„75 JAAR 3 OKTOBER VIEREN"
BUISMAN
Han de Wilde stelde een aardig
boekje samen voor a.s. jubileum
VOOR KOFFIE OP Z'N BEST!
Opgericht 1 maart 1860
Vrijdag 1 september 1961
Derde blad no. 80441
(ook als 't poederkoffie is)
Mét een verbijsterende hardnekkigheid klampt de Leidenaar zich
vast aan het enige grote stadsfeest dat hij kent: de derde oktober. Dat
is een uiterst merkwaardig verschijnsel, want wie het feest eenmaal of
enkele malen heeft meegemaakt, weet precies hoe het gaat, wat er te
doen valt en hoe men zijn geld kwijt kan raken.
Er is n o o i t iets nieuws te beleven op de derde oktober. De „Feest
wijzer" maakt dat al duidelijk. Wij verdenken er de uitgevers van, dat
zij het zetsel jaar in jaar uit zorgvuldig bewaren om telkens weer te
kunnen gebruiken met kleine wijzigingen, zoals het aantal deelnemers
aan de uitdeling van haring en wittebrood en te hooi en te gras een
nieuwe naam voor een commissielid, wiens voorganger na jaren trouwe
dienst om een of andere reden verstek moest laten gaan.
Het lijkt een welhaast onmogelijke opgave, om een leesbaar verhaal
te schrijven over deze Leidse hoogtijdag naar aanleiding van het
75-jarig bestaan van de 3 October Vereeniging, want zelfs de meest
vindingrijke auteur lijkt na de eerste pagina's al te moeten verzanden
in een gruwel van eentonigheid.
Maar ziet: niets wat de Leidse derde oktober aangaat mag met de
normale maatstaven van logica en gezond verstand behandeld worden:
ieder jaar weer is het opnieuw een uitbundig feest (waaraan schrijver
dezes de volle zeventien uren meedoet, al is het helaas dikwijls beroeps
halve), ieder jaar is het de feestwijzer ten spijt weer een
nieuw evenement, en alle verwachtingen ten spijtt is het toch ook
mogelijk gebleken, om over 75 jaren van conformistisch feestgewoel
een aantrekkelijk boekje samen te stellen. Voor wie deze laatste zeer
onaannemelijke bewering niet geloven wil: van morgen af kunt U het
boekje „75 jaar 3 oktober vieren" van Han de Wilde in de boekhandel
kopen.
In 1924, toen herdacht werd dat
Leiden drieeneenhalve eeuw gele
den werd ontzet, brachten Koningin
Wilhelmina en Prins Hendrik een
bezoek aan de Sleutelstad, tijdens
welk bezoek de Vorstin het monu
ment voor Jan van Hout in het
Plantsoen onthulde. Dit monument
kreeg al spoedig de bijnaam „het
hunebed". Deze foto, opgenomen
in het jubileumboekje, toont de
Vorstelijke gasten bij het monu
ment. Links burgemeester Gijselaar,
de „enige goeie Leienaar".
Historie en traditie
Ongeveer anderhalf jaar geleden, toen
de ingewijden in de organisatie van de
jubileum-viering van dit jaar reeds de
hoofden bijeenstaken om tijdig met de
voorbereidingen van grandioze festijnen
(volgens het aloude feestwijzer-recept)
te kunnen starten, dook de heer Han de
Wilde in de paperassen, archieven en
eigen geheugen. Een half jaar later was
het zojuist genoemde boekje als vrucht
van deze duik in opzet gereed, thans is
het verschenen, uitgegeven bij de uit
geverij L. Stafleu Zoon te Leiden.
De ondertitel van het boekje, dat noch
in opzet noch in uiterlijk pretendeert een
historisch standaardwerk te zijn, toont
reeds het probleem, waarmee de samen
steller heeft moeten worstelen: historie
en traditie. Als een bewust pleonasme
zouden wij misschien „historisch gevorm
de traditie" juister hebben gevonden,
want het ging er om iets leesbaars te
maken van wat voor een buitenstaander
iets dodelijk vervelends moet lijken. Op
een verdienstelijke wijze is Han de Wil
de er in geslaagd, een samenvattend
beeld te geven van dit feest der feesten,
dat zo individueel ondergaan moet wor
den om het te genieten, dat er vrijwel
niet in programma-stijl over geschreven
kan worden.
Individueel
Terecht wijst de samensteller er In de
aanvang van zijn beschouwingen op, dat
de viering van het bijna vier eeuwen
achter ons liggende ontzet van Leiden
merkwaardigerwijs zich als het grootste
volksfeest benoorden de rivieren (ten
zuiden daarvan zijn de gemoederen iets
losser van aard en dientengevolge de
feesten ook) heeft ontwikkeld en ge
handhaafd. Waarom? Waardoor? Het
zal nooit mogelijk zijn, daarop een ant
woord te geven, maar het feit ligt er.
Misschien is het een gevolg van het feit,
dat de viering „officieel" het ene Jaar
geen greintje verschilt van het andere.
Dat geeft ruimte om het in eigen indivi
duele stijl te vieren met een desnoods
complete minachting voor wat de orga
nisatoren voor de feestgangers hebben
uitgedokterd. Schrijf een Nederlander
iets voor en hij vindt duizend en een
voortreffelijke argumenten om het voor
schrift volkomen te negeren. Maar laat
hem vrij, zeg zoals in Leiden „Wij zullen
de stad afzetten, de auto's bannen, en je
gaat je gang maar" dan maakt hij er I
een feest van om nooit te vergeten, en
dan is hij zelfs wel bereid, af en toe te
doen wat de organisatoren van de festi
viteiten zo hopen: hij gaat naar de
koraalmuziek, naar de Waag, naar de
optocht, naar de kermis.
Geleidelijke groei
De samensteller van het boekje heeft
zich als gezegd op verdienstelijke wijze
gekweten van de taak, iets van deze
merkwaardige sfeer weer te geven, en de
toch nog wel voorkomende wijzigingen
in het officiële programma in zo'n ver
band tot elkaar te brengen, dat de ge
leidelijke groei van de tegenwoordige
viering er uit te onderkennen valt. Het
aardigst achten wij de kleine anekdotes,
de vermelding van op zichzelf nietige
gebeurtenissen en accenten.
Vanzelfsprekend heeft de schrijver in
het kort de historische gebeurtenissen
van 1574 gereleveerd, waarna hij iets ver
telt over de viering van het Leidse ont
zet voor 1886, toen de thans jubilerende
vereniging werd opgericht. Veel van de
programmapunten van de tegenwoordige
viering blijken hun oorsprong te hebben
gehad in de voor 1886 reeds gegroeide
tradities. Kort voor de oprichting werd
het standbeeld van Van der Werf ont
huld, hetgeen voor de heer De Wilde
aanleiding werd ook daaraan meer dan
voorbijgaande aandacht te besteden,
vooral ook omdat dit standbeeld een be
langrijke rol in de latere vieringen is
gaan vervuilen.
De hoofdmoot van het bijna honderd
pagina's tellende boekje wordt ingeno
men door een opsomming van de wijze,
waarop in de afgelopen driekwarteeuw
het Leidse ontzet werd gevierd, waarbij
dikwijls aardige details op smakelijke
wijze worden opgediend. Het is ondoen
lijk, ook maar enigszins in dit korte be
stek een beeld daarvan te geven.
Illustraties
De illustraties zijn alleraardigst: zij
herinneren aan een vrij ver verleden en
aan de sfeer van de tegenwoordige feest
viering. Veel rasechte Leidenaren zullen
er bekende figuren van vroeger in terug
vinden en eigen ervaringen van tiental
len jaren geleden weer in de herinnering
terugvinden.
Deze illustraties omvatten niet alleen
foto's van de viering zelf, maar ook van
zaken, die op het l^eidse ontzet betrek
king hebben, bijvoorbeeld van de reliëfs
in het standbeeld van Van der Werf,
andere gedenkplaten waarvan het be
staan vele Leidenaars niet bekend zal
zijn, reprodukties van programma's, van
advertenties uit een grijs „goedkoop"
verleden, en velerlei andere beelden, die
het boekje tot een bijzonder aantrekke
lijk bezit maken, niet alleen van de Lei
denaar van thans doch ook voor de vele
oud-Leidenaren, die over het land en de
wereld zijn uitgezworven doch wier hart
in de Sleutelstad is gebleven.
Wij zijn ervan overtuigd, dat dit boekje
zijn weg zal weten te vinden, vooral in
de komende tijd wanneer meer en meer
aandacht gevraagd zal worden voor de
komende jubileumfeesten.
Schertsprogramma
Eén van de aardigste onderdelen van
het boekje, herinnerend aan een vrij
recent verleden, willen wij onze lezers
niet onthouden: het bijzonder geestige
schertsprogramma, dat op de derde
oktober van het eerste bezettingsjaar,
1940, de ronde deed. Het staat in het
boekje afgedrukt als reproduktie van
een der oorspronkelijke exemplaren, die
in getikte vorm de ronde door de Sleu
telstad deden.
7 uur v.m.: Reveille door afweergeschut
(grote knallen). Motorgeronk zonder zij
span. Engelse vliegtuigen verschijnen en
maken een rondje om de stadhuistoren.
10 uur v.m.: Aubade door soldaten der
„Deutsche Wehrmacht" van 69 jaar en
ouder in de Pieterskerk. 0.a. zal worden
uitgevoerd de „plons-plons-cantate". Na
afloop demonstratie van de „paradepas"
met gangmaking.
11 uur vm.: Luchtalarm met slagwerk.
12 uur vm.: Uitstapje voor geëvacueer-
den naar neergeschoten vliegtuigen bij
Rotterdam.
1 uur n.m.: Waterpolowedstrijden tus
sen matrozen van de „Deutsche Kriegs-
marine" en van de „Engelse Mijnenve
gers". Houders van magnetische mijnen
worden beleefd verzocht deze voorwer
pen thuis te laten, ten behoeve van het
publiek.
2 uur n.m.: Kinderspelen op het Schut
tersveld. Deelname staat open voor alle
kinderen van 8-12 jaar, mits bon 11 van
het algemeen distributieboekje aan de
ingang van het veld wordt ingeleverd.
Programma: a. scherfje rapen, b. bom
metje trappen, c. sterretje klimmen, d.
lichtkogeltje uitblazen. Ouden van dagen
kunnen zich vermaken met parachute
springen met polsstok. Tenslotte is er een
wedstrijd, waaraan iedereen gratis kan
meedoen, n.l. HOUTJE BIJTEN. Aan
deze wedstrijd, die internationaal is, zal
worden deelgenomen door vertegenwoor
digers van bezette gebieden. Aan de kin
deren worden versnaperingen uitgereikt,
zoals mosterdbonbons en vuurballen.
Voor volwassenen is Regeringsbrood be
schikbaar, mits natuurlijk de bekende
bon wordt ingeleverd.
3 uur nm.: KUNT U ZINGEN?" ZING
DAN MEE: Uitvoering van de Berliner
Sangerknaben, onder leiding van Abel
Hamel in de Stadsgehoorzaal.
Programma: 1. Alle Menschen werden
Brüder. 2. Oh, jou klein jokkebrokje
(Solist: Sally Goebbels). 3. Heinkel,
waarheen is Uw vlucht (Solist: H. Go
ring). 4. O kijk, daar komt de Engelsman
aan, de Engelsman van de buurt. 5. O
kom er eens kijken, wat er van m'n
prieel over is. 6. Ribbentropfen, die an
dein Fenster klopfen.
6 uur n.m.: Tenslotte een zeer interes
sante wedstrijd, n.l. een mysterieuze
gondelvaart met rubberbootjes. Route:
Hooigracht, Hoogewoerd, Levendaal,
Breestraat, Papegracht, vanwaar met
een omweg naar zee wordt gevaren, al
waar de stoet ontbonden wordt.
8 uur n.m.: Demonstratie met zoeklich
ten, gepaard gaande met doffe knallen
van afweergeschut en mitrailleurvuur.
9 uur n.m.: Slotrede uit te spreken
door een verduisterde neger.
Na afloop stille omgang door de stad.
Extra attractie voor jonge mensen van
1822 jaar is, dat het v. d. Werfpark is
opengesteld tot 10 uur.
Andere leeftijden hebben alleen toe
gang, voorzover er plaatsen beschikbaar
zijn.
Wel vakantie... geen vakantie
Onze mededeling, dat de leerlingen
van de openbare en prot. christelijke
lagere- en kleuterscholen, vandaag en
morgen vakantie zouden hebben, is voor
de schooljeugd van de prot. christelijke
scholen op een teleurstelling uitgelopen.
Zij hebben geen vrij. Een misverstand
van de afdeling onderwijs van het Stad
huis, waar men ons verzekerde, dat ook
het prot. christelijk onderwijs bij deze
regeling was betrokken, is hiervan de
oorzaak.
De commandant zeemacht in Ne
derland, schout-bij-nacht mr. A. N. ba
ron de Vos van Steenwij k, zal op don
derdag 1 september op het Nieuwe Ha
venterrein te Den Helder te 2.30 uur
onze stadgenoot, de luitenant ter zee der
derdeklasse C. Chr. M. de Nooijer, be-
edigen.
Ds. R. H. van Apeldoorn
legt zijn ambt neer
Dr. R. H. van Apeldoorn, die sinds
september 1946 verbonden is aan de Ned.
herv. gemeente te Londen, zal op 1 ok
tober zijn ambt neerleggen.
Dr. Van Apeldoorn zal zich in Ne
derland vestigen en de leiding en ver
zorging op zich nemen van het personeel
van een groot bedrijf. In het zo juist
verschenen gemeenteblad van de her
vormde gemeente te Londen deelt dr.
Van Apeldoorn mee, dat hij zijn besluit
om het ambt neer te leggen genomen
heeft om redenen, die deels zijn gezin,
deels zijn eigen geestelijke instelling be
treffen.
Amerikaanse soldaat door
Oostduitsers vrijgelaten
Op de Brandenburgse poort, aan de
grens tussen Oost- en West-Berlijn heb
ben Oostduitse militairen gisteren de
Oostduitse vlag gehesen. De plechtigheid
werd bijgewoond door de Oostduitse mi
nister van Defensie, Hoffmann, Oost
duitse partijfunctionarissen en Russische
officieren.
Een Amerikaanse militair, die dinsdag
door de Oostduitse politie aan de sector
grens werd gearresteerd, is gisteren vrij
gelaten, aldus meldt het hoofdkwartier
in Heidelberg van het Amerikaanse le
ger in Europa.
Volgens de Westberlijnse politie heeft
de 70-jarige predikant Heinrich Gruber,
die in het proces-Eichmann als getuige
is opgetreden, gisteren geen toestemming
gekregen om Oost-Berlijn binnen te
gaan. Hij woont in West-Berlijn maar
oefent zijn ambt uit in Oost-Berlijn.
Een (vergrote) reproduktie van
een der vele aantrekkelijke illustra
ties in het jubileumboekje van Han
de Wilde. Dit is een van de reliefs
op de sokkel van het standbeeld
van Van der Werf, het ontzet in
1574 uitbeeldend.
Advertent!»
