PELTENBURG van 1793
Zondagen worden zwarte dagen'
K. ter Laanaltijd volop actief,
viert morgen zijn 90ste verjaardag
„Er ivas voor een zon strijdbare
figuur ontzettend veel te doen
„PHILIPS"
PORTABLE
Koningin bezocht Aku-fabrieken
te Emmen en spel te Diever
Iedereen heeft haastmaar het
gebrek aan ervaring wreekt zich
VRIJDAG 7 JULI 1961
„Nieuwe idealen omspannen 1111 de wereld"
HET huis ligt aan de Nassaulaan 9 in Wassenaar, maar het lijkt of
er op deze plaats alleen maar een ongetemd stukje bos staat.
Wild woekert het groen rondom omhoog en de bladeren strelen de
schouders van de bezoekers die zich een weg zoeken over het smalle
paadje grind, dat van het nog maar moeilijk te bewegen oude ijzeren
hekje naar de voordeur leidt, „Het is niet gemakkelijk te vinden", had
hij door de telefoon tegen me gezegd. Hij bedoelde de straat, daarbij
niet zeggend dat ook een huis zich zo verstoppen kan.
Hij: Kornelis ter Laan, oud-raadslid van Den Haag, oud-burgemees
ter van Zaandam (de eerste „rode"), oud-Tweede Kamerlid, maar nog
iedere dag van half tien tot half elf in de avond aan het werk.
„Volgend jaar verschijnt mijn boek over de geschiedenis van Sloch-
teren. Mijn geboortedorp". Morgen wordt hij 90 jaar.
„Maak U het niet te lang", zei de dame die opendeed, „de warmte
heeft hem geen goed gedaan". Maar de kennismaking in de grote don
kere achterkamer waar hij werkt aan een enorm bureau omringd door
hoge propvolle boekenkasten, is verbijsterend. Negentig jaar, deze
vitale man? De hartelijke begroeting, krachtige handdruk, die mes
scherpe geest, negentig?
Zijn Haagse tijd
Geboren in Slochteren op 8 juli 1871,
kwam Kornelis ter Laan na zijn HBS
en normaalschoolopleiding naar Den
Haag als hoofdonderwijzer. Later werd
hij directeur van de handelsschool te
Delft, maar de gemeenteraad ontsloeg
hem, toen hij in juni 1901 door het
district Hoogezand tot Tweede Kamer
lid gekozen werd. Met Troelstra, Van
Kol en Schaper behoorde hij tot de
eerste SDAP-parlementariërs. In 1905
drongen Haagse partijgenoten erop aan
dat hij een zetel in de gemeenteraad zou
accepteren. Hij was inmiddels leraar Ne
derlands.
„Er was voor een strijdbare figuur
ontzettend veel te doen. De lonen van
het gemeentepersoneel waren alleraf-
schuwelijkst. Dat was het eerste waar
ik mee begon. De wethouder van Finan
ciën zei tegen de burgemeester: „Pas op,
dat kóst u een miljoen". „Ja, zet dat
er maar in", zegt hjj ernstig. „Ze mogen
wel eens weten hoe wjj moesten vech
ten".
Dan waren er onderwijs, scholenbouw,
betere bezoldiging van de onderwijzers,
pensionering van weduwen en wezen. Zie
je, het ging allemaal. De tijd was er wel
rijp voor".
„Dat had allemaal tot gevolg dat Ik
de eerste „rooie" in de raad in 1909
tot Kamerlid werd gekozen door het dis
trict Den Haag. Dat gaf me voldoening".
Veel praktische wensen
vervuld
„Ik hoor nog Troelstra pleiten voor een
wettelijke regeling van de Werklozen
steun. Minister Heemskerk staat op en
zegt: „Ik verbaas me er over dat meneer
Troelstra wil dat we geld geven waar
geen arbeid voor geleverd is". Ja, we
hadden véél te doen!
In 1927 durfden we met een voorstel
tot nationale ontwapening voor de dag
te komen, met memorie van toelich
ting door mij opgesteld. Dat was maan
den werk, maar ook het belangrijkste
werk dat mij in mijn parlementaire
loopbaan heeft beziggehouden".
Het ging niet door, 32 stemden er voor
en even later werd het, Joor de opkomst
van Hitier duidelijk dat het niet kon.
Daarin is sindsdien niets meer veran
derd en dat is nu de mening van de
heer Ter Laan.
Ook drie andere wetsontwerpen van
zijn hand gingen, we mogen wel zeggen
natuurlijk niet door, maar wat hij wilde
is er: verbetering leerplicht (ingediend
1910), hulp mobilisatieslachtoffers, een
voorstel dat werd verworpen maar waar
van het idee is uitgevoerd en tenslotte
verbetering van de Staatsloterij.
Op mijn vraag naar de idealen van
deze tijd, naar de verhouding oude
SDAP-huidige PvdA, zegt hij naden
kend: „Ja, er zijn nog idealen. Het
verschil is alleen dat ze vroeger uit direct
gevoelde nood ontstonden. Veel van de
Praktische wensen zijn nu vervuld. De
nieuwe idealen omspannen de wereld en
spreken daardoor wellicht minder aan,
maar ze zijn er en ze zijn in feite gro
ter".
Burgemeester van Zaandam
Hij roert peinzend in zijn geurige pit
tige thee, die wondergoed past in deze
omgeving van oude boeken, prenten,
meubelen van jaren her, alles met een
herinnering. De kleur bruin overheerst
en ruikt naar oud leer.
„Dat was", zegt hij dan, „op een
avond in 1914. Minister Cort van der
Linden komt naast me zitten en zegt
„we hebben je benoemd tot burgemeester
van Zaandam. Hare Majesteit en ik
hebben er net over gesproken. Er moest
een SDAP-burgemeester benoemd wor
den, en de keus viel op jou. Schrijf
vanavond even een briefje.Nou, dat
deed ik toen, al vond ik het aan een kant
jammer want het afscheid van de
Haagse raad betekende een grote ge-
voelsopoffering voor me. Maar ja.
Het was een goede tjjd in Zaandam
voor de familie Ter Laan. Nu nog komt
er ieder jaar een uitnodiging van het
gemeentebestuur naar Wassenaar om
eens te komen kijken.
In december 1936 werd het huis in
Wassenaar gekocht en: „Als we hier in
december a.s. 25 jaar wonen, wordt het
een groot feest!"
Zilveren Anjer voor publikaties
Naast al zijn politieke en maatschap-
Eelijke bezigheden heeft Kornelis Ter
aan steeds tijd gevonden voor zijn lief
hebberij Groningen, de Groningse taal
'en het Groningse leven. Te groot om hier
tc noemen is de lijst publikaties die hij
heeft doen verschijnen, te beginnen met
het Nieuw Groninger Woorden boek.
Nog dit jaar verschijnt de zesde druk
van zijn Nederlandse encyclopedie, even
als de 2de druk van het woordenboek
voor vaderlandse geschiedenis. Misschien
komt de 3de druk van zijn Aardrijks
kundig Woordenboek ook nog in 1961
gereed
Voor zijn enorme letterkundige en
vooral culturele arbeid ontving K. ter
Laan in 1951 de Zilveren Anjer van het
Prins Bernhardfonds, maar dat heeft
hij niet gezegd. Het werd gaat gewoon
door, en „Ik ben er heel gelukkig mee
Bewccst"i -
De heer K. ter Laan.
Iedere dag drukproeven
Dat is Ter Laan. Gisteren heeft zijn
zoon Geert-, advocaat in Utrecht hem ge
haald voor de feestviering op morgen
met de hele familie en vandaag komt
het bestuur van het Nederlands Genoot
schap voor Volkskunde hem een speciaal
huldigingsnummer brengen van het tijd
schrift „Nederlands Volksleven".
Dan gaat hij weer verder. Iedere
dag komen drukproeven binnen, on
der meer van zijn werk „Groninger
Volksleven", waarvan het eerste deel
K. ter Laanfonds in
oprichting
Een actie-comité, bestaande 1
uit de heren A. J. Abels te Ol- j
denzaal, J. de Graaf te Hïlver- j
sum en J. van Hasselt, notaris i
in Amsterdam heeft het voor- j
j nemen een „K. ter Laanfonds"
l te stichten. Uit de baten van dit
fonds wil men het mogelijk ma-
j ken vele geschriften van de heer j
Ter Laan, die nog niet zijn uit- i
gegeven, te publiceren. In het
j comité van aanbeveling hebben
o.a. de Commissaris der Konin-
gin in Groningen, mr. W. A. Of- j
i ferhaus en de burgemeester van
1 Groningen de heer J. Tuin zit-
ting.
(Stortingen kunnen geschie- t
den ten name van een van de
actie-comitéleden bij de Rotter-
damsche Bank N.V.kantoor
Oldenzaal, gironummer 97.29.39
door het Prins Bernhardfonds is uit
gegeven en het tweede deel in be
werking is. Volgend jaar komt het
derde deel aan de beurt.
Dat zal het enige zijn dat hem
zorgen baart, deze sympathieke grijze
man wiens levensavond nog in de
eerste uren schijnt te zijn. Niet of
Hij mogelijk nog de herdrukken en
nieuwe uitgaven zal beleven, maar
of de drukproeven niet teveel tege
lijk zullen komen
WOENSDAG KAMERDEBAT
OVER SPIJTOPTANTEN
De Tweede Kamer zal nog voor het
zomerreces minister Beerman aan de
tand voelen over de toelating van spijt
optanten uit Indonesië. Dit debat zal a.s.
woensdag plaatsvinden aan de hand van
het dezer dagen verschenen verslag van
de Kamercommissie voor de repatriëring
over de door haar met de minister van
Justitie gevoerde besprekingen betref
fende de toelating van spijtoptanten.
Huilende SS-er bij
proce8-Bradfiscli
In het proces tegen de vroegere SS-
kolonel Otto Bradfisch en vier ex-nazi's
van lager rang, was woensdag de eerste
getuige Hcinrich Höcke, die hoofd van
een politie afdeling was geweest in Mo-
gilew, in Rusland, dat een der tonelen
van de oorlogsmisdaden van Bradfisch
en de zijnen zou zijn geweest. Tijdens
zijn getuigenis, barstte Höcke meerma
len in tranen uit.
Hij vertelde dat zijn afdeling Mogi-
lew ails standplaats kreeg toen deze
plaats door het Duitse leger was ver
overd en dat hij opdracht kreeg de
orde te handhaven. Höcke had gezien
dat mannen, vrouwen en kinderen voor
grote kuilen werden opgesteld, daar
werden doodgeschoten en daarna in de
kuilen werden geduwd. Zo werden er
op één dag 3.500 joden gedood. Höcke
had daar drie groepen zien vuren. De
ene bestond uit leden van de „Einsatz-
gruppe" van Bradfisch. de tweede be
stond uit Oekrainers en de derde groep
bestond uit mensen van Höcke. „I-k liep
er naar toe en sprak tot de bevelvoe
rend officier: ..Dit is niet mogelijk. Dit
is niet de taak van mijn mensen'.
Höcke zei dat zijn mensen toen on
middellijk aan dit sadistisch werk wer
den onttrokken. „Dit was geen mili
taire operatie, het was een slachting",
aldus de getuige.
Tot dusverre heeft Bradfish, een 58-
jarige advocaat, volgehouden dat hij
alleen maar op bevel had gehandeld
van zijn superieuren Hitler en Himm-
ler. Gisteren zei hij dat de politie wel
degelijk haar plicht deed, daar het een j
massaal en gemeenschappelijk optre
den tegen de joden was. „Dit was niet
alleen mijn verantwoordelijkheid",
schreeuwde Bradfisch de rechtbank toe
„we deelden er allen in, ook Höckes
mannen".
Bradfisch beweerde dat telkenmale
wanneer een massale executie van jo
den was bevolen, hij probeerde die op
te schorten of uit de weg te gaan, door
nog eens met zijn superieuren te pra
ten. En nooit had hij op eigen gezag
een executie bevolen. ..Dat kan ik nau
welijks geloven" sprak rechter Ludwig
Graf bijtend. „U was geen postbode
maar een SS-officier".
Koffers van Marilyn Tyler
zijn terecht
De twee koffers van de operazan
geres Marilyn Tyler, die tijdens het
transport van Wenen naar Amsterdam
op het station Rotterdam zuid verdwe
nen bleken, zyn door de recherche te
ruggevonden. Gisteravond kenden zij
in een woning in Rotterdam zuid in be
slag worden genomen. Er ontbrak niets
aan de inhoud, welke bestond uit kle-
ddng en 30 paar schoenen, geheel tot een
waarde van plm. F. 5000.-.
Voor de Scheveningse kust heeft
gistermorgen de Koninklijke Marine
een vlootschouw gehouden, welke
vanaf de Pier werd gadegeslagen
door H.M. de Koningin en Z.K.H.
Prins Bernliard. Ltnks de bevel
hebber der Zeestrijdkrachten, vice-
admiraal L. Brouwer.
De nieuwe
is er1
prijs 108-
Een handige kleine radio, die weinig plaatsruimte vraagt en
zuinig is in gebruik. Ook deze portable radio vindt U bij:
BREESTRAAT 109
TELEFOON 20802
Veroverde horten der Dieverse bevolking
Koningin Juliana die gistermorgen in Scheveningen de vlootschouw had
bijgewoond, bracht gistermiddag een werkbezoek aan de A.K.U.-fabrieken te
Emfhen.
De Commissaris der Koningin in de provincie Drente, mr. J. Cramer en de
burgemeester van Emmen, mr. K. H. Gaarlandt waren ter begroeting op het
station aanwezig. Direct daarna reed men met gereedstaande hofauto's naar de
fabriek waar een groot aantal directieleden van het Aku-concern aan de vorstin
werd voorgesteld. De 24-jarige textiellaborante Greetje Fldder bood een kleurige
tuil bloemen aan.
Benelux Congres Verkeer en Toerisme
99'
Oorzaken van merkwaardigste ongelukken
Op het Benelux-congres voor Verkeer en Toerisme, dat in Breda gehouden
wordt, hield ir. A. E. Nap, hoofdingenieur-directeur van de Rijkswaterstaat, een
inleiding over het onderwerp: „Wegverbindingen en toerisme".
Spreker vergeleek het verkeer op normale werkdagen met dat op zondagen op
de autosnelwegen. Op doordeweekse dagen heeft het merendeel van de verkeers
deelnemers op de autosnelwegen een doel buiten deze autosnelwegen gelegen.
Bjjna iedereen heeft haast en is geneigd zodanig te rijden, dat een vlotte ver
keersafwikkeling tot stand komt. In de praktijk blijkt dat hierop neer te komen,
dat een deel van het verkeer (dat 70 k 80 km/h rijdt) de rechter rijstrook aan
houdt .terwijl een ander gedeelte (dat 90, 100 of meer km/h rijdt) gebruik maakt
van de tweede (of derde) rijstrook.
Ff»n rlnnio uifr de bedragen aan materiële schade en
"I het leed dat de ongelukken over zove-
len brengen, spreken echter een te dui
delijke taal. Wij zullen ons terdege
moeten gaan realiseren dat het deel
nemen aan het drukke verkeer met al
zijn problemen van file rijden, afstand
houden en samenspel een té ernstige
zaak is, om dat te nauw in verband te
brengen met de eigenlijke recreatie.
„De samenstelling van het verkeer op
zondagen is echter heel wat gecompli
ceerder" aldus spreker. „Er zijn de ge
wone rijders van de groep 7080 km/u,
er zijn snellere rijders, maar het me
rendeel wordt gevormd door mensen
die geen doel hebben en slechts „een
dagje uit" zijn. Genoeglijk rondkijkend
nemen zij de rechter rijstrook in be
slag, welke daardoor verkeer herbergt
dat niet harder dan 40 km/u rijdt.
Alle verkeer dat sneller rijdt wordt der
halve naar de linker rijstrook verdron
gen. welke daardoor een onevenredigs»
drukke en gecompliceerde bezetting
krijgt.
Kettingbotsingen
's Morgens heeft dit meestal nog niet
zulke ernstige gevolgen, maar 's avonds
als de uitgetrokken bevolking van de
steden weer terugkeert wordt het an
ders. Er zijn veel mensen met haast,
men gaat dichter op elkaar rijden, men
wil sneller gaan rijden dan door de
overbelasting van de wegen mogelijk is,
het gebrek aan rij-ervaring gaat zich
wreken, men is moe geworden van een
hele dag ongewoon bulten zijn. Dan
ontstaan de kettingbotsingen.
Ir. Nap wees erop, dat toerisme onge
veer omschreven kan worden als deel
nemen aan het verkeer teneinde zich
te recreëren. De ongeUkkencij fers, de
aantallen doden eft
mcijfera, de grot
l gawonden» die
Riskant verkeer
„Het verkeer op zichzelf, is reeds
dermate riskant geworden en zozeer
„vakwerk", dat daarin voor „Spielerei"
geen plaats Is gebleven', aldus spreker.
In 1948 gebeurde in ons land 3.1%
van het totale aantal verkeersongeval
len op een zondag. Het jaar daarop
was het reeds 4,7% en in 1957 werd de
10% overschreden (10,3%). De zonda
gen zijn steeds meer „zwarte" dagen
geworden.
Ingaande op het „recreatieprobleem"
vroeg spreker zloh af hoe het komt dat
de recreatiezoekenden door hun aan
wezigheid op de autosnelwegen inwer
ken op de vrijheid en de mogelijkheden
van anderen of van de gemeenschap?
Hij wees in dit verband op de voor
keur van de massa voor het rijden op
de grote verbindingswegen en voor het
picknicken en verpozen in de bermen
onmiddellijk langs deze wegen. Het
„zien en gezien worden" schijmt een
>te attractie te vormen voor velen,
mei bun ttU« tlM
raad weten. De grote mensenmassa
wordt als „gezellig" ervaren en men
heeft de neiging om concentraties op te
zoeken inplaats van te mijden. Merk
waardig is echter de uitzonderlijke
uiting van individualisme bij de afzon
derlijke bestuurders. Iedereen staat op
zijn vermeende rechten en het gebrek
aan samenspel leidt tot de merkwaar
digste ongelukken.
Spreiding is noodzakelijk
Oplossing van het recreatieprobleem
zag hij o.a. in spreiding van het verkeer
en spreiding van de recreatie. „De
(vakantie-)spreiding-in-tijd wordt al
sedert jaren gepropageerd, daarnaast
zal echter ook een spreiding-ln-plaats
moeten worden nagestreefd", aldus ir.
Nap. Ook het weren van bermrecreatie
langs de hoofdverkeerswegen kan hel
pen het recreatieprobleem op te lossen.
Deze bermrecreatic brengt immers
grote gevaren met zich mee.
„Zij begint met het afremmen op de
hoofdrijbaan. Gedurende de tijd dat de
auto is geparkeerd treedt een naar
links uitwijken van het verkeer op de
rechter rijstrook op (bermvrees) waar
door een op dat moment op de tweede
rijstrook inhalende auto in het ge
drang komt. spelende kinderen komen
vaak op de rijbaan, het doorgaande
verkeer wordt afgeleid.
Tenslotte eindigt deze bermrecreatie
met het (gevaarlijke) zich weer in
voegen in de verkeersstroom, terwijl
sommige haastige bermrecreanten dan
nog keren over de middenberm om zo
snel mogelijk thuis te zijn. Om de
leegte ontstaan door het weren van de
bermrecreatie op te vullen zouden
picknickplaatsen moeten worden inge
richt.
Proef met picknick-plaatsen
Het ligt ln de bedoeling van Rijks
waterstaat om een proef te nemen
met het inrichten van picknickplaat
sen langs autosnelwegen, waarvoor dan
overhoeken langs deze wegen In aan
merking zouden komen. „Tenslotte",
aldus Ir. Nap, „moet het gebruik van
buiten de grote verbindingswegen ge
legen recreatiewegen gepropageerd wor
den. Op deze wogen behoeft geen ver
keer voor te komen met onderling ver
schillend doel, doch kan voor alle ver-
keet gelijk zijn» de reoreatle zelve."
Ir. A. J. Engel. AKU's president-di
recteur. vertelde de Koningin vervol
gens het een en ander over de ontwik
keling van de nieuwe fabriek en de re
den waarom men zich hier in Drente
heeft gevestigd. Hij zei dit bezoek te
zien als een bekroning van de viering
van het 50-jarig jubileum van de AKU.
Een kleine modeshow van uit AKU-
vezels vervaardigde kinder-, strand-,
bad- en regenkleding was 's middags
een genoeglijke onderbreking van ae
excursie die H. M. de Koningin maakte
door de AKU bedrijven in Emmen.
Zij liet zich voorlichten over de pro-
duktiemethodes en vond gelegenheid
met tal van afdelingschefs te spreken.
In de ..Enkalon"-fabriek bezichtigde
de vorstin de spinnerij, de opwikkel-
zaal, de sterkerij en de conerij. Spe
ciale belangstelling toonde zij voor de
opleidingsafdeling van jonge werk
krachten.
In de kantine gebruikte Koningin
Juliana de thee met personeelsleden.
Tevoren was de Koningin getuige van
het ontwapenende optreden van twee
kleuters, die, uiteraard gekleed in pak
jes van AKU-garen de Koningin lieten
zien, hoe mooi ze wel waren. De Konin
gin speelde het spel mee en liet de
kleuters bij zich komen. Aan het slot
van dit intermezzo werd de hoge be
zoekster een fraaie schrijfmap aange
boden met briefpapier waarin het wa
termerk van Budi, de geluksolifant,
was aangebracht. Zoals bekend draagt
ook het jacht dat Prins Bemhard op
zijn verjaardag door het bedrijfsleven
werd aangeboden de naam „Budi".
Omstreeks half zes vertrok de Ko
ningin naar een plaatselijk hotel, waar
zij aanzat aan het diner, dat de AKU-
dlrectie ter gelegenheid van dit bezoek
aanbood Gisteravond heeft, de Konin
gin in Diever het openluchtspel ..Leer
om leer" van William Shakespeare bij
gewoond.
Dank voor treingeleider
Koningin Juliana heeft tijdens
haar ril met de koninklijke trein
van Den Haag naar Emmen per
soonlijk treingeleider C. Schölteln-
dreieren bedankt voor de meer dan
25 jaar dat hjj op de koninklijke
trein dienst heeft gedaan. De heer
Schöttelndreiercn maakte gisteren
zijn laatste rit. Per 1 juli Is hij
reeds gepensioneerd maar op ver
zoek van de directie van dc Ned.
Spoorwegen reed hij de koninklijke
trein gisteren naar Emmen. Op 1
juli ontving hij de gouden medaille
in de Huisorde van Oranje.
Koningin Juliana sprak lange tijd
met de heer Schöttclndreleren en
bedankte hem voor het vele dat hij
voor haar en haar gezin heeft ge
daan. De rit van Den Haag naar
Emmen werd gedeeltelijk ook mee
gemaakt door de president van de
N.S., ir, J. Lohmann.
Koningin Juliana heeft de harten
van de Dieverse bevolking veroverd, ln
de pauze van het openluchtspel heeft
zij meer dan drie kwartier met de uit
voerenden gesproken. Zij stak haar be
wondering voor het spel niet onder
stoelen of banken.
Er Is niemand van de medewerkers
geweest die niet met de Koningin heeft
gesproken.
De Koningin vertrok eerst vannacht
na twaalven naar Soestdijk. Zij liet
een dankbare Dieverse bevolking ach
ter, die hun Koningin als een gewoon
bezoekster ln hun midden hadden
gehad.
Advertentie
NOEMEefiZANMN
BIJ 2IJH NAAM
DROP
HONGERSTAKING NIET
VOLLEDIG
(Van onze Haagse correspondent)
Van de zijde van het ministerie van
Justitie werd ons desgevraagd medege
deeld, dat de gedetineerde R. W. Arndt
men zie elders inderdaad sedert
een week in hongerstaking ia. „Deze
staking is echter niet volledig", aldus
het ministerie. Arndt gebruikt bijv. wel
regelmatig koffie met suiker en melk.
Voor de toediening van voeding langs
kunstmatige weg bestaat volgens de Jus.
title vooralsnog geen noodzaak. Er is
geen levensgevaar. Er bestaat voort
durend overleg tussen het ministerie van
Justitie en de politiearts te Maastricht.
Wat bij voortzetting van de hongersta
king ln een nieuw stadium zal gebeu
ren, kon men ons niet meedelen.
