KAMERLINGH ONNES LABORATORIUM ZAL
SPOEDIG STERK WORDEN UITGEBREID
raketten: óók Rusland heeft ze
Onderzeeërs met kernreactors en
Reeds lange tijd ruimtegebrek
Sovjet-Unie zou thans een zeer
machtige onderzeevloot bezitten
Clntifpli/t/ii'ne
w/r
Kerkelijk Leven
Splitsing van opleidingen een offer aan
continiiiteit wetenschappelijk onderzoek
Opgericht 1 maart 1860
Donderdag 15 december 1960
Vierde blad no. 30229
VRAAG UW LEVERANCIER OM SPAARKAARTEN!
Leiden is als centrum der natuurwetenschap in de eerste decennia van deze
eeuw beroemd geworden door de arbeid van enkele geleerden van wereldnaam,
zoals Lorentz, Kamerlingh Onnes, De Haas en Keesom. Uit hun activiteiten
groeide onder meer de specialisatie van de Leidse natuurwetenschapsbeoefening
op het terrein van de extreem lage temperaturen. Het kryogeen-laboratorium is
een lange reeks van jaren het „koudste plekje op aarde" geweest, waar funda
mentele onderzoekingen werden verricht en experimenten uitgevoerd, die door de
gehele natuurwetenschappelijke wereld geboeid en bewonderd werden gevolgd.
Het was reeds geruime tijd dringend
nodig, tot een aanzienlijke uitbreiding
van het laboratorium te komen om dit
hoge wetenschappelijke peil te handha
ven en wetenschappelijk „bij" te blijven
bij de enorme vlucht der natuurweten
schappen elders, zoals bijv. in Amerika,
Rusland en Engeland. Bovendien gingen
de steeds grotere aantallen studenten
het ruimtegebrek steeds verscherpen.
Uitbreiding moest echter wachten op de
voltooiing van het nieuwe Fysiologisch
Laboratorium op het ziekenhuisterrein,
waarvan de bouw meer tyd in beslag
nam dan was vermoed.
Verplaatsing kost
te grote offers
Aanvankelijk heeft men overwogen,
een geheel nieuw natuurkundig labora
torium te bouwen op het uitbreidingster
rein ten noordwesten van Leiden, aan
sluitend op het ziekenhuisterrein, waar
in de komende decennia vrijwel alle
nieuwe instituten voor de B-faculteiten
zullen worden geconcentreerd zoals het
chemiecomplex waarvan de bouw binnen
afzienbare tijd kan beginnen.
Het bleek echter, dat verplaatsing
van het laboratorium niet doenlijk
was zonder het wetenschappelijk on
derzoek voor een reeks van jaren
lam te leggen. De onderzoekingen in
het Kamerlingh Onnes Laborato
rium vergen door hun aard een lan
ge tijd van technische voorbereiding
e:i de bouw van een uiterst nauw
keurig ingesteld instrumentarium.
Lopende onderzoekingen, die op een
outillage van de meest verfijnde ac
curatesse berusten, en die zich over
een reeks jaren uitstrekken, kunnen
niet worden afgebroken en elders bij
het punt van onderbreking ivorden
voortgezet aangezien hun gehele
technisch-instrumentele uitrusting
dan weer van de grond af moet wor
den opgebouwd.
Men achtte een dergelijk langdu
rige onderbreking van het weten
schappelijk onderzoek als conse
quentie van een algehele verplaat
sing niet verantiooord en heeft het
offer aanvaard van uitbreiding op de
huidige plaats (waar de ruimte niet
royaal is) en scheiding van de na
tuurkundige opleidingen in twee ver
van elkaar liggende instituten.
Lorenfz-lnstituut
wordt gesloopt
De eerste plannen voor de nieuw
bouw gingen uit naar een project op
de plaats van het oude fysiologische
laboratorium, doch de ruimtelijke mo
gelijkheden bleken hier niet voldoende
om aan het toch reeds bescheiden op
gezette programma van eisen te vol
doen.
Daarom is besloten tot uitwerking van
een plan, waarbij ook het huidige ge-
De tuin tussen Kamerlingh On-
neslaboratorium en Steenschuur, die
waarschijnlijk voor een groot deel
opgeofferd zal worden voor par
keerruimte.
voor de experimentele natuurkun.
de en in de boven twee spui-
gen worden waarschijnlijk theore-
tische natuurkunde, de k en i
een kantine gehuisvest. Definitief zijn
deze plannen zoals gezega nog niet.
bouw van het Lorentz Instituut voor maar het kan aangenomen worden dat i
theoretische natuurkunde wordt afge- ^eze hoofdlijnen gehandhaafd zullen
broken, zodat een nieuw gebouw over de worden. Een ontwerp in deze zin is ge-
volle tachtig meter lengte van de Zon- maakt door het architectenbureau B.
neveldstraat kan worden opgetrokken Buurman en ir. M. P. Schutte,
met een diepte van 18,5 meter, bestaan- Bij de bouw zal bijzondere aandacht
de uit vier lagen benevens een kelder- worden besteed aan de in een labora-
ruimte. In de hoogte was men gebonden torium als dit zeer belangrijke leidin-
aan bepaalde maximale grenzen, opge- gen van allerlei aard. terwijl ook de
legd door stedebouwkundige belangen, warmte-afvoer bij de enorme ener-
j giën welke voor de onderzoekingen wor-
Nimiwhrtiiw voor rpccarehden eebruikt een ro1 &aat spelen bij
meuwDOuw voor researcn opzet van het gebouw.
Het nieuwe gebouw zal vrijwel uit-
tenschappelijk onderzoek en de natuur-
kunde studie na het kandidaatsexamen, j
In de kelderruimten komen vertrek- De ruimtelijke uitbreiding van het
ken voor onderzoekingen bij con- complex zou volgens de thans bestaan-
stante temperaturen benevens ruim- de plannen ruim vijftig procent van
ten voor technische installaties en de bestaande ruimte omvatten, die netto
een fiesenberging. De ruimten op 5500 vierkante meter voor wetenschap-
de begane grond en op de eerste pelijke arbeid bedraagt. Een flinke maar
verdieping zullen een winst vormen beslist niet te royale uitbreiding dus.
Winst van 50 pet.
De Sovjet-Unie beschikt thans over 450 tot 500 onderzeeërs, waarbij j
er zijn (onqeveer zes, varend of in aanbouw), die een kernreactor!
hebben en een onbekend aantal, dat lange afstands-raketten kan lan- j
ceren. De Russische tactiek ter zee zal erop gericht zijn in geval van
oorlog de aanvoerlijnen van de Verenigde Staten en de Europese
landen door voortdurende onderzeebootacties in zo groot gevaar te
brengen, dat deze landen tenslotte wegens gebrek aan oorlogsmateriaal
de strijd zullen moeten staken.
Dit is de voornaamste conclusie welke men aantreft in de nieuwe
uitgave van ..Jane's fighting ships", de 63ste sinds dit zeer gezagheb
bend naslagwerk op het gebied van de zeestrijdkrachten begon te
verschijnen.
wijst de hoofdsamensteller, Raymond
Blackman, er in zjjn beschouwing op, dat
in de Tweede Wereldoorlog een onder
zeebootsterkte die 20'T van de huidige
Russische bedroeg, voldoende was om
Engeland aan de rand van de honger
dood te brengen, niet alleen voor wat de
voeding betreft maar ook op het gebied
van oorlogsmateriaal en de grondstoffen
daarvoor.
Voor NAVO enorme
bedreiging
Als een waarschuwing aan de strategen
die de Sovjet-Unie niet in staat achten
kernonderzeeërs te bouwen of een grote
onderzeevloot in de vaart te brengen.
Waar nu de slopers de laatste
kelderruimten van het oude fysiolo
gisch laboratorium onder handen
nemen, zal binnen enkele jaren een
vier verdiepingen hoog gebouw zijn
verrezen, dat het Kamerlingh On-
neslaboratorium de zo nodige
ruimte moet verschaffen voor de
ontplooiing van het wetenschappe
lijk onderzoek. Geheel links op de
foto de achtergevel van het Lo-
rentz-instituut voor theoretische na
tuurkunde. dat eveneens gesloopt
zal moeten worden om plaats te
maken voor de nieuwbouw. Dit in
stituut zal in de bovenste verdie
pingen van de nieuwbouw geves
tigd worden. Geheel rechts op de
foto is nog een stukje zichtbaar van
het Kryogeenlaboratorium.
Blackman houdt er rekening mee dat
de atoomysbreker „Lenin" die de
grootte van een kruiser heeft ver
moedelijk het proefmodel bevat van de
kernreactors die de Russische onder
zeeërs aandryven. Wat de met raketten
uitgeruste onderzeeërs betreft verklaart
Blackman er niet van overtuigd te zijn
dat de raketten van onder water gelan
ceerd kunnen worden. „Maar gezien de
Russische successen op het gebied van
ruimteraketten zou het onverstandig zijn
aan te nemen dat de Sovjet-Unie op het
gebied van hydrodynamische raketten
minder zou kunnen presteren dan andere
landen."
De Sovjet-Unie bezit zes onderzee
boten van de „G-klasse", schepen van
2250 ton waterverplaatsing met conven
tionele voortstuwing, die in de comman
dotoren ruimten hebben van waar de ra
ketten, welke deze schepen kunnen lan
ceren, naar hun doel worden geleid.
Vijftig onderzeeërs in aanbouw
Op het ogenblik zijn op Russische wer
ven ongeveer vijftig onderzeeboten in
aanbouw. Zij vallen in uiteenlopende ty
pen uiteen, te weten: lange-afstands-
aanvalsboten met kernreactors, met ra
dar uitgeruste verkenningsboten, voor
zien van kernreactors en geschikt voor
hoge snelheden zowel onder als boven
water, grote door kernenergie voortge
stuwde onderzeeërs met een bijzonder
grote actieradius, grote onderzeeërs voor
het lanceren van raketten (ook deze bo
ten hebben een hoge snelheid), patrouil
leonderzeeërs voor de lange afstand, mij-
nenleggende onderzeeërs met hoge snel
heid, en speciaal voor het bestrijden van
vijandelijke onderzeeërs uitgeruste duik
boten die eveneens een zeer hoge snel
heid kunnen ontwikkelen.
Hoewel reeds heden ten dage de drei
ging van de Russische onderzeeërs vol
gens Blackman zeer groot is. zullen de
zeestrijdkrachten van de NAVO voor een
ongekend moeilijke opgave staan als zij
geconfronteerd worden met een gecoör
dineerd optreden van vele onderzeeërs.
„De schade welke de 450 tot 500 Rus
sische onderzeeboten kunnen aanrichten
op de aanvoerlijnen over zee gaat de
stoutste fantasie te boven," stelt hij. Te
meer, daar het Russische bouwprogram-
mo gericht schijnt te zijn op de aanbouw
van zelfstandige onderzeevloten voor vier
zeegebieden: Stille Oceaan, Oostzee,
Pooizee en Zwarte Zee.
De aanvalskracht van de Russische
vloten .wordt geconcentreerd in de on
derzeeërs. Er bestaan geen Russische
vliegdekschepen of slagschepen en
slechts 28 (zware en lichtere) kruisers.
De onderzeeërs worden gesteund door
grote aantallen schepen die speciaal wor
den uitgerust voor het opsporen en ver
nietigen van onderzeeërs. Zo heeft de
Sovjet-Unie 130 torpedoboot jagers welke
de rol van flotilleleider is toebedeeld. 125
patrouillevaartuigen en speciaal voor het
bestrijden van onderzeeboten uitgeruste
torpedojagers, alsmede 500 motortorpe
doboten en snelle patrouillevaartuigen.
Amerika's onderzeevloot
De grootste marine van het Westen, de
Amerikaanse, bezit 173 onderzeeboten
waarvan er slechts 34 na de twee wereld
oorlog gebouwd zijn. De VB. hebben 17
atoomonderzeeërs, waarvan er drie ra
ketten kunnen lanceren. In aanbouw zijn
38 atoomonderzeeërs en het uiteindelijke
doel is er in 1967 totaal 75 te bezitten,
waarvan er dan 45 ballistische raketten
kunnen lanceren.
Het overgrote deel van de Amerikaanse
vloot stamt uit de Tweede Wereldoorlog.
Enkele schepen zjjn echter geheel nieuw,
zoals de door kernenergie aangedreven
en van raketten voorziene kruiser „Long
Beach", het van kernreactors voorziene
vliegdekschip „Enterprise", het atoom
fregat „Bainbridge" en vjjf nieuwe vlieg
dekschepen met conventionele voortstu
wing van de Forrestall-klasse.
Volgens Blackman is het slagschip uit
gestorven en de kruiser gedoemd spoedig
hetzelfde lot te ondergaan. De inrichting
en constructie van de nieuwe Ameri
kaanse onderzeeërs wijzen in de richting
van een onderwatervloot welke slechts
door hulpvaartuigen boven water ge
steund wordt,
Blackman sloot zijn inleiding af met
een kryptische opmerking. Hij schreef:
„Een schip behoeft niet als oorlogsschip
gebouwd te zijn om een belangrijk ma
rinevaartuig te zijn. De beste camouflage
voor geheime marine-operaties is het
omgebouwde koopvaardijschip waarmee
ver uit het zicht, in de uitgestrektheid
van bijvoorbeeld de Stille Oceaan, proe
ven en experimenten worden uitge
voerd."
tan I
Binnen 24 uur van uw griep af!
Afscheid directeur G.A.B.
Op de laatste dag van dit jaar legt de
heer H. Hazelhoff, in verband met het
bereiken van de pensioengerechtigde
leeftijd zijn ambt als directeur van het
Gewestelijk Arbeidsbureau neer.
Op 29 december, 's middags om drie
uur, bestaat er voor belangstellenden in
perceel Doezastraat 2a gelegenheid om
van de directeur afscheid te nemen.
NED. HERV. KERK
Beroepen te Windeshelm C. M. van Ede,
vicaris te Deventer. Aangenomen naar
Emmen C. Smit te Diever.
CHR. GEREF. KERKEN
Beroepen te London (Ontario. Canada!
Joh. Prins te Groningen.
Nu het Fysiologisch Laboratorium aan de
Zonneveldstraat is afgebroken, is ruimte ontstaan
voor een dringend noodzakelijke uitbreiding van
een der beroemdste Leidse wetenschappelijke
instituten, het Kamerlingh Onnes Laboratorium.
De uitbreidingsplannen hebben nog niet hun
definitieve vorm gekregen, maar de grote lijnen
staan thans wel vast. Men hoopt medio volgend
jaar tot een aanbesteding te kunnen overgaan,
waarna twee of drie jaar gebouwd zal moeten
worden voordat de nieuwbouw van het laborato
rium voltooid is en aan een herindeling van het
bestaande complex begonnen kan worden.
Tijdens de nieuwbouw zal het Lorentz Instituut
voor theoretische natuurkunde op de hoek van
Zonneveldstraat en Langebrug tijdelijk elders ge
huisvest moeten worden, aangezien ook de huidige
behuizing van dit instituut voor de nieuwbouw
plaats zal moeten maken.
De uitbouwplannen van het Kamerlingh Onnes
Laboratorium brengen ook mee, dat wat betreft
de behuizing een splitsing ingevoerd zal worden
tussen de natuurkundige opleidingen voor en na
het kandidaatsexamen.
Eerstgenoemde zal worden overgebracht naar
een nieuw natuurkundig laboratorium in het uit-
beidingsterrein voor de B-faculteiten in het noord
westen van Leiden en op Oegstgeesterterrein. Dit
natuurkundige neven-laboratorium is voorlopig
geprojecteerd ten noordwesten van de nieuwe
Rijksweg 4 nabij de Rijn bij Valkenburg.
Zoals gezegd zal het bestaande ge
bouw aan enige veranderingen worden
onderworpen nadat de nieuwbouw is
voltooid. Het gaat hierbij om herindeling
en kleinere modernisering, niet om een
grootscheepse vernieuwing.
Splitsing opleiding
Aanvankelijk zullen in het uitgebreide
complex de volledige opleidingen moeten
plaats vinden naast het wetenschap
pelijk onderzoek, dus zowel de volledige
natuurkunde-opleiding als het natuur
kunde gedeelte voor andere studierich
tingen als medicijnen en scheikunde.
Binnen niet te lange tijd zal echter een.
nieuw laboratorium verrijzen op 't uit
breidingsterrein in het noordwesten.
Daarheen zullen de natuurkunde-oplei-
ling tot het kandidaatsexamen en het
natuurkunde gedeelte van de opleidin
gen voor andere studierichtingen aan
het Steenschuur zoveel mogelijk aan
het wetenschappelijk onderzoek te kun
nen wijden.
De natuurkundeopleiding na het kan
didaatsexamen is zo nauw met het we
tenschappelijk onderzoek verweven, dat
deze gehandhaafd blijft in het Kamer
lingh Onnes Laboratorium zelf.
De verplaatsing van het natuurkunde
gedeelte in de opleiding voor andere stu
dierichtingen naar het nieuwe terrein
in het noordwesten moet een winst wor
den geacht, aangezien de voornaamste
instituten voor deze andere studierich
tingen op den duur in die omgeving
te vinden zullen zijn. De scheiding in
de opleiding voor natuurkundigen is een
offer dat gebracht moest worden aan
de belangen van het wetenschappelijk
onderzoek.
Parkeerruimte
Een aspect dat enigszins verband
houdt met de nieuwbouwplannen is de
schepping van ruimere parkeergelegen
heid. De parkeergelegenheid aan de Zon
neveldstraat is niet groot, vooral ook
gezien de behoeften van de politie. Een
royalere ruimte kon allee-1 "evnden
worden aan de zijde van 't Steenschuur.
Hier bevindt zich thans een
bijzonder fraai aangelegde tuinstrook
die een harmonische afsluiting vormt
van het Van der Werfpark aan de
overzijde van het water.
Het ligt in de bedoeling deze tuin ge
deeltelijk op te offeren, hoezeer dat ook
velen aan het hart gaat. Men hoopt
dat een gedeelte van deze werkelijk bij
zonder knao aangelegde tuin te kun
nen behouden, voornamelijk de hogere
begroeiing langs de gevel van hei la
boratorium. Er zou dan nog een lange
strook tussen deze hoge begroeiing en
de rijweg kunnen overblijven voor het
parkeren van enige tientallen auto's.
Advertentie
