efcPOlJW£>xdti<\.
Leidse kachel van Jan van Hout
was een der eerste van 't land
Theater der Naties in Pa rij
denkt óók aan de toekoms
Hogeschool op zolder: wèl
hoog, maar weinig schools
ZATERDAG 5 AUGUSTUS
WEKELIJKS BIJVOEGSEL
PAGINA o,
TONEEL IN PARIJS
HOE WERKT HET?
Stedelijke waardepapieren met
warme douchen gedroochten
daarna overgeschreven
Op
rui
Wi
vo
te<
Gi
W
Maar dat waa alweer een andere
kachel dan die van Jan van Hout, de
secretaris van Leiden; Hildebrand bad
vermoedelijk de plaatijzeren kachels op
het oog. die naderhand in de mode
zijn geraakt. G. D. L. M.
En de laatste dagen van mei caj
kachel op het \Vaterlooplein ge]
Amsterdamn*c
rui
schien nog wel niet geheel preser
bel was. maar waaraan medewerl J
èn toeschouwers in deze kleine kr
hier niettemin een uitermate boei
de ervaring beleefden.
d
Valt er voor de mentaliteit en n
doelstellingen van al deze jonge m p
sen, die in zo'n dertig verschillei d
landen het aangezicnt van het toe li
van morgen zullen bepalen, nietten T
een zekere grootste gemene deler i
te wijzen? In negatieve zin zeker
Iedereen was het er wel over eens. I
de periode van het negentiende-eeui
boulevardtoneel definitief is afgesloti
Het- society-stuk is dood en ook I
Italiaanse kiekkast-toneel heeft 4
tijd gehad. Men richtte zich eerj j*
bewust op de modernen als Bred w
Ionesco en Beckett, terwijl uit I n
verleden vooral Shakespeare en Mclii
als erflaters werden erkend.
De gemeenschappelijke tendei h
waarin al deze jonge mensen i z:
kander leken te ontmoeten, we g,
door een student uit Venezue
met wie wij na afloop nog ev
in gesprek raakten, aldus ond
woorden gebracht: „Verwonde
staan we zelf iedere keer als 1
bemerken hoeveel we met elka\
der gemeen hebben. Onafhank
lijk van nationaliteit of ras re
geren we op dezelfde wijze op
problemen die het theater ons ste
Het onderlinge, internationale 1
vruchtbare contact is wel de gr
te winst van onze colleges gewed
Theoretisch of praktisch gespn
ken, hebben we in Parijs mv
schien niets of weinig nieuws g<
leerd. Maar we weten nu, d>
overal in andere landen jonge ai
teurs en regisseurs naar nieuü
wegen zoeken, om daarbij dt
zelfde richting als wij in te slaari
FRANK ONNE
„In deze toren van Babel". zegt
Planson, „is. in het teken van Thalia
en Melpomene, het ideaal van de broe
derschap onder de volkeren werkelijk
heid geworden", en ter illustratie van
die uitspraak wijst hij terloops op een
Israëliër, die met een jonge Arabier
in het Engels een geanimeerde discus
sie, waarvan de stukken afvliegen, over
de Franse avangardisten voert-.
Deze theateruniversiteit heeft dit
eerste jaar geen cent subsidie ont
vangen en men zo roeien met de rie
men die men had. Doch waarmee men
niettemin al zo ver gevorderd is, dat
het instituut zijn levensvatbaarheid nu
wel heeft, bewezen. Bijna alle Paryse
theaters hadden de leerlingen gratis
entreebiljetten ter beschikking gesteld,
terwijl het praktische schoolprogram
ma ook nog de mogelijkheid tot het
bijwonen van de repetities omvatte
De directeur van het Theater een „college" voor de studenten
der Naties. A. M. Julien. geeft van de universiteit.
(Van onze correspondent in Parijs)
Na goed drie maanden zit het vijfde seizoen van het Theater der
Naties er weer op, en het is niet de bedoeling de balans hiervan op
te maken. Wanneer we bij het sluiten van de poorten van het Theatre
Sarah Bernhardt en het scheiden van deze internationale markt een
terugblik mogen werpen, dan richt die zich op een activiteit die zich
deze weken achter de schermen voltrokken heeft, of juister nog op
zolderwaar de universiteit van het Theater der Naties gevestigd is.
Een hogeschool overigens, waarbij
het „school" minder aan de geijkte
werkelijkheid beantwoordt dan, in let
terlijke zin, het „hoge", want van
neer ge aan lesroosters, rapporten,
schoolborden en, in het algemeen, een
scherpe, principiële scheidingslijn tus
sen lesgevers en -nemers denkt, dan
komt ge hier bedrogen uit. Aangenaam
bedrogen overigens: er heerste hier een
koortsachtig klimaat van hartstochte
lijke belangstelling voor alles wat des
theaters is onder de ruim honderd
leerlingen tussen de twintig en dertig
jaar. die uit dertig verschillende lan
den dit jaar voor het eerst naar Pa
rijs waren gekomen om als toekomsti
ge acteurs, regisseurs of decorateurs
indrukken en ervaringen uit te wisse
len en elkanders ambities te meten.
Het is de adjunct-directeur van het
internationale theater, Claude Plan
son, een hypernerveuze en actieve
kettingroker met een scherp intellec
tueel gezicht, die begin van dit jaar
door het denkbeeld van een eigen uni
versiteit werd gegrepen, om toen ook
maar terstond de beide handen aan
de ploeg te slaan.
HU vertelt me dat hy hooguit een
dertigtal inschrUvingen had verwacht,
maar dat binnen enkele weken vyf-
honderd aanvragen binnenkwamen.
Tenslotte zijn er zich honderdenvier
leerlingen komen aan melden, onder
wie Engelsen, Turken, Polen, Brazi
lianen, Portugezen, Duitsers en zelfs
vijf onderdanen van de Verenigde Ara
bische Republiek, die niettemin met
Frankrijk alle officiële diplomatieke en
en andere relaties heeft verbroken.
van de gezelschappen, die in de Sa
rah Bernnardt-schouwburg optraden.
Het theoretische rooster vermeldde
voordrachten en lezingen van beken
de regisseurs en dramaturgen, en zo
wel „opperdirecteur" A. M. Julien als
toneelleider André Barsacq zijn, naast
de Duitse en Frans-Roemeense avant-
gardeschrijvers Nover en Ionesco, af
gelopen weken voor de studenten op
getreden.
Het praktische deel van het pro
gramma bestond uit mime, dans, to
neelspel, regie en vooral improvisa
tie. waarbij in het bijzonder interes
sante experimenten werden beproefd.
Zo hebben wy een tiental jonge ac
teurs en actrices een ochtend bezig
gezien, waarby, in een mengelmoes
van talen, met een simpel gegeven of
motief als uitgangspunt, de oude Com
media dell'Arte scheen te herleven.
Een wederopstanding uit natuurlijke
aandrang overigens en geen histori
sche reconstructie, want geen drie spe
lers waren hier door dezelfde cultu
rele banden met het verleden ver
bonden.
Een smeltkroes van culturen deze
samenwerking, waarin een produkt ge
brouwen werd, dat op de planken mis-
vlakken
commando
toren
vlucht
Polaris
raket
raket door perslucht
naar wateroppervlak
[*30m
TECH-V.DIJK
vaste
brandstof
De Folarisraket is een geleid
projectiel, dat speciaal ont
worpen is om vanuit een
onderzeeboot ver onder het
wateroppervlak te worden
gelanceerd.
holle kern
ladingkop
en tweede
trap
stabilisatievlak
en roer
Bovenop de raket kan de
ladingkop worden aange
bracht Deze lading bestaat
uit een conventionele of een
atoomkop.
Het projectiel zelf is een normale
tweetraps raket, welke (althans
de eerste trap) is uitgerust met
een vaste brandstofmotor. In de
vaste brandstof is een holle kern
aangebracht, waardoor een.gelijk
matige verbranding wordt verkre
gen en een maximale druk.
Het meest opvallende van de Polarisraket
is de wijze van lancering. Daar de raket
motor niet onder water gebruikt kan
worden moet het projectiel eerst boven
water worden gebracht. Daarom schiet
men de raket weg met samengeperste
lucht als een gewone torpedo, maar dan
recht omhoog, tot c.a. 20m boven wa
ter waarna de raketmotor automatisch
wordt ontstoken.
S'.QD 'SC, C-
teruqslag-
lanccerbuis
perslucht
leiding
Na het ontbranden van de
raketmotor volgt de Polaris
een ballistische baan als nor
maal ,.grond-grond"projec-
tiel. Het voordeel is echter
de bewegelijkheid en onzicht
baarheid van de lanceerba
sis, de onderzeeboot.
De lanceerbuis in de onderzeeboot
is uitgerust met terugslagkleppen
om te verhinderen dat water de lan
ceerbuis zal binnendringen na het
afschieten van de roket. De lancering
geschiedt op een diepte van 30 meter
leid van het Latijnse oacabulus, het
welk pot van aardewerk betekent; zulk
een windkachel. volgens het voorbeeld
der Duitsers gebouwd, heeft het voor
deel, dat de wind door de schoorsteen
alle kwalijke dampen afvoert...."
MET dat. al bleef de kachel lange
tyd een nieuwigheid en een luxe.
De Delftse predikant, die in 1659
zich beklaagde, dat zijn traktement te
laag was, was er in ieder geval nog
niet aan toe. In zijn „Bewys, dat het
de predicant met zijn huijsvrouw alleen
niet mogelyck en is op vyfhondert gul.
den erlydk te leven", schryft hy
„Waarom en versiet men onze gees te-
lycke arbeyders, die als wachters over
onze zielen gestelt zijn, niet met een,
eerlyck salaris, op dat se mogen, geiyck
van haer vereijscht wert. gastvrij zijn
ende by den lieden eerlyck verschij
nen", Want volgens zyn huishoudboek
je kostte het. warmhouden van zyn wo
ning „aen brant 120 manden turf, met
het opdoen 27 gulden, en 13 gulden aen
hout; tesamen 40 gulden", dat is by na
een twaalfde deel van zyn inkomen.
DE kachel heeft in onz lage landen
by na twee eeuwen nodig gehad
om populair te worden. Het moet
jarenlang als luxe hebben gegolden om
een kachel te stoken, zoiets als thans
de centrale verwarming. Eerst toen na
1750 de turven duurder begonnen te
worden, kwamen ze met de steenkool
samen in gebruik. Anno 1763 stelde de
Rotterdamse vroedschap echter nog
vast. dat „het gebruik van de kooien
tot burgerhaardbrand van tyd tot tijd
gemeensamer wordt". Maar dat was
dan nog voor het „open vier of de ca-
myn", waarvan men hier meer hield.
Een kachel, zoals die anno 1642
in de Latijnse school in Den Haag
werd geplaatst. Vermoedelijk was
dit het kacheltype. dat Jan van
Hout liet zetten in Leiden.
En Nic. Beets schreef in zyn Camera
Obscura over het jaar 1795 nog het vol
gende: „mijn grootmoeder was trotsch
op den winter van vijf-en-negentig,
toen er nog zoo geen kachels waren".
NEE, voor het drogen van de Leidse keuren en ordonnantiën heeft Jan van
Hout. de secretaris der stad Leiden, in 1591 zyn nieuwe kachel niet ge
bruikt. Men kent de historie: op een dag in maart nu ongeveer 400 jaar
geleden was te Leiden de toren van de St.-Pieterskerk met donderend geraas
omlaag gekomen en de oude oorkonden, die in die toren werden bewaard, ge
raakten onder het puin bedolven. Het duurde lang voor de puinruimers de kisten
.met papieren hadden teruggevonden wel een half jaar en de zomer van dat
ongeluksjaar zal wel net geweest zUn als andere zomers in dit land: een som
bere regenbui, gelardeerd met enkele weken zonneschyn. Hoewel de papieren al
vochtig waren, werden ze na de ontdekking toch nog overgoten met een goed
glas wyn voor de werklui en de heren van het Gerecht. In totaal werden het niet
minder dan 25 cannen Rijnwijn en twee vaten bier. En dat waren de stukken
waard, want ze bevatten de vrijheden en charters der stad, waarover later zo
verbitterd zou worden gestreden tegen Spanjaarden. Toen Van Hout secretaris
en archivaris werd vond hy de kostbare documenten in een zware ijzeren kist
in „het Secreet", een vochtige altyd gesloten ruimte, waar het perkament begon
uit te slaan. Dat was de heren van de vroedschap anno 1577 toch te bar: Voor
deze vrijheden en rechten had men het beleg doorstaan en stryd geleverd; en
zie, nu liet men ze beschimmelen! Zo kreeg de archivaris dan de taak de stukken
weer in ere te herstellen. Ze werden „met behulp van warme doucken
gedroocht" en daarna overgeschreven. Maar toen hij zijn kachel aanschafte, was
dat werkje al gebeurd.
WILLEM Barentsz en zyn man
nen hebben in het jaar 1596 by
hun overwintering op Nova
Zembla wel steenkool gebruikt als
„huisbrand", maar geen kachel. Het
was een open haardvuur in het mid
den van de houten hut met in de nok
een schoorsteen, die gesloten kon wor
den. Zo kon het gebeuren wat zo aan-
grypend beschreven staat: Einde alsoo
wij onderlinghe raedtsiaeghden, hoe
wy t best aenlegghen souden, so was
ser een onder ons, die gaf voor, dat
men de steencolen. die wij mede uytet
schip in t huys ghebracht hadden, nu
ter uytersten noot soude ghebruyeken
ende daer vier van maken, alsoo 't een
heeten brandt was ende langhe duer-
de." Omdat het zo koud was stopte
men alle openingen dicht en het ge
volg was dan de kolendampvergifti
ging .Ende bevonden oock aen ons sel-
ven. dat ons een groote bangidheyt aen
quam, also dat eenighe, die noch de
cloeckste waren, uyt haar koyen qua-
men, ende stieten eerst den schoor
steen open ende daer nae de deur;
ma er de ghene. die de deur open dede,
viel daer bij in swijn ende storte met
groter ghesteun op 't sneeu neder
Als nu die deuren gheopent waren,
werden wij alle wederom deur de coude
vercoelt. ende verquiokt. De coude. die
ons te voren soo harden vyandt ghe-
weest hadde, was doen een oorzake on
set behoudingh, want wy souden on-
ghetwyfelt alle als in eenen swym ghe-
storven hebben".
brant zyn geweest, ende oock noch te-
genwoordich gestoockt ende gebracht
mogen werden, maer aengaende de
DE steenkolen begonnen omstreeks
het jaar 1600 hun geschiedenis als
voornaamste huisbrand onder een
zware druk: niet alleen was er het ge
vaar van de verstikkingsdood, maar
bovendien protesteerde men overal in
den lande tegen het gebruik van kolen
wegens de vermeende overlast van
roetneerslag en rook. Het was om deze
reden, dat de stedelyke overheid te
Schiedam anno 1612 bepaalde, dat de
Schotse steenkolen, die meer dan welke
andere ook. dit euvel schenen te ver
oorzaken. in de wijnbranderijen slechts
van november tot einde maart moch
ten worden gebruikt. Bij de Dordtse
brouwerijen was het al eender;
daar gold het voorschrift dat de Schot
se kolen slechts van half september tot
half maart mochten worden gebruikt:
„Van allen ouden tyden, soo lange me
morie van menschen kan geheugen, is
alhieer binne deser stede in ghebruijck
ende observantie geweest ende oock
alsnogh tegenwoordich is dat de
vette Luijcke Maeskolen door de brou
wers continuelick gestoockt ende ge-
Schotse kolen, deselve mogen by voors.
brouwers alhier maer alleen gestoockt
ende gebrant werden van halff de
maent van september af tot halff de
maent Martii toe incluys". Een kwart
eeuw later. nl. in 1675 verbood de ste
delijke overheid van Amsterdam het
gebruik van steenkolen by de bierbe
reiding zelfs geheel, omdat de ingeze
tenen wonende in de omgeving der
brouwerijen, er last van hadden. In de
tussentijd, d w.z anno 1642, had de
„Latijnse schole" in Den Haag een
kachel gekregen, opgebouwd uit 163
„caohelsteenen" en de rector zal zijn
leerlingen hebben onderwezen; ..en dit
is dan een kachel, welk woord is afge-
