Hypermoderne tuinstad
aan de rand van Bremen
Kom er ACHT-er
r
LEVEN IS DIENEN: HET DIACONALE JAAR
Zaterdag 7 oktober 1961
Het
grootste
stedebouwkundige
project van de Bondsrepubliek
WOOFD
VAN
BEZINNING
(Van onze correspondent in Bonn)
„Ben jij ook Vahraoon?" zo
vragen sinds enige tijd de burgers
van Bremen elkaar. En daarmee
maken ze geen toespeling op het
lidmaatschap van een geheime
sekte, maar op de nieuwe stads
wijk Neue Vahr. In vier jaar is
deze wijk met zijn 10.000 wonin
gen, woonruimte biedend aan
40.000 mensen, uit de grond ge
stampt. Bremen, de kleinste deel
staat van de Westduitse Bonds
republiek, heeft daarmee het
grootste gesloten stedebouwkun
dig project tussen Rijn en Elbe
verwezenlijkt.
Ongeveer 400 miljoen mark heeft
dit grootste stedebouwkundig e
project van de Bondsrepubliek ge-
kost. Resultaat: ultra-moderne ge
bouwen in een hapje natuur", ge
vormd door brede groenstroken.
Ongeveer 400 miljoen Mark heeft het
geheel gekost. Dit enorme bedrag is
niet alleen uit de Bremense gemeen
tekas gekomen. Hypotheekbanken,
verzekeringsmaatschappijen en spaar
kassen hebben vele steentjes aan de
bouw bijgedragen. Uitgevoerd is het
hele project door de Gewoba (Gemein-
nutzige Wohnungsbaugesellschaft)die
in Bremen een bouwmonopolie bezit.
Grote man in de Gewobo is de vak
verenigingsleider Richard Boljarn, die
voorzitter is van de socialistische frac
tie in de Bremense gemeenteraad.
Neue Vahr heeft niet alleen een so
cialistische maar ook een sociale ach
tergrond. Alle burgers van Bremen
dragen er namelijk toe bij om de hu
ren in de nieuwe wijk laag te houden:
30 miljoen Mark moet het land Bre
men jaarlijks opbrengen om de huren
op 1.18 Mark per vierkante meter vast
te leggen. Voor elektriciteit en ver
warming komt daar dan nog 20 Pfen
nig per vierkante meter bij.
Een paar cijfers om de omvang van
het nieuwe stadsdeel te schetsen: er
zijn 786 eengezinshuizen gebouwd; 5800
flatwoningen in gebouwen met drie tot
vijf verdiepingen; 2454 in flats met
acht verdiepingen en 717 woningen in
woontorens van veertien verdiepingen.
In vier jaar tijd heeft Bremen,
de kleinste deelstaat van de Duit
se Bondsrepubliek, de stadswijk
Neue Vahr uit de grond gestampt
De foto geeft een overzicht van
de tienduizend woningen, waarin
40.000 mensen een onderdak vin
den.
Wolkenkrabber
Het profiel van Neue Vahr wordt
tenslotte bepaald door een wolken
krabber van 22 verdiepingen, waarin
189 een-kamerwoningen zijn. Dit 60
meter hoge gebouw is een ontwerp
van de Finse architect Alvar Aalto.
Het gebouw heeft een rondlopende ge
vel, die gericht is naar het westen en
het zuidwesten. Op deze manier kun
nen de ongetrouwde wolkenkrabberbe
woners na afloop van hun werk op
het balkon van het avondzonnetje ge
nieten.
Niet alleen aan het zonnetje is ge
dacht. Op alle mogelijke manieren
heeft men gepoogd het dagelijkse
leven van de 40.000 Vahranonen zo
prettig mogelijk te maken. Er zyn
speelplaatsen voor de kinderen, cen
traal gelegen winkelwijken, kerken van
alle religies, bioscopen en o ntspan-
ningscentra. Daar alleen de 786 een
gezinshuizen een klein tuintje hebben
heeft men voor de flatbewoners voor
een hapje natuur gezorgd door overal
brede groenstroken aan te leggen. Het
hoogtepunt in deze vrije natuurcultuur
is gevonden in een kunstmatig aange
legd meertje.
Groot verschil
Het verschil tussen Neue Vahr en de
tuinsteden uit de dertiger jaren is
groot. Vijfentwintig jaar geleden leg
den de architecten zich toe op het
bouwen van gezellige villawijken. Door
bomen omzoomde laantjes met van el
kaar verschillende villaatjes waren het
ideaal. Men bouwde in de eerste plaats
een wyk, waarin geleefd kon worden.
Neue Vahr daarentegen is een woon-
en slaapstad. De afwisselend hoge en
lage huizen geven de wijk een typisch
stedelijk profiel.
Niet langer is het ideaal elk gezin
een eigen woning en een eigen leven
te bezorgen, maar de belangrijkste
doelstelling is het scheppen van een
40.000-koppige familie. Een familie van
werkbijen, die 's morgens uitzwermen
om 's avonds terug te keren in de vei
lige gemeenschapskorf, er is iets be
nauwends aan deze nieuwe stad.
Huxley's „Brave New World" lijkt al
half werkelijkheid geworden, ook al
komen de kinderen nog ter wereld in
het plaatselijke ziekenhuis en niet uit
flessen in het laboratorium. Voor pri-
vé-leven, een eigen smaak, eigen idee-
en lijkt nauwelijks meer plaats.
Dit negatieve aspect heeft de stad
echter alleen voor die ouderwetse en
romantische ziel, die zich maar moei
lijk weet aan te passen aan de eisen
van de moderne samenleving. Voor de
twintigste-eeuwer, die zich van harte
heeft afgewend van romantisch indivi
dualisme moet Neue Vahr een para
dijs zijn. De wijk is licht en zonnig,
zakelijk koel en uitnodigend tegelijk.
Aan comfort is uiteraard geen gebrek.
De verwarming is gemeenschappelijk
geregeld. Een enorme lelijke schoor
steen neemt de plaats in van duizen
den onpraktische, maar vaak toch ook
pittoreske dakruiters. Voor Sinterklaas
is er weinig werk aan de winkel in
Neue Vahr
Het is eigenlijk een initiatief, dat
in West-Duitcland ontstaan is.
De politieke horizont zag er
tengevolge van het brutaalagres-
sieve dreigen van het communisti
sche imperialisme voor de vrije
wereld somber uit. Daardoor was
het nodig, dat ook de militaire
mankracht van het vrije Duitsland
voor de bescherming van onze be
schaving werd ingezet. Het laat zich
begrijpen, dat dit voor de jonge
mensen, die hun vader óf jarenlang
kwijt waren geweest aan het front
óf voorgoed op een vreemd, ver
slagveld verloren hadden, een groot
offer heeft betekend. Een offer, dat
zij in doorsnee desondanks
blijmoedig hebben gebracht, over
tuigd als zij waren van de noodza
kelijkheid ervan.
In deze tijd is het, dat het initia
tief van het diaconale jaar geboren
wordt. Men zag de jongens naar
de kazerne vertrekken. En de
meisjes vroegen zich af: waarom
zouden zy één of twee jaar van hun
leven geven voor de samenleving?
En waarom zouden wij niet iets
dergelijks kunnen doen? Op so
ciaal-maatschappelijk terrein bij
voorbeeld. In een land, waar honger
en ellende grote bressen in de volks
gezondheid hadden geslagen, en
waar talloze invalide en verminkte
oorlogsslachtoffers verzorgingshui
zen overbevolkt deden zijn, was het
werkelijk niet moeilijk een dergelijk
idee concrete gestalte te geven. Op
grote schaal hebben meisjes en
jonge vrouwen zich daarop bij de
desbetreffende instanties aange
meld en er hun diensten aangebo
den. En men mag zonder overdrij
ving constateren, dat hier door
meestal ongeschoolde en onervaren
krachten iets groots is verricht.
ter plaatse buitengewoon werd ge
waardeerd. Je zult als directie van
een of ander tehuis verplicht zijn
om hele afdelingen te sluiten we
gens gebrek aan personeel. En wan
neer je dan onverwacht de beschik
king kunt krijgen over bijv. 15 of
20 enthousiaste vrijwilligers, zul je
als directie zo'n buitenkans met
beide handen aangrijpen.
Natuurlijk moet men zich realise
ren, dat het voor de jonge mensen
in kwestie vrijwel steeds een offer
betekent. Je bent genoodzaakt je
eigen werkkring er een jaar aan te
geven. Of in een ander geval bete
kent liet, dat de studie later be
ëindigd zal zijn. Dat er direct in het
begin al zo een verheugende animo
bestond om mee te doen, tekent de
altruistische gezindheid, die de
hemel zij dank Velen vandaag
aan de dag nog drijft. Wie alleen
oog heeft voor het eigen belang,
zal zich niet melden: het gaat er
meer op achter-, dan op vooruit.
Wie het er voor alles om te doen is
zijn eigen maatschappelijke posi
tie veilig te stellen, kan hier ook
beslist niet terecht op het kantoor,
waar je altijd gewerkt had en waar
je straks weer terug zult komen,
deed zich een promotiekans voor,
waar je nu uiteraard naast greep.
Voor wie een best salaris het een
en het al is, zal het diaconale jaar
nauwelijks attractief zijn: naast de
kost en inwoning en sociale voor
zieningen ontvangt men een zak-
gewoon gezond te zijn. Maar na
deze ontmoeting is ze gaan ver
staan, dat de gezondheid geen nor
male zaak, maar een onwaardeer
baar groot geschenk betekent. En
ik neem aan, dat dat inzicht mis
schien ook zal doorklinken in de
toon van haar avondgebed!
Maar er is meer. Ik denk bijv.
aan de sociale factor. Tot dusver
ging het erom op school mooie cij
fers te halen; of na kantoortijd be
zig te zijn voor belangrijke diplo
mas'. Nu leer je, dat er meer is
dan het individuele streven. Je
wordt in een team ingedeeld. En
ingewijd in de kunst van het om
gaan met andere mensen. Iets, waar
in het laéere leven nog veel pleizier
van te beleven valt!
Vergeet U ook niet, dat heel deze
opzet een goede reclame betekent
voor het diaconale werk in de meest
brede zin van het woord. Het aan
gaan van een dergelijk verband
trekt de aandacht bij vrienden en
bekenden. En wanneer de diensttijd
afgelopen is, zullen de vrijwilligers
het werk natuurlijk wel neerleggen,
maar overigens goede ambassa
deurs blijven van het tehuis of
van de inrichting, waar zij zo veel
maanden hun taak hebben vervuld.
Of er dan alleen maar mooie
kanten aan dit initiatief vastzitten?
Ik wil U niet verhelen, dat het
meer dan eens is gebeurd, dat de
aanpassing aan het nieuwe milieu
moeilijkheden opleverde. En ook
bleek een enkele maal, dat de be
trokkene fysiek psychisch niet
tegen de taak was opgewassen. On
overkomelijk was zulks echter
nooit; ook al daarom niet, omdat
het comité van organisatie begreep,
dat haar taak niet was uitgeput
met het verlenen van de bemid-
-\
Internationaal als de mens uit de
twintigste eeuw nu eenmaal ge
oriënteerd is, duurde het niet lang,
of elders werd deze gedachte over
genomen. Ook in Nederland. Te
Rotterdam werd een commissie in
het leven geroepen, die prachtig or
ganiserend werk heeft verricht. En
die het mogelijk heeft gemaakt, dat
verscheidene meisjes de helpende
hand konden gaan bieden in situa
ties, die door een uiterst krappe
arbeidsmarkt ronduit hachelijk wa
ren geworden. Andere steden wilden
echter niet achterblijven en zo
doende vindt men deze tak van ar
beid ook in Den Haag, in Utrecht
en in Haarlem. En het lijdt geen
twijfel, of andere plaatsen zullen
dit voorbeeld op korte termijn vol-
ien-
Laat me nu m concreto mogen
zeggen, wat het diaconale jaar om
vat: jonge mensen van 17 tot 30
jaar nemen het op zich gedurende
de tijd van één jaar in een inrich
ting, een internaat of een tehuis
te gaan werken. Als gezegd zijn dit
uit de aard der zaak meestal meis
jes. Maar jongens, die voor de mili
taire dienst werden afgekeurd en
desondanks geschikt zijn voor deze
taak, worden eveneens graag ge
accepteerd. En zo hebben ze hun
weg gevonden naar ziekenhuizen,
naar bejaardenhuizen, naar kinder
huizen. Of ook naar een revalida
tiecentrum, een blindeninstituut of
een inrichting voor zwakbegaafden.
In alle gevallen betreft het dus
hulp, die verleend wordt aan men
sen, die niet in de eigen omgeving
verzorgd en verpleegd kunnen wor
den. En men behoeft over weinig
fantasie te beschikken om zich te
kunnen voorstellen, dat dit aanbod
geld van 50 gulden per maand. Dus
echt geen bedrag om reuzenspron
gen mee te maken.
Waarom dan toch velen gekomen
zijn? Waarom zij dan toch het die
nen boven het verdienen hebben
gekozen? Zoëven hebben we al de
altruististische gezindheid aange
stipt. Maar evenmin mag vergeten
worden, dat het voor de betrokkene
zelf althans vanuit een bepaalde
gezichtshoek gezien een levens
verrijking betekent. In je eigen om
geving en in je eigen beroep kom
je meestal in aanraking met de
gezonde, met de normale mens.
Maar nu word je geconfronteerd
met een heel andere wereld, waar
van het bestaan mogelijk bekend
was, maar die men in werkelijkheid
nauwelijks ontmoet had. Zo een
ontmoeting het lijdt geen twij
fel werkt bevruchtend op
iemand's denken en is in staat de
diepste levensvragen op te roepen.
Ik herinner me een soldaat, die ik
goed heb gekend. Hij was kernge
zond. Boordevol idealen. Bruisend
van activiteit. Hij zou krachtens
zijn aanleg en opleiding stellig op
een prachtige plaats in de maat
schappij terecht zijn gekomen.
Maar in één ondeelbaar ogenblik
werd dit alles aan flarden gerukt:
hij krijgt een auto-ongeluk en
wordt zwaargewond in het hospi
taal opgenomen. Hij hoeft niet te
sterven, maar zal wel levenslang op
bed moeten blijven liggen, volsla
gen invalide als hij ten gevolge
van het ongeval geworden is. Stel
U zich voor, dat een vrijwilligster
van het Diaconale Jaar met zo een
patiënt in aanraking komt. Mis
schien heeft zij het met haar 18,
19 jaar altijd normaal gevonden om
deling en het plaatsen in een be
paalde omgeving. Steeds heeft het
comité ervaren krachten (de maat
schappelijke werkster!) ter be
schikking gesteld, die de vrijwilli
gers tot de laatste dag toe hebben
begeleid en van goede raad hebben
voorzien.
Hét laat zich verstaan, dat het
in een bestek van luttele regels niet
mogelijk is om een en ander uit
puttend te beschrijven. Wel hoop
ik, dat deze of gene lezer zich nu
een beter beeld zal kunnen vormen
van wat het Diaconale Jaar bedoelt
te zijn en van wat er in trouwe
toewijding door velen onder onge
wone, dikwijls moeilijke omstandig
heden werd verricht. Van harte is
te hopen, dat deze vorm van dienst
aan de medemens zich een vaste
positie in onze samenleving zal
verwerven; en dat ook in steeds
meer plaatsen van ons vaderland
uitvoering aan dit nuttige en sym
pathieke idee zal worden gegeven.
Zeer zou ik echter tekort schieten,
wanneer ik U onbekend liet met
het motief, dat aan deze actie ten
grondslag ligt. Het is geen ander
dan het gebod van de Heiland, die
ons heeft opgedragen om de han
den uit te strekken naar de mens,
die daaraan het meeste behoefte
heeft. Om het woord van de apostel
te citeren, die ergens schrijft: wie
de ander liefheeft, die heeft de wet
vervuld. Of om het te zeggen met
die wondermooie zin uit het Evan-
gelei, waar de Meester spreekt:
voorzover gij dat aan de minste
Mijner broeders hebt gedaan, voor
zover hebt gij dat Mij gedaan.
J. M. D. van den Berg
Herv. predikant te Leiden.
Unicum
De nieuwe tuinstad is zonder twijfel
een reden tot trots voor de stad Bre
men. Zowel uit architectonisch als uit
sociologisch oogpunt is de bouw van
Neue Vahr een unicum.
De burgers van Bremen hebben
daarmee bewezen dat zij nog steeds tot
de meest vooruitstrevende van Duits
land gerekend moeten worden. Het is
aan de andere kant niet verwonderlijk
dat een moderne, onromantische Duit
se mens in de eerste plaats gevonden
wordt in een Hansestad, waar middel
eeuws mysticisme en negentiende-
eeuwse romantiek allang verdreven
zyn door een koel en zakelijk koop
mansschap.
Toch moeten wij er niet aan denken
dat deze koele zakelijkheid zich zo ver
door zou kunnen zetten dat zij het
historische Duitsland gaat verdringen.
Gelukkig heeft ook Bremen nog zijn
oude stadskern vol oude gebouwen.
Voorlopig ziet het er naar uit dat de
nieuwe, kleurige woonparadijzen nog
verbannen zullen blijven naar de bui
tenwijken. Een binnenstad stelt im
mers andere architectonische en socio
logische eisen dan waaraan woon- en
slaapwijken als Neue Vahr kunnen be
antwoorden. Dat betekent echter ook
dat velen elke dag een lange tocht
moeten maken naar elders gelegen
werk. Voor de Vahraonen is dat inder
daad al een probleem, want haven en
industrieën van Bremen liggen juist
aan de andere kant van de stad.
Een gedachte, die bij ons tijdens een
wandeling door Neue Vahr opkwam,
was dat hier nu het arbeidersparadijs
was, waarover zo veel wordt gesproken
aan de andere zijde van (het IJzeren
Gordijn. Alle materiële eisen, die een
mens maar kan hebben, leken hier in
vervulling te zijn gegaan. Als enige
keerzijde, maar het is sterk de vraag
of degenen aan gene zyde van dat
gordijn dat zo zouden zien, ervoeren
wij dat echt wandelen in deze stad,
waar alles is toegespitst op praktische
resultaten, niet mogelijk was. In dit
collectivistische paradijs, aarin ieder
een zijn taak en functie had, verlang
den wij, eerlijk gezegd, naar een rom
melig, oud binnenstad je.
Vlü>
VjLg>
Kun. U de acht afwijkingen in de beide bovenstaande tekeningen
vinden? De juiste oplossing vindt U elders in dit Bijvoegsel.
