Negerdorpen bij Johannesburg zijn
een geheel nieuwe wereld in Afrika
FILMS
BETER BEHUISDGEVOED EN GEKLEED
„Paleisjes" voor half miljoen zwartenvan wie
reeds vele duizenden eigenaar zijn geworden
Industrie zuigt Bantoes binnen
haar rijk van onpartijdigheid
Indrukwekkende
resultaten
VAN DEZE WEEK:
Opgericht 1 maart 1860
Zaterdag 2 april 1960
Derde blad no. 30016
(Van onze reisredacteur, W. L. Brugsma)
(IV)
Johannesburg Uit het midden van het geraas van de blanke
stad ziet men in de verte de „western townships", Johannesburgs
zwarte wijken, waar het half miljoen Bantoes woont, dat het arbeiders-
reservoir vormt. Als John en Mary (want overdag heten alle zwarten
zo voor het gemak) hun werk gedaan hebben, staan zij een uur of zo
in de rij voor „zwarte" trein of bus, die uitpuilend van hun soortge
noten, hen buiten het gezicht van de blanke stad brengt. De blanke wil
's avonds alleen zijn met een ijsje in de droomwereld van de bioscoop,
in de droomwereld van blanken onder elkaar. Als de lichtjes van Jo
hannesburg twinkelen in de avond, slaapt de zwarte stad als een moe
lastdier, een groot, donker beest.
De brave Johannesburgers kennen hun zwarte „lokasies" nauwe
lijks, willen ze niet kennen. Toch behoeven ze er zich niet voor te
schamen. Stinkende krotwijken als Moroka, Shantytown, New Look,
zwerend van geslachtsziekten, alcoholvergiftiging en moord met lange
messen, mogen andere Zuidafrikaanse steden de neus nog doen dicht
knijpen, in Johannesburg zijn ze in vijf jaar tijd opgeruimd. Met ge
rechtvaardigde trots tonen gemeente-ambtenaren aan buitenlandse
bezoekers in het heldere licht van de Witwatersrand de nieuwe zwarte
stad: vijftigduizend propere blanke huisjes uitgespreid over 't glooiende
Transvaler veld, simpele stenen optrekjes voor ons, paleisjes voor
Afrika.
De voorlichtingsambtenaar leest tevre
den het lijstje voor van de voorzienin
gen voor lichamelijk en geestelijk heil:
22 bierhallen, 2 golfbanen, 69 voetbal
velden, 6 sporthallen, 2 stadions, 37 ten
nisbanen, 56 basketballcourts, 4 sintelba-
nen, 2 zwembaden, 25 clubgebouwen, 37
speelplaatsen, 3 danslokalen, 4 kegelba
nen, 2 wielerbanen, 600 voetbalteams, 22
sportleraren, 30 chrèces, 9 poliklinieken,
2 ziekenhuizen.
Deze metropool van een half miljoen
zwarten is een van de ongelooflijkste
transformaties, die ik ooit in Afrika heb
gezien: hier groeit een nieuwe wereld.
Afrika danst de patha-patha
de nieuwe rage van zwart Johan
nesburg.
(Foto: Drum Magazine)
Afrika drinkt: in een gemeentelijke
bierhal wordt gemeentelijk gebrou
wen kaffir-bier geschonkeneen
licht-alcoholische, zurigepap-ach-
tige drank, de enige vorm waarin
zwarten in Zuid-Afrika alcohol tot
zich mogen nemen. De gemeente
lijke bierhallen zijn voortdurend
aanleiding tot onlusten van de Af
rikaanse vrouwen. Zelf-brouwen
behoorde tot haar traditionele ta
ken, nu mag het niet meer.
Zij heeft geen elektrisch licht, maar wel
riolering en waterleiding en tweeduizend
moderne winkels. Blanke regering en
blanke gemeente hebben er enorme
sommen ingestoken en leggen er nog op
toe, maar reeds jarenlang gelden voor
de nieuwbouw, die in 1963 de achter
stand zal hebben ingehaald, huren van
omstreeks 120 gulden per maand.
Er zijn zelfs al zevenduizend huiseige
naren. Dat betekent dat er een zwarte
arbeidersklasse en zelfs een kleine mid
denstand is, die dat kan betalen en die
zich ook ontegenzeglijk beter kleedt
en voedt dan vijf jaar geleden. Een be
gin van Afrikaanse welvaart op econo
mische basis in een continent van stag
nerende „subsistence-economy".
De voorlichtingsambtenaar noteert te
vreden de buitenlandse verbazing en
gaat voor naar het Baragwanath-zie-
kenhuis: 200 artsen en specialisten, 650
zwarte verpleegsters (even goed en
slecht als blanke, zegt de directeur)
verzorgen er 2.000 interne en 2.000 ex
terne patiënten. Dit academisch zieken
huis is het grootste en best-geoutilleerde
van heel Afrika.
Baragwanath geeft een paar interes
sante aanwijzingen over het leven in de
zwarte metropool; het behandelt weinig
maagzweren, veel alcoholisten. Op het
mededelingenbord hangt een handlei
ding voor kogel wonden (kogels bewaren,
zegt die». Op feestdagen neemt de Afri
kaanse vreugde gewelddadige vormen
aan, met Kerstmis kreeg de chinurgische
afdeling 103 zwaar gewonde patiënten,
600 gewonden werden in de polikliniek
verbonden. Het oude Afrika is niet dood,
er praktiseren ook nog Afrikaanse me
dicijnmannen in de moderne stad.
Kinderen die niet
gewenst zijn
Humor en tragiek in het
leven van doktersechtpaar
LIDO Achter de onheilspellende,
loodzware titel van deze Franse film
verbergt zich de wél ernstige, maar
toch vaak humoristische uitbeelding
van het leven van een jong echtpaar,
hij gynecöloog en zij eveneens arts.
Hun gemeenschappelijke huis heeft
twee ingangen, maar het komt nogal
eens voor, dat Cathérine haar man,
André Foucaud, in bepaalde zaken
raadpleegt of hem voor moeilijke
gevallen laat opdraaien.' Het ont
breekt haar zelf overigens allerminst
aan bekwaamheid en doortastendheid.
Integendeel, haar tact maakt het haar
mogelijk in lastige situaties de juiste
oplossing te vinden.
En zo zien wij dan achtereenvolgens
een aantal ..gevallen" de revue passe
ren: een jong stel, dat zo graag kin
deren wil hebben en de raad krijgt de
moed niet zo spoedig op te geven; een
meisje van hupse zeden, dat zich ver
heugt over haar aanstaand moeder
schap; een vroegere schoolvriendin
van Cathérine, die bezig is te schei
den en in angst zit over de gevolgen
van een zwangerschap, weshalve zij
haar kind wil afstaan; hun assistente
Helène, die moeder moet worden door
Michel, de schijnbaar-schaapachtige
broer van Cathérine, bij wie hij als
student inwoont; Michels vriendinnetje
Elvire, die óók al intieme relaties met
de quasi-sullige student heeft onder
houden, enz., enz. Een dergelijke op
somming wekt wellicht een verkeerde
indruk, maar deze levendige film is
van zo goede makelij <niet alleen tech
nisch, maar ook psychologisch), dat
bijv. het geval-Michel verklaarbaar en
aanvaardbaar wordt, nadat er zich
aanvankelijk enige misverstanden heb
ben voorgedaan. Enkele hoogtepunten
zijn de kunstmatige verlossing van
Monique, het hierboven genoemde
hupse meisje, zodat de toeschouwers
een duidelijke indruk krijgen van deze
spannende chirurgische ingreep-met-
gelukkig-resultaat. Het slot is ontroe
rend, als de keiharde moeder-tegen-
wil-en-dank (Cathérines schoolvrien
din Odette) op het laatste ogenblik
toch besluit haar „ongewenste baby'"
te behouden.
De Fransen verstaan de kunst om
een onderwerp als dit op een aantrek
kelijke wijze te behandelen, met een
snuifje humor, een vleugje ernst, een
tikje spot en een beetje stille tragiek.
En boven alles rijst, onopzettelijk maar
toch nadrukkelijk, het wonder van het
nieuwe leven en de blijdschap van de
moeder over het grote geluk!
En eeuwig zingen de bossen
Vijfde en laatste week
Trianon Het begon erop te lijken,
dat de bossen van Gulbranssen inder
daad eeuwig zouden zingen, maar het is
dan nu de vijfde en laatste week. Wie
zich voor de romantische heroïek van
Noorse snit interesseert verzuime dit
werk niet.
,Een zaak van leven
en dood"
Mysterieus
Studio Shakespeare heeft al gezegd,
dat er meer dingen tussen de hemel en
aarde gebeuren, dan men denkt. In de
mysterieuze film .Een zaak van leven
en dood", naar het bekende boek „A
matter of life and death", gebeurt er in
derdaad heel veel op de rand van het le
ven op aarde en in het hiernamaals, het
leven weergegeven in treffende kleuren,
het laatste in het zwart-wit.
Daar is de majoor-vlieger Carter, die
als laatst overgeblevene van zijn vlieg
tuig, welke nog slechts op één motor
vliegt, terwijl zijn parachute verbrand is,
de diepte inspringt, nadat hij een lang
durige conversatie heeft gehad met een
vrouwelijke Amerikaanse sergeant, door
middel van de radioverbinding. Deze
conversatie leidt tot een liefdevolle ont
moeting. De vlieger, die volgens de wet
ten van hierboven beslist de dood had
moeten vinden, blijft als door een won
der gespaard en begroet het meisje als
door een even wonderlijk toeval op aar
de.
Nu begint het verhaal eerst recht,
want wat uit die ontmoeting voortvloeit,
is in een paar woorden niet na te ver
tellen. Sincs zijn val lijdt cie vlieger aan
de vreemdste hallucinaties. Voordat deze
door een psychiater en het meisje uit de
doeken zijn gedaan, gebeurt er zóveel in
het hiernamaals en op aarde, dat er wel
haast geen touw meer aan vast te kno
pen is. Met ernst en spot vooral wan
neer de tegenstelling tussen de Engelsen
en de Amerikanen op de hak genomen
wordt, voert dit merkwaardige en knap
uitgewerkte verhaal naar een ontkno
ping, die iedereen tevreden stellen zal.
Reprise van een opvallend goede Rank-
film een der meest opmerkelijke van
na de oorlog waarin droom en werke
lijkheid om de voorrang strijden, met
David Niven in de rol ran de vlieger,
die zelfs een hersenoperatie moet on
dergaan. om weer volledig bij zijn posi
tieven te komen
Terreur in Dublin
Ondergronds verzet
Rex Ierland 1921. Bloedige gevech
ten tussen vrijheidsstrijders en Engel
sen. Zij vormen het onderwerp van deze
met spanning geladen film. Men krijgt
enigszins een idee van de ondergrondse
organisatie, welke de sabotage-acties en
gewapende overvallen leidt. Allen zijn
bezeten van een ideaal: een vrij Ierland.
Een Amerikaans student in Dublin komt
min of meer toevallig tussen de opstan
delingen terecht. Als hij ziet, hoe zijn
beste vriend door de Engelse politietroe-
pen wordt neergeschoten, sluit hy zich
onmiddellijk bij de beweging aan. Tal
van avonturen beleven we met deze
Amerikaan, waarin ook het vrouwelijk
schoon een woordje meespreekt. We
zien de hoogleraar, bij wie deze student
college heeft gelopen zich ontpoppen als
de rechterhand van de leider van het
verzet. De Amerikaan wordt onder zijn
commando geplaatst. Onder alle rangen
en standen vindt men aanhangers van
deze voor hun onafhankelijkheid strij
dende groep. En overal in deze kringen
is er maar een gedachte: Ierland voor
de Ieren, eindelijk na 700 jaar Engels
gebied te zijn geweest onafhankelijk te
zijn. Doch er bestaat het gevaar, dat dit
ideaal langzaam plaats gaat maken voor
een soort „privé-oorlog". Dit is ook het
geval met de hoogleraar, die tenslotte
Jongen door vrachtauto
gegrepen en gedood
De 13-jarige jongen J. J. Breso uit de
Resedastraat te Eindhoven is gistermid
dag bij een verkeersongeval op de wal
om het leven gekomen. De jongen reed
met een aantal jongens en meisjesleer
lingen van een ULO-school over de wal
in de richting van Stratum. Bij de brug
over de Dommel werd de groep gepas
seerd door een Duitse vrachtauto met
aanhangwagen. Hierbij kwam de knaap
even in aanraking met de aanhanger,
waardoor hij de macht over zijn stuur
verloor en onder het rechterachterwiel
terecht kwam. Het slachtoffer werd naar
het r.-k. binnenziekenhuis te Eindhoven
vervoerd, waar hij na aankomst is over
leden.
SALARISVERHOGING
ZIEKENFONDSPERSONEEL
De organisaties van werkgevers en
werknemers in het ziekenfondswezen
hebben overeenstemming bereikt over
een verhoging der salarissen, na verwer
king van de compensatie A.O.W. en de
huurcompensatie 1957, met 6.2^. De
salarisverhoging zal op 1 oktober 1959
ingaan.
Het College van Rijksbemiddelaars ls
goedkeuring gevraagd.
Beslissende stap
Maar een onweerlegbaar feit is, dat
hier een zwarte massa bezig is de beslis
sende stap te zetten van de ene wereld
naar de andere, van agrarische noma
den naar verstedelijkte technici, van de
stamgemeenschap naar een maatschap
pij van individuen. Het is een onvoor
stelbaar moeilijke overgang, die nog
verder bemoeilijkt wordt omdat de even
wijdige evolutie in de blanke maat
schappij mank loopt op wensen en fei
ten, die tegenstrijdig zijn. De economi
sche ontwikkeling van Zuid-Afrika zuigt
de zwarte bevolking binnen haar onpar
tijdig rijk. Economie ziet geen huids
kleur, maar magen en handen. De
blanke bevolking wil die zwarte meer
derheid weghouden, buiten sluiten.
Uit die stromen en tegenstromen, in
dustrialisering en apartheid, is zwart
Johannesburg tevoorschijn gekomen met
zijn loffelijke, materiële kanten (in
dustrie heeft goed-behuisde, goed-ge-
voede,, steeds geschoolder arbeiders no
dig) en zijn remmingen; geen enkele
vorm van werkelijke zwarte medezeggen
schap, het absurde stelsel van passen en
persoonsbewijzen, rechteloosheid en on
zekerheid, het samenstel van maatrege
len, dat de zwarte niet alleen op poli
tiek, maar ook op economisch en cultu
reel gebied een (laag) plafond boven
het hoofd legt: de zwarte mag officieel
geen geschoolde arbeid verrichten, het
geen betekent dat hij het wel doet, maar
slechts de beloning voor ongeschoolde
arbeid ontvangt. Al die beperkingen,
die bevoogding maken van zwart Jo
hannesburg met al zijn schitterende
voorzieningen een soort bijzonder hy
giënisch gevangenkamp.
Ontgoocheling
Afrika staat wel voor een ongelukkig
alternatief: waar de vrij wordende kolo
niën een enorme sociaal-economische
prijs neerleggen voor hun politieke on
afhankelijkheid, daar betaalt zwart
Zuid-Afrika de politieke prijs voor zijn
sociaal-economische ontwikkeling. En
zo drukt de ontgoocheling als een loden
Advertentie
't PANNEKOEKEMHI/YS1E
annex
O DT LEYD E N
Rótisserie Grillroom
Tot en met Pinksteren
ook *s zondags geopend
Ruime parkeergelegenheid
Steenstr. 51 LEIDEN Telef. 21217
alleen nog maar van moordlust is be
zeten.
De „knokfilm"-liefhebbers komen er
gezien de aanlokkelijke titel nogal be
kaaid af. Alleen als de film haar einde
nadert is er aan rook, bloed en tranen
geen gebrek. Doch verder een film. die
goed de situatie van Ierland in de jaren
twintig toont.
Tiger Bay"
deken op zwart Johannesburg, vooral
over Dube, de chique wijk van artsen,
intellectuelen, handelaars, een soort
zwart Aerdenhout of Wassenaar. Ik ris
keerde (omderwille van de voorlichting)
een arrestatie door daar met enige van
hen een glaasje whisky te drinken, het
geen verboden is, want de whisky was
zwart en de gasten ook. Zwarten mogen
geen sterke drank drinken en blanken
mogen niet zonder permissie 's avonds
in de zwarte wijken en mogen zeker
niet - al is het maar vriendschappelijk -
hun arm om de schouders van een
zwart meisje leggen, want dat schendt
de wet op de immoraliteit. Zuid-Afrika
is werkelijk een zéér apart land.
In die „shebeen" dan, de clandestiene
kroeg waar men vijf jaar geleden le
vensgevaarlijk, clandestien gebrouwen
„skokiaan" gedronken zou hebben, kreeg
men nu de keus uit vier merken Schotse
whisky. Men zat er in een keurige ka-
Afrika speelt: drie kwartjesflui-
ten en een gitaar en de „kwela"~
muziek is geboren, jazz terug in
haar geboorteland, vol hoopvolle
vrolijkheid.
mer op keurige stoelen om een keurige
tafel, dronk er niet ïneer of minder dan
in een blanke huiskamer en werd er ook
niet vervelender. Maar op de achter
grond van alle gesprekken huiverde een
moedeloze bitterheid, soms opvlammend
in een naakte haat jegens de blanke. Ik
moest door een barrière van wantrou
wen breken, men wilde weten waar ik
vandaan kwam. „Nederlander", zei ik.
Toen klaarde men op: „Als je maar niet
een „bloody Dutchman" bent, is het ons
goed", zei de gastvrouw, en ik verzweeg
tactvol myn stamverwantschap met
Zuid-Afrika's „Dutch", de Afrikaners.
Zeemansleed
Casino. Deze „Rank"-film heeft als
thema een groot probleem in een zee-
mansbestaan: het lange tijd van huis
zijn, waardoor de liefde tussen man en
vrouw verstoord dreigt te worden. Het
grootste deel van het jaar is het meisje
alleen, dat daardoor gemakkelijk haar
liefde aan iemand anders geeft. En dan
de terugkeer van de zeeman, het plotse
linge besef, dat het meisje niets meer
om hem geeft. Dit geeft aanleiding tot
hooglopende ruzies en tenslotte zelfs
totmoord. Dan is de enige uitweg
de zee. De zee, die van dit alles de
schuld is. De zee, die toch steeds weer
trekt! De zee, waarop je na de ver
schrikkelijke daad bent aangewezen om
het land te ontvluchten, teneinde niet
gepakt te worden door de politie.
Een bijzonder knap uitgewerkte film
met Horst Buchholz, John Mills en
Hayley Mills in de hoofdrollen. Van be
gin tot eind spannend met een ontkno
ping, die zeker niet iedereen verwacht
zou hebben. Weliswaar geen gelukkig
einde, maar bevredigend. Zeer gevoelig
is het spel van Hayley Mills. Zij speelt
zó echt, zó natuurlijk, dat men zou gaan
geloven, dat het werkelijkheid is. Haar
blonde haren en grote heldere ogen
staan in scherp contrast met het donker
uiterlijk van Horst Buchholz. Sommige
scènes zijn bijzonder ontroerend door de
echtheid waarmee beiden hun rol ver
tolken. Tegenover dit angstige tweetal
staat, vol beroepsovertuiging, de inspec
teur hard en meedogenloos. Deze film,
die voor de tweede maal in deze stad
wordt vertoond is beslist een bezoek aan
het Casino-theater waard.
Labyrinth der hartstochten
Beklemmend tijdsbeeld
Luxor De filmregisseur Rolf Thiele
die in het recente verleden met Foei
„Nicole" (Romy Schneider» en „Das
Madchen Rosemarie" (Nadja Tiller) de
aandacht op zich vestigde heeft een
andere opmerkelijke film aan zijn oeuvre
toegevoegd: ..Labyrinth" (in ons land is
er om kennelijk commerciële reden „der
hartstochten" aan toegevoegd). Thiele
voert ons daarin binnen in de naargees
tige en bijna uitzichtloze sfeer van een
luxueus herstellingsoord voor beter
gesitueerden", Een soort geestelijk reva
lidatiecentrum onder psychiatrische lei
ding, waar min of meer gestoorde wel
vaartsslachtoffers. die de nuchtere zin
voor de wezenlijke levenswaarden ver
loren hebben, vrijwillig genezing zoeken.
Een navrant beeld uit onze tijd. In die
omgeving past zo goed de figuur van die
knappe, jonge, rijke en succesvolle
schrijfster, die echter vergetelheid voor
een vermeende doelloosheid zoekt in de
drank, waaraan zij geheel ten onder
dreigt te gaan. Haar diep tragische te
vensdrama is de spil waar het verhaal
om draait, maar het is de beklemmen
de milieuschildering, die de waarde van
deze ondanks de gedeeltelijk goede
afloop in feite zo in-trieste film
maakt.
De expressieve Nadja Tiller, wier
carrière zo nauw verbonden is met die
van regisseur Rolf Thiele, maakte een
ontroerende creatie van de aan de al
cohol verslaafde schrijfster Georgia Gale,
die zich ineens geplaatst ziet tussen vele
wonderlijke personages.
Naast haar spelen Amedeo Nazzari als
de sympathieke psychiater, die een
schier hopeloze strijd voert tegen de
woeste zee van onpeilbare emoties en
hartstochten, die hem dreigt te over
spoelen, en Peter van Eyck als de steen
rijke nietsnut, die ook van zijn slaafse
onderworpenheid van de drank wil af
komen.
Een opmerkelijk filmdebuut maakt
Nicole Badal, het dochtertje van een
Hongaarse in ons land wonende vader
en een Nederlandse moeder. Thiele ont
dekte deze tengere, sierlijke verschijning
met het fijnbesneden gezichtje in de Ber-
lijnse UFA-filmschool waar o.a. Rijk
de Gooyer zich thans in het filmvak be
kwaamt toen hij op zoek was naar
een jonge actrice, die de rol van de ver
warde „liefdesdriftige" Marjorie zou
kunnen vertolken. Thieles fijne neus
voor talent heeft hem ook ditmaal niet
bedrogen. Hij lanceerde niet alleen de
carrière van Nadja Tiller, ook Ruth
Leuwerik heeft haar bekendheid aan
hem te danken. En het gave entree, dat
de ranke blonde Nicole onder zijn leidinp
in de filmwereld maakt, rechtvaardigt
de verwachtingen, dat hij ook voor haar
de poort naar succes heeft opengegooid
