PANTER
MONUMENTALE GLASKUNST
SAMEN MET ARCHITECTUUR
SENORITAS
Met glas alle kanten uit
Correspondentie per zeepost
voor kerstmis en nieuwjaar
Opgericht 1 maart 1860
Donderdag 12 oktober 1961
Vijfde blad no. 30475
NIEUWE TECHNIEKEN
Onbetwist de popvlairsfe in deze prijsklasse... al jaren langt
Exposities in een Amsterdams bedrijf
(Van een speciale medewerker)
Wij glazeniers zijn van gisteren. Misschien ook van morgen. De
redelijkheid eist, dat we die mogelijkheid open laten, al voelen
we er niet voor. Wel voelen we, dat de techniek van het gebrandschil
derde glas niet voor de kunst van heden is. Zij heeft een glorieuze tijd
gehad. Wat ons daar uit rest wordt met reden gekoesterd: er kan niet
meer bij komen. Wel zijn er nog vakmensen, die als Joep Nicolas het
ambacht verstaan. De techniek is niet verloren, maar zij beantwoordt
niet aan wat thans de kunst behoeft. In de gebrandschilderde glazen,
die Chagal nog onlangs ontwierp, is een licht opgegaan dat nu terug
vloeit over héél zijn geschilderde oeuvre, maar dat oeuvre zelf is van
gisteren, met de glazen als nagekomen vervulling. De monumentale
glaskunst van onze tijd schildert niet.
..DENKEN IN GLAS"
Zij heeft zich nieuwe technieken ge
schapen, meer dan de grisaille-schil
dering ontwikkeld uit de eigen aard
van het materiaal. Die technieken bie
den mogelijkheden, waar Jan Veth nog
niet van dromen kon toen hij in 1904
richtlijnen gaf voor een herleving van
de glasschilderkunst. Anders had hij
reeds toen, naar onze stellige overtui
ging, niet meer gesproken van schilde
ren. Een indruk van de nieuwe moge
lijkheden geven wisselende tentoon
stellingen in het bedrijf van de glas
industrie van Tetterode aan de Anto-
nie Heinsiusstraat in Amsterdam-west.
Wij geloven, dat architecten en beel
dende kunstenaars, die voor monu
mentale taken staan, hier waardevolle
ideeën kunnen opdoen.
Tetterode begon 35 jaar geleden
glas-in-lood ramen te maken en Kwam
door opdrachten van Lion Cachet in
het artistieke werk.
Het pionierswerk in de nieuwe mo
numentale glaskunst neemt een steeds
groter aandeel. Dat is nu vooral de af
deling van de „huisontwerper" van
van Tetterode, de 33-jarige Amster
dammer Johan van den Broek (Wil
link van Collemprijs)Hij maakt
thans een glaswand van 37 bij 3Vi me
ter voor het nieuwe Hilton-hotel, dat
het architectenbureau Maaskant in
Rotterdam bouwt. Een dergelijk kar
wei heeft hij ook voor de Hiltonhotels
in Berlijn, Londen en Teheran. In een
zwemhal in Wuppertal maakte liu een
glasmuur van 34 meter.
METERS EN TONNEN
Het formaat van zijn ruim 15 ton
wegende raam voor Maaskants
nieuwe Tornado-kantoor ip
Dordrecht (8 bij 6 meter) is in verge
lijking daarmee bescheiden. Het be
staat uit glas van 22 tot 40 cm dikte,
in met glas bekleed metaal. Dat me
taalskelet is op zichzelf een plastiek,
met 'n maximale dikte van ca. IVz me
ter. Het raam is op 8 meter boven de
grond voor de wit porceleinen muur
van het gebouw aangebracht. Op die
hoogte is in het gebouw een verga
derzaal. Van buitenaf gezien, zijn de
kleuren van het raam zilver, goud en
zwart. Deze kleuren zijn met dunne
lagen goud, zilver en lood tussen
transparante glaslagen gebrand. Van
binnenuit gezien levert dit groen,
blauwgrijs en grauw op.
Van den Broek begon zijn loopbaan
met het beschilderen van Amsterdamse
lantaarnpalen in dienst van het G.E.B.
Hij lakte daarna op een meubelfa
briek ontelbare salontafels, voordat hij
als „werkstudent" op 16-jarige leeftijd
op de Rijksacademie kwam. Bij Van
Tetterode vond hij een baantje als
schalenschilder en nu wordt zijn kunst
voor reizigers in de Hilton-klasse bij
na onvermijdelijk. Uit dat baantje is
wel iets gegroeid! Hij hoopt hele gevels
to gaan maken, van 40 bi) 50 meter.
a telierpraat over monumenta-
zf le kunst raakt vanzelf in de
kwantitatieve sfeer. Glas
kunst op dit gebied is bovendien
ten nauwste verbonden met bouw
kundige eisen, zodat de ontwerper
ook sommige aannemersbesognes
heeft. Maar het wezen van de zaak
is, als bij alle beeldende kunst, de
creatieve omgang met het mate
riaal. Waarschijnlijk heeft geen
ander in ons land zó de mogelijk
heid om in glas te denken aange
grepen als Van den Broek. Dat was
al zichtbaar aan de krabbels, die
hij ons lang geleden als soldaat in
Batavia liet zien met de verzeke
ring: „Dit is uit me lijf gescheurd"
Hij ziet er uit als een melancho
lieke straatartiest uit de jaren
twintig, compleet met hangsnor. Hij
aanvaardt opdrachten die menig
talent niet aan zou durven.
In haar afdeling voor decoratief glas
voert de firma Van Tetterode opdrach
ten uit van binnen- en buitenlandse
kunstenaars. Sommigen, zoals Karei
Appel, volstaan met het indienen van
hun ontwerp. Anderen komen zich in
het bedrijf verdiepen in de mogelijk
heden. Zij vinden er zelfs logiesgele-
genheid.
VERTROUWDE METHODES
Bekend zijn de middelen voor het
aanbrengen van decoraties in
vlak glas: zandstralen, etsen en
slijpen (graveren. Het opsmelten van
kleuren en het opplakken van een de
coratie uit stukken gekleurd glas (ap
plicatie) zijn ook vertrouwde metho
den. Het beginsel van de Sgraffito-me-
thode was barokkunstenaars al be
kend, die glaslagen van verschillende
kleur op elkaar brachten en de voor
stelling lieten ontstaan door één laag
ten dele weg te etsen.
Architectonische toepassing van glas
in beton kan men aan verscheidene
gebouwen ook in ons land bewonderen.
Minder bekend zijn de tegels in tri-
plumglas voor decoratieve gevelbekle
dingen. De kleur wordt gesmolten tus
sen twee lagen gewoon- of draadglas.
Daarbij kan men de kleurspfjs grillig
verdelen, zodat de tegel door verdik
kingen reliëf krijgt. Door snelle afkoe
ling in het water kan men het glas la
ten craqueleren. Zulke tegels worden
aan elkaar gesmolten en op de te ver
sieren vlakken aangebracht. Ze zijn
ook voor buitenmuren geschikt.
Een detail van hetzelfde raam.
voorbeeld van gekapt glas.
Sierraam van J. van den Broek
in het niuwe gebouw N.V. Baten
burg te Rotterdam.
RIJKE EFFECTEN
Fraaie effecten worden verkregen
met decoraties in sectielglas tus
sen twee lagen vlak glas. De lucht
tussen de glaslagen wordt gedehy-
dreerd als het raam in hermetische
sponningen wordt gezet. Dergelijke ra
men sieren het station van Eindhoven.
In samengestelde technieken gedeco
reerd glas kan in alle gewenste vor
men worden gebogen.
Het rijkste effect wordt bereikt met
gekapt gekleurd glas Dit heeft een
fors en ruig aspect. Door grillige
COMMANDO-OVERDRACHT
OP YPENBURG
(Van onze Haagse correspondent)
Op de vliegbasis Ypenburg heeft
kolonel-vlieger J. N. Mulder het com
mando overgedragen aan luitennant-
kolonel H. J. Doornbos, de eerste
officier. De plechtigheid ging gepaard
met een défilé van het basis-personeel
en enige formaties van de op de basis
gestationeerde vliegtuigen. Hoge mili
tairen, zowel van de Kon. Luchtmacht
als van de Kon. Landmacht, waren bij
de commando-overdracht aanwezig.
Kolonel Mulder, die de gehele oorlog
vanuit Engeland heeft gevlogen, gaat
naar Nieuw-Guinea waar hij het com
mando krijgt over de luchtverdediging
en tevens commandant wordt van de
basis Mokmer op Biak. In zijn toespraak
zei hij het te betreuren de basis Ypen
burg al na negen maanden te moeten
verlaten. H\j vroeg het personeel zijn
opvolger hetzelfde vertrouwen te schen
ken als hijzelf had ondervonden.
Grond voor Europese
woningen bij Brussel
De Belgische regering heeft besloten
aan de Europese gemeenschappen een
bouwterrein van 120 ha aan de zuidoost
kant van Brussel te verhuren voor een
symbolische prijs van f. 1.50 per vier
kante meter. Dit heeft de Belgische on
derminister van Financiën, Thielemans,
gisteren in de Senaatscommissie voor
Financiën verklaard.
De EEG-commissie had aanvankelijk
een terrein van 240 ha gevraagd voor
de bouw van woningen voor 10.000 Euro-
I pese ambtenaren, maar zij is hiervan
I teruggekomen, aldus de minister. Men
heeft er zich rekenschap van gegeven
dat men functionarissen die de gehele
dag al met elkaar werken, beter niet
allemaal ook bi) elkaar kan laten wo
nen.
Huldiging Magda Janssens
te Amsterdam
Ter gelegenheid van haar 60-jarig to
neel-jubileum zal de actrice Magda
Janssens zaterdag 28 oktober in de Am
sterdamse Stadsschouwburg worden ge
huldigd na afloop van de voorstelling
van „Een vrije dag"', van de Deense
schrijver Otto Leek Fischer.
Zaterdag 21 oktober wordt mevrouw
Magda Janssen in de stadsschouwburg
te Tilburg gehuldigd, waar het toneel
gezelschap „Ensemble" de premiere van
dit toneelstuk geeft.
breukvlakken praalt het materiaal als
sprookjesachtig zuivere en grote brok
ken edelsteen.
Het- wordt gevat in baksteen, beton
of metaal dat een constructieve func
tie in het gebouw kan hebben of een
compositorische functie in het sier
raam. En ook dergelijke brokken kan
men tussen vlak glas aanbrengen, bijv.
om het schoonhouden te vergemhakke-
lijken.
GLAS MOET GLAS BLIJVEN
envoud is ook in de glaskunst
H kenmerk van het ware. Alleen
al met de enkele basistech-
nieken die wij hier noemden, kan
men door velerlei combinaties alle
kanten uit. De beste monumentale
resultaten zijn echter niet de tech
nisch meest gecompliceerde. In de
regel komt men het verst, als men
bij alles wat men ermee doet er
voor zorgt, dat het glas als „glas"
blijft spreken. Dai is een sterk
punt in het werk, dat Van den
Broek op de expositie laat zien.
Op deze manier gehanteerd,
heeft glas sterke argumenten in
het debat over architectuur en
beeldende kunst, dat momenteel
nogvolop gaande is.
Kerstpaketten besi
Zeepostcorrespondentie voor de hier
na genoemde buiten-Europese bestem
mingen, waarvan het gewenst is, dat zü
de geadresseerden voor 25 december
1961 c.q. voor 1 januari 1962 bereikt,
moet onvoorziene omstandigheden
voorbehouden uiterlijk op de hierna
achter de landen vermelde data worden
terpost bezorgd.
Algerije (Algiers) 11 december. Ame
rika, Verenigde Staten van (New Vork)
22 november, Argentinië (Buenos Aires)
21 november, Australische Statenbond
(Fremantle, Adelaide, Melbourne, Syd
ney) 31 oktober. Birma (Rangoon) 1
november, Bolivië (La Paz) 31 oktober,
Brazilië (Rio de Janeiro, Santos) 24 no
vember, Brits-Guyana (Georgetown) 20
november, Brits-Oost-Afrika (Momba
sa, Dar-es-Salaam) 7 november, Britse
Postkantoren aan de Perzische Golf
(Bahrein) 20, november, Canada, (Que
bec) 24 november, Ceylon (Colombo) 9
november, Chili (Valparaiso) 31 okto
ber, China (Nationalistisch Gedeelte)
(Hongkong) 26 oktober, China (Volks
republiek) (Peking) 17 november, Co-
lumbië (Barranquilla) 2 november, Cos
ta Rica (San José) 21 november, Cuba
(Havanna) 15 november, Dominicaan
se Republiek (Ciudad Trujillo) 16 novem
ber, Ecuador (Quito) 8 november, Egyp
te (Cairo, Alexandrië, Port Said) 23
november, El Salvador (San Salvador) 1
2 november, Ghana (Takoradi) 13 no
vember, Guatemala (Guatemala) 2 no
vember, Haiti (Port au Prince) 22 no
vember, Honduras (Republiek) (Puerto
Cortez) 16 november, Hongkong 8 no
vember, India (Bombay) 22 november.
emmingen overzee
Indonesië (Djakarta) 8 november, Irak
(Bagdad) 27 november, Iran (Teheran)
20 november, Israël (Haifa, Tel Aviv-
Yafo) 22 november, Jamaica (King
ston) 16 november, Japan (Yokohama)
26 oktober, Koewait 20 november, Kon
go (Republiek) (Leopoldstad) 6 no
vember, Libanon (Beiroet) 28 november,
Liberia (Monrovia) 6 november, Maleise
Federatie (Kuala Lumpur) 8 november,
Marokko (Casablanca) 5 december, Me
xico (Mexico City) 23 november, Neder
landse Antillen (Willemstad. Oranje
stad) 16 november, Nederlands-Nieuw-
Guinea (Sorong) 16 oktober, Nieuw-
Zeeland (Wellington) 9 november, Ni-
gerië (Lagos) 14 november, Pakistan
(Karachi) 22 november, Panama (Re
publiek) (Cristobal) 20 november, Pa
raguay (Asuncion) 15 november, Peru
(Lima) 7 november, Philippijnen (Ma
nilla 26 oktober, Portugees-Oost-Afri-
ka (Lourenco Marques) 13 november,
Rhodesië (Bulawayo) 13 november, Sa-
oedi, Arabisch Koninkrijk (Djeddah) 16
november, Senegal (Republiek) Dakar)
22 november, Sierra Leone (Freetown)
16 november, Singapore 8 november,
Soedan (Khartoem) 16 november, Su
riname (Paramaribo) 20 november, Sy
rië (Damascus) 27 november, Thailand
(Bangkok) 8 november, Trinidad (Port
of Spain) 20 november, Tunesië (Tunis)
29 november, Uruguay (Montevideo) 15
november, Venezuela (La Guaira) 20
november, Zuid-Afrika (Republiek)
(Kaapstad) 20 november.
De overtochtsduur is in het algemeen
berekend tot de plaatsen achter de lan
den vermeld. Voor andere bestemmin-
igen in bedoelde landen is in sommige
gevallen een vroegere verzending no
dig.
Met het oog op een tijdige verzending
van zg. kerstpakketten zijn hieronder
voor enige overzeese bestemmingen
(hoofdzakelijk emigratielanden) de data
opgegeven waarop deze pakketten bij
rechtstreekse zeepostverzending uiter
lijk ter post moeten zijn bezorg, ten
einde onvoorziene omstandigheden
voorbehouden voor Kerstmis te kun
nen worden besteld:
Amerika, Verenigde Staten van 15
november, Australië 24 oktober, Cana
da 14 november, Ned. Antillen 9 novem
ber, Ned. Nieuw-Guinea 12 oktober,
Nieuw-Zeeland 23 oktober, Rhodesië 2
november, Suriname 16 november, Zuid-
Afrika 9 november.
Omtrent de data van verzending met
niet rechtstreekse zeepostverbindingen
kunnen i.v.m. de tijd van verwerking in
de transitlanden geen inlichtingen wor
den verstrekt.
