Sclmitzlers „Anatol": schets uit
oud-Wenen in liet Holland Festival
FLUID-DRIVE-FOTOGRAFIE
praatje
DE SNELHEIDSMET
Opschudding rond liet concours van
(muzikale) Prix de Rome in Parijs
ZATERDAG 21 MEI
WEKELIJKS BIJVOEGSEL
PAGINA 4
Geen spoor van hogere ivaarden -
Verwondering over de keuze van
Burgtheater niet ongemotiveerd
Hoe iverkt het?
Bekivame kandidaten werden
uitgesloten om wangedrag
(Van onze Weense correspondent, prof. dr. N. Greitemann)
Wanneer men bedenkt, dat Schnitzler, wiens „Anatol" in het
komende Holland Festival-programma is opgenomen, evenals zijn
vader jarenlang in Wenen als dokter heeft gepraktizeerd, dan is het
goed beschouwd een hele prestatie, dat hij daarnaast nog zeven
romans, 30 eenakters en 17 grotere toneelstukken heeft kunnen
schrijven! Bovendien leefde hij als schrijver niet in een ivoren toren
tje, maar hij heeft, zoals zijn tijdgenoten nu nog weten te vertellen,
met volle teugen van het leven genoten. Men ontmoette hem in de
elegante salons, in de Weense koffiehuizen van de literaire kringen,
in de chambres séparées van Hotel Sacher, maar even goed in de
kleine eethuisjes van de volkswijken en geregeld bij de voorstellingen
van het Burgtheater.
dit jeugdwerk is vrij zwak en het staat
ook al jaren niet meer op het reper
toire van het Burgtheater, in tegen
stelling met „Liebelei", „Das weite
Land" en „Der grüne Kakadu", die in
de loop van dit jaar in een nieuwe
enscenering werden opgevoerd.
Wanneer men het enigszins grof wil
uitdrukken, zou men kunnen zeggen
dat het oeuvre van Schnitzler niet im
moreel, maar a-moreel is. Er is daar
in vrijwel ge enspoor van hogere waar
den te vinden. Hy is geen moralist en
wil geen lessen geven, doch alleen de
toestanden, situaties, ontmoetingen en
gesprekken beschrijven, waarvan hij
getuige was in een ondergaande en
kleine wereld, die zich echter de „grote
wereld" noemde.
Drie van de zeven
„Anatol' bestaat uit een serie van
zeven schetsen, die het voze, opper
vlakkige en onverantwoordelijke van
dit milieu blootleggen en die meestal
met een cynische of fatalistische poin
te eindigen. Daar deze zeven schetsen
Realistische notitie
in tie stijl van
Guy tie Maupassant
Hij had zyn werk nooit kunnen
schrijven zonder geleefd te hebben in
de Weense „high society" van vóór de
eerste wereldoorlog, toen Oostenrijk
Hongarije nog een machtig land was
en de zogenaamde hogere kringen van
Wenen, zoals hij die beschrijft, voor
namelijk bestonden uit rijke genieters,
dagdieven, nietsnutten met veel geld,
officieren, cavaliers en eenvoudige
meisjes uit de volkswijken, die het
slachtoffer werden van de „betere"
heren.
Van zijn toneelwerk Is ln het bui
tenland .Liebelei" het meest bekend
geworden, ook in ons land. Dan volgt
„Der Reigen", een Weense transposi
tie van het Franse „La Ronde" en nu
zal dan „Anatol" worden opgevoerd.
Dit is eigenlijk verwonderlijk, want
in de oorspronkelijke boekuitgave veel
te lang zijn voor een enkele toneel
avond, wordt er gewoonlijk een keuze
gemaakt. In de vroegere opvoeringen
van het Burgtheater beperkte men zich
tot drie van de zeven, waarin de losbol
Anatol met zijn vriend Max de hoofd
persoon vormt, terwijl in elke schets
telkens een andere getrouwde of on
getrouwde vriendin optreedt, waarmee
Anatol intieme relaties onderhoud of
heeft onderhouden.
Gewoonlijk worden de drie volgende
schetsen gekozen: Weihnachtseinkaufe,
Abschiedssouper en Hochzeitsmorgen.
Over de eerste schets ligt nog een
zweem van echtheid. Op kerstavond
ontmoet Anatol de goed gesitueerde
en elegante Gabriele, die als getrouw
de vrouw nog vlug een paar kerstca
deautjes moet kopen. Tegelijkertijd wil
zij hem behulpzaam zijn, daar hij zelf
iets passends zoekt voor zijn vriendin
netje uit de volkswijk, dus uit een mi
lieu, dat zij „de kleine wereld" noemen
en dat him vreemd is. Daarom vinden
ze dan ook niets passends. Uit de be
schrijvingen van Anatol heeft Ga
briele echter opgemaakt dat dit een
voudige kind uit het volk een echte
schat van oprechte aanhankelijkheid
Hans Holt als Anatolin het gelijknamige
stuk van A. Schnitzler. Zijn optreden was de
laatste maal, dat deze schepping door het
Burgtheater over het voetlicht werd gebracht.
Het was een mislukking!
is. Ten einde raad en in een opwel
ling van stille bewondering geeft ze
hem haar eigen boeket bloemen met
de opdracht: „Lief kind, deze bloemen
stuurt je een vrouw ,die misschien net
als jij kan liefhebben, maar die de
moed daartoe niet had".
Ongeveer op hetzelfde vlak ligt de
schets „Afscheidssouper", Al een week
lang is Anatol elke avond uit souperen
geweest met een danseresje Annie, om
haar te zeggen dat hij hun relatie wil
verbreken, maar hij durfde niet. Nu
echter neemt hij het definitieve be
sluit. maar voordat hij er toe komt,
verklaart Annie hem in alle eerlijk
heid, dat zij de relatie afbreekt, om
dat zij iemand heeft gevonden van wie
ze werkelijk houdt, ook zonder Bor
deaux, champagne en oesters.
Cynische realiteit
Deze twee schetsen vertonen een
zekere overeenkomst met .Liebelei",
omdat hier telkens een simpel meisje
uit een volkswijk de heldin is, het ge
zonde volkskind dat in tegenstelling
met de rijke en voze society nog een
oprecht gevoel van liefde en aanhan
kelijkheid bezit.
De laatste schets „Hochzeitsmorgen"
is bepaald cynisch. Anatol heeft de
nacht voor zijn huwelijk met zijn
vriendin Ilona doorgebracht. Zij wil
de verdere dag bij hem blijven, zodat
Anatol na een lang en cynisch gesprek
gedwongen is haar te zeggen dat hy
over twee uur op het stadhuis moet
zijn. Ilona reageert eerst woedend,
maar zij laat zich door Max, de vriend
van Anatol, gemakkelijk troosten, wan
neer hij haar zegt: „Waar het op aan
komt is dit: niet U bent de bedrogene,
want bij U kan men altijd terug
komen, de andere kan men slechts in
de steek laten..."
Dat is evenmin verheffend als het
werk van De Maupassant, waardoor
Schnitzler zich liet inspireren, maar
men bedenke dat hij slechts wilde
beschrijven, een beeld geven van een
wereld die intussen allang is onderge
gaan. Daarom verwondert het ons
eigenlijk dat dit stuk werd gekozen,
want Schnitzler heeft veel betere schet
sen geschreven en Anatol wordt al
jarenlang niet meer in Wenen opge
voerd. De laatste Bonvivant, die in
deze rol voor het publiek van het
Burgtheater optrad was Hans Holt en
het werd een mislukking. Niet omdat
Holt slecht speelde, maar omdat de
rol in deze vorm totaal verouderd is.
Joseph Handl zegt dan ook in zijn
boek over de spelers aan het Burg
theater: ,Deze Anatol is nu eenmaal
alleen mogelijk in de tijd voor 1914".
Toch heeft het stuk zijn verdiensten,
want het munt uit door uitstekende
dialogen en er hangt daarover een ty-
pisch-Weense sfeer die men ook nu
nog in de koffiehuizen ontwaart. Het
zijn formele elementen, die Schnitz
ler meesterlijk beheerste en die een
sfeer oproepen, waarvoor men niet
alleen in Oostenrijk, maar ook daar
buiten nog gevoelig is.
Nog niet zo lang geleden gonsde de fotografische wereld van wonderlijk nieuws
over een automatische camera voor amateurs. Men hoefde by dit toestel niets
anders te doen dan het te richten op het motief, dat men wilde opnemen om
WERKINGSSCHEMA SNELHEIDSMETER
1 venster met
schaalverdeling
EN KILOMETERTELLER^
Sjf |schroeflijn|
HET APPARAAT BESTAAT
UIT EEN PERMANENT
MAGNEETJE EN EEN
ALUMINIUM CYLINDER.
I A
1/[cylinder
buigzame
as
DE SNELHEIDSMETER, OOK WEL TACHO
METER GENOEMD, IS EEN MEETAPPARAAT
DAT IN EEN VOERTUIG IS INGEBOUWD
EN DAT DE SNELHEID VAN HET VOERTUIG
AANGEEFT IN KILOMETERS OF MIJLEN PER
UUR.
permanent
magneet
tandwielstelsel
snelheidsmeter
telrollenl
buigzame as
wormwiel I
1 snelheidsmeter
MEESTAL WORDT DE SNEL
HEIDSMETER GECOMBINEERD
MET DE KILOMETERTELLER
DIE HET AANTAL KILOMETERS
WELKE GEREDEN ZIJN OPTELT
EN STEEDS HET TOTAAL AAN
TAL AANGEEFT
[kilometerteller I-
AAN DE BUIGZAME AS IS
EEN WORMWIELTJE AAN
GEBRACHT DAT EEN TAND
WIELSTELSEL AANDRIJFT
DAT DE VERSCHILLENDE
ROLLEN VAN DE TELLER
IN BEWEGING BRENGT-
Het Institut is echter zo hoog ge
zeteld, dat de Academie voor Schone
Kunsten blijkbaar door geen enkele
pijl of grief kon worden geraakt,
want met het concours voor de Rome-
prijs is sedertdien nog alles by het
oude gebleven. Nog altyd moeten deze
aankomende toondichters hun muzi
kale gedachten gieten in een vorm-
der-cantate, die praktisch nooit meer
beoefend wordt, ofschoon het literaire
gehalte van de tekst de laatste jaren
een lichtstijgende tendens vertoont,
en nog altijd ook moeten ze zich voor
de waardering van hun prestaties on
derwerpen aan het beslissende oor
deel van het uiterst conservatief-ge-
richte gezelschap, waarin bovendien
de muzikale sectie over slechts twee
stemmen beschikt.
Het is intussen meer sneu dan dra
matisch voor die beide aspirant
componisten, die om buiten-muzikale
overwegingen voortijdig werden afge
wezen en die, gezien de voorbeelden
van Debussy en Ravel, met of zonder
de aanmoediging of tegenwerking der
hoogmogenden van de officiële kunst
hun weg tóch wel zullen kunnen vin
den. Indien niettemin dit incident
eens mocht leiden tot een grondige
herziening van het instituut van de
muzikale Rome-prijzen, zou deze ridi
cule vertoning zelfs nog een positief
resultaat hebben opgeleverd. Men
denkt dan aan een hervorming waar
bij. in de oorspronkelijke geest van
de literaire Prix Goncourt, componis
ten door componisten zouden worden
beoordeeld en het academische niet
steevast het allerlaatste en allerhoog
ste woord meer zou behoeven te spre
ken. Maar met diezelfde twee voor
beelden van Debussy en Ravel voor
ogen, lijkt 't wel verstandig zijn ver
wachtingen en hoop niet ól te hoog te
spannen. Tot dusver immers heeft,
sinds eeuwen, het Institut de France,
met inbegrip van de Académie Fran-
gaise, zich met succes aan iedere
drang tot vernieuwing weten te ont
trekken!
daarna simpelweg op een knop te drukken. Onverschillig of de camera met
zwart-wit of kleurenmateriaal geladen was, de opnamen zouden uitstekend be
licht zijn, omdat een ingebouwde elektrische belichtingsmeter geheel auto
matisch lensopening en sluitertijd juist Instelde. Zelfs zou het toestel door
een bepaald kleurensignaal waarschuwen, wanneer er te weinig licht was om
een goed belichte opname te maken.
Het klonk allemaal erg fantastisch,
maar: deze automatische camera
verscheen inderdaad aan de markt
en de voorspelling omtrent eenvoud
van bediening kwam geheel uit.
Nauwelijks was het toestel er of
men had reeds kritiek. Nee, niet op
het kleine technische wonder zélf,
maar men meende dat het maken van
opnamen met behulp van zo'n instru
ment, toch eigenlijk geen fotografe
ren meer mocht heten. Vooral de „ge
heide" amateur liet zich aanvanke
lijk nogal kritisch uit over de gebrui
kers van zo'n automotische camera.
Dat waren kiekjesmakers", meer
niet.
Nu moet u zich wel even indenken,
dat zo'n „geheide" amateur iemand
is voor wie vele knoppen en instel-
mogelijkheden van een geperfectio
neerde camera geen enkel geheim
meer hebben. Hij is dan ook ver
knocht aan het weloverwogen vast
stellen van lensopening en sluitertijd
by de talloze en altyd verschillende
motieven, die hy om zich heen be
speurt. Sterker nog: het is één met
zijn liefhebberij geworden, zodat, wan
neer hij bijvoorbeeld van de verlang
de scherpte in de diepte bij een ge
geven afstand geen vraagstuk meer
zou behoeven te maken, een deel van
zijn genoegen in de fotografie zou
wegvallen. Voor hem schuilt name
lijk juist in het oplossen van deze
kleine technische problemen een
brokje liefde voor „de muze met het
glazen oog". Maar er zijn tienduizen
den, die daarentegen o zo graag pro
bleemloos mooie opnamen willen ma
ken. En liefst in kleuren! Ze hebben
gehoord, dat de kleurenfotografie nog
al wat moeilijkheden met zich mee
brengt en zien zelfs in het algemeen
al een beetje tegen een „beter" toe
stel op, omdat er zoveel knoppen en
knopjes, handels en instelringen aan
zitten. Het is dus niet verwonderlijk,
dat zij een toestel, dat met één knop
alle geheimen ontsluiert, met enthou
siasme begroeten en menen, dat de
bezitter van zo'n apparaat vrijwel
moeiteloos uitstekend geslaagde op
namen aan de lopende band kan ma
ken.
Zoals met alles, ligt ook hier de
waarheid weer in het midden. In de
eerste plaats zou het vastleggen van
prettige herinneringen eigenlijk niet
geremd moeten worden door allerlei
technische handgrepen. Want hoe
vlotter men een moment kan pak
ken, des te ongedwongener en natuur
lijker is het resultaat. De automati
sche camera heeft daarom het grote,
ja zéér grote voordeel, dat de volle
aandacht van de amateur zich kan
richten op de vele motieven, welke
de wyde wereld geeft. En het is by
die tienduizenden per slot van reke
ning toch te doen om het goede resul
taat, om de foto-zèlf en niet in hoofd
zaak om de technische voorberei
dingen.
Stellig zal de vreugde in het vast
leggen van leuke, prettige, herinne
ringsvolle momenten groter zijn wan
neer de teleurstelling over mislukte
opnamen minder gaat worden.
Maar fluid-drive" fotografie be
hoeft daarom geen „kiekjes-makerij"
te zijn. Wie het schaakspel der foto
grafie verkiest boven het gezellige
gezelschapsspel, dat men er ook mee
kan spelen, wijdt zich aan z'n scherp
te-diepte tabellen en indirecte licht
metingen. Maar hij moet ook begrij
pen, dat er velen zijn, die met even
veel plezier op een allersimpelste ma
nier een documentatie van eigen
leven willen samenstellen in zelfge
maakte beelden.
Waarby gelukkig een stukje voor
uitgang in de techniek: de automa
tische camera, hen behulpzaam kan
zijn. Maar welke foutjes men ook bij
de automatische camera kan maken,
willen we u de volgende week ver
tellen.
JAN WOLFSLAG.
Wie in de prachtige lentetijd
in kleuren wil gaan fotografe
ren bedenke, dat er omkeer-
kleuren-films zijn en negatief-
kleurenfilms. De eerste geven
een positief beeld, dat dus net
zo is als de werkelijkheid. Die
positieven noemen we „dia's".
Ze worden in een viewer (be
kijkapparaatje) bekeken of met
een projector op een scherm
geprojecteerd.
De negatief-kleurenfilms ge
ven negatieven in kleur. Die
zien er vreemd uit: de lucht is
geel, het gras purperkleurig.
Deze negatieven worden ech
ter op kleurenpapier afgedrukt
en dan komen de natuurlijke
kleuren te voorschijn. Het wor
den dus kleurenfoto's om b.v.
in het album te plakken.
Resumerend
Voor dia's (projectie): een
omkeerkleurenfilm, voor kleu
renfoto's (album) een negatief-
kleurenfilm nemen.
Straf veel te zwaar
voor overtreding
(Van onze Parijse correspondent.
Frank Onnen)
Er is de laatste weken veel ge
rucht geweest rond het jaarlijkse
concours voor de (muzikale) Prix
de Rome, de wedstrijd voor jonge
componisten, waarvan de winnaar
van staatswege in de gelegenheid
pleegt te worden gesteld gedu
rende een jaar in de vorstelijke
villa De Medicis bij de Italiaanse
hoofdstad te logeren. De twee
kandidaten die, volgens de insi
ders van het Nationale Conserva
torium en van hun leraar, de cora-
buiten hebben gesmeten, waarbij een
etensresten, conservenblikken en
vredig wandelaar bijna zou zijn ge
raakt. Zonder verdere vorm van pro
ces, besloot daarop de voorzitter van
het Institut de France, waarvan de
leden de prijs toekennen, de beide
kandidaten dit jaar voor verdere me
dedinging uit te sluiten. Die maat
regel heeft, als gezegd, geen geringe
deining, vooral in Frankrijks muzi
kale kringen gemaakt. Het werd de
president, die zich hier zonder mo
gelijkheid tot hoger beroep als rech
ter opwierp, met name erg kwalijk
genomen, dat hij niet eerst de me
ningen had ingewonnen van de muzi
kale leden van het Institut, die daar
toch al een zeer geringe minderheid
vormen. Slechts één lid, de hoogbe
jaarde Louis Aubert, was tevoren ge
hoord, en had zich met deze strenge
beslissing in beginsel akkoord ver
klaard. Het tweede lid, Henri Busser,
oud-professor van het Conservatoire
en promotor van een hele falanx van
Rome-prijswinnaars, was geheel bui-
ieder redelijk verband tussen zonde
en boete hier wel ver te zoeken was.
Ze hadden, volgens Milhaud, die de
dagen van zijn eigen wilde haren ten
minste nog niet geheel vergeten was
maar hebben de leden van het In
stitut die wel ooit gekend? mis
schien een pak rammel verdiend
vanwege hun kwajongensachtigheid,
maar niemand had het recht die kan
didaten te treffen in hun artistieke
levenskansen.
Geen der pleitredenaars heeft even
wel enig succes mogen boeken: de
beide stoute meesters-in-spé moeten
volgend jaar met hangende poot
jes zich nóg maar eens aan komen
melden om dan een nieuwe worp naar
de hoogste onderscheiding voor een
Franse componist te kunnen doen.
Niet de eerste maal
Het is niet de eerste maal, dat het
hoogst-officiële Institut de France, in
verband met de muzikale' Prix de
Rome over de tong gaat en in de
tocht wordt gezet vanwege zijn onbe
voegde of kleingeestige beslissingen.
Maurice Ravel is indertijd ook al eens
de inzet geweest van een afwijzing,
welke tot een klein nationaal schan
daaltje uit zou groeien! En vóór hem
had Debussy, tijdens zijn verblijf in
Rome, 't al herhaaldelijk met de he
ren van het Institut aan de stok ge
had, over welke schermutselingen hij
later in zyn verrukkelijk „Monsieur
Croche, anti-dilettante" een bijzonder
amusant boekje heeft open gedaan.
Henri Dutilleuxdie met André J olivet, pu
bliekelijk partij koos voor zijn jonge kunst
broeders en tegen het Institut de France.
ponist Darius Milhaud, in het bij
zonder. de hoogste kansen maak
ten de onderscheiding in de wacht
te slepen, werden vóór de eind
ronde uitgeschakeld, omdat ze
zich aan wangedrag zouden heb
ben schuldig gemaakt.
Terwyl ze bij de voorselectie ln een
der zijvleugels van het kasteel van
Versailles zaten opgesloten om daar
hun eerste proeve van compositori
sche bekwaamheid af te leggen, zou
den de twee jeugdige musici als ver
strooiing na hun inspanningen zo
niet om nieuwe inspiratie op te doen
inktpotten door de open vensters naar
ten de beslissing gelaten en diens pro
testen klonken dan ook zéér luid mee
in het koor van alle eminente com
ponisten en andere musici, die partij
voor de beide gestrafte kandidaten
hadden gekozen.
Open brief
Hun oudere kunstbroeders André
Jolivet en Henri Dutilleux, componis
ten met een welverdiende wereldre
putatie, hebben zich zelfs met een
open brief tot het Institut de France
en indirect lot de minister voor
Culturele Zaken André Malraux
gewend om hun toorn over deze klein
zielige bestraffing uit te spreken, en
hun leraar Darius Milhaud, heeft te
genover een journalist verklaard, dat
HET MAGNEETJE WORDT AANGE
DREVEN DOOR EEN BUIGZAME
AS VANAF DE VERSNELLINGSBAK.
DOOR HET DRAAIEN VAN DE MAG
NEET WORDT IN DE CYLINDER EEN
WERVELSTROOM OPGEWEKT WAAR
DOOR DEZE GAAT MEEDRAAIEN.
DE CYLINDER WORDT TEGENGEHOU
DEN DOOR EEN SPIRAALVEERTJE
AAN HET EIND VAN HET HUIS.
HOE SNELLER HET MAGNEETJE
DRAAIT, DES TE VERDER ZAL DE
CYLINDER MEEDRAAIEN. DOOR
AAN DE CYLINDER EEN BUS TE
BEVESTIGEN DIE DOOR EEN SCHROEF
LIJN IN EEN LICHT EN EEN DONKER
GEDEELTE IS VERDEELD IS DE SNEL
HEID AF TE LEZEN.
teen
