DE VIOOLBOUWERS
VAN MITTENWALD
Gouden toon
geheim van
de bergen
Met „Electra" van K.L.M. naar
een onbekende bestemming
folter
Mitferrwaid
Geen wet van Bonn tegen gebruik
van de gehate Oostduitse vlag
Opgericht 1 maart 1860
Vrijdag 30 oktober 1959
Vierde blad no. 29886
De hulzen staan er nog net zo te dromen als destijds toen de Vene-
tiaanse kooplieden Mittenwald verkozen als stapelplaats voor hun
produkten op de belangrijke handelsroute van Augsburg naar Italië.
Ze staan dicht op elkaar en men kan het vele van die huizen aan
zien, dat zij oorspronkelijk zeker wat het onderste deel betreft,
pakhuizen waren. Zij staan zo dicht mogelijk bij het marktplein met
zijn oeroude hobbelige keien. Mittenwald ligt in Oberbayern aan de
voet van het Karwendelgebergte op de Oostenrijkse grens. Het is
het douanestation aan de spoorweg MünchenInnsbruck, een stadje
met een druk toeristenverkeer, vooral in de zomer. Rond het markt
plein zijn drie restaurants, tevens hotel. Hun uithangborden vertellen
de hele historie van het stadje: een viool, een houtvlot en het
embleem van het plaatselijke schuttersgilde. Kijkt men op de kaart,
dan begrijpt men waarom Mittenwald eens zo belangrijk was. De
kooplieden uit Italië konden niet beter gaan dan via Bozen en de
Brennerpas naar Innsbruck en vandaar naar Mittenwald om dan
over de Beierse hoogvlakte naar het handelscentrum Augsburg te
gaan met hun waren. Toen zij besloten hun stapelplaats te verleggen
van Bozen naar Mittenwald was de toekomst van dit stadje gemaakt.
Kykt men verder rond dan ziet men
op het marktplein een monument
staan ter ere van een zeker Matthias
Klotz, een man wiens naam niet veel
mensen iets zegt, maar die de toekomst
van zijn vaderstad beter heeft verze
kerd dan de Italiaanse en Augsburgse
kooplieden. Hoewel de samenhang op
het eerste gezicht ver te zoeken lijkt,
ligt deze toch voor de hand als men de
historie kent. Door zijn Italiaanse rei
zen kwam Klotz in contact met de
Italiaanse vioolbouwers en werd hij de
stichter van de beroemde vioolbouw-
industrie die de naam van Mittenwald
beroemd maakte over de hele wereld.
Laten wij eerlijk zijn; de Mitten-
walders (een viool uit Mittenwald is
tegen woordig duurder dan men durft
denken) bouwden aanvankelijk instru
menten die zij voorzagen van beroemde
namen uit Cremona of de naam van
Jakob Strainer, een Tirol er, die op
zijn beurt zijn violen brandmerkte met
„Stainer, Cremona".
De naam was alles
Tegenwoordig hoeft Mittenwald zich
niet meer te schamen voor zijn naam;
de naam Mittenwald op een viool, een
gitaar, een citer of een cello is een
waarborg voor kwaliteit. Toen Klotz
begon echter, wat de naam Mittenwald
synoniem met peper, kruidnagels, glas
werk, tapijten en zijde. Men moet een
stadje als Mittenwald eens op de keper
beschouwen: het ligt hoog (bijna dui
zend meter) en de hoogvlakte levert
alleen haver en gerst. In de winter
zochten de boeren bijverdienste, maar
zij konden dat niet doen zoals de boe
ren van lager gelegen streken, die
houtvlotten voeren of wagenvoerders
waren. Hun enige bijverdienste bestond
Deense ergernis
(Van onze correspondent in 3onn)
Niet alleen naar Nederland zijn dit
jaar Westduitse toeristen getrokken, ook
Denemarken kreeg zijn deel! Stromen
Duitsers trokken de afgelopen zomer
naar het noorden, ook uiteraard om
daar een pondje boter extra tegen een
lage prijs te kopen. Maar terwijl men dit
jaar van Nederlandse kant relatief wei
nig klachten over de Duitse bezoekers
heeft gehoord, daar hebben de Denen
bepaald wel het een en ander aan on
aangenaams verteld. Men klaagde over
Duitsers, die naakt gingen zwemmen,
over de Duitse „vestingbouwers" op het
strand, over Duitse badgasten, die, als
in Nederland, met een dergelijke arbeids-
woede zich kuilen bouwden, dat het
aanraken of het ..bezetten" ervan een
dagje later aanleiding gaf tot grote
ruzies! De opmars van hele legers Duit
sers, gewapend met scheppen, is in
Denemarken zeer bespot. Desondanks
doen de Denen, om het lieve geld, alle
mogelijke moeite ook het volgend jaar
weer veel Duitsers aan te trekken....
Meester vioolbouwer Alois Horn-
steiner, een rechtstreekse afstam
meling van een leerling van Mat
thias Klotzmet zijn helper Andreas
Fürst, bij een aantal violen, die een
jaar moeten drogen in de zonnige
gang van de vioolbouw school in
MittenwaldBeieren. ..De zon geeft
onze violen hun gouden glans en
hun gouden toon" zegt Hornsteiner
uit de bossen, die in de winter wat te
verdienen gaven. Wat kan men van
hout maken? Het werd voor Mitten
wald een dringend probleem, vooral
toen de dertigjarige oorlog de Ita
liaans--Duitse handel verstoorde en
het stadje in grote armoede geraakte.
De inwoners van Mittenwald werden
weer boeren of reizende venters.
Nu komt Matthias Klotz ten tonele,
een jongen van wie men zegt, dat hij
als tienjarige al bij Nicola Amati in
Cremona in de leer was als viool
bouwer. In elk geval was hij in de
leer bij Jakob Stainer in Füssen
er
Railich, een „Italiaan" wiens naam
zijn Beierse afkomst wel verraadt. Hoe
lang Matthias in Padua doorbracht
weet niemand; in elk geval was hü er
de voorgeschreven leertijd van zes ja
ren, maar het is mogelyk dat hij wel
twintig jaren in Italië was.
Het langdurige verblijf in de vreem
de had Klotz de ogen geopend voor de
wereld. Hij zag dat er hout genoeg was
in de buurt, dat de mensen van Mit
tenwald heel goede houtsnijders waren
en dat zij bovendien genoeg van koop
manschap begrepen om gebruik te
maken van de groeiende vraag naar
goede violen.
Voor Klotz waren goede violen niet
de violen die hij in Cremona had leren
maken; ten noorden van de Alpen was
er maar één vioolbouwer: Stainer. In
kopers waren overal op zoek naar
Stainerviolen. Het sprak dus wel van
zelf dat Klotz Stainerviolen ging na
maken. Niet alleen had men hetzelfde
hout, dat Stainer gebruikte, maar ook
liet Klotz vele violen uit zijn werk
plaatsen van het befaamde Stainer-
merk voorzien.
Een tweede Cremona
Het is een feit, dat Klotz erin
van het stadje Mittenwald een tweede
Cremona te maken. Dat de violen van
hem en zijn leerlingen goed waren
blijkt wel uit het feit, dat zij in Enge
land tegen zeer hoge prijzen verkocht
werden. De violen werden tijdens zijn
leven al zeer hoog gewaardeerd. De
toon was voortreffelijk, maar de lak-
laag was wat dun. Engelse verzamelaars
boden al spoedig hoge prijzen voor
Kloteviolen; de dririgent van het Ko
ninklijk orkest in Londen, James Hay.
had een Klotzviool, waarvoor Lord
Wickham hem driehonderd pond con
tant bood plus een jaarlijkse rente van
honderd pond sterling. Matthias had
een neef met de naam Egidius, die ook
een voortreffelijk vioolbouwer was. De
zoons Georg, Sebastiaan en Johan Karl
overtroffen echter hun vader nog,
evenals de neven Karl en Jozef. Toch
zou de zaak klein gebleven zijn indien
niet Klotz' vriend Baader steeds nieuwe
afzetgebieden had gezocht. Naast de
Klotzdynastie waren er de dynastieën
van Hornstein, Kriner. Neuner en Jais,
allemaal vioolbouwersfamilies, waar de
hele winter vioolonderdelen werden
vervaardigd. De mannen maakten de
onderdelen, de vrouwen en meisjes
zorgden voor het lakken en vernissen.
In 1684 vormden de vioolbouwers van
Mittenwald een gilde, dat nog altijd
bestaat.
Men komt tegenwoordig niet in Mit
tenwald zonder overal onderdelen van
violen, vioolbouwerswerkplaatsen en
uithangborden die wat te maken heb
ben met violen, cello's gitaren en
citers, tegen te komen. Men vindt er
nog altijd een Alois Hornsteiner (zijn
voorvader was een leerling van Klotz)
en de namen Klotz, Tiefenbrunner,
Tentzei en Wörle zijn er gewoon als
hier Jansen. Dat zijn allemaal namen
van befaamde vioolbouwersdynastieën,
die nog lang niet zijn uitgestorven.
In het begin van de vorige eeuw
dreigde de vioolbouwerij te gronde te
gaan. Toen herinnerden de vioolbou
wers van Mittenwald zich hun koop
mansverleden en trokken uit om hun
violen te gaan verkopen op de jaar
beurzen van Frankfurt en Leipzig. On
getwijfeld is het de organisatie van die
afzet geweest die Mittenwalds bestaan
heeft verzekerd. Nog altijd kan men er
voortreffelijke instrumenten verkopen,
alleen zijn ze wel duurder dan in de
achttiende eeuw, toen een Mittenwald-
viool één dukaat kostte en een „vor-
zügliche" viool vier dukaten. De instru
menten uit de Mittenwaldproduktie
zijn over de gehele wereld beroemd.
Tegenwoordig is het een vorm van
massaproduktie, die men toch geen fa-
brieksproduktie kan noemen. Elk
onderdeel is nog steeds handwerk. Het
is de montage waar het opaan komt,
de samenvoeging van die onderdelen
tot een complete viool, de afwerking,
het lakken en het vernissen. „De zon
van onze hoge bergen geeft de violen
van Mittenwald hun gouden kleur en
hun gouden toon" zegt Alois Hornstei
ner, een rechtstreekse afstammeling
van een leerling van Matthias Klotz.
Het is op mensen zoals hij, dat de
vioolbouwers van Mittenwald hun hoop
houden gevestigd, want zij zijn het die
vakmanschap en traditie op de beste
wijze weten te combineren.
U/ete&imodecteatieS "P&O tcppteJ/nties
Vliegen gaat steeds sneller!
Over jaar begint echte straalvliegerij
(Speciale berichtgeving)
De nieuwste aanwinst van de KLM, de Lockheed Electra, maakt het mogelijk
laat in de middag de zon te zien wegzinken in de Bosporus bij Istanboel en nog
dezelfde avond de maan te zien glanzen in de IJssel bij Zwolle, het Amsterdam-
Rijnkanaal bij Utrecht of de Rijn bij Arnhem. Rond 2600 km. in vijf uur: voor
de 12 Turboprop-toestellen waarmee de KLM van 15 december af het vliegver
keer op de middelgrote afstanden een nieuw gezicht gaat geven, is dat een heel
gewone prestatie.
Zo gewoon dat de KLM de eerste of de tweede passagiersvlucht met deze
kruising van straalvliegtuig en propellertoestel een apart karakter gegeven heeft
door er een vraagtekenvlucht van te maken.
Gegeven voor de 64 passagiers: start om half tien van Schiphol: goed vier
uur vliegen. Gevraagd: welke stad van de wereld is het doel van deze nonstop-
vlucht?
In de zachtgrijze passagierscabine,
waar de Oranje leuningen samen met
een Oranje streep in de gordijnen een
fleurige sfeer geven, levert dat een paar
uur lang stof voor levendige speculaties.
Tunis, Cairo, IstanboelBeiroeth, Ma
jorca?
Logisch is. dat het een tocht wordt in
zuidoostelijke richting. De Lockheed
Electra's zijn namelijk in eerste instan
tie bestemd voor de routes naar het
Nabije- en Midden-Oosten.
Het wordt dus een kwestie van even
goed op de zon letten om uit te maken
of het een beetje meer oost of een
beetje meer west wordt. Maar wat is de
zon boven een herfstig werelddeel? Zelfs
voor een Electra, die gemiddeld op zes
kilometer hoogte vliegt, een ding, dat
soms een uur of langer niet te zien is.
Net zo min als de grond, die achter wol
kenlagen verborgen ligt.
Om twaalf uur laat gezagvoerder M.
L. van Oort zien, dat hij er maar een
zwaar hoofd in heeft. ..Hopelijk komt er
straks een gat in de wolken, dan kunnen
we misschien zien waar we zijn", zegt
hjj.
Tunis of Cairo?
Deskundigen met zakkompassen ma
ken uit, dat er voortdurend veel zuid
en af en toe een beetje oost of west
in de koers zit. En het is dus voor
Meester-vioolbouwer Erich Sandt- j
ner in de werkplaats, die twee
eeuwen geleden werd gesticht door)
t
Johann Reiter, ook een leerling van i bestaan als vioolöouwstaa cn het
KlotzIn september vierde Mitten-eeuwfeest van de door de Beierse
wald zijn tweehonderdvij[tigjarlg\ regering in 1859 gestichte school,
vrijwel iedereen duidelijk, dat de zee,
die even later door een gat in de wol
ken te zien is, de Middellandse Zee is.
Witte kammen op windvoren in het
water, een paar rotseilandjes, in de
verte een gesloten kustlijn: duidelijk
Noord-Afrika. Nu alleen de vraag:
Tunis of Cairo?
„Tunis", zegt oud-KLM-commodore
Viruly, die als passagier de vlucht
meemaakt. „Duidelijk Tunis, wij heb
ben een hele poos de zon links gehad".
Merkwaardig land dat Noord-Afrika:
veel halfdroge rivieren, groene en bruine
bergen en heuvels, maar bitter weinig
woestijnzand.. Even later vliegt de
Electra Venus weer boven louter water.
„Een vernederende reis", zegt Viruly,
„ik geloof niet, dat het goed zit met
Tunis".
Mallorca dan misschien als einddoel.
Of Kreta?
Viereneenhalf uur na de start van
Schiphol passeert de Venus een merk
waardige berg: royaal voorzien van
sneeuwhellingende Olympus waar Zeus
zo zijn moeilijkheden heeft gehad. Mis
schien zouden Tunis- of Cairo-aanhan-
gers hem nog voor een luchtspiegeling
van een oase houden als even tevoren de
boordradio niet het uitroepteken achter
het vraagteken had gezet: bestemming
Instanboel, grens van twee werelddelen!
En al heeft door een felle tegenwind
de reis dan een uurtje langer geduurd
dan de bedoeling was: zes uur nadat
IJsselmeer en paleis op de Dam onder
de Venus doorgegleden zijn, glijden even
lakoniek Bosporus, Gouden Hoorn en
Aghya Sofia onder de vier turbine
straalmotoren door..
Het werd Istanboel!
Van kleiboeren naar Muselmannen is
echt nog maar een wipje (al is vliegen
duurder dan U prettig vindt) en zó zit
iemand uit te kijken over de nevelige
Haarlemmermeerpolder, en zó zit hij op
het balcon van een van de 300 kamers
van Istanboel's Hiltonhotel uit te kijken
over het water van de Gouden Hoorn.
Op de terugvlucht spreekt dat alle
maal nog sterker. Tussen dat uitzicht
over 't glanzende water van de Bosporus
met op de achtergrond de heuvels van
Klein-Azië, en het rommelen over het
platform van Schiphol liggen precies 5
uur en 15 minuten. De Venus draait ge
makkelijk de 625 km per uur en de
slechtweer-radar in de neus waarschuwt
de gezagvoerder voor buien op 200 km
afstand, zodat hij tussen drie buienfron
ten door zijn koers zo kan leggen, dat de
passagiers boven Noord-Griekenland
maar een kwartier lang iets van slecht
weer merken door wat remoustikken en
door het felle weerlicht scherp geteken
de wolkenformaties.
Vliegen gaat steeds sneller: over een
jaar begint de echte straalvliegerij
voor de KLM met de DC-8. De
Lockheed turboprops, die naar plane
ten en sterrenbeelden genoemd zijn,
introduceren dit jaar in het KLM-
verkeer snelheden, die de uiterste
grenzen van Europa op een avondje
vliegen van Nederland brengen.
West-Berlijn vreest nieuwe incidenten op
7 nov. (herdenking Russische revolutie)
Taak voor de politie
(Van onze correspondent in Bonn)
Het Westduitse kabinet heeft
besloten om niet via een wettelijke
regeling maatregelen te nemen
tegen het hijsen van de Oostduitse
vlag in de Bondsrepubliek. De re
gering in Bonn zal ten deze over
eenkomsten met de diverse West
duitse deelstaten sluiten inzake
een ingrijpen door de politie tegen
de gehate zogenaamde splijtings-
vlag der communisten.
De vorige week waren stemmen op
gegaan om een speciale wet te maken,
die het hijsen van de Oostduitse vlag
zwart-rood-geel met hamer, cirkel en
arenkrans in de Bondsrepubliek
ronduit strafbaar zou stellen. Deze ten
dens werd voornamelijk merkbaar na
ongeregeldheden te West-Berlijn, waar
Oostduitsers er begin oktober toe waren
overgegaan op spoor- en tramstations
(welke technisch door hen beheerd wor
den) de vlag te hijsen. Tegen het einde
van de vorige week groeide evenwel in
West-Duitsland veel verzet tegen een
wettelijke regeling, nog temeer toen
minister van Binnenlandse Zaken Schro
der zich daarvan openlijk een tegen
stander toonde. Het ministerie van Bui
tenlandse Zaken in Bonn was evenwel
ronduit voor een wettelijke regeüng om
dat zijns inziens dan pas duidelijk zou
worden waaraan de Westduitse diplo
matieke en consulaire vertegenwoordi
gers in het buitenland zich hebben te
houden.
Bonn verkeert hierbij in een bijzonder
moeilijke positie. Vaardigt men een wet
uit dan dreigen zeker moeilijkheden bij
Europese of wereldkampioenschappen in
meer dan twintig takken van sport, waar
bij W.-Duitsland dan zou kunnen worden
uitgeschakeld en O.-Duitsland als de ware
representant van geheel Duitsland zou
kunnen optreden, voorts zou het tot
moeilijkheden kunnen komen bij ten
toonstellingen in binnen- en buitenland,
bij zee- en binnenvaart en dergelijke.
Nu Schroder van een wettelijke regeling
heeft afgezien, dreigt evenwel het ge
vaar dat de Westduitse bondgenoten het
bestaan van de West-Oostduitse tegen
stellingen minder serieus zullen gaan
nemen! In hoeverre hier een akkoord
tussen Bonn en de deelstaten over po
litiemaatregelen tegen het hijsen van de
Oostduitse vlag in de Bondsrepubliek
het Westduitse prestige in dit geval zal
doen verhogen, is onduidelijk. Men moet
vrezen dat de Oostduitse communisten
in deze kwestie een winstpunt op het
propagandistische vlak hebben kunnen
boeken
In West-Berlyn vreest men dat op
7 november de dag van de herden
king van de Russische revolutie in 1917
opnieuw vlagincidenten aan de orde
van de dag zullen zün. Reeds is van
Oostduitse züde gezegd dat men op die
dag zeer zeker de Oostduitse vlaggen op
de onder Oostduitse technisch beheer
staande stations in West-Berlijn zal
hijsen. Dinsdag hadden de Westelijke
geallieerde commandanten te Berlijn en
de Westberlynse burgemeester Brandt
hierover een onderhoud, waarover niets
naders Is meegedeeld.
