een dergelijke voor
stelling van een vrouw met een
kind een vertrouwd beeld is. Het
zal binnenkort overal te zien zijn.
In de huiskamers, waar in de late
namiddag de gordijnen nog niet ge
sloten zijn, in de verlichte en ver
sierde etalages, in de kranten en
tijdschriften. De belangstelling
richt zich hierbij niet, zoals in het
geval van Kuan Yin op de vrouw,
maar op het kind.
Het zal uitgebeeld worden op
honderd manieren, op de schoot
van zijn moeder, in de houten
etensbak voor dieren, waarin hal»
gelegd werd, in de stal, waar het
werd geboren. Er zal weer verteld
\vorden hoe dit kind ter wereld
kwam onder behoeftige omstandig
heden in een omgeving, die zich
voor een dergelijke gebeurtenis niet
(bepaald leende. Bij velen zal er
enige ontroering zijn bij het zien
van dit vertrouwde beeld en bij het
horen van dit bekende verhaal.
Waarom? Wij kennen de foto's wel.
tegenwoordig, van kinderen uit de
kampen in de oorlog, uit de landen,
waar hongersnood of epidemieën
heersen. Wij zijn ook daarmee wel
vertrouwd geraakt. De armelijkheid
van de stal in Bethlehem valt in
het niet bij de ellende, die andere
kinderen moesten meemaken. Toch
is het beeld van deze moeder met
haar kind uniek. Vanwaar dan die
belangstelling elk jaar weer voor
dit kind?
Het evangelie vertelt, dat dit kind
ook iets te maken heeft met het
leed van deze wereld. Het verliet
het paradijs van zijn vader en kwam
naar de wereld om de mensen de
enige boodschap te brengen, die
tegen het leed opgewassen is. Hij
kwam niet op aarde om te wach
ten tot het leed van de mensen
voorbij zou zijn. Hij wist dat leed en
schuld veel met elkaar uitstaande
hebben en daarom droeg hij de
schuld der mensen. De oude legen
de die zegt dat van het hout van de
kribbe in Bethlehem later het kruis
is getimmerd, dat stond op Golgo
tha. laat niet veel over van de
idylle, die elk jaar weer tegen het
eind van december rondom de oude
stal wordt gevlochten.
Over het leed van mensen en over
de hulpeloosheid van een pasgebo
ren kind is veel geschreven. Maar
wat hierover staat in de eerste
bladzijden van het evangelie is
uniek Gods zoon kwam om de
schuld der mensen te dragen. Dat
betekent het kerstfeest waarop wij
ons voorbereiden. Deze God heeft
niet alleen een open oor voor het
leed van de mensen Hij kwam zelf
om de vrede te brengen
Ds. J. A. Eekhof,
herv. studentenpredikant
te Leiden.
étappe". Querido Amsterdam
1961.
Friedericy. bekend om zijn met
wonderbaarlijk begrip en kennis ge
schreven verhalen ->ver Zuid-Cele-
bes, te weten „De laatste Generaal,
„De Raadsman" en „Vorsten. Vis
sers en Boeren", geeft met dit boek
als het ware een proloog tot zijn
overige werk. Het bevat de ongeveer
zeventig brieven, die dt jonge be
stuursambtenaar, Hermanides, ge
plaatst op Celebes ,n de jaren twin
tig, aan zijn ouders heeft geschre
ven. Deze brieven zijn van een
grote natuurlijkheid en vervuld van
de intense belangstelling van
iemand, die zijn werk in letterlijke
zin met hart en ziel zo goed moge
lijk wil verrichten. Hoewel het ty
pisch brieven van een heel jonge
man aan zijn ouders zijn en dus
meer feiten dan emoties vermelden,
munten zij uit door klare oprecht
heid, door diepte en door warmte.
Alle politieke overwegingen terzij
de gesteld, ontkomt men al lezen
de nauwelijks aan een gevoel van
heimwee naar die tijd, toen een
mens nog plezier in zijn werk had
en met zulk een wijsgerige lichte
humor over zichzelf en anderen
kon spreken.
CLARA EGGINK.
Architectonische schets van
XVashingtons nieuwe schouw
burg.
waar men plaats had voor ongeveer
500 toeschouwers. En thans heeft
deze groep wat zij verdient: een
eigen, modern gebouw, waar plaats
is voor 750 toneelliefhebbers en
waar o.a. de verlichting (zo belang
rijk voor een toneel in het midden)
zeer efficient en variabel is. De
akoestiek is goed, de zitplaatsen
zün ruim en de vier „tribunes" rij
zen steil omhoog.
Ook al is dit theater belangrijk
groter dan het zaaltje waar men in
1949 begon, toch behoudt het pu
bliek het gevoel dicht bij het dra
matische gebeuren op het, toneel
betrokken te zijn. En dat is een van
de charmes van dit centrale toneel.
Als openingsstuk had men Br echts'
„Kaukasische Krijtkring" gekozen.
Voor Washington een nogal ge
durfde keus. Maar de toeschouwers
waren enthousiast. Wel een bewijs,
dat deze Arena-groep onder lei
ding van Zelda Fichandler de
laatste tien jaren het nodige heeft
gedaan aan de opvoeding van
Washington's nu niet bepaald pro
gressieve toneelpubliek.
