Salzburgse festival
op een tweesprong
Slot van Floris V wordt nu museum
Je kunt
't nooit
weten!
ZATERDAG 2 SEPTEMBER
WEKELIJKS BIJVOEGSEL
PAGINA 4
Conflict tussen oud en nieuw
Geslaagde
opera
opvoering
Simone
VerdVs
Boccanegra
„ONS LEVEND ERFDEEL
Schoonheidskuur binnen muren
(Van onze Weense correspondent)
Er valt niet aan te twijfelen dat de Salzburgse
„Festspiele" op het ogenblik een kritieke periode
doormaken. Iets dergelijks heeft zich ook vroeger
wel voorgedaan, doch telkens weer kon men de
moeilijkheden overwinnen. De huidige situatie
wordt echter daardoor nog bezwaarlijker, omdat
nu meerdere factoren een rol spelen. Het valt
allereerst op, dat het aantal bezoekers en toeris
ten enigszins terugloopt, wat men van de andere
vakantieplaatsen in Oostenrijkondanks het
slechte weer niet kan zeggen. De directie van
het festival zegt wel, dat ook nu weer alle plaat
sen voor iedere voorstelling zijn uitverkocht,
ofschoon de nieuwe schouwburg een goede twee
duizend plaatsen meer ter beschikking stelt. Het
stadsbeeld echter is bepaald rustiger geworden.
Men ziet veel minder buitenlandse autobussen, en
vooral in de smalle Getreidegasse, waar het ge
boortehuis van Mozart staat, wemelt het niet
meer zo sterk van vreemdelingen.
95
By de opera-voorstellingen telt men minder Amerikanen, doch daarvoor in
de plaats zitten in het café Basar Oostenrijkse kunstenaars, critici, aristocraten
en industriëlen dicht op elkaar gepakt, die daar met elkaar wedijveren in gees
tige of oubollige opmerkingen over artistieke prestaties of familiaire relaties.
Gering enthousiasme
over repertoire
Over 't algemeen is men niet zozeer
enthousiast over het repertoire, of
schoon de afzonderlijke artistieke pres
taties een hoog niveau vertonen. Men
zoekt een zondebok voor het onmis
kenbare verschijnsel van de routine en
vindt al spoedig daarvoor een verkla
ring in het feit dat Karajan vanaf
het vorige jaar de artistieke leiding
heeft overgedragen.
Maar zo is het nu eenmaal altijd:
wanneer Karajan wel de scepter
zwaait, regent het kritiek, omdat hij
als een dictator optreedt en zich met
alles bemoeit: wanneer hü zich echter
terugtrekt, dan vindt men daarin de
verklaring voor elk zwak onderdeel en
vooral voor het ontbreken van een
zekere geestdrift. Toch heeft Karajan
Salzburg, waar ook hy werd geooren,
niet geheel in de steek gelaten, want
hij treedt hier op als dirigent van
„Don Giovanni" en van een paar con
certen.
Stevig geraamte
In feite vertoont het repertoire geen
enkel opzienbarende noviteit. Ook nu
weer blijkt het werk van Mozart de
onuitputtehjke schat te zyn, waarop
Salzburg teert, want vier van zyn ope
ra's vormen nu het stevige geraamte:
„Cosi fan tutte", „Entführung", „Don
Giovanni" en net jeugdwerk „Idome-
neo" dat reeds de genialiteit van de
grote kunstenaar verraadt.
Met Richard Strauss is men dit Jaar
zuinig geweest, doordat alleen diens
„Rosenkavalier" op het programma
werd geplaatst, maar de uitvoering is
onder de leiding van Karl Böhm van
de hoogste perfectie, mooier en onver-
valster zelfs dan Karajan dit werx ooit
zou kunnen uitvoeren. Over de mis
lukking van de wereldpremière „De
kopermijn van Faloen" hebben we
reeds geschreven.
Opera van Verdi
Opvallend is echter dat de Italiaanse
opera's zo zwak zijn vertegenwoordigd,
namelijk alleen door „Simone Bocca
negra" van Verdi. Aan deze opera
heeft men ons land niet de beste her
inneringen, doch over de opvoering in
Salzburg kan men slechts vol lof zyn,
wanneer men tenminste afziet van het
gecompliceerde en drakerige libretto.
Voor de keuze van dit werk is eigen
lek alleen Mitropoulos verantwoorde-
lijk, omdat hy indertyd, kort voor zyn
overlijden, de Salzburgse directie van
de zuiver muzikale kwaliteiten wist te
overtuigen.
Inderdaad moet men toegeven dat
Salzburg er het beste van gemaakt
heeft, wat er van te maken viel. Hier-
by werd bovendien het gehele coneel-
apparaat van de „Felsenreitschule" in
geschakeld, teneinde de betoverende
illusie van het middeleeuwse Genua
op te roepen. Over de gehele breedte
van dit byna onbespeelbare toneel
strekte zich de illusie uit van een mid
deleeuwse stad met sierlijke gaande
rijen, bogen, pinakels en gangen, waar
zich soms honderden figuranten bewo
gen in de prachtigste klederdrachten
van de kostbaarste stoffen en de mooi
ste klem-en.
Ook de rotsmuur met zijn lange
gangen werd hierby ingeschakeld. On
zichtbare gestalten met kaarsen in de
handen vormden hier de spookachtige
achtergrond en zelfs de enkele bomen
in en boven de rotsen speelden een rol.
Geen enkele kans had men hier ver
waarloosd, elke toneel-truc werd hiet
toegepast en alle mogelykheden wer
den uitgebuit om de meest betoveren
de effecten te bereiken.
De waarde van deze opvoering ligt
vooral in het massaal-optische. In an
dere taferelen echter verdoven de felle
schynwerpers en valt het licht uitslui
tend op de hoofdpersonen, zodat het
toneel opeens een heel intiem karak
ter krygt en men als 't ware de on-
middellyke toesphouwer wordt van een
persoonlyk drama dat zich toespitst
en tenslotte een oplossing vindt.
talianen
Dat men vanaf dit brede toneel,
waarboven zich de donkere hemel
welft, toch nog de stemmen kan ho
ren en verstaan, is uitsluitend te dan
ken aan het geoefende stemorgaan
van de Italiaanse zangers, die hier
verreweg overheersen. Hoe men ook
over de vraag Zuid-Tirol moge den
ken, hier in Salzburg is er geen plaats
voor benepen nationalisme, want de
hoofdrollen in deze opera worden al
leen door Italianen vertolkt, door Gob-
bi, Tozzi, Panerai en Zampieri, terwijl
ook de dirigent Gavazzeni een
Italiaan is.
Het übretto is beslist zwak, om niet
te zeggen drakerig, maar muzikaal
vertoont dit jeugdwerk van Verdi reeds
zulk een weelde van invallen, melo
dieën en fynheden, dat men niet meer
aan de tekst of de intrige denkt en
zich alleen door de muziek laat mee
slepen. Doch dit zou weer niet moge
lijk zyn geweest, wanneer men niet de
uiterste zorg had besteed aan de mise-
en-scène, aan de kostuums, de toneel-
opbouw en vooral aan de massa
scènes.
Gevaarlijk streven
Hier komt men aan een punt dat
misschien gevaarlyk kan worden voor
dit festival. Natuuriyk wordt hier aan
het muzikale de uiterste zorg besteed,
maar men voelt byna overal het on
miskenbare streven om zyn kracht
vooral te concentreren op het toneel
matige en optische.
In ae opera van Verdi Simone Boccanegra" overheersen Italiaanse zangers: Tozzi
Gobbi, Panerai. In 't midden de Amerikaanse zangeres Leyla Geneer en de Oostenrijkse
regisseur Graf.
Wy hebben zelfs de indruk dat hier
een offer wordt gebracht aan de Ame
rikaanse smaak. Terwyl dit festival
toch op de eerste plaats een muzikaal
evenement behoorde te zyn, vertoont
het een gevaarlyk streven naar een
massaal kykspel.
Dit openbaart zich reeds in de op
voering van het klassieke Oostenrijkse
toversprookje „De boer als miljonair"
van Raimund, dat eveneens in de
„Felsenreitschule" wordt opgevoerd.
Voor dit sprookjesachtige toneelstuk,
dat byna een surrealistisch karakter
heeft en zodoende in onze tyd een
uitstekende kans maakt, heeft men de
beste acteurs weten te engageren: in
de hoofdrol Josef Meinrad, die ook in
ons land niet onbekend is, verder Pau
la Wessely en haar dochter Christiana,
vooral niemand minder dan de tach
tigjarige Hans Moser als vertolker
van de „ouderdom", Kathe Gold, Erik
Fry, Gottschlich kortom de beste
krachten van het Burgtheater en het
theater In der Josefstadt van Wenen,
maar goed beschouwd treden deze
voortreffelyke acteurs eigenlyk als fi
guranten op in een sprookjeswereld,
die hier met alle verfijning en raffi
nement van het moderne toncelme-
chanisme wordt opgebouwd.
Dozynen kabouters en dwergen dui
kelen en springen hier over het toneel,
elfjes en feeën zweven en glyden over
de paden van imaginaire bossen,
sprookjesachtige dieren vormen de
achtergrond en verdelen zich over een
boven- en beneden-toneel in één
woord: de aandacht wordt voorname-
lyk getrokken door de massale illusie,
zodat men nauwelyks kans krygt om
zich even bezig te houden met de
eigenlyke „geschiedenis" van de sim
pele boer die plotseling ryk is gewor
den en die tenslotte toch van zyn
grootheidswaanzin wordt genezen en
tevreden is met zyn vroegere beschei
den bestaan.
Nu moet men eerlyk toegeven dat
een dergelyke sprookjesachtige en be
toverende interpretatie in alle geval
gemotiveerd is door de inhoud van dit
romantische toneelstuk. Veel minder is
dit echter gerechtvaardigd in het mid
deleeuwse mysteriespel „Jedermann",
waarvan men nu voor de eerste keer
in de geschiedenis van het Salzburgse
festival een echt kykspel heeft ge
maakt.
De morele les van de ryke man die
tenslotte nog door zyn goede werken
voor de eeuwige dood wordt gered,
krygt hier een vertolking die byna
schynt te vloeken met de oorspronke
lyke opzet van de schryver Hugo van
Hofmannsthal alsmede met de regie
notities van Max Reinhardt, die juist
voor Salzburg werden vastgelegd.
Massa-scènes
Meer dan dertig jaar lang heeft men
zich aan deze regie gehouden, behou
dens enkele kleine wyzigingen, nu ech
ter is men een geheel andere weg op
gegaan. Het individuele en psycholo
gische drama, dat zich in het ziele-
leven van de ryke man afspeelt, wordt
in de moderne vertolking en enscene
ring geheel op de achtergrond gescho
ven en moet plaats maken voor mas
sa-scènes die het gehele toneel volko
men vullen en beheersen.
Deze scènes zijn zo opzichtig, la
waaierig en opdringerig dat de gevel
van de Salzburgse Dom, die Reinhardt
als achtergrond had gedacht, volsla
gen misplaatst schynt te zyn. Het ker-
kelijk-religieuze in middeleeuwse trant,
gesymboliseerd door de gevel van de
kathedraal, is op de achtergrond ge
raakt, zodat men de indruk krygt dat
Hollywood zich hier van Salzburg
heeft meester gemaakt.
Toch moet ook hier met de nodige
voorzichtigheid geantwoord worden op
de vraag of deze opzet geen verraad
pleegt aan het oorspronkelyke Salz
burgse concept. De regisseur namely k
van deze moderne „Jedermann" is
niemand minder dan de zoon van Max
Reinhardt, een toneel-fanaticus die de
bedoelingen van zyn vader toch wel
zal kennen, maar ook een man die al
jarenlang in Amerika heeft geleefd en
gewerkt.
Men vraagt zich af of hier mis
schien een gelyksoortig experiment
wordt ondernomen als in Bayreuth,
doch hoe men hierover ook moge oor
delen, er valt niet aan te twyfelen dat
Salzburg zich op een tweesprong be
vindt. Het is niet uitgesloten dat deze
voorlopig nog problematische poging
het begin is van een reinigingsproces,
misschien een stap op de weg om van
de routine los te komen, waarin ook
Salzburg dreigt te verzanden. Het
conflict tussen oud en nieuw heeft
weliswaar altyd onder de oppervlakte
gebroeid, maar het is nog nooit zo evi
dent tot uitbarsting gekomen, als nu.
Prof. dr. Nico Greitemann.
Het krijgt een geheel nieuwe bestemming D
II.
(Van. een speciale medewerker)
IN Holland staat een huis". Hoe lang deze mare in ons land reeds
de ronde doet is ons niet bekend en het lijkt een moeilijke zaak
de oorsprong ervan te achterhalen, maar wellicht moet zij gezocht
worden in de contreien van Medemelacha. Daar, in het uiterst linker
hoekje van de baai der vroegere Zuiderzee, tussen Enkhuizen en de
Wieringermeerpolder, moet in het jaar 709 of daaromtrent reeds een
stenen huis hebben gestaan, waaraan men vermoedelijk ten onrechte
voor altijd de naam van de destijds geduchte Friese Koning Radboud
heeft verbonden. De Medemelachanen, thans kortweg Medemblikkers
genoemd, zullen graag, en met flonkerende ogen vertellen over ,,hun"
kasteel Radboud, maar misschien is het wel goed, dat in onze vader-
landse-geschiedenisboekjes achter het jaartal 1296 staat: graaf Floris
de Vijfde door edelen vermoord. Want anders was hij wellicht, in
hevige toorn ontstoken, terstond in een open sportwagen de autoweg
opgestoven om de burgemeester van het stadje even heel fijntjes te
gaan zeggen: ,,niet Radboud, maar ik heb het slot daar neergezet.
Begrijpt U mij vooral góed, heer burgemeester!". En of dan met de
restauratie hartewens van drs. H. B. P. A. Letschert in septem
ber toch een begin kan worden gemaakt, is de vraag. Maar gelukkig,
1296 staat nu eenmaal in die eindeloze reeks jaartallen, die wij op
jeugdige leeftijd in het geheugen moesten dreunen en daarom zal het
met de metamorfose best in orde komen.
Inwendige restauraties
Het zyn in het byzonder inwendige
restauratieplannen, die de burgemees
ter-slotvoogd al héél lang door het
hoofd hebben gespeeld. Aah de uiter-
ïyke aanblik der overblyfselen van de
eens zo indrukwekkende burcht hoeft
niet zo veel meer te worden gedaan.
Dat is in het verleden reeds vaak en
soms met smaak en gevoel voor histo
rische waarden naar hartelust ge
beurd, zodat het moeilyk is geworden
de vroegere woning en verblyfplaats
te herkennen van een graaf Floris, een
stadhouder Sonoy en van graaf Leyces-
ter. Neen, slot Radboud zal voorname-
lyk binnen zyn muren een schoon
heidskuur ondergaan. De plankenvloer
van de ridderzaal waar eertyds edele
vrouwen en heren, gestoken in kost
bare gewaden, luisterden naar het rui
sen van vedel en pyp krygt weer een
afdekking van rode plavuizen. En in
de kelderruimte zal het plafond weer
in de oorspronkelyke staat worden te
ruggebracht. hetgeen wil zeggen, dat de
hoogte wordt verminderd en zware
moerbinten en kinderbalkjes als vroe
ger worden geplaatst. Ook aan de ra
men en vensters is gedacht: men is
er in geslaagd, glas van dezelfde groene
kleur te bemachtigen als eens in de
sponningen was aangebracht.
En als alle werkzaamheden zyn ver
richt en men heeft het volste ver
trouwen in een voorspoedige afwikke
ling, omdat het ministerie van O.K.
en W. reeds van grote welwillendheid
heeft blyk gegeven dan gaat bur
gemeester Letschert aan de realisatie
werken van zyn grote plannen. In de
kelder komt een restaurant, in de za
len zullen zomertentoonstellingen en
een permanent cultuur-historisch mu
seum worden ingericht.
Geen imitatie
Zuiderzeemuseum
enkt u vooral niet, dat wy het
Zuiderzeemuseum of iets anders
gaan imiteren", vertelde h y
ons. „Het moet allemaal iets aparts
worden".
Op onze vraag, of hy optimistische
verwachtingen heeft ten aanzien van
een toeneming van het toerisme in Me-
demblik geografisch ligt het stadje
niet direct op bijvoorbeeld de route
Amsterdam—Leeuwarden gaf hy
een zeer positief antwoord. „Dagjes
mensen, die komen hier steeds meer.
Dat heb ik uit het raam van mijn
kamer kunnen constateren. Daarom
moet er iets speciaals komen en dat
wordt ons kasteel, dat wordt iets spe
ciaals". En zo zal dan de burcht, die
volgens de legenden door Koning Rad
boud in 709 werd betrokken, om dat
rumoerige volk van West-Friesland te
onderwerpen, maar waarvan óók op
grond van de grote gelykenis met het
Muiderslot kritischer kronieken mei
den, dat zy werd gesticht door Floris
de vyfde, een gedeel nieuwe bestem
ming krygen.
Tot nut van 't algemeen
Het kasteel heeft na zyn roemruchte
geschiedenis gediend „tot een doelhuys
voor de Schutterye, daer de schutters
ende aencomende jeucht exercitie met-
te roers hebben", werd zelfs Ingericht
tot een predikplaats en later weer tot
vergaderzaal van het departement Me-
demblik der Maatschappij tot Nut van
't Algemeen. Straks gaat de poort enige
tyd dicht, doch daarna wordt zy weer
wyd opengezet en ook dan „tot nut
van 't algemeen".
a*en van een schat ash euee
Ze zyn er nu toch nog even
geweest, de paar zonnig-
zomerse warme dagen,
waarop we wekenlang gewacht
hadden!
Er was een ogenblik verade
ming tussen de troosteloze re
gens, de grys-grauwe wolken
formaties, de klamme vochtig
heid, waaraan geen einde leek
te komen
De zon had zich tydenlang
verborgen gehouden.
We wisten nauwelyks meer
hoe ze er uit zag en hoe haar
warme stralen konden koeste
ren.
Toenopééns, kwam zy
als een verrassing uit het wol
kendek tevoorschijn alsof er
niets aan de hand was geweest.
Misschien tóch een beetje
schuldbewust omdat ze alle va
kantiegangers dit jaar zó te
leurgesteld had?....
Toen de zon dan eindeiyk
weer aan de hemel stond,
was iedereen er als de kip
pen by om van haar te profi
teren.
Er moest zóveel ingehaald
worden, want de meesten waren
niet zo gelukkig geweest als een
van mijn vrienden, die al in
juni de zee en het strand had
opgezocht, en toen drie weken
lang onder de zon had liggen
branden, zó intens, dat hij er
bij thuiskomst als een rasechte
neger uit zag.
Nee: de meesten moesten hun
zonneportie nog innen en ze de
den het snél, tenminste zy, die
hun vakantie nog konden „op
nemen".
Ze holden naar buiten en ze
gingen zitten op alle plaatsen,
waar de zon hen kon verwar
men en hun het gevoel gaf, dat
deze zomer nog niet volkomen
verloren en verwaterd was.
De weerprofeten hadden t
nu voor éénmaal goed ge
raden en de adviezen door
de radio: „Trek er maar gerust
op uit" hadden voor éénmaal
zin.
Wat er in de natuur gebeurde
was ongeloofïyk en toch waar!
De zonne-weldaad werd door
duizenden en duizenden met
open armen ontvangen, nog
even op de rand van de komen
de herfst, die vermoedelyk wel
weer kletsnat zal worden.
Want zó ver zyn we helaas al
gekomen, dat het optimisme vol
komen op de vlucht geslagen is
en we op het „goede" nauwelyks
meer durven rekenen.
Tè lang en tè veel zyn we
daarin teleurgesteld, iedere
maal als we met hoopvolle ver
wachtingen de nieuwe dag be
gonnen.
Het heeft ons geleerd die ver
wachtingen nooit tè hoog te
spannen. Of zal die herfst toch
brengen wat we er nauwelyks
van verwachten?
Je kunt 't nooit weten
FANTASIO
Foto: Will Eiselin, Ryswyk.
