TO ICO M ST
L
UOKIBERÊX)
Individu in samenleving wordt het grootste probleem
Slapende wijs worden
Stekken van genieën
Diepvriezen van mensen
V/Y/ anneer er over de toekomst wordt gesproken of geschre-
ven. gaat dit vrijwel uitsluitend over de bijna onvoorstel-
bare veranderingen, welke de zich ontwikkelende techniek zal
veroorzaken in het milieu, waarin de mens leeft. Het accent ligt in
deze beschouwingen op de entourage, niet op de mens zelf.
Li MAART 1860 - 1960 LEIDSCHjjïAGBLAD ECHO EN VISIOEN J
Maar de ontwikkeling van het menselijk kunnen zal in de voor ons
liggende periode ook sterke invloed op de mens zelf kunnen uitoefe
nen. waardoor de mens zelf het grootste probleem van de toekomst
worden zal.
Moet. kan en mag de mens zelf worden „veranderd" zoals de mens
de natuur om zich heen verandert, d.w.z. aanpast aan zijn behoeften?
In het verleden heeft het hoofdaccent steeds gelegen op aanpassing
van de maatschappij aan de mens, maar reeds de laatste decennia is
een kentering merkbaar naar het tegendeel: aanpassing van de mens
aan een theoretisch uitgebalanceerde „ideale" sociale orde. Deze ken
tering zal zich ongetwijfeld voortzetten, en dan wordt op den duur
inderdaad de mens het grootste probleem van de toekomst. Want
de wetenschap geeft hem steeds meer wapenen in handen om deze
„aanpassing" merkwaardig, vaak griezelig ver door te voeren.
Het heeft ongetwijfeld zin. reeds thans de gedachten te laten gaan
over de problemen, welke op dit gebied zullen gaan optreden.
Gebieden vol
vraagtekens
Medici, biologen, biochemici en
biofysici dringen steeds verder door
in de geheimen van het menselijk
lichaam en vooral ook die aspecten
van het lichaam, welke nauw ver
band houden met de menselijke
geest: het zenuwstelsel.
In Amerika zijn enkele geleer
den, zoals dr. James Olds on dr.
Neall Miller, erin geslaagd bepaal
de wilsimpulsen van dieren langs
zintuigelij ke en langs elektrische
weg naar believen te beheersen.
Proeven op dit gebied werden ge
nomen met het doel, verlichting
te bieden aan ernstige oorlogsge
wonden, wier zenuwstelsel zodanig
geschokt was dat zij op andere
wijze niet van een ondraaglijk
lijden te verlossen zijn. Op zicnzelf
dus ongetwijfeld nuttige proeven,
die echter naast grote mogelijk
heden ook grote gevaren meebren
gen wanneer zij verder tot succes
zouden leiden.
Mettertijd zal uit onderzoekingen
van deze aard ongetwijfeld de
mogelijkheid worden geboren, de
menselijke geest naar believen te
beheersen, wellicht niet slechts
langs operatieve weg, doch mede
door inductieve opwekking van
elektrische prikkels in de hersenen,
waarop de werking van het centrale
zenuwstelsel voor een belangrijk
deel berust.
Wat mag
Mogen dan dergelijke technieken
gehanteerd worden, om de mens
zodanig te veranderen, dat er een
zo gunstig mogelijke harmonie
ontstaat tussen hem en de maat
schappij waarin hij is geplaatst?
Mag men de mens uit eigen vrije
wil door dergelijke beïnvloeding
van zijn geest beter instellen op de
maatschappij? Of raakt men dan
tezeer aan de individualiteit? Mag
de maatschappij hem, na een der
gelijke „geestelijke reconstructie",
nog verantwoordelijk stellen voor
zijn handelingen?
Mag ook de samenleving een
aanpassing van deze aard van de
mens eisen, wanneer het maat
schappij belang daarbij wordt ge
diend?
Men is vooral geneigd op deze
laatste vraag een ontkennend ant
woord te geven. Maar is er een zo
groot verschil met de verplichte
inenting, die naast een persoonlijk
ook een maatschappelijk belang
dient, en met de invoering van de
leerplicht die ontegenzeglijk een
gedwongen ingreep op de mense
lijke geest genoemd kan worden?
Of met de aanpassing van de men
selijke geest, welke dag in dag uit
steeds meer door de maatschap
pelijke orde (of wanorde) van de
mens wordt verlangd, zodat nu
reeds het vrijwillig gebruik van
kalmerende of stimulerende mid
delen in verontrustende mate voor
tallozen de enige veiligheid tegen
nerveuze kortsluiting vormt?
Maar wie zal, wanneer men ook
een „geestelijke inenting" gaat
hanteren, de norm bepalen waar
naar de geest moet worden ge
kneed? Zet men de poort dan niet
open voor de vorming van een
leger geestelijke slaven van een
bepaalde wereldconceptie, een veel
effectiever geestelijke terreur dan
de thans reeds onheilspellend
efficient werkende propaganda-
apparaten weten te verwezen
lijken?
„Inductie-leergang"
Toch kon de maatschappij wel
eens naar dergelijke methoden
moeten grijpen uit geheel andere
motieven, dan die van aanpassing
van het individu aan de gemeen
schap.
Met enkele andere voorbeelden
willen wij dit in het kort verdui
delijken.
Zowel in Amerika als in Rusland
houdt men zich reeds enkele jaren
bezig met een nieuwe wetenschap,
die de toepasselijke naam van foe-
nixologie heeft gekregen, naar de
legendarische vogel die schoner
dan tevoren uit zijn eigen as her
rees.
Deze wetenschap houdt zich
bezig met het probleem van de
regeneratie. Wanneer een hagedis
zijn staart verliest, groeit deze
weer aan. Twee helften van een
regenworm kunnen zich tot twee
complete regenwormen ontwikke
len. Dat zijn regeneratieverschijn
selen. Verliest de mens een stukje
huid, dan groeit dit meestal weer
aan. Maar verliest hij een been,
dan is dit niet het geval. Hier
schiet het regeneratievermogen
van de mens te kort.
De encyclopedisten van de te
genwoordige tijd hebben de wed
loop met de tijd reeds verloren. Zij
zijn op verschillende wetenschaps
gebieden reeds thans niet meer in
staat zelfs alleen maar de titels
van nieuwe wetenschappelijke ver
handelingen bij te houden: zij
raken ook op kleine gebieden
steeds verder achter. Kunnen on
derwijs en wetenschappelijke vor
ming op den duur deze vloedgolf
van groeiende menselijke kennis
en kunde op de juiste manier ver
werken, de vergaarde kennis door
geven aan volgende geslachten?
In hun houdige vorm zeker niet
Kan hier misschien rechtstreekse
beïnvloeding van de hersenen (dus
zonder de zintuigen als medium
zoals dat thans geschiedt) uitkomst
brengen? Een „visioen" op de toe
komst mag de verwachting om
vatten, dat mettertijd zo iets als
„inductie-leergangen" worden ont
wikkeld waardoor vaste kennispa
tronen in korte tijd in de mense
lijke hersenen kunnen worden
vastgelegd, b.v. tijdens slaap wan
neer zintuigelijke waarnemingen
geen storende invloed uitoefenen.
Kernprobleem:
de individualiteit
Ook bij deze wijze van „opslaan"
van kennis rijst echter de vraag, in
hoeverre men nog van een indivi
dualiteit gesproken kan worden,
wanneer deze op zodanige wijze
naar een weliswaar flexibel maar
toch door anderen opgesteld en
uitgewerkt patroon wordt gevormd.
Telkens weer stuiten we op die
vraag naar het wezenlijke van een
individualiteit, wanneer wij na
gaan welke invloed over niet al te
lange tijd niet op het milieu van
de mens, maar op de mens zelf zal
kunnen worden uitgeoefend.
vraag, dan wordt het wellicht mo
gelijk het regeneratievermogen
van de mens te vergroten. Dat zou
zeer belangrijk zijn b.v. voor een
volledige „restauratie" van gewon
den, voor het genezen van zieken.
Maar het heeft ook uiterst merk
waardige consequenties.
Waar ligt de grens van het re
generatievermogen? Men neemt
thans aan, dat de volledige indivi
duele eigenschappen van de mens
zijn vastgelegd in de genen, de
dragers der erfelijke eigenschap
pen die in alle cellen voorkomen.
Kan dan wellicht in de toekomst
door een super-regeneratie weer
een volledig individu groeien uit
enkele cellen, uit kleine stukjes
weefsel van het oorspronkelijke
individu?
De mens zou hierdoor onsterfe
lijk kunnen worden, wanneer men
althans deze nieuwe individuen,
gekweekt uit enkele cellen van een
„verouderde" voorganger, dezelfde
individualiteit zou willen toeken
nen.
Men zou grote geleerden, die hun
werk niet alleen aan kunnen, langs
deze weg kunnen vermenigvul-
wing treedt dit probleem op. Het
is bekend, dat de werking van vele
organen grote invloed op de totale
menselijke gesteldheid, ook in
geestelijk opzicht, uitoefent. Het is
hoogstwaarschijnlijk, dat trans
plantatie van enkele organen reeds
een aantoonbare invloed op de
geestelijke mens zal uitoefenen.
Weer komt dan die vraag op: mag
men deze hervormde mens nog de
oorspronkelijke individualiteit toe
kennen, mag men hem nog volle
dig als voorheen verantwoordelijk
stellen voor zijn doen en laten?
„Opgeslagen" zieken
Het is niet onmogelijk, dat men
langs dergelijke wegen een soort
geleide onsterfelijkheid zou weten
te bereiken. Maar dat zal waar
schijnlijk ook langs andere weg
mogelijk blijken.
Verwacht mag worden, dat men
er binnen enkele decennia in zal
slagen een soort „diepvries-pro
cédé" te ontwikkelen, dat mensen
als het ware in een kunstmatige
winterslaap met zeer langzaam
verlopende levensprocessen brengt.
In eerste instantie kan dit ertoe
leiden, dat op dat moment nog
ongeneeslijk zieken kunnen wor
den „opgeslagen" in een winter
slaap om daaruit eerst gewekt te
worden wanneer voor deze ziekte
Ontwrichting der
verhoudingen
Het zou de maatschappelijke
verhoudingen zoals wij die nu
kennen volkomen ontwrichten,
wanneer kinderen werden geboren
van vaders, die reeds geslachten
geleden overleed. Maar de onder
ling menselijke verhoudingen zul
len op meer wijzen zodanig wor
den veranderd, dat men reeds
thans zijn gedachten moet laten
gaan over nieuwe normen.
Om een voorbeeld te noemen:
zeer snelle ruimtereizen hebben,
zoals wij elders reeds schreven, het
effect van een vertraging ook van
de biologische tijd van de ruimte-
reiziger, waardoor het mogelijk
wordt dat hij in een normale men
senleeftijd afstanden aflegt, waar
voor zonder deze tijdsvertraging
vele generaties nodig zouden zijn.
Het kan gebeuren dat de ruimte
reiziger tien jaar ouder dan bij
zijn vertrek op aarde terugkeert en
dan de aarde en het mensdom
duizenden jaren verouderd vindt,
tien jaar ouder dus terugkeert in
een tijd dat zijn achter-achter-
achterkleinkinderen reeds lang tot
de oude geschiedenis behoren. Het
verband tussen de generaties, dat
thans een zo grote invloed heeft
op de inter-menselijke verhoudin
gen, wordt hierdoor geheel ver
broken.
Jeugdige ruimtereizigers keren lenig
uit het heelal om begroet te noorden
door hun vergrijsde achter achter klein
kinderen: wonderlijke consequentie
van de relativiteitstheorie. De tijds
vertragingwaardoor beelden als
deze werkelijkheid kunnen worden,
treedt alleen op bij zeer hoge snel
heden, die de snelheid van het licht
benaderen.
„Met stek meer mans"
Welke factoren beheersen dit
regeneratievermogen? Vindt men
eenmaal een antwoord op deze
digen. „Met stek meer mans"
zouden deze geleerden verheugd
kunnen uitroepen, wanneer zij met
enkele evenbeelden zich op hun
omvangrijke problemen zouden
werpen. Want is dit proces niet
eigenlijk vergelijkbaar met het
stekken van planten?
Complete vernieuwing
Maar het probleem van de indi
vidualiteit treedt in de toekomst
ook in andere vorm op. Steeds
verder zal men erin slagen, orga
nen van de mens te vervangen
wanneer zij zijn aangetast of be
schadigd. Tot dusver de uiterste
consequentie van deze zeer knappe
medische techniek is wel de in
planting van een tweede kop bij
een hond, verricht door Russische
medici.
Slaagt men er mettertijd in,
allerlei lichaamsorganen te kun
nen overplanten (zoals nu bloed
bij bloedtransfusies, hoornvliezen
en in zeer speciale gevallen ook
nieren) dan zou als uiterste con
sequentie daarvan een mens ge
heel „vernieuwd" kunnen worden.
Heeft hij dan zijn individualiteit
behouden? Zelfs bij een minder in
grijpende dan een totale vemieu-
wel een geneesmethode gevonden
is. Later echter (maar dit is even
als het voorgaande niet meer
visioen doch een overigens niet
onredelijke fantasie) zouden de
mensen op oudere leeftijd in een
zodanige toestand kunnen worden
gebracht tot de wetenschap ook de
dood zelf heeft overwonnen. Kun
nen de poolgebieden dan gigan
tische opslagplaatsen van mensen
worden, die wachten, wellicht
eeuwen lang, op dit door alle tij
den heen meest fascinerende re
sultaat van de wetenschap?
Generatiesprongen
Deze „diepvriestechniek" kan tot
nog andere verbluffende mogelijk
heden leiden. Mannelijke zaad
cellen zouden desnoods eeuwen in
een sluimerende toestand bewaard
kunnen worden, en willekeurige
tijden na het overlijden van een
groot man, zouden zijn nakomelin
gen nog kunnen worden geboren
door kunstmatige bevruchting met
deze weer tot vol leven gewekte
cellen. Beheerst men eenmaal de
factoren, die de overerving van
individuele eigenschappen bepa
len, dan zouden op deze wijze grote
geesten de wereld blijvend van
hun bijzondere gaven kunnen doen
profiteren.
Nieuwe ankers voor
moraal
In een dergelijke samenleving
van de toekomst zal een geheel
nieuwe basis voor de moraal en
ook voor de verhoudingen tussen
mensen onderling en tussen mens
en samenleving noodzakelijk zijn.
Zelfs in de tegenwoordige tijd
wordt een vrijwel bovenmenselijk
aanpassingsvermogen van de men
sen gevraagd.
Wij zien het niet zo, dat de on
rust van vandaag duidt op een
zoeken naar een andere moraal,
maar veeleer op een onbewuste
drang naar het zoeken van nieuwe
ankers voor deze moraal. Dit zoe
ken kan slechts vruchtbaar resul
taat hebben, wanneer zij, die het
grote komende probleem, de mens
in de toekomst, onderkennen, be
wust hun krachten geven aan
deze noodzakelijke speurtocht. De
nieuwe ankers moeten er zijn,
voordat de stormachtige ontwikke
ling van wetenschap en techniek
de samenleving en de mens van
zijn huidige moraal losslaat. Alles
wijst erop, dat deze tijd niet zo
heel ver meer in de toekomst ligt.
IJsgrotten in het Zuidpoolgebied als diepvrieskelders voor zieken, die voor hun genezing wachten op nieuwe vorde
ringen van de medische wetenschap. Nu nog een toekomstfantasie, later wellicht een heel normale instelling.
