Jan van Goyens werken boeiend en leerzaam in de Lakenhal geëtaleerd FILMS Groot Leids schilder geëerd Zorgvuldige keuze toont zijn ontwikkeling op sprekende wijze „Kinderrechter" positieve film "Be "'tSZ'i imet bewogen spel van Rühinann I ETTE Opgericht 1 maart 1860 Zaterdag 4 Juni 1960 Tweede blad no. 30065 Alle facetten van zijn kunst aanwezig AAN de werken van Jan van Goyen, een van onze grote artistieke voorzaten, wiens 300ste sterfdag in 1956 herdacht werd, is thans een wel zeer exclusieve expositie in „De Lakenhal" gewijd, welke tot en met 27 juli stellig de aandacht van talloze Leidenaars en anderen gerechtvaardigd zal trekken. Er is een zorgvuldige keuze gemaakt uit het veelzijdige oeuvre in totaal 1200 doeken van deze Leidse 17e eeuwse schilder, van wie men hier zijn drie doeken, welke de „Lakenhal" sieren, n.l. zijn „Gezicht op Leiden", „Gezicht op een dorp" en „Ijsvermaak" wel kent, maar waaruit men thans zijn ganse kunstzinnige groei kan aflezen, een groei welke op deze expositie begint met het uit 1620 daterend „Landschap met oude boom". Tot nu toe was er slechts één tentoonstelling, welke geheel aan Jan van Goyen gewijd werd: die van 1903 in het Stedelijk Museum te Amsterdam en destijds ingericht door de toen 20-jarige Frits Lugt. Thans mag wederom van een uiterst representatieve expositie gewaagd worden, een keuze van 50 schilderijen en ruim 50 tekeningen, waar onder een tiental jeugdwerken en diverse schetsboekbladen, ingericht door de heren A. J. de Lorm en J. N. van Wessem, resp. directeuren van het Gemeentemuseum te Arnhem, waar deze tentoonstelling in augustus en september te zien zal zijn en van „De Lakenhal", alsmede de assistente mej. M. D. de Vries. Inderdaad: wij Leidenaars mogen trots zijn op deze Jan van Goyen! In zijn eigen tijd 1596 tot 1656 weinig door de toenmalige regenten ge waardeerd, weet men de arm gestorven schilder-tekenaar thans naar de volle maat te schatten: Jan van Goyen is „duur" en „kostbaar" geworden. Landschapsschilder bij uitstek is hij! En daarvan getuigt hier de uitne mende keuze, bij musea en particulie ren gedaan, welke in haar grote afwis seling getuigenis aflegt van de singu liere gaven van deze unieke kunstenaar, wiens visie, van de aanvankelijk gestof feerde maniëristische intimiteit zich in de loop der jaren verbreedde tot een schier vissionaire ruimtelijkheid,waarvan speciaal de grandioze luchten- en wol kenformaties een sprekend getuigenis afleggen. Jan van Goyen stond midden in zijn eigen tijd, des te merkwaardiger dat die eigen tijd hem zo weinig heeft begre pen! Van die ganse ontwikkeling van deze grote kunstenaar krijgt men op deze expositie een boeiende en leerzame in druk: van zijn vroegste tekeningen ook in schetsboekbladen in klein for maat, waaronder impressies uit Leiden, tot aan zijn grootse composities uit la tere en laatste tijd, waarin steeds weel de voorkeur voor het landschap, in een welhaast oneindige variatie, domineert. Deze produktieve Jan van Goyen, be kend om zijn ijs- en riviergezichten, is een typisch Hollandse schilder, vervuld van een zuiver natuurgevoel, die kleur en lijn en het waarachtige wezen van wat hij ziet, ook de figuurtjes in zijn steeds harmonisch vlakvullende com posities raak en wat wel héél be langrijk is met smaak te treffen weet, dit alles gebaseerd op een „schilderkun dig" fond, dat de ware „kunstenaar", die op den duur tot een „persoonlijk heid" zou uitgroeien, verraadt. Dit wil niet zeggen, dat alles wat op deze expositie aanwezig is, even geluk kig uitviel. Dat kan ook niet! Officiële publikaties verkeersmaatregelen Burgemeester en Wethouders van Lei den brengen ter openbare kennis, dat zij hebben besloten voor de duur van de ge slotenverklaring van een gedeelte van de Nieuwe Rijn in verband met de vernieu wing van de Gansoordbrug. de Harte- 6teeg gesloten te verklaren voor het ver keer met motorrijtuigen op meer dan twee wielen in de richting van de Nieuwe Rtfn. Een kunstenaar moet groeien, alvorens hij de volledige wasdom bereikt. Stellig was dit bij Van Goyen het geval. Doch wie de eerste scheppingen vergelijkt met die uit zijn naderend levenseinde, con stateert scherp de ontwikkeling van hem. die de „kunst van het landschap" een impuls tot vernieuwing gaf. Dat is de grote winst van deze ver zameling: het besef, dat deze Jan van. Goyen in bonte afwiseling te werk ging, daarbij de realiteit weergevend, maar toch óók méér gaf dan dat, namelijk boven die retaliteit uitsteeg, om er een individueel cachet aan te verlenen. In zijn vroegste jaren was de obser vatie -reeds scherp. Daarvan spreken de ronde schilderijen van die tijd. Zijn schilderijen of tekeningen zijn nog mi nutieus van formaat, geen aanwijzing is er, dat zij later tot geweldige afme tingen zouden uitgroeien. Successieve lijk aan wordt de omvang breder en Een der jeugdwerken van Jan van Goyen: Zomer". forser, dan, omstreeks 1632 komt een opmerkelijke kentering: krachtiger worden de contrasten, de toon wijzigt zich belangrijk, er is een ontwikkeling naar het monochrome, gelijk die zich bijv. ook bij een Salomon van Ruys- dael openbaart. Doch eerst omstreeks 1650, toen Van Goyen reeds lang naar Den Haag ver huisd was en na zijn wilde speculaties in huizen, grond en tulpen, stond de schilder voor zijn totale ontplooiing, gevolgd door een onnavolgbaar mees terschap, dat nog tot 1656 kansen gaf voor een volledige realisatie: een mees terschap, zowel in technisch, als in sferisch opzicht. Zo mogen wij deze expositie, welke naar wij menen alle facetten van Van Goyens kunst weergeeft, van harte aanbevelen. Van Goyens, die thans honderddui zenden guldens opbrengen! Van Goyens, die tijdens zijn leven, de schepper met schulden beladen de dood deden ingaan, zö dat zijn weduwe slechts met enkele armzalige bezittingen achterbleef. Schilderijen, tekeningen en schetsen, waarvan vele volwaardige kunstwerken mogen heten, geven U een beeld van de man, die in de wereld van nü zijn plaats met ere inneemt, ook al, omdat hij tenslotte de „atmosfeer" van het geen hij zag, zo karakteristiek wist vast te leggen. Men moge zich aan het veelzijdige beeld van deze Van Goyenreeks verlus tigen, zijn waarneming ten volle onder gaan: de charme zowel als het verhef fende karakter ervan. Wij geloven, dat de keuze welke ge daan werd, beantwoordt aan de doel stelling: ons allen Van Goyens' ontwik keling naderbij te brengen door middel van een aantal schilderijen 50 en tekeningen ruim 60 waarvan men alle artistieke kwaliteiten van de schil der duidelijk kan aflezen. Wij kunnen de inrichters van deze expositie dan ook voor hun veelomvat tend werk en juiste bepaling in hoge mate erkentelijk zijn! Gisteravond was deze expositie voor het eerst ter bezichtiging opengesteld. Reeds dadel'ik heerste er een verheu- KORTE LEVENSLOOP Jan van Goyen is te Leiden ge boren op 13 januari 1596 en over leed te Den Haag in april ,é66. Al op zijn tiende jaar ontving hij zijn eerste schilderlessen van C. A. Schïlperoort, echter slechts voor de tijd van drie maanden. Zijn vol gende leermeester was de Leidse burgemeester Isaac Nicolai van Swanenburgh. Na nog in Leiden van twee schilders les gehad te hebben, woonde hij twee jaar in Hoorn, daarna keerde hij naar Lei den terug en beoefende er de schilderkunst geheel zelfstandig. Vervolgens werkte hij in Haarlem bij Esaias van de Velde, iviens in vloed in zijn jeugdwerken te be speuren is. In 1618 keert hij we derom naar Leiden terug, in dat jaar trad Van Goyen ook in het huwelijk. Behalve als schilder was hij werkzaam als taxateur en kunsthandelaar. Omstreeks 1632 verhuisde de schilder naar Den Haag. Door diverse speculaties verarmde hij. In 161,9 trouwden twee van zijn dochters, van wie Margaretha met de schilde rJan Steen. In 1656 overleed Van Goyen aldaar in behoeftige omstandig heden. Wat hij bezat werd ge- veil om zijn schulden te delgen BEJAARDENSOCIËTEIT „ONS CENTRUM" De bejaarden van de bejaardensocië' teit „Ons Centrum" hebben een auto' tocht gemaakt. Het jaarlijkse uitstapje voerde van Leiden naar Gouda en via Oudewater naar Montfoort, waar de deelnemers een kopje koffie kregen aan geboden. Via Vreeswijk en Vianen voerde de tocht daarna langs de Lek naar Amerongen Leersum Rhenen Wageningen Ede Lunteren, waai de broodmaatlijd werd gebruikt. In de middaguren werd een rondrit gemaakt in deze prachtige omgeving, waarna men in de Westerbouwing een kop thee ge bruikte. In Lunteren teruggekeerd, werd hier de warme maaltijd gebruikt. Na volop van de bossen genoten te hebben werd de terugtocht aanvaard en om on geveer half negen arriveerden de oudjes gelukkig en blij weer op de Kaasmarkt te Leiden. De algehele leiding was bij de heer A. Verlint in goede handen. S.O.S. Pacific Typische rol voor de stoere Eddie Constantine Trianon Het filmgenre van Eddie Constantine is zo langzamerhand ge noegzaam bekend: de stoere jan-ga-d'r- op-af, die voor niets terugdeinst en zich onder alle om&andigheden boven de moeilijkste situaties weet uit te werken. In deze film slaagt hij er zelfs in een atoombom onschadelijk te maken, na tuurlijk op het laatste nippertje en on der omstandigheden, waartegen alleen Eddie is opgewassen. Liefde, haat, span- ning-tot-het-uiterste, dit alles komt in dit werk in royale mate voor. zodat de toeschouwer zich geen ogenblik verveelt. Ongemerkt bevat deze film toch nog méér psychologisch materiaal dan men in een werk als dit vol heldenstukjes zou verwachten. Het verhaal gaat name lijk over een vliegboot met negen per sonen, die van een klein eiland in de Zuidzee vertrekken en dan een noodlan ding moeten maken. Het dreigt hun aller ondergang te worden, want zij komen terecht op een eiland, dat over enkele uren van de aardbodem weggevaagd zal worden omdat er een atoombom zal ont ploffen. Men kan zich zonder moeite voorstellen wie de zorgvolle toestand meester wordt, maar de wijze waarop, en voordat het zover is dat is nu juist de attractie van dit werk, waarin bovendien Pier Angeli en Eva Bartok optreden. Gisteravond draaide in het theater aan de Breestraat „Het beest in mensenge daante" met Boris Karloff in de hoofd rol. Deze film wordt volgende week in Rex vertoond Het is het bekende thema van dr. Jekyll en mr. Hyde. Men ziet er de uitstekende acteur Karloff op z'n best. Tarzans verborgen schat Spieren en dieren Rex Er zijn talloze films versche nen met Tarzan, de „aap-mens" als hoofdfiguur. Er zijn ook vele gespierde mannen geweest, die de rol van de heer ser van het oerwoud hebben gespeeld. Zij hebben het op acteergebied niet moei lijk. Een aapmens praat nu eenmaal geen beschaafd Engels, doch stoot zo nu en dan eens wat half- of onverstaanbare klanken uit.... Daarnaast moeten deze gebronsde figuren over een enorme spierkracht beschikken, want in bomen klimmen, van tak tot tak slingeren en gevechten leveren met wilde dieren is nu eenmaal iets specifieks Tarzaniaans. Wel de zoveelste Tarzan kan de toe schouwers laten genieten van zijn gewel dige kracht. Tezamen met zijn vrouw VAN DEZE WEEK fft!!ill!lll!lllllllllll!ll!illlilli!llllllili!liii!i!i!i!;ii;:i!;:'' .mis; '..ïüi Jane, zyn zoontje Boy en de onafschei delijke aap - met - mensengewoonten - Cheeta geeft hij een prachtig staaltje weg van zijn kunnen in de film „Tar- zan's verborgen schat". Ook in deze film rillen zijn doodsvijanden weer, als ze de doordringende roep van de in lendedoek gehulde spiermassa horen. Zelfs kroko dillen delven het onderspit als ze de strijd met hem moeten aanbinden. De aanwezigheid van Mareen O'Sullivan in dit mannen- en dierengezelschap geeft de film een wat romantische tintje. Want ook Tarzan bezwijkt voor vrouwe lijke charme. Hij is dan ook maar een mens Pijn en gein in de kazerne Vrolijke Jan Soldaten Lido Diensttijd! Geen vakantie, maar wel een leuke tijd. Voor het eerst de kazex-nepoort onderdoor, misschien ook wel eens voor de eerste maal goed „afgeblaft" worden. Het exerceren, door j de modder ploeteren en in het zand kruipen. Oefeningen op de schietbaan. Ja, het onder de wapenen geroepen wor den heeft vele nare kanten, doch ook talrijke goede. Kameraadschap wordt gekweekt. Het „bloed, zweet en tranen" wordt en de „gein", die de rekx-uten ma- gein". In de kazerne staan zij i-egelrecht tegenover elkaar. Door middel van de Deense filmindustrie woi-den deze ras tegenstellingen openbaar gemaakt. En op wat voor een wijze. In vlot tempo voert de film U de kazerne binnen, geeft zij U een beeld van de pijn. die geleden wordt en de „gein", die de recruten ma ken als hun blaren op de voeten gene zen zijn. Wij vermoeden niet. dat de vervaardigers van deze rolprent het doel voor ogen hebben gehad de dienst als een paradijs af te schilderen met zo hier en daar wat modderpoelen en moerassen. Nee. want dat is het zeker niet. Tenslotte betekent het in Denemarken 16 maan den in ons land gooien ze er nog een schepje van twee maanden bovenop stilstand in de burgermaatschappij. Maanden, die op nuttiger wijze besteed hadden kunnen woi-den. Doch zij leert in de allereerste plaats, hoe iemand zich in het onvermijdelijke moet proberen te schikken. Het leven, dat hem in het be gin zo tegenstaat wat proberen od te vrolijken, opdat hij later kan spreken van die „heerlijke tijd". Als er zoals in deze film het geval is bovendien nog enkele meisjes voor een beetje nou een beetje laten we het maar „af wisseling" noemen, zorgen, dan zijn die 16 of 18 maanden nog wel om door te komen. Dat van die „afwisseling" kun nen wij de a.s. rekruten natuurlijk niet garanderen.... En om met de Leger- voorlichtingsdienst te spreken: „Zorg, dat U er ook bij komt" Luxoc. Het is meestal zo, dat mensen, die in het oppervlakkige leventje van alledag voor variaties van halve idioten en clowns doorgaan in wezen diepgevoelig en diepmenselijk zijn. Zij zijn de zoekers, de sceptici, de ironici, de romantici, degenen, die een goede neus hebben voor wat kitsch is en echt en tegen die kitsch onvermoeibaar blijven rebelleren. Heinz Rühmann is. naar het ons schijnt, een van die mensen. Daarom ook spre ken zijn .ernstige" films veel meer aan dan de films, waarin hij de komiek uithangt. Daarom had een film als de Kapitein van Köpenick" zo n groot succes. Daarom ook wist hij een zo diepmenselijke en intelligente vertol king te geven van de kinderrechter in de gelijknamige film, die deze week in bovengenoemd theater wordt vertoond. Deze film tracht als zovele andere de laatste tijd een oplossing en in mindere mate en verklaring te geven van de steeds toenemende jeugdmisdi-yven en de bestrijding ervan. Helemaal komt die oplossing (natuui-lijk) niet uit de verf. Maar de poging is bijzonder positief. We moeten begrijpend, maar tevens streng en vriendelijk zijn, zegt de kindei-rechter op een gegeven ogenblik. De dosering hiervan is voor iedere jeugdige „misda diger" anders. Die is afhankelijk van zo ontzaglijk veel factoi-en. Factoren, die het stuk voor stuk bijna onmogelijk ma ken om tot een oplossing te komen. Die oplossing vinden we waarschijnlijk nooit, maar we moeten haar zoveel mogelijk benaderen, dat is de kern van deze op merkelijke Duitse film. Advertentie v. d. Kuy, ijzerhandel BEESTENMARKT 7 - LEIDEN Voor Rijk en gemeente. gende belangstelling. Opgemerkt werden burgemeester jhr. mr. F. H. van Kin schot en diens echtgenote, mr. Duparc, chef afdeling Kunsten van het Depar tement van O.. K. en W., alsmede de heer Giltay Veth van dit Departement, diverse hoogleraren, afgevaaidigden van grote musea, alsmede kunstexpei-ts. fan van Goyen: „Riviergezicht" mm Rechters, die kindei-en, die door be paalde omstandigheden tot misdaden worden aangezet, zonder meer vele maanden tuchthuisstraf opleggen, zul len hierdoor de oplossing van het jeugd probleem nooit benaderen. Wel zij, die zich verdiepen in de achtergronden van de jeugdige misdadigers: het hoe, waar en waarom van het misdrijfhet milieu, de afkomst, de opvoeding en vooral de innerlijke roerselen van de jeugdige boosdoener. De kinderrechter gaat er in deze film dan ook van uit. dat de slecht ste mens zich toch, hoe diep verborgen het bewustzijn ook vaak mag zijn, van het goede bewust is. „Der schlechte Mensch in seinem dunklen Drange ist sich des rechten Weges wohl bewust", zei Goethe. De film „De Kinderrechter" behan delt de problemen, waarmee een kinder rechter in deze tijd heeft te maken. Dit geschiedt op een voor ieder begrijpelijke, heel menselijke wijze, zonder pathos, zonder de werkelijkheid geweld aan te doen, zonder een spoor van sentimentali teit. Het is een zuivere, positieve film, die een ieder, die zich het lot van de komende generatie aantrekt, tot naden ken zal stemmen. De kinderrechter tracht een in wezen gevoelig en zuiver reagerend meisje, dat door een volko men gebrek aan opvoeding en door de sterke invloed van een slecht milieu op het verkeerde pad is geraakt, langs een zo geleidelijk mogelijke weg weer in het goede spoor te brengen. Voor haar zijn bepaalde slechte handelingen de ge woonste zaak van de wereld. Haar on derscheidingsvermogen voor goed en kwaad, in het bezit waarvan wij ons alle maal zo oprecht verheugen, is bepei-kt. Rühmann speelt de rol van kinder rechter zo gaaf, zo oprecht bewogen, dat wij wel moeten aannemen, dat hij ook in werkelijkheid begaan is met het lot van vele afgedwaalde kinderen. Hij gelooft in zijn rol. Ongetwijfeld het grootste compliment, dat wij een acteur kunnen maken. Filmtechnisch gezien munt deze film niet uit door geraffineerd camerawerk I Vaak wordt echter met een paar simpele i beelden eeix subtiele vorm van ontroe- ring bij de toeschouwers opgeroepen. I Zoals in de scene, waarin het meisje weifelt tussen de opofferende hulpvaar- i digheid van de kinderrechter en het ver- j langen naar haar door de politie ge- zochte vriend. Gaat zij naar hem toe op dat ogenblik, dan is zij definitief verlo ren, Blijft zij echter dan heeft de kinder rechter het pleit gewonnen. Dan haalt zij op de tramhalte een pakje kauwgum uit haar mantelzak De kinderrechter had namelijk zijn pensionhoudster en vriendin gezworen het roken te zullen laten als zij het meisje als dienstbode in dienst wilde nemen. Toen het meisje dit te weten kwam bood zij de kinderrechter in een spontane opwplling een pakje kauwgum aan. Als zij op de tramhalte de kauwgum i bekijkt, die zij (toevallig) in haar zak I had zitten herinnert zij zich de merk waardige gelofte van de rechter, waar van haar welslagen in het leven de inzet vormt en keert terug. in het circus Casino In het kleine theater aan de Hogewoerd draait deze week een Duits Kleurenfilmpje, dat enkele jaren geleden is gemaakt. Het is van het begin tot het eind dwaasheid wat de klok in deze „vakantiefilm voor jong en oud" slaat. Peter Alexander, die de hoofdrol vertolkt, doet niet alleen dwaas, maar zingt ook een aantal vrolijke liedjes. Hij woi-dt daarbij begeleid door het orkest van Kurt Edelhagen. Het gaat in dit filmverhaal allemaal om de student Toni Matthis, een vlotte student, die zich op de grote dag van het examen verslaapt en derhalve niet meer op de universiteit toegelaten kan woi-den. Zijn tante (een grappige rol van Gi'ethe Weiser) wil hem ten einde raad laten trouwen met een rijk meisje. De zingende student wordt echter verliefd op een circus artieste (Margit Münke), met wie hij na allerlei moeilijkheden het hoofd te heb ben geboden, huwt. De moeilijkheden worden zoals dikwijls het geval is, ver oorzaakt door de vader van het meisje, die zijn dochter uitsluitend met een artiest getiouwd wenst te zien. Toni en de huisknecht van tante hebben er heel wat voor over om het artiestenvak zo goed en zo kwaad als het gaat te leren. Maar dat moet U zelf gaan zien. Er komen in deze scènes heel wat grappige momenten voor. Gelukkig maar, want vei-der komt deze door Geza von Cziffia gei-egisseerde amusements film niet boven het gemiddelde niveau uit. Vooraf een interessant filmpje, eveii- eens in kleuren, over het leven op de bodem van de Middellandse Zee. „Wir Wunder kind er" De vierde week Studio De film „Wir Wunderkin- der" blijft de aandacht van velen trek ken. Deze opmerkelijke film is nu voor de vierde week geprolongeerd. zig-zag. elektrisch 7 kg. Ook in Meerpoel's naaimachines BREESTRAAT 171 - TEL. 24815 Hervormde Kerkdag Tweede pinksterdag Leiden staat maandag a.s. in het teken van de hervormde kerkdag. Uit alle delen van de classis Leiden der Ned. Herv. Kerk komt men naar de Sleutelstad om deel te nemen aan deze manifestatie van saamhorigheid, hetgeen zich o.a. zal uiten in de verschillende activiteiten, welke men samen zal beleven. Het programma voor deze dag is als volgt samengesteld Hooglandse Kerk (8.30 uur voorm.) vie ring van het H.A. Ds. H. J. van Achter berg gaat in deze dienst voor. Pieterskerk (10 uur) opening van de kerkdag door ds. P. J. Mackaay li.v.m. Ikor-uitzending gaan deuren om 9.45 uur dicht). Pieterskerk (11.30 uur) dr. Th. C. Fre- derikse uit Wassenaar over „Saamhorig heid". Stadsgehoorzaal (1.45 uur». Sprekers ds. G. Hamoen en mevr. Busia over „De mens, die zoekt naar verbondenheid en aanspraak maakt op onze saamhorig heid". Stadsgehoorzaal (3.45 uur) filmvoor stelling. Pieterskerk (3.45 uur) orgelconcert J. Broxs (orgel) en H. Friesen (hobo). Pieterskerk (5.30 uur) sluiting kerkdag door ds. P. Kloek. Naast deze activiteiten zijn er onder .luspiciën van de Classicale Jeugdr.u d resp. in de foyer van de Stadsgehoor.;; al, Den Burcht en in het Sportpark „Room burg" voor de jeugd diverse mogelijk heden tot ontspanning. Hieraan gaat om 10.15 uur een jeugddienst in de Ooster- kerk vooraf.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1960 | | pagina 3