Wij Europeanen kunnen
veel leren van Amerika
Kerkdiensten Leiden en omgeving
Overdreven zelffinanciering kan
toch ook haar voordelen hebben
DR. FABER TE LEIDEN:
Amerikaanse revolutie geen
specifiek protestantse zaak
Verlaagd belastingtarief voor
uitgekeerde winsten is juist
ZATERDAG 28 OKKTIBER 1961
Zondag 29 oktober
Lelden Hervormde Gemeente Pieters
kerk: 10 uur ds. H. Stolk te Schevenin
gen, voor ds. Ottevanger, 7 uur ds. D. J.
vossers. Zangdlenst.
Hooglandse Kerk: 10.30 uur ds. J. A.
Eekhof.
Marekerk: 10.30 uur ds. S. G. J. Goverts
te Naaldwijk, 7 uur ds. J, de Wit.
Oosterkerk: 10 uur ds. H. J. van Achter
berg.
Bethlehemkerk: 10 uur dr. P. L. Schoon-
helm.
Maranathakerk: 9 uur ds. P. Kloek.
Bevrijdingskerk: 1050 uur ds. J. de Wit.
Herv. Ulo-school, Asserstr.: 10 uur ds. J.
M D. van den Berg.
Aula School, Marnlxstraat: 10 uur ds. P.
A. A. Klusener te Delft.
Ver. van Vrljz. Hervormden, Leldse
Volkshuis: 1050 uur prof. dr. T. Jansma.
Eglise Wallonne: 1050 uur ds. G. Roth,
te Amsterdam.
Academisch Ziekenhuis: 10 uur ds. H.
Bouter.
Dlaconessenhuis: 1050 uur ds. E. Sara-
ber te Voorschoten.
Jeugdkerk, aula Gymnasium: 10 uur de
beer L. de Liefde.
Zulderkerk, Ingang Bloemistenlaan: 8.00
uur kerkdienst voor doven.
Geref. Kerk (In Chr. Geref. Kerk,
Bteenschuur 9)9 uur ds. Heule, 7 uur dr.
Westerink.
Petrakerk, Surlnamestraat: 10 uur ds.
Haverkamp, 5 uur ds. Maaskant.
Kerk Oude Vest: 10 uur ds. Maaskant,
(5 uur ds. Haverkamp. 7 uur dr. D. K. Wle-
lenga, te Wassenaar.
Maranathakerk: 10.30 uur dr. D. K. Wie-
lenga, 5 uur ds. H. J. Heer sink te Vrooms-
^bevrijdingskerk, Aerent Bruunstraat: 9
uur ds. H. J. Heerslnk, 5 uur ds. Heule.
Groenhoven: 10 uur dr. Westerink.
Chr. Geref. Kerk: 10.30 en 6 uur dr.
Velema.
Geref. Kerk (Vrijgemaakt)10 en 5 uur
ds. C. van Venetië te Wormerveer.
Evang. Luth. Kerk: 10.16 uur ds. Haan.
Doopsgez. Gemeente: 10.30 uur dr. S. L.
Verheus. Herdenking zilveren koetersjubl-
leum.
Rem. Gemeente: 10.80 uur da. H. J. W.
Modderman te Amsterdam.
Vrije Kath. Kerk (Vreewljkstr. 19)10.30
uur gezongen H. Mis.
Christian Science (Steenschuur 4) t 1050
uur gezongen H. Mis.
Baptistengemeente: 10 en 650 uur dhr.
H. Schouten Jr; vrijdag 8 uur bidstond.
Evang. Chr. Gemeenschap (Middelste
gracht 3): 10 en 6 uur dhr Dlkkes; dins
dag 8 uur bijbelstudie.
Leger des Hells: 10 uur heillglngs»
6.45 uur straatprediklng Gangetje: 7.30 u.
opwekkingssamenkomst. Alle samenkom
sten olv. kapt. C. Vermeulen.
Oud Kath. Kerk (Zw. Singel 60): 9.45
uur hoogmis; woensdag 950 uur hoogmis
van Allerheiligen; 750 uur vespers; don
derdag 7.30 uur avondmis van Allerzielen
Oud Kath. Kerk: 750 uur Engelse dienst
Geref. Gem.: 10 en 5 uur student Kult
uit Katwijk; 1 november 10 uur ds. Mo
lenaar, 3 en 7.30 uur ds. De Geer; dank
dag voor het gewas.
Aarlanderveen Herv. Gem.: 10 uur
ds. M. H. Boogert, 650 uur ds. C. van der
Leeden te Hazerswoude; Geref. Kerk: 950
en 6.30 uur ds. W. J. van Hoek; Chr. Ger.
Gem.: 9.30 uur Dienst des Woords, 6.45 u.
ds. D. H. Biesma te Llsse.
Alphen aan den Rijn Herv. Gem.
Jullanastraat: 9.30 uur ds. JH. Sogers,
6.30 uur ds. M. Hanemaaljer. Jeugddienst.
Aula Immanuelschool Anna van Buren-
laan: 9.30 uur ds. P. A. Lefeber; Kapel
Gouwsluis: 9.30 uur ds. M. Hanemaaljer;
Gebouw Jonathan: 9.30 uur dr. J. Zandee
Kapel Hooftstraat: 9.30 uur ds. J. J. Tim
nier te Woerden, 6.30 uur ds. A. Breure;
Oudshoornseweg: 10 uur ds. G. Cadée;
Martha-Stlchtlng: 1050 uur mei. ds. J. C.
ten Have; Geref. Kerk Maranathakerk. 10
uur ds. W. WIJ ma. 650 uur ds. K. H.
Schuring; Salvatorlkerk: 10 uur ds. K. H.
Schuring, 650 uur ds. W. WIJma; Hooft
straat: 10 en 650 uur ds. W. Tom; Geref.
Kerk (Vrijgemaakt)10 en 5 uur dsH.
Scholte. Dankdienst voor het gewas; Chr.
Geref. Kerk Jeruzalemkerk Grljpenstein-
6traat: 9.30 en 5 uur Dienst des Woords:
Oud Geref. Gem. Van Mandersloostraat:
9 30 en 4 uur leesdienst; Rem. Geref. Ge
meente Van Mandersloostraat: 7 uur ds.
J. Spijker te Den Haag; Baptisten Ge
meente IJsbaangebouw: 10 uur Eredienst.
6.30 uur ds. M. Cohen.
Boskoop Herv. Gem.: 9 en 10.30 uur
ds. L. Klootwijk te Scherpenzeel, 6.30 uur
ds G Koerselman te Koudekerk aan den
Rijn; Geref. Kerk: 9.30 en 5 uur ds. H.
Sweepe te Scheveningen; Chr. Geref. Kerk
9.30 en 4.30 uur ds. P. J. de Brutjn; Geref.
Gemeente: 9.30 en 6 uur leesdienst; Ver.
van Vrijz. Herv.: 10 uur in Rem. Kerk,
ds. A. Kalis.
Bodegraven Herv. Gem.: 10 uur ds. J.
Haltsma, te Woerden, 650 uur ds. A. den
Hartogh; Bethlehemkerk: 6.30 uur ds. W.
Balke te Langerak; donderdag 2 nov.:
Dorpskerk: 7.30 uur ds. A. den Hartogh
Dankure voor Gewas en Arbeid; Herv.
Evangelisatie: 1050 uur geen dienst; 7 u.
ds. C. M. Krijger te Den Haag: Ger. Kerk:
10 en 6.30 uur ds. L. Loosman: woensdag
1 nov.: 7.30 uur ds. L. Loosman. Dank
stond voor Gewas; Nleuwerbrug: 10 en
650 uur ds. C. J. Tlsslnk; woensdag 1 nov.
7 30 uur ds. C. J. Tlsslnk. Dankstond v.
Gewas; Geref. Kerk (Vrijgem.)9 uur
leesdienst, 3 uur ds. H. Scholte; Geref.
Gem.: 10 en 6 uur leesdienst; Ev. Luth.
Gem.: 9 uur ds. A. Jense, dinsdag 31 okt.
dr. H. J. Jaanus te Rotterdam. Herden
king Hervorming; Ev. Kring: 10 uur Ere
dienst, 7 uur dhr Jb. Klein Haneveld.
Hazerswoude Herv. Gem.t 950 en 6.30
uur ds. Chr. v. d. Leeden; Geref. Kerk:
9.00, 1050 en 650 uur ds. N. W. v. d.
Hout.
Hlllegom Herv. Gem.: 10 uur ds. F.
Brouwer, 6 uur ds. J. Veenendaal; Geref.
Kerk: 10 en 5 uur drs. Okke Jager te
Haarlem; Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 uur
kand. J. P. Versteeg te Amsterdam; Mara-
nathasamenkomstwoensdag, 8 uur Nuts-
gebouw, spreker ds. A. Agtereek te Haar
lem; Evangellsatlesamenkomst: 3 uur ge
bouw Haven 50: spreker evangelist J. v.
d. Berg te Wassenaar.
Hoogmade Herv, Gem.: 10 uur ds. J.
H. de Vree.
Katwijk aan den R(jn Herv. Gem.:
9.30 en 6 uur ds. A. Makkenze; Aula Prin
ses Beatrlxschool9.30 uur ds. Hoeve te
Zwolle; Gymnastieklokaal school Narcis
straat: 10.30 uur dhr J. Vink te Katwijk
aan Zee; Geref. Kerk: 9.30 en 6 uur ds. H.
de Valk.
Katwijk aan Zee Herv. Gem. Nieuwe
Kerk: 10 uur ds. de Vos, 6 uur (Jeugd
dienst) ds. Offerings; Oude Kerk: 10 uur
ds. Bouman (H.D.). 6 uur ds. Tukker;
Kapel: 10 uur ds. A. den Hartogh te Bo
degraven; 6 uur ds. de Vos; Gr. van Pr.
School: 10 uur ds. Hagen; Aula Nieuwe
Begr.-plaats: 10 uur ds. Moerenhout; Zee-
hospltlum: 6.45 uur ds. Pijlman; Geref.
Kerk: 9 en 1050 uur ds. F. Eringa te Den
Haag. 5 uur ds. Pijlman; Chr. Geref. Kerk:
10 en 6 uur ds. Venema te Zwljndrecht;
Geref. Kerk (Vrijgemaakt): 850 en 3 uur
ds. J. Bos, 1050 en 5 uur ds. Breen; Ger,
Gemeente: 10 en 5 uur leesdienst; Geref.
Gemeente In Ned.: 10 en 5 uur leesdienst.
Koudekerk Herv. Gem.: 10 uur ds.
Koerselman. 7 uur dr. Frederlksen te Was
senaar. (Jeugddienst); Geref. Kerk: 10 en
7 uur ds. Smit te Voorschoten.
Leiderdorp Herv. Gem.: 10 en 650 u.
ds J. P. Honnef (H.A.); Zljlkwartler: geen
dienst; Geref. Kerk: 10 uur ds. F. Min-
nema, 6.30 uur ds. J. J. Dijk; Zijlkwartier:
9 uur ds. J. J. D(]k, 6.30 uur ds. F. Mln-
nema; Vrljz. Herv. (Gebouw Lindelaan
12a): 10.30 uur ds. C. P. Thomsen te
Utrecht.
Lelmulden Herv. Gem.: 9.30 uur ds.
D H. Gljsbers; Pntël: 9.30 en 7 uur ds. H.
J. Koffrle.
Llsse Herv. Gem.: 9 en 10.30 uur ds.
W H. Wallaart te Sassenheim; 7 uur ds.
Jac. J. Pop, em. pred. te Hlllegom; Geref.
Kerk: 10 en 5 uur ds. K. Schouten; Chr.
Geref. Kerk: 10 en 4.30 uür ds. D. H.
Biesma; Geref. Gem.: 10 en 4 uur lees
dienst; Geref. Kerk (Vrijgemaakt)10 en
4 30 uur ds. J. J. Verleur; Oud Geref. Ge
meente: 9.30 en 3 uur leesdienst; Ned.
Prot.: geen dienst.
Nieuwkoop Herv. Gem.; 10 uur ds.
W. H. de Jong, 6.30 uur ds. W. A. B. Ha
gen te Katwijk aan Zee. (Jeugddienst);
Geref. Kerk: 9.30 uur ds. A. van der Kooy
te Woerden, 6 30 uur ds. C. Ch. Griffioen
te Woerden; Rem. Geref. Gem.: 7 uur ds.
A. W. Cramer te Lelden; Chr. Geref. Kerk:
geen opgaaf ontvangen.
NoordwiJk-Binnen Herv. Gem.: 10 en
7 uur ds. J. van Dok: Geref. Kerk: 9.30,
en 5 uur ds. W. Dekker; 11 uur Bergh-
stichtlng: ds. W. Dekker; Ned. Prot. Bond:
10.30 uur da. C. W. Herder-Brugman te
Den Haag.
Noordwyk aan Zee Herv. Gem.: 10 u.
ds. N. J. Cupédo. Kerkhervorming, 5 uur
dr. F. D. Emaus te Den Haag; 7 uur ds.
J. Hoekstra. (Jeugddienst, leeft. 15-25 Jr)
10 uur Sole Mio: ds. J. Hoekstra; Geref.
Kerk: 10 en 5 uur ds. B. Bouma; Herv.
Geref. Evangelisatie: 10 uur ds. M. Otte
vanger te Lelden, 3.30 uur ds. H. Zethof
te Kockingen.
Noordwljkerhout Herv. Gem.: 10 uur
5. A. H. Smits, 7 uur (De Zilk aula R.-K.
Meisjesschool: ds. A. H. Smits.
legstgeest Herv. Gem. Groene- of
Wlllibrordkerk: 10.30 u. Herdenking kerk
hervorming. Ds. J. Irik; Pauluskerk: 10 u.
ds. B. C. Visser, 7 uur ds. G. F. Callen-
bach; Geref. Kerk Maurltslaan: 10 en 5 u.
Kappers; Geref. Kerk (Vrijgemaakt)
W. de Zwljgerkerk: 850 uur drs. R. Brands
3 uur drs. J. Douma.
Oude Wetering Herv. Gem.: 950 uur
ds. A. M. Knottnerus, 3 uur drs. J. van
Veen td Stompetoren; Geref. Kerk: 9.30 en
6.30 uur ds. A. G. Kornet; Rem. Geref.
Gem.: 10 uur ds. A. W. Cramer te Lelden.
Rljnsaterwoude Herv. Gem.: 10 uur
ds. C. J. Baart. 7 uur ds. W. Verwelj te
Zevenhoven; Chr. Geref. Kerk: 9.30 uur
Dienst des Woords, 2.15 uur ds. J. C. van
Ravenswaay te Scheveningen.
Rijnsburg Herv. Gem.: 10 uur ds. H.
van Gosliga, 5 uur ds. M. C. Groenewoud
Jeugddienst. Medewerking Kerkkoor; Beth
lehemkerk: 10 uur ds. M. C. Groenewoud,
5 uur ds. H. van Gosliga; Geref. Kerk Ra
penburg: 9.30 uur ds. J. Banga; 5 uur ds.
H. Post; Petrakerk: 9.30 uur ds. J. Bijle-
veld, 5 uur ds. Kr. Smit te Voorschoten;
Maranathakerk: 9.30 uur ds. H. Post, 5 u.
ds. J. Bljleveld; Geref. Kerk (Vrijgem.)
10 en 5 uur ds. J. Douma; Chr. Geref.
Kerk: 10 en 5 uur ds. J. Kampman.
Sassenlielm Herv. Gem.: 9 en 10.30
uur ds. E. Saraber te Voorschoten; 7 uur
(Jeugddienst) ds. H. Beker te Wassenaar
(woensdag dankstond voor het gewas, 7.30
uur ds. W. H. Walvaart). Geref. Kerk:
9.30 uur ds. P. D. Kuiper; 5 uur ds. H.
van den Berg (1 november dankstond voor
het gewas, 7.30 uur ds. H. van den Berg).
Chr. Geref. Kerk: 10 uur ds. H. Visser;
5 uur ds. H. Visser (1 november dankdag
voor het gewas; 10 uur ds. L. S. den Boer;
8 uur ds. L. S. den Boer). Ned. Prot. Bond:
10.30 uur dhr J. P. Hulsbosch.
Ter Aar Herv. Gem.: 9.30 en 6.30
uur ds. Llndenburg. Geref. Kerk: 10 en
6.30 uur ds. Heyner.
Valkenburg Herv. Gem.: 10 uur ds.
D. Lekkerkerker; 6.30 uur ds. D. Lekker-
kerker (gezinsdlenst). Geref. Kerk: 10 en
5 uur ds. Langeler Geref. Kerk (vrijgem.)
10.15 en 3 uur drs. R. Brands.
Herv. Gem.: 10 uur ds. J.
Voorhout
W. de Jong.
Voorschoten Herv. Gem.: 10 uur ds.
Metering; 7 uur ds. Steenbeek te Amers
foort (Jeugddienst). Rijndijk: 10 uur vlc.
Hammings. Hulp en Heil: 10 uur ds. Zijl
stra. Geref. Kerk: 10 en 5 uur ds. Modde
raar. Geref. Kerk (vrijgem.): 10 en 5 uur
Ji. J. Waagmeester te Hasselt.
Waddlnxveen Herv. Gem.: 9.30 uur
ds. H. Jongerden uit Zljderveld; 6.30 uur
J. R. Cuperus. Esdoornlaan: 9.30 uur
J. R. Cuperus; 6.30 uur ds. H. Jon
gerden. Stationsstraat: 9.30 uur ds. W. S.
van Leeuwen; 7 uur ds. J. A. Peters te
Den Haag. Geref. Kerk: 9.30 en 5 uur ds.
Seegers te Gouda. Rem. Geref. Gem.: geen
opgave ontvangen. Oud Geref. Gem.: 9.30
en 5 uur ds. A. P. Verloop.
Warmond Herv. Gem.: 10 uur ds. H.
Boonstra; 7 uur ds. H. J. Achterberg
te Lelden (Jeugddienst).
Wassenaar Herv. Gem.: 10 uur dr.
Th. C. Frederikse; 7 uur (Jeugddienst)
ds. M. N Schrale te Rotterdam-Delfshaven.
Klevietkerk: 8.30 uur jeugdkerk; 9.30 uur
ds. J. T. Wlersma. Deylerhuis: 10.15 uur
ds. H. Beker. Shalom: 10 uur Jeugdkerk.
Geref. Kerk, Klevietkerk: 11 uur prof. dr.
J. Waterink te Amsterdam; 5 uur ds. P.
de Bruyn te Den Haag. Zijllaan: 10 en 5
uur ds. A. Vos. Ned. Prot. Bond, Lange
Kerkdam: 10.35 uur mej. N. Bossert. NPB/
Rem. Gem./Doopsgez. Gem., Johannahuis:
10.30 uur ds. J. Spijker (Rem.) te Den
Haag. Soefibeweging, Wald. Pyrmontlaan
6: 11 uur universele dienst. Herv. Evang.,
Dorpshuis10 en 5 uur K. Asm us te
Zwljndrecht.
Wonbrngge Herv. Gem.: 9.30 en 6.30
uur ds. G. F. Overgaauw. Geref. Kerk:
9.30 en 6.30 uur ds. G. W. J. van Bleek.
Ned. Prot. Bond: geen dienst.
Zevenhoven Herv. Gem.: 9.30 uur ds.
A. S. Klusener te Nieuwveen. De Hoef:
7 uur ds. C. Baart te Rijnsaterwoude.
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 uur ds. C. van
Reenen te Hilversum.
Vorm van geluiden in
kleuren „vertaald"
Een Britse elektronische Ingenieur
heeft een methode ontwikkeld, waarbij
de vorm van geluiden in kleuren worden
geproduceerd. Men wist reeds lang, dat
een zorgvuldig arrangement van licht
en kleur een bepaalde stemming kan
wekken terwijl men naar muziek
luistert, maar de Britse methode gaat
nog enkele stappen verder. Zij maakt
geen gebruik van lampen, die elektro
nisch aan een geluidsmechanisme zijn
gekoppeld, m aar projecteert de vorm
van het geluid op een gewone televisie-
kathodestraalbuis. De spookachtige, sur
realistische vormen worden door middel
van filters in kleuren geprojecteerd.
De „geluidsbeelden" bewegen over het
scherm en geven een indruk van grote
drie-dimensionele diepte. Er gaat een
dwingende betovering van uit. De kyker
ziet een steeds veranderend beeld van
spiralen, kronkels en gebogen vormen,
eindeloos afwisselend, die op de maat
van de muziek ,of onafhankelijk daar
van, bewegen. Deze vinding is het resul
taat van meer dan een jaar speurwerk
door de heer Frederick Judd ,een inge
nieur op het gebied van de elektronica.
Hij is als een van de voornaamste
exponenten van de concrete mu
ziek technisch redacteur van een tijd
schrift over bandopnemings-methoden
Zoeterwoude Herv. Gem.: 10 uur ds.
G. J. van Embden, 7 uur ds. N. J. M. Hoo-
gendijk te Mulderberg. Jeugddienst.
Zwammerdam Herv. Gem.: 10 en 6.30
uur ds. C. L. van den Broeck; Geref. Kerk:
10 en 6.30 uur ds. J. Wagenaar; Rem.
Geref. Gem.: geen dienst.
en heeft kortgeleden een boek over dit
onderwerp gepubliceerd, dat tot titel
heeft „Electronic Music and Musique
Concrète". De heer Judd verkrijgt de
kleuren en patronen door elektronisch
voortgebrachte impulsen, die hij aan de
muziek ontleent, aan de kathodestraal-
buizen toe te voeren. Het gehele pro
gramma kan worden vastgelegd op en
worden geproduceerd met een gewone
bandrecorder met twee kanalen: het ene
kanaal wordt gebruikt om de muziek
hoorbaar te reproduceren, het andere
om de muziek zichtbaar op de kathode-
straalbuis te reproduceren. De program
ma's kunnen derhalve in iedere gewen
ste volgorde worden opgenomen en gere
digeerd. Opnemingen kunnen ook direct
in kleuren worden gefilmd (van de ka-
thodestraalbuis) en met een gesynchro
niseerde geluidsband worden „gedub-
bed".
Advertentie
De kansel in de gereformeerde kerk te Voorschoten.
(Foto Will Eiselln)
Voor de bijeenkomst voor leden van verschillende kerkgenootschappen
in de Doopsgezinde kerk aan de Pieterskerkstraat, een samentreffen, dat
zoals de voorzitter van het Leidse comité, ds. J. Th. Mackenzie, het noemde
„de kern was van deze Leidse week voor Internationale Samenwerking, om
dat men geconfronteerd wordt met de geestelijke houding en levensvisie
der Amerikanen" bestond donderdagavond helaas het is bij andere gele
genheden deze week al meer gezegd slechts belangstelling bij een kleine
groep personen. De bijeenkomst werd o.a. bijgewoond door leden van de
Leidse commissie, wethouder J. C. van Schaik namens het gemeentebestuur
en de deken van Leiden W. P. M. Haring.
„Wij Europeanen vinden, dat de Ame
rikanen moeten zijn zoals wij zijn, an
ders nemen wij hen dat een beetje kwa
lijk", aldus dr. Faber, die de Europese
voorstelling van de Amerikaan tekende:
„een beetje parvenu, oppervlakkig, oner
varen en wat kinderlijk". Een verklaring
gaf dr. Faber hiervoor door de Ameri
kaan te vergelijken met de verloren
rijke zoon, die voor het achterop
geraakte Europa innerlijk moeilijk te
aanvaarden is, omdat het hem zo goed
is gegaan.
TEGENSTELLING
Uitvoerig ging dr. Faber in op het
verschijnsel dat de Kerk in Amerika iin
alle gelederen bloeit. In Europa heeft
het leven zich van de Kerk geëmanci
peerd waardoor een spanning is ont
staan tussen de Kerk en het leven der
wereld. In Amerika ontbreekt deze span-
Misverstanden over
Nieuwe Wereld
De twee sprekers op deze samenkomst
werden ingeleid door ds. J. Th. Macken
zie, die alvast een klimaat schiep voor
het onderwerp: „Tussen techniek en
geestelijk leven", door er op te wijzen,
dat men er van doordrongen moet zijn,
dat de geloofsvisie bepalend is voor deze
wereld.
Dr. H. Faber, wetenschappelijk hoofd
ambtenaar aan de Leidse Universiteit
achtte het nodig, dat wij als Europea
nen begrijpen wat in Amerika gebeurt.
Er bestaat bij ons daarover nogal eens
een misverstand doordat wij van Ame
rika dikwijls alleen maar karikaturen
zien van uitersten.
In het algemeen hoger dividend dan '60
Interne financiering
(Van onze financiële medewerker)
Als men in het algemeen de dividenden, die tot dusver over het afgelopen jaar
zijn uitgekeerd, vergelijkt met die over het jaar 1959, blijkt dat ze hoger zijn dan
die van laatstgenoemde periode. In vele gevallen is dit een gevolg van in 1960
verkregen grotere bedrijfswinsten, maar ook als die winsten niet groter waren
dan in het voorafgaande jaar, hebben sommige ondernemingen een hoger
dividend uitgekeerd.
Het is natuurlijk niet met zekerheid te zeggen, maar wel mag het waarschijn
lijk worden geacht dat de ietwat ruimere dividendpolitiek mede een gevolg is van
de kritiek op het dividendbeleid van vele directies uitgeoefend.
Behoudende aard
Het is een bekend feit dat de door-
snee-Nederlander behoudend van aard
is en deze behoudzucht vindt men ook
bij de meesten van hen, die met de lei
ding en het financieel beheer van onze
ondernemingen zijn belast. Gevolg hier
van is dat in ons land gemiddeld niet
meer dan ongeveer de helft van de be
schikbare winsten tot uitkering wordt
gebracht en grote bedragen in de vorm
van afschrijvingen en reserveringen in
het bedrijf worden gehouden. Het motief
voor een dergelijk beleid vindt men niet
alleen in de wens het bedrijf financieel
sterk te maken, maar ook om een ver
dere bedrijfsexpansie met eigen midde
len te financieren. Zo is het begrip zelf
financiering ontstaan, dat de laatste ja
ren nogal eens in discussie is geweest
en waarover dc meningen nog altijd
verdeeld zijn.
Velen zijn van oordeel dat door deze
zelffinanciering aandeelhouders, juri
disch nog altijd de eigenaars van de
vennootschap, niet aan hun trek ko
men, een gezonde doorstroming, van het
kapitaal wordt verhinderd en de direc
ties verleid worden tot een bedrijfsex
pansie, die economisch niet verantwoord
is. Dat voor de zucht naar zelffinancie
ring de directies op zo groot mogelijke
winsten bedacht zyn en daarom tegen
een prijsverlaging van hun produkt ge
kant zyn, wordt voorts ook als een be
zwaar tegen de zelffinanciering be
schouwd.
Een feit is dat, zoals ir. Otten reeds
in december 1958 heeft opgemerkt, de
besparingen van de onderneming zelf de
belangrijkste bron van eigen kapitaal
vormen. Zonder deze interne financie
ring zou, volgens de onlangs afgetreden
president-directeur van Philips, de in
dustrialisatie in Nederland niet zo suc
cesvol zijn verlopen als tot heden is ge
schied. Ook in het onlangs verschenen
jaarverslag van de Herstelbank wordt
dit met zoveel woorden geconstateerd,
waarbij eraan wordt herinnerd dat deze
zelffinanciering tot 1941 in sterke mate
werd bevorderd doordat winsten, die in
de N.V. werden gehouden en niet aan
de eigenaar/aandeelhouders werden uit
gekeerd, geheel vrij van belasting waren.
Toegegeven moet worden dat als zelf
financiering geëffectueerd wordt door
de vorming van stille reserves, in welke
vorm ook, het verkrijgen van een juist
beeld van de positie der vennootschap
wordt bemoeilijkt. Dit kan geschieden
door, zonder dat daarvan in het verslag
melding wordt gemaakt, een deel van
de winst als reserve onder de post ere
diiteuiran ®g te boeken", dan wel door
de kapitaalgoederen tegen een te lage
prijs in de gepubliceerde palans op te
nemen. Deze wijze van doen is vooral
de laatste jaren in de financiële pers
gegispt, omdat daardoor de beurskoers
van de aandelen vaak beneden de in
trinsieke waarde blijft en het opkopen
van aandelen door één of meer onderne
mingen, die de betreffende vennotschap
in hun bezit willen hebben, wordt be
vorderd. De van de aanwezige stille re
serves onkundige aandeelhouder wordt
door dergelijke opkooptransacties bena
deeld, gelijk dit meer dan eens het geval
is geweest.
Stille reserves
Het bezwaar tegen de zelffinancie
ring betreft hier dus niet in de eerste
plaats die zelffinanciering als zodanig,
maar het geheim houden daarvan. Dit
bezwaar moet, als gezegd, worden toe
gegeven, maar mag toch ook weer niet
worden geabsoluteerd in die zin dat elke
geheime reserve bij een vennootschap
uit den boze zou zijn. Het hangt ook
met de aard van de onderneming sa
men. Het is wel begrijpelijk en tot op
zekere hoogte tegenover aandeelhouders
ook wel te verantwoorden dat geheime
reserves worden gevormd, omdat het
veelal een minder goede indruk maakt
als een vennootschap gedwongen wordt
bijzondere verliezen uit de open reserves
te dekken. Met name geldt dit voor de
banken, welker reputatie en krediet
waardigheid daarmee niet zelden ge
moeid zijn. Mr. Rost Onnes sr. van de
Hollandsche Bank Unie heeft de stille
reserves het enige hoofdkussen genoemd,
waarop een bankier rustig kan slapen.
Maar ook als ondernemingen in hun
bedrijf, vooral zo dit geheel of gedeelte
lijk in minder rustige gebieden buiten
ons land wordt uitgeoefend, grote riso-
co's moeten aanvaarden, is het ver
klaarbaar dat tegen die risico's geheime
reserves worden gevormd, ook om al te
grote fluctuaties in de dividenduitke
ring en de koersen van de aandelen te
voorkomen. Zo heeft bijv. de Soc. Ge
nerale de Belgique, dank zij de lage
waardering van haar activa, de Kongo-
verliezen kunnen afschrijven zonder de
dividendbetaling te moeten stopzetten.
Te onzent hebben we die voorbeelden
van de Internatio en andere in Indone
sië verkence ondernemingen, die uit
hun stille reserves de miljoenen tevoor
schijn toverden too dekking van de in
dat land geleden verliezen.
Dit neemt echter niet weg, dat ten
aanzien van de geheime reserveringen
niet zelden wordt overdreven en in het
algemeen open reservering de voorkeur
verdient.
Maar ook deze open reservering wordt
niet altijd gewaardeerd en heeft, gelyk-
in het begin opgemerkt, dikwyls aanlei
ding tot kritiek gegeven. En alweer moet
worden erkend dat ze te groot kan zijn
en aandeelhouders tegenover de risico's,
welke zij hebben aanvaard in het divi
dend een te lage beloning ontvangen.
Bespaard kapitaal
Men zal echter niet mogen vergeten
dat vele ondernemingen, als gezegd, door
de zelffinanciering groot en sterk zijn
geworden en een zekere stabilisatie van
het dividend hebben kunnen verkrijgen.
Het voordeel van in eigen bedrijf be
spaard kapitaal is, dat daarover geen
rente of dividend behoeft te worden be
taald en men daarom gemakkelijker het
risico van nieuwe investeringen, welke
niet aanstonds rendabel zijn, kan aan
vaarden.
Dat men lichtvaardig tot dergelijke in
vesteringen zou overgaan, gelijk wel eens
wordt gezegd, kan inderdaad als een
bezwaar worden aangemerkt, maar in
het algemeen is het ondernemersbeleid
wel dermate verantwoord dat voor on
bedachtzame en speculatieve investerin
gen niet zoveel vrees behoeft te bestaan.
Het bezwaar dat door de zelffinancie
ring te grote kapitalen bij één onderne
ming blijven berusten en aan de kapi
taalmarkt worden onttrokken, waar ze
door andere ondernemingen met een
grotere kans op rentabiliteit zouden
kunnen worden opgenomen, moge niet
geheel zonder grond zijn, ir. Otten heeft
er terecht op gewezen dat uitgekeerde
winsten door de inkomstenbelasting
worden getroffen en van elke f 100 uit
kering bij een daarop volgende emissie
tot versterking van de financiën der
vennootschap, slechts ca. de helft bij het
bedrijfsleven terugkeert, ongeacht de
waarschijnlijkheid dat een deel van de
uitgekeerde winst in de consumptieve
sfeer terecht komt.
Het juiste midden
ning; dit is een fundamentele tegenstel-
ling tussen Europa en Amerika aldus
spreker.
Dr. Faber belichtte nog andere aspec
ten van het Amerikaanse kerkelijke le
ven. De Amerikaan ziet het als een giro-
te taak waar en hoe dan ook het evan
gelie te brengen. Ongeveer 60
der Amerikanen is bij een kerkgenoot
schap aangesloten. De Kerk hoort by
het leven, het behoort tot de „bon ton"
bij een kerk te zijn aangesloten, volgens
een nog 19e eeuws patroon, dat in Euro
pa door de wereldoorlogen geheel is ver
dwenen. Voorts is er een sterke behoefte
aan organisatie, aan gemeenschap, het
geen voortvloeit uit het grote Ameri
kaanse probleem van de eenzaamheid.
In de kerk heerst een geest van broe
derschap, wordt de mens positief ge
waardeerd. Tenslotte, aldus dr. Faber,
is het de kerk, die op het sociaal en
persoonlijk vlak in de maatschappy
richting geeft.
Dr. Faber hoopte, dat die Europeanem
bereid zouden zijn, van de Amerikanen
ieits te leren. De kerken in Amerika ge
nieten het vertrouwen van de mensen:
in Europa heerst grotendeels een ver
trouwenscrisis. Het is essentieel, of wy
Christus ook weer levend kunnen ma
ken voor onze mensen, opdat Europa
Christus weer zal zien als het Licht der
wereld, zoals de Amerikanen dit Licht
waarschijnlijk beter zien dan wy, zo
besloot dr. Faber zyn voordracht.
Prof. dr. C. A. Bouman, hoogleraar
aan de universiteit van Notre Dame in
de V.S. en lector aan de Kath. universi
teit van Nijmegen, gaf eveneens een
optimistische visie op het Amerikaanse
kerkelijke leven. „De Amerikaanse be
schaving is, al wordt dit niet altijd be
wust gevoeld, geworteld in het christe-
lyk verleden van de westerse cultuur.
De onkerkelijkheid in Amerika kam men
bezwaarlijk onchristelijk noemen", aldus
prof. Bouman, die de christelijke ach
tergrond in Amerika nog tastbaarder
aanwezig vond dan in enkele van onze
Weeteuropese landen.
EERBIED
Prof. Bouman getuigde van de diepe
eerbied van de Amerikaan voor de men
selijke persoonlijkheid en voor de per
soonlijke vrijheid. „Het zijn in Europa
niet de oorlogen, die wij als het ergste
hebben ervaren, maar het ernstigste,
dat ons kon overkomen was, dat de
christelijke beginselen met voeten zyn
getreden".
In zijn schildering van de Amerikaan
zei spr., dat de Amerikaan zichzelf niet
zo goed weet te verkopen ondanks zijn
zakelijke gewiekstheid. De grote „massa"
is „burgerlyk" en aardig, het zijn men
sen die goed voor elkaar willen zijn.
Daarby vertonen de Amerikanen wel
een bepaalde onoprechtheid om minder
goede dingen dood te zwijgen.
Meer speciaal weidde prof. Bouman
uit over de bijdrage van het katholieke
volksdeel in het openbare leven van de
V.S. Hij merkte op, dat de episode-Ken
nedy wel een deuk heeft gegeven in de
gedachte dat de Amerikaanse revolutie
een typisch protestants experiment zou
zijn geweest. Het kleine aantal katho
lieken stond destijds geheel achter de
„Declaration of Independence". Later
zetten zy ook zonder enige bezwaar hun
handtekening ondpr het stuk, dat dui
delijk de scheiding tussen Kerk en Staat
bracht, hetzelfde ideaal, dat Willem de
Zwijger voor ogen stond, een ideaal van
verdraagzaamheid, een burgerlijke wijze
van naast elkaar leven.
Ondanks hun loyaliteit tegenover de
staat zijn de katholieken in de V.S. in
het verleden onderhevig geweest aan
ras-onverdraagzaamheid, men denke
slechts aan de activiteiten van de Klu
Klux Klan en de vereniging der „Know
Nothings". De emigratie heeft het aan
zien van het katholieke volksdeel geheel
veranderd.
Het staat dus met de zelffinanciering
zo, dat hiervan in te sterke mate ge
bruik kan wórden gemaakt en in zoverre
is het dan ook algemeen toegejuicht dat
de regering in haar voorstellen tot be-
lastingwijziging, die nog steeds niet zijn
behandeld, de vennootschapsbelasting
op de uitgekeerde winst 15 lager wil
stellen dan die op de in het bedryf bly-
vende winst. Interne financiering blijft
echter binnen zekere grenzen en zoveel
mogelijk voor aandeelhouders zichtbaar,
voor de meeste ondernemingen gewenst
en noodzakelijk. En uit de waardering
van de aandelen is de laatste jaren wel
gebleken dat de belegger de toenemende
intrinsieke waarde en de koersstyging
van zijn aandeel een voldoende compen
satie acht voor het matige dividend dat
er op wordt uitgekeerd.
Voor de directies blyft de opgaaf in
deze zaak het juiste midden te vinden.
VRIJHEID
Men vraagt zich weieens af, hoe de
katholieken in Amerika tegenover de
techniek en de gemakken van het leven
staan. Prof. Bouman heeft kunnen con
stateren, dat vele katholieken zich aan
eengesloten te weer stellen tegen b.v. de
invloeden van de televisie. Zij wensen
voor hun kinderen een beter milieu te
scheppen en ze een juiste houding en
een innerlijke vrijheid hiertegenover te
geven. Over het algemeen is er sprake
van een streven naar een nieuwe, origi
nele levensstijl, waarby spreker getrof
fen is door de grote soberheid, welke
door vele Amerikanen in hun levens
wijze wordt betracht. „Wanneer deze
geestelijke krachten werkzaam blijven,
mogen wij nog veel van de Amerikaan
se christenen verwachten", aldus prof.
Bouman.
