m
dWI
Voor de gemiddelde Rus is „tliuis'''
'n overvolle, zenuwslopende plaats
Een Zoeklicht
In Amerika restaurants
zonder koks en keukens
Zaterdag 16 Hili 1960
Amerikaanse journaliste in de Sovjet-Unie (IV)
Stilte en afzondering zijn waardevolle zaken
welke men ergens anders tracht te vinden
In Gorky-park zijn onbezette
banken een zeldzaamheid
BOUWEN
WOORD VAN BEZINNING
v QP DE BOEKENMARKT
Stijf bevroren voedsel in vijf
minuten omgetoverd in heerlijk
dampende schotels
Alles automatisch
Een Amerikaanse teen-ager beschreef „thuis" eens als de plaats
waar de ene helft van het gezin wacht tot de andere helft terugkomt
met de auto. Dit is natuurlijk een naar grapje en ook erg overdreven.
Voor de meeste Amerikanen is hun „home" de kern van hun bestaan,
dat hun leven grond en beschutting biedt.
Voor de gemiddelde Rus is „thuis" een overvolle, zenuwslopende
plaats, waar men gedwongen is om te eten en te slapen. Stilte en
afzondering zijn kostbare zaken, die men ergens anders moet
zoeken
Een Russisch meisje zou er niet aan denken, haar vriend in de
huiskamer te ontvangen. Ze zou de kans lopen, dat haar grootmoe
der op de bank slaapt, haar kleine broertje in een hoekje in zijn box
staat en de gezinswas dwars door de kamer hangt. En ook zullen
er waarschijnlijk vier volwassenen en drie kinderen in die kamer
zitten om de krant te lezen, schaak te spelen of naar de televisie
kijken.
Wandelaars in Moskou
Dus wat doet de Russische teen
ager? Zij en haar vriend gaan naar
een park, waar hij haar een serenade
brengt met zijn gitaar of accordeon.
Of ze gaar naar een film, een jeugd-
dansclub of een concert. Of ze gaan
eenvoudig een lange wandeling ma
ken.
De oudere generatie is ook genood
zaakt om buitenshuis te vertoeven.
Rusland is een natie van wandelaars
of mensen die op banken zitten. Zelft
als het kwik beneden nul daalt is een
onbezette bank een zeldzaamheid in
het Gorky-park, bijgenaamd het
,,park van cultuur en verpozing".
Elke schrijftafel in het postkantoor
is 's avonds bezet. De theaters, bio
scopen .opera, circus, ballet en de
sportwedstrijden worden alle druk be
zocht. Fabrieken organiseren avond
cursussen en andere bijeenkomsten.
Politieke clubs zijn populair, om
dat ze gezelligheid buitenshuis bieden.
Bijna elke gelegenheid is beter dan
te proberen in een propvolle huiska
mer te lezen temidden van gesprek
ken rondom, een huilende baby of een
schetterende radio of televisie.
De meeste mensen hebben
woningnood-problemen
H«t huidige woningtekort is al van
oude datum. De Sovjetrussische rege
ring beloofde herhaaldelijk huizen te
zullen bouwen, maar gaf er de voor
keur aan alle geld in de zware in
dustrie te steken. En toen kwam de
oorlog van 1941. Dertig miljoen Rus
sen werden dakloos door de bombar
dementen
Statistieken over de woningnood
worden niet gepubliceerd. Maar men
behoeft slechts het portaal van een
flatgebouw in te gaan en de namen
te tellen bü één bel. Met kijken krijgt
men ook inlichtingen. Ik heb dan
ook heel wat gekeken èn geteld, zo
wel in vervallen gebouwen van vóór
de revolutie als in pas gereed geko
men flatgebouwen.
Het resultaat van mijn persoonlijk
onderzoek gaf een gemiddelde van
drie gezinnen per woning, resp. ap
partement.
Elk gezin heeft één slaapkamer.
Gordynen scheiden soms de bedden.
onvruchtbaar werden voor de rest
van hun leven.
In november 1955 nam de Sovjet
russische regering een krachtige
maatregel: het beëindigen van zwan
gerschap werd wettelijk toegestaan,
zowel voor gehuwde als ongehuwde
vrouwen. Deze wettelijke sanctie ont
lokte een storm van discussies gedu
rende vele maanden. Een tegenstan
der schreef in het blad van een ban
denfabriek: ,,De oorlog kostte miljoe
nen Russen het leven, die anders
kinderen hadden kunnen voortbren
gen voor de nieuwe wereldorde. En
nu worden vrouwen die kinderen ter
wereld kunnen brengen, aangemoe
digd, ja zelfs geholpen om hun mo
rele en vaderlandse plicht te ver
zaken".
Een voorstander zei: „Eindelijk een
verlicht standpunt ten aanzien van
een moeilijk probleem. Verleden jaar
verloor mijn vrouw bijna haar leven
onder de handen van een kwakzalver.
Ik smeekte haar de baby te krijgen,
maar ze zei liever te willen sterven
dan een derde kind te krijgen in onze
één-kamer woning".
Ernstige gevolgen voor de
volksgezondheid
Rusland's woningprobleem is logi
scherwijze ook een ernstig gevaar
voor de volksgezondheid. Tubercu
lose komt veel voor in Rusland. Na
hartziekten en kanker volgen infec
tieziekten onmiddellijk als meest
voorkomende doodsoorzaak. De Azia
tische griep-epidemie, die Moskou
zwaar trof in 1957, nam reusachtige
afmetingen aan. Afzonderen, zeiden
de artsen, maar in de propvolle wo
ningen was dit nagenoeg onmogelijk.
De sociale gevolgen van de huidige
woningnood zijn verwoestend. Jonge
paren wachten jaren met trouwen,
omdat ze geen plekje kunnen vinden
om te wonen.
Eleonora, mijn tolk, een knap
meisje van 22 jaar, was al drie jaar
verloofd met een ingenieur. „De eer
ste twee jaren komt er nog niets van
trouwen. We zijn nog lang niet aan
WIJ leven in een tijd, waarin
veel gebouwd wordt. Wie na
enige jaren naar zijn vroe
gere woonplaats terugkeert, zal niet
zelden met verbazing constateren,
hoezeer het aanzien van die woon
plaats in een betrekkelijk korte tijd
is veranderd. Overal rijzen de nieu
we woonwijken en flats uit de
grond. In de bouwactiviteit komt
iets van de dynamiek van het mo
derne leven tot uiting. Er is iets
fascinerends in de gedachte dat
over de gehele wereld met man en
macht gebouwd wordt aan de toe
komst van de mensen.
Dikwijls klinkt vanuit de kerke
lijke wereld vooral een negatief ge
luid ten opzichte van de dynamiek
van het moderne leven. Men con
stateert dat voor de meer beschou
welijke beroepen steeds minder be
langstelling blijkt te bestaan en al
spoedig horen we vermanende
woorden over een vermaterialiseer-
de samenleving. Wanneer die nega
tieve toon de overhand krijgt. be
wijzen mensen, wie het geestelijk
wel en wee ter harte gaat, hun
zaak daarmee geen goede dienst.
We mogen niet vergeten dat
dank zij de bouwactiviteit en de
technische prestaties aan duizenden
mensen levensmogelijkheden ge
schonken worden en dat zonder al
deze technische dynamiek onze sa
menleving nauwelijks denkbaar
meer zou zijn. Er dreigt een ge
vaarlijk uit elkaar trekken van het
praktische en het meer geestelijke
leven.
Bijbels geloof kent niet dit uit el
kaar trekken van verschillende le
vensgebieden. Ik vond dat merk
waardig duidelijk geïllustreerd aan
de bekende bijbeltekst: „de liefde
sticht" (1 Cor. 8 1). Bij het woord
„stichten" en „stichtelijk" krijgen
veel mensen een onplezierig gevoel.
Ze denken aan een zalvende, we
reldvreemde vroomheid, of aan een
;e veel op het gemoed werkend trac-
taatje. Het in het Nieuwe Testa
ment gebruikte Griekse woord voor
stichten (oikodomein) is nu precies
hetzelfde woord, dat gebruikt wordt
voor het bouwen van een huis. Het
woordenboek zegt: „een huis bou
wen, een bouwwerk oprichten, stich
ten (ook overdrachtelijk). „De sa
menhang, die wij in dit woord te
rugvinden, wijst op een wezenlijke
verbondenheid van bouwen en het
geestelijk opbouwen, dat wij met
het woord „stichten" omschrijven.
Over de essentiële kenmerken van
goed bouwen heeft de Duitse wijs
geer Martin Heidegger opgemerkt,
dat daarbij vier grondtrekken van
ons bestaan tot hun recht moeten
komen: le dat ons bestaan zich af
speelt op aarde: 2e: dat het zich
afspeelt onder de wijdheid van de
hemel: 3e: dat in ons leven tot ons
moeten kunnen komen tekenen van
Gods nabijheid; 4e: dat wij dit
leven begrensd weten door onze be
wust doorleefde vergankelijkheid.
Als wij deze kenmerken van het
bouwen eens zouden willen toepas
sen op ons geestelijk opbouwen, het
stichten, dan zouden we gaan ont
dekken dat de wereld en van bou
wen en van stichten niet zover uit
een behoeven te liggen als wij soms
wel menen. Ons bestaan speelt zich
af op aarde: we moeten elkaar zó
opbouwen, dat wij met elkaar op
die aarde als gezegende mensen
kunnen leven en werken. Het is een
kenmerk van het bijbelse geloof dat
het niet wil „zweven": het heeft het
oog gericht op ons leven hier en nu;
geen liefde tot God zonder liefde tot
de naaste op deze aarde.
Ons bestaan speelt zich af onder
de wijdheid van de hemel. Wij
moeten elkaar zó stichten, dat daar
in iets bemerkt kan worden van de
ruime dimensies, waarin ons leven
gesteld is. Stichten is geen privé-
zaak, niet beperkt tot het kleine,
eigen kringetje. Het evangelie ging
zijn weg door de wijde wereld: als
wij werkelijk willen stichten, zullen
wij ruimdenkende mensen moeten
zijn, die iets van de wijsheid van de
hemel in zich dragen.
Wij moeten elkaar zó opbouwen,
dat tekenen van Gods nabijheid tot
onze levens kunnen doordringen.
Aan christenen is een heel bij
zonder teken gegeven: „Wil in uw
huis aan Christus' kruis de plaats
der ere geven, en menig kruis wordt
uit uw huis door Christus' kruis
verdreven". Als wij dat kruis wer
kelijk toelaten, bouwen wij niet al
leen ons zelf, maar ook onze om
geving op.
Ons bouwen is beperkt mensen
werk, het is alles een „ten dele".
Dat te weten maakt ons beschei
den, eenvoudig, vervuld van het be
sef: „Hetzij wij leven, hetzij wij
sterven, wij zijn des Heren" (Ro
meinen 14».
Zo kunnen wij, actief, onze plaats
innemen in een wereld, waarin aan
alle kanten gebouwd wordt, met de
bede: „Doe ons in de wereld bou
wen
aan Uw Rijk, dat is,
roep ons tot een heilig schouwen
uit deez duisternis".
Dr. S. L. VERHEUS.
doopsgez. pred. Leiden.
de beurt voor een woning zei ze.
„En hoe vind je dat nu?" vroeg ik
haar.
Zonder een spoor van wrok of ver
bittering antwoordde ze:
„De toestanden zijn nu beter voor
de mensen dan ze ooit geweest zijn.
De regering doet haar best". En ze
voegde er aan toe:
„Ik zal wachten, net als iedereen.
Ik ben Russin en wij zijn een gedul
dig volk.
Een gemeenschappelijke keuken
wordt om beuren gebruikt, tenzij
bevriende gezinnen samen koken en
eten. Er is een badkamer voor drie
gezinnen. Badhuizen in de buurt hel
pen dit badprobleem te verlichten.
De gemeenschappelijke woonkamer
wordt soms tevens gebruikt als eet
kamer.
Ik vroeg aan een kelner in het
Metropole-Hotel, hoe het hem verging
onder de gedwongen samenleving.
„Wij hebben geluk", zei hij. „Onze
buren zijn vriendelijk en inschikke
lijk. Maar de meeste mensen hebben
wel de een of andere moeilijkheid".
De narigheden, waarop onze kelner
doelde, trokken in een lange rij aan
mij voorbij, toen ik een middag de
zitting bijwoonde van een volksrecht-
bank. Typische klachten waren:
„Mevrouw Erinowitsj kookt elke
avond opzettelijk kool, omdat ze weet
dat mijn man een hekel heeft aan de
lucht
„Meneer Seminorof gluurt door het
gordijn als mijn dochters zich uit
kleden
„De Nerodnoya's zijn alle dagen
dronken en vechten voortdurend. We
hebben in geen maanden behoorlijk
kunnen slapen. Mijn man kan zijn
werk in het medisch laboratorium
niet doen zonder nachtrust
Onhoudbare toestanden
Het woningtekort is ook de oorzaak
van zedelijk onhoudbare toestanden,
evenals van het lage geboortecijfer,
ondanks het verwoede streven van de
regering naar grotere gezinnen.
Onmiddellijk na de oorlog werd een
campagne gevoerd ter verheerlijking
van het moederschap. Miljoenen man
nen waren gedood of invalide gewor
den en het geboortecijfer gaf reden
tot grote bezorgdheid.
„Een kind is de grootste bijdrage
die een vrouw aan de staat kan ge
ven", proclameerde het regime. Me
dailles, premies, complete baby-uit
zetten, grotere woningen en vakan
ties buiten werden aangeboden als
aansporing. Het programma had niet
de gehoopte uitwerking. De autoritei
ten moesten erkennen, dat vele vrou
wen tussen 18 en 35 jaar stierven
onder de handen van kwakzalvers of
Marianne van Noortwyk-Colyn:
„Spin in de morgen". J. H. Kok
N.V. Kampen 1960.
Een spin in de morgen geeft kom
mer en zorgen - aan deze bijgelovige
wijsheid zal de titel van dit gelovige
boek wel ontleend zijn. Evenwel, die
spin verschijnt helemaal niet in de
morgen, want als ik het wel heb, is
tante Theresia die spin en zij heeft zo
juist haar levensavond beëindigd door
het tijdelijke met het eeuwige te ver
wisselen. Bij de aanvang van het boek
zijn ooms, tantes, neven en nichten na
melijk bezig haar ten grave te dragen
Een dode spin dus.
Tante Theresia was voorwaar geen
aangenaam gezelschap. Altijd was zij
er op uit haar familieleden het leven
zuur te maken met hatelijke opmerkin
gen als deze of gene haar kwam be
zoeken. Waarom er dan heengegaan,
zult U zich afvragen. Och, vanwege
het traditionele plichtsbesef natuurlijk.
En de jonge generatie, omdat die in
haar stadshuis mocht wonen op voor
waarde, dat zij tweemaal 's jaars op de
thee kwamen.
Maar als tante dan dood is, ontdekt
men de vreselijkste zaken. Al die na
righeid is voortgekomen uit het feit,
dat tante in haar jeugd niet heeft mo
gen trouwen met de jongen van haar
keuze vanwege het standsverschil.
Daarom ook is zij op haar oude dag
aan de morfine verslaafd geraakt.
Haar hele kapitaal is aan dat verdo
vende middel verdwenen. Na die ijs-
baarlijke ontdekkingen begint het ge
weten van de familie te spreken, helaas
wat laat. Stuk voor stuk proberen tan
te Theresia's nabestaanden nu in kom
mer en zorg hun leven te verbeteren.
Want niet waar, er staat geschreven:
heb Uw naaste lief als Uzelf.
Het verhaal is werkelijk niet onaar
dig geschreven, maar tegen het eind
wordt het wel heel erg traktaatjes-
achtig.
Enige zaksalamanders. Querido,
Amsterdam 1960.
„Een wereld wekken uit de baaierd
van Uw verbeelding" - aldus noemt
Herman Teirlinck het schrijven. Met
deze woorden heeft hij zijn laatste ro
man „Zelfportret of het Galgenmaal",
hier in derde druk verschenen, goed
gekenschetst. Hij had er nog aan toe
kunnen voegen „uit de baaierd van Uw
herinnering", want hoewel de schrij
ver zegt niet toe te geven dat onder
havig zelfportret een geromantiseerde
autobiografie zou zijn, hij onkent toch
niet dat zijn roman „vermomde werke
lijkheid" is.
Bij de bespreking in 1955 heb ik op
deze plaats gezegd, dat de roman een
wonder van ontleedkunst is en zeer
fraai van stijl. Ieder beeld en iedere
gestalte heeft zijn symbolische of
realistische betekenis, soms beide. Het
is speciaal vanwege dit meesterschap,
dat men de roman van de oude viveur
en bankdirecteur Henri moet lezen; om
zijn harde tragiek en de indrukwek
kende zelfkennis.
„Truus, de nachtmerrie" behoort tot
het beste werk van de even amusante
als gevoelige schrijfster Henriette van
Eyck. Ik ontmoette een tijd geleden
iemand, die meende dat Henriette van
Eyck alleen een schrijfster voor kinde
ren was, uit welke mening ik de schrik
barende conclusie heb moeten trek
ken, dat men in Nederland nog steeds
meent, dat men humor niet au sé-
rieux moet nemen. Hoe mis is dat.
Juist bij deze zo menselijke geschiede
nissen zijn wij allen betrokken, al was
het maar in onze dromen.
De avonturen van Truus, die twee
broers bij een bierbrouwer in betrek
king heeft en een zusje in een wei met
boterbloemen, zijn ons aller wensdro
men die, zoals wij zien zullen, eenmaal
verwerkelijkt, lang niet meevallen.
Want wat gebeurt er bijv. met de
pianostemmer, die door Truus, de
nachtmerrie uit medelijden wordt ge
voerd naar de verwezenlijking van zijn
dierbaarste wens? Als hij eindelijk
voor de vleugel zit, waar hij altijd voor
een groot publiek op heeft willen spe
len, dan blijkt hij toch maar een
pianostemmertje te zijn, dat het niet
laten kan met zijn tang tussen de sna
ren te morrelen.
En Siegbert en Santje uit het oude-
mensjeshuis, die zo graag nog eens sa
men in de huiskamer willen zitten, val
len in slaap als hun wens vervuld is -
net als vroeger waarschijnlijk. En zo
gaat het met iedereen die Truus met
haar goede hart helpen wil, „omdat
ze het overdag ook al zo leuk niet
hebben.
Neen, met deze herdruk blijkt, dat
Henriette van Eyck ons met haar ver
nuftige fantasie, gemengd met niet
van kritiek gespeende menselijkheid,
een uniek genoegen kan geven; nog
steeds.
In dezelfde reeks zijn opnieuw ver
schenen:
Ina Boudier-Bakker „Finale", de mooie
verstilde roman over het leven van een
vitale oude vrouw.
Vervolgens het onvolprezen boek van
Arthur Lening „De vriend van mijn
jeugd", waarin hij het letterkundige
leven tussen '20 en '30 met als middel
punt de leidende figuur van H. Mars
man, uitstekend gedocumenteerd op
persoonlijke wijze gememoreerd heeft.
Ook nog C. J. Kelk „Jan Steen", in
de vijfde druk. Een vurige roman over
het leven van één van onze grootste
schilders, hoofdzakelijk gebaseerd op
diens schilderijen, waarvan men de
gloed in dit verhaal rijkelijk terugvindt.
En last not least - eveneens in de
vijfde druk - „Er wacht een Haven"
van Jan Mens", de Amsterdamse ha
venwijk Kattenburg ten voeten uit.
CLARA EGGINK
(Van onze correspondent in Washington)
Wallstreet Journal is een plechtig, voornaam blad. Zeer de moeite
waard om te lezen, maar meer bedoeld voor zakenlieden dan voor
huisvrouwen, die zoeken naar „gezellige" stukjes. Toch stond er dezer
dagen een artikel op de voorpagina over restaurants, die hun kook-
methode radicaal aan het veranderen zijn. Veranderen is eigenlijk het
woord niet: het koken wordt eenvoudig afgeschaft. Ook dit artikel leek
niet in de eerste plaats bestemd voor huisvrouwen, die graag willen
weten, hoe het toegaat achter de keukendeur van een restaurant, waar
de meesters van de kookkunst hun pollepel zwaaien. Het rapport was
meer bedoeld voor lezers, die belang stellen in belangrijke economische
ontwikkelingen. En belangrijk is het, dat Amerikaanse restaurants dit
jaar voor ongeveer zeshonderd miljoen dollar aan bevroren maaltijden
inslaan. Een bezoeker van een restaurant, dat deze bevroren maaltijden
in voorraad heeft, behoeft niet lang te wachten: in vijf minuten kan
men hem zijn maal dampende voorzetten! De elektronische oven doet
wonderen en geen eter kan vermoeden, dat zijn voedsel viif minuten
geleden nog stijf bevroren was
Aan de noordzijde van Chicago be
vindt zich een groot restaurant, Red
Balloon genaamd. In de keuken van dit
eethuis vindt men geen kok en geen
bakker. Ook brood en cake kan men
kopen in bevroren toestand. Even op
warmen in een oven is alles wat nodig
is. Langs de grote autoweg door de
staat Indiana ziet men zestien restau
rants, die er ongeveer eender uitzien.
Zij zijn van „Interstate Hosts", een
firma uit Los Angeles. In al die eet
huizen krijgt men hetzelfde menu en
voedsel, dat uit dezelfde keuken komt.
Die keuken staat in Elkhart (Indiana)
en twee koelauto's brengen de gerech
ten, die eerst gekookt, en daarna be
vroren zijn naar de zestien eethuizen
langs de grote autoweg.
De zomer is begonnen en de Ameri
kanen, die in het algemeen geen grote
theedrinkers zijn, gaan nu toch hun
dorst weer lessen met koude thee
(„iced tea"). Vroeger werd die thee
eerst op de normale manier gezet en
daarna afgekoeld. Die methode is nu
ouderwets geworden. Men heeft nu niet
alleen „instant coffee", maar ook „in
stant tea", een poeder dat men ge
makkelijk laat oplossen in ijswater.
Wilt ge er citroen in, dan krijgt ge in
sommige gevallen niet meer een partje
citroen, dat men zelf uit moet knijpen,
maar een zakje met „instant lemon",
ook alweer een poeder! In ieder geval
een voordeel voor uw buurman, die nu
niet meer de kans loopt, dat hij citroen
sap in zijn oog gespoten krijgt bij on
handig uitknijpen!
Weg met aardappelschillers
en buffetknechts
Aardappel-schillers behoeft een mo
dern restaurant ook niet meer te heb
ben. De restaurateur kan uitstekend
poeder kopen, dat, aangelengd met wa
ter of melk, voortreffelijke puree op
levert. Vroeger moest men van de
ouderwets gemaakte puree dikwijls veel
weggooien. Thans maakt men nauwe
lijks meer dam men nodig heeft. Komt
de nood aan de man, dan heeft men
in een ommezien wat meer poeder tot
puree omgetoverd.
Zelfs dat symbool van Amerika
de man achter de bar die cocktails
schudt dreigt in diskrediet te raken.
Hoe men dan nu een Martini kan be
reiden? Met een indrukwekkende ma
chine
Neem het geval, dat er vier bezoe
kers komen, die hun martini vrij sterk
wensen. Men stelt de machine af op
vier glazen en men geeft tevens aan,
dat het mengsel vier delen gin op één
deel vermouth moet worden. In een
minimum van tijd heeft dat dure ding
dan op een ongezellige manier de cock
tails gereed.
Zullen de meeste mannen nu maar
liever thuis gaan eten en drinken? Het
is de vraag of dat veel verschil voor
hen uitmaakt. Hun vrouwen lezen dan
misschien niet Wallstreet Journal,
maar uit vrouwenbladen halen zy toch
ook wel alle nieuwtjes over bevroren
voedsel en keukenmachinerieën. Zowel
de huisvrouwen als de restaurateurs
beweren, dat de maaltydcn er beter op
worden. De Amerikaanse man slikt
hun beweringen en hun voedsel en hy
wordt er in elk geval niet magerder op.
