LAATSTE TEGOED MET ANDEREN DELEN
ZATERDAG 25 APRIL
PAGINA 2
TOETS VAN HET
GEWETEN
EEN LOODZWARE
WERELD
WINST VAN
YERDEELHEID
SAMEN-WERKEN
MEDEDOGEN
SAMEN DELEN
DIEPTE PEILEN
Vervolg van pag. 1
Vanzelfsprekend is de geschiedenis
van volk en wereld in de periode,
waarin Koningin Juliana onze Vor
stin was, niet geheel los te maken
van de persoonlijke aspecten van
haar plaats in onze gemeenschap en
de wijze waarop zü die plaats be
kleedt. Ook een geweten wordt ge
toetst in het reële gebeuren.
Tijdens haar bezoek aan Denemar
ken in juni 1953 sprak Koningin Ju-
liaca de studenten van de Universal
iteit te Kopenhagen toe. Zij consta-
iteerde dia/t het een kenmerk van de
jeugd is, een heleboel geluk van het
leven te verwadtoten en tevens te ho
pen, veel goeds in de wereld te kunnen
i, Ja die w*
landse militairen, die hun plicht had
den verstaan tegenover de vrijheid.
Vijf jaar na het beëindigen van de af
schuwelijkste aller oorlogen wankelde
de wereld op de rand van een nieuwe,
nu definitief-fatale brand. In die si
tuatie is tot op de huidige dag geen
verbetering gekomen, integendeel: ^e
greep naar de vrijheid van gehele vol
ken als Hongaren en Tibetanen werd
in bloedbaden afgeslagen, het Midden-
Oosten, dat de vroegere rol van de
Balkan als kruitvat schijnt te hebben
overgenomen, is na de Suez-crisis van
1956 de knop geworden waarop één
druk voldoende is om de helse oorlogs
door het geweld der natuur was ge
beurd, waardoor nog voor lange, lange
tijd de zware last der Deltawerken op
onze economie zal drukken.
Waarlijk, wij mogen dan Koningin
Juliana bjj haar Troonsaanvaarding
geen rooskleurige wereld in de handen
hebben gelegd, waarin de dreigingen
de verwachtingen overstemden, de we
reld van thans is loodzwaar van ge
vaar en probleem. Is het wonder, dat
zU woorden sprak tot de Deense stu
denten, waarachter, ondanks alle
realistisch optimisme, ontgoocheling zo
duidelijk te ontwaren viel?
wereld ten goede te ver-
zó is het leven niet",
doen,
anderen.
vervolgde zöj. „Heit is, wanneer men ge
lukkig is, dött men zelfzuchtdg en het
allerminst tot offer bereid is en
wanneer men ongelukkig is, begrijpt
men de moeilijkheden en het leed van
anderen en is geneigd zijn laatste te
goed met anderen te delen".
Dit zijn woorden, waarachter grote
teleurstellingen schuil gaan wanneer
tfj gesproken worden door iemand,
die talloze malen getoond heeft de
moeilijkheden van anderen te be
grijpen. Geneigd, het laatste tegoed
te delen, het tegoed van de hoop op
de toekomst waar vertrouwen in het
heden en voldoening over het ver
leden van het tegoed zijn afge
schreven
Overzien we de periode van haar
Koningschap, dan zijn deze teleurstel
lingen, ontgoochelingen en afschrij
vingen niet moeilijk te onderkennen en
begrijpen.
Toen zij in 1948 haar taak aan
vaardde, was internationaal en na
tionaal de roes van wereldsaamhorig
heid uit de bevrijdingsperiode reeds
uitgeslapen. „Tsjecho-Slowakije" was
afgelopen als wekker om het Westen te
doen ontwaken uit de sluimer van
vredige broederschapsidealen. In In
donesië waren reeds tweemaal de wa
penen opgenomen tussen burgers van
het Koninkrijk der Nederlanden.
Nog geen Jaar - waarin het koperen
huwelijk van Koningin en Prins werd
herdacht - was achter de rug, toen na
maandenlange moeizame besprekingen
eindelijk in september 1949 in Den
Haag de RTC met Indonesië bijeen
kwam. Het zeer onbevredigend slot
hiervan, dat de kiemen in zich hield
voor een volledige afscheiding van 80
van de 90 miljoen rijksgenoten, werd
gevormd door de ondertekening van
het nieuwe Statuut op 2? december
van dat jaar. In grote delen van ons
volk werd dit gezien als de zwartste
bladzijde uit een eeuwenlange geschie
denis. Nimmer heeft een Koninklijke
handtekening voor ons volk zo zwaar
gewogen als deze, of het moest zijn de
aanvaarding van de Belgische af
scheiding ruim een eeuw voordien. Het
is ongetwijfeld voor Koningin Juliana
een bittere teleurstelling geweest, dat
zij in haar Jonge bewind genoodzaakt
was de grondslag te leggen voor wat
later inderdaad bleek uit te groeien tot
een volledige scheiding tussen de twee
Rijksdelen, die thans, na de tragedie
van Ambon, na de discriminatie van
onze landgenoten, na de uitstoting van
zovele duizenden, na de rechteloze
maatregelen van de laatste jaren nog
verder van elkaar staan dan vreemde
mogendheden in een normale verhou
ding.
Toch waren deze moeilijkheden in
wezen klein vergeleken bij wat in we-
reldverband spoedig zou volgen: de
eerste gewapende uitbarsting van het
conflict West-Oost in juni 1950 in het
verre, voordien by ons nauwelyks be
kende Korea. Onder het wapengeweld
dat hier uit de sluimerende koude oor
log opschoot, vielen ook vele Neder-
Prinses Juliana verlaat na haar erepromotie het Leids Aca
demiegebouw, uitgeleide gedaan door de toenmalige rector
magnificus prof. dr. N. van Wijk.
machine over de gehele wereld op gang
te brengen, negenhonderd miljoen
mensen zuchten onder de grillen van
één man, die een tyranniek partijre
gime bestuurt en zUn gevaarlijke ma
chinaties ook laat wroeten in het gis
tende Afrika, de welvaart van de vrye
wereld, moeizaam herbouwd uit het
puin van de tweede wereldoorlog,
dreigt opgeslokt te worden door een
tot waanzinnige hoogte opgevoerd be-
wapeningspeil. En of dat alles nog
niet voldoende is: in onze eigen sa
menleving groeit de verdeeldheid, ne
men de politieke vraagstukken een ver
ontrustende omvang aan, groeit ook de
last van het opvangen hetgeen in In
donesië verloren ging, is het grootste
sociale probleem van na de bevrijding,
de woningnood, nauwelijks dichter bij
een oplossing gekomen, en sloeg het
noodlot in de vorm van een storm
ramp zo hevig toe, als in geen eeuwen
De zwaarst wegende handtekening van Koningin Juliana tijdens
haar zeer moeilijke regeringsperiodede bezegeling van het
akkoord met Indonesië, zoals dat bereikt werd na de moeizame
Ronde Tafel Conferentie
Verdeeldheid is een van de kenmer
kende eigenschappen van ons volk:
geografisch natuurlijk door rivieren en
kunstmatig door kanalen, geestelyk
door godsdienst, politiek door een veel
heid van partijen en op verschil van
inzicht gebaseerde partij-vleugels. Toch
heeft deze verdeeldheid ook een posi
tieve waarde. Haar deugd is, dat zü
laat zien waar eenheid heerst. Slechts
wanneer verdeeldheid zó zonneklaar
wordt geaccepteerd en getolereerd als
by ons, kan uiterlijke eenheid serieus
worden genomen. Het tegendeel heb
ben wy maar al te zeer leren inzien in
het vroegere Duitsland en het huidige
Oosten.
Wy behoeven daarom ook niet hele
maal zonder trots en alleen maar met
dankbaarheid jegens Koningin Juliana
te constateren, dat zij in deze zeer
moeilijke tijd, zwaar van de grootste
problematiek, op voorbeeldige wüzè is
opgetreden als ons collectief geweten.
Het is een wederkerigheid van ver
dienste, die beide partyen siert en
deugd doet, en tevens een hernieuwd
bewijs van de organieke verbondenheid
tussen het Nederlandse volk en
Oranje.
Dank zü de klaarbiykeiyke eenheid
in ons volk, waar het gaat om liefde
voor en vertrouwen in Oranje, mócht
Koningin Juliana deze taak als gewe
ten vervullen, dank zy het feit dat
eenheid in gewetenskwesties in onze
verdeelde samenleving zo nauwkeurig
te bepalen valt wist zü hóe zij als zo
danig spreken kon.
Enkele voorbeelden willen wü noe
men.
Reeds eerder spraken wy over de
'koninklijke rede tot de Deense studen-
en. In een tijd, waarin desintegratie
van de wereld als geheel, en stagne
ren van de groei naar een grotere
eenheid in kleinere kring als byv.
Europa en de Benelux een vertrouw
de toekomstverwachting begon te wor
den, pleitte zij met warmte voor een
der oudste Nederlandse idealen: in
ternationale samenwerking op basis
van begrip voor onderlinge afhanke
ijkheid en individuele verantwoorde
ijkheid:
„Het is een kei-hard feit. dat eei
grotere eenheid van Europa en ooi,
van de wereld niet bereikt kan wor
den zonder offers. Men zou kunnen
zeggen: als we Europa opbouwen, dan
moeten de bouwstenen verbonden wor
den met het cement van het offer. Dit
zal moeten worden bereid met het
puin van de betrekkelijk kleine huis
jes, die noodzakelijk moeten wordei
afgebroken om plaats te maken voo
het grotere gebouw. Indien er ooi
maar enige taak vlak voor de hand ligt
en die door Uw generatie wil worden
aangepakt, dan is het wel die van het
bouwen van een nieuw, verenigd, vrij
Europa. Het is overduidelijk, dat die
opbouw een dringende zaak Is.
Binnen een kwarteeuw zullen wü In
Europa óf allemaal in hetzelfde huis
wonen óf allemaal in dezelfde ruïne
ondergaan."
Koningin Juliana formuleerde hier-
meeeen gedachte, die in ons gehele
volk leeft sinds eeuwen en die in het
recente verleden gebleken is uit ons
streven naar realisatie van de Bene
lux, uit het aanvaarden als een der
eerste landen van de constructie dei-
Verenigde Naties, uit ons streven ook
naar verwezeniyking van samenwer
kend Europa. Het is een traditioneel
streven van ons volk, misschien omdat
het als Westerse mogendheid tot de
kleine naties gerekend moet worden, te
zoeken naar grote internationale ver
banden, rustend op internationale
rechtsverplichtingen waarvan Hugo de
Groot de theoretische pionier is ge
weest en waarvoor de vestiging van
het Internationaal Gerechtshof te Den
Haag een prachtig symbool moet wor
den geacht.
Het is een gewetenskwestie voor
ons volk geweest, ten volle bereid te
zün om de offers te brengen, welke
zulk een groter verband vraagt. Men
zie daarvoor slechts de strikte nale
ving van de NAVO-verplichtingen
waar andere landen wel eens een
steekje lieten vallen. Men zie vooral
ook het onvoorwaardelük aanvaarden
van beslissingen der Verenigde Naties
ten aanzien van het nationale conflict
met Indonesië in een tüd, dat andere
landen soortgelüke beslissingen naast
zich neer legden en zelfs liever het
grotere verband lieten schieten om het
eigen inzicht te volgen.
De rede van Koning Juliana in Ko
penhagen heeft niet nagelaten diepe
indruk te maken in de gehele vrye
wereld. Hier sprak het geweten van een
volk, dat bereid is tot offers om een
ideaal te verwezeniyken.
„Er zit een grote zaak in de lucht",
zo merkte Koningin Juliana in deze
rede op, „maar het is helaas nog niet
mogelijk, er erg veel tekening in te
ontdekken. Het lastige ervan is, dat het
nog zo ontastbaar is. Maar toch is de
naam ervan bekend; die is broeder
schap".
Een ander voorbeeld: Tot tweemaal
toe richtte Koningin Juliana zich in
een persooniyke, ook ditmaal niet door
ministeriële verantwoordelijkheid ge
dekte boodschap tot de president van
de Ver. Staten om hem ertoe te bewe
gen, de mogeiykheden van Amerika tot
oplossing van het vluchtelingenvraag
stuk meer dan tot dat ogenblik in
dienst te stellen van het wegnemen
van dit kankergezwel uit de menselyke
samenleving. Zy kon daarby steunen
op de wetenschap dat in ons land, uit
gemergeld en platgeslagen door de
oorlog, belast met de problemen van
de repatriërende landgenoten uit Indo
nesië, dichter bevolkt dan enig ander
land, de deur voor politieke of gods
dienstige vluchtelingen door de eeuwen
heen steeds wüd heeft open gestaan.
Reeds eerder had zy, als bannelinge,
zelf vluchtelinge dus. haar mededogen
met de vluchtelingen betoond. Wie in
haar naaste omgeving in ballingschap
heeft vertoefd weet, dat een van de
ontroerendste bezoeken van die jaren
is geweest het contact met een joods
vluchtelingéntehuis in Paramaribo. By
de reis door de West stond dit niet op
het programma. Zoals reeds eerder ge
zegd: in die jaren streefde zij er naar
te werken aan de hand van eigen in
zicht eerder dan naar officiële pro
gramma's en protocol. Officiële by een
komsten werden gewyzigd om aan haar
dringende wens gehoor te kunnen ge
ven, deze vluchtelingen te bezoeken. Zy
sprak er met vrouwen, mannen en
kinderen, die in Europa in hun direc
te omgeving de gesel van de nazidoc
trine hadden aanschouwd, die treurden
over weggevoerde en vermoorde ver
wanten. Een woordenwisseling van
slechts enkele minuten was voor wie
van deze slachtoffers dan ook voldoen
de om te beseffen, hoe diep het mede
leven van de Prinses was en ander-
zyds om de Prinses de diepte van het
leed te doen peilen dat zy hier aan
schouwde. Toen de Prinses afscheid
nam, schreide zij. Zy liet een schreiend
tehuis achter
Ook op dit gebiedheeft Nederland
een internationale naam. Vluchtelin
gen om der wille van geloof of poli
tiek zijn hier door de eeuwen heen
gastvry ontvangen. Wy behoeven
slechts te herinneren aan de Pilgrim
Fathers, aan de Hugenoten, aan de
Duitse keizer, aan de Ambonezen. In
de jongste geschiedenis dreigde één
enkel moment, toen het ging om 37
verstekelingen uit Indonesië, aan deze
faam afbreuk te worden gedaan. Het is
verheugend dat deze dreiging met een
compromis werd afgewend, mede dank
zij het gepersonificeerde „geweten" van
ons volk.
Op het balkon van het Paleis op de Dam roept Prinses Wilhelmina
onmiddellijk na haar abdicatie de duizenden belangstellenden op, een
driewerf hoera uit te brengen op de nieuwe Koningin.
Dat geweten sprak, als een volgend
voorbeeld, ook uit de indrukwekkende
rede, die Koningin Juliana op 18 juni
1955 hield tot 1200 leden van de Neder
landse Jeugdgemeenschap en studen
ten van alle Nederlandse universiteiten
en Hogescholen in de Leidse Pieters
kerk, het stenen symbool van ver
draagzaamheid, gastvryheid en eerbied
voor andermans denken, zy sprak toen
over de taak van de jeugd van nu in
de wereld van morgen en constateerde
daarby, dat het Westen nog steeds de
rol vervult van de bezitter tegenover
het Oosten als de behoeftige. „Het
Westen heeft door het verleden een
ere-schuld tegenover het Oosten. Wy
Westerlingen hebben al wat wy had
den over de gehele wereld verbreid, zo
wel het beste als het slechtste uit onze
doos van Pandora. Hoeveel verruimen
de en verry kende begrippen daar ook
toe mogen behoren, wy moeten niet
Koningin Juliana en Prins Bern-
hard in Denemarken, waar zij in
1953 de dank van ons volk over
brachten voor de Deense hulp na
de stormramp, waardoor ons land
in het begin van dat jaar werd
getroffen.
vergeten dat wü de indruk hebben ge
maakt, alsof wy de slaaf van de ma
terie zyn. wy, die ons Christenen noe
men, hebben onszelf aan de overige
mensheid al te vaak gepresenteerd als
barbaren, wien het om het stoffelyk
welzyn te doen was: het eigene in de
eerste plaats wel te verstaan! Onze
ereschuld bestaat hierin, dat wy er met
onze beste krachten aan moeten mede
werken, dat ook onze andere mede
wereldburgers onze welvaart deelach
tig kunnen worden. Onze Westerse be
schaving met haar grote rationele en
technische kennis, die grote macht
ontketend heeft, draagt voor de wel
vaartsspreiding het zwaarte punt der
verantwoordelijkheid in de volkerenge
meenschap. Zal zy deze opdracht kun
nen vervullen, of zal zy falen en daar
door ten onder gaan?"
Het zyn woorden als deze, waarmee
Koningin Juliana de juistheid beves
tigde van het vertrouwen, dat het ge
hele volk in haar stelde toen zy de
zware taak van haar moeder overnam.
Het was het Nederlandse volk, dat deze
woorden sprak tot de Nederlandse
jeugd, die eens de koers van dit volk
bepalen zal. Nederland heeft misschien
laat, maar toch eerder dan elders in
het Westen, ingezien dat het een taak
in deze geest had in het Verre Oos
ten. Dat menselyk ongeduld, gepaard
aan een politiek noodlottige ontwikke
ling en een economische en menseiyke
ontwrichting, de verwezeniyking van
deze gedachte ener eerlyke welvaarts
spreiding binnen ons vooroorlogse rijk
heeft verhinderd, is een tragiek welke
aanleiding heeft gegeven tot het dik-
wyls onuitgesproken onbehaaglyke
twyfel by velen, of er niet een zekere
redeiykheid heeft gelegen in een af
scheiding die ons zo diep in het hart
heeft gegrepen. Worden woorden als
die van Koningin Juliana in de Leidse
Pieterskerk goed verstaan, dan kan het
besef groeien dat wy in deze geest de
taak moeten verstaan welke ons nog
rest in het Verre Oosten. Zeker bij
deze gelegenheid sprak Koningin Ju
liana als het geweten, dat een hartig
woordje met onszelf te wisselen hadl
Zo zouden talloze voorbeelden te ge
ven zyn van de stem van Koningin
Juliana als collectief geweten van ons
volk. Wy zullen hier deze reeks niet
voortzetten, doch slechts de hoop uit
spreken, dat eens gelegenheid zal wor
den gevonden woorden in deze geest
byeen te brengen als een monument
ter ere van de breedte, waarop zy haar
taak als Vorstin opvatte en diepte
waarin zy deze uitvoerde.
Het leek ons gepast, op deze dingen
de nadruk te leggen bij een gedenk
waardige dag die zozeer een persoon-
ïyk stempel draagt.
Het wil ons voorkomen, dat erken
ning van de verdiensten op dit terrein
het grootste nationale geschenk is, dat
wy H.M. de Koningin kunnen aanbie
den, omdat het haar machtigt voort te
gaan op de weg, die haar langs deze
mijlpaal voert.
Naar tegenwoordige menselijke
maatstaf gemeten is vijftig jaar
een middelbare leeftijd, doch de
menselijke zacht naar vieren en
herdenken, naar hoogtepunten in
een te dikwijls vlak dagelijks be
staan vraagt om een ogenblik stil
staan bij deze mijlpaal. Menselijke
wijsheid en menselijke verdiensten
moeten echter niet worden geme
ten naar de lengte maar naar de
diepte, de intensiteit van het me
deleven, de mate waarin de mens
naar vermogen het leven van an
deren verrijkt.
Het is daarom, dat wij bij deze
„mijlpaal" niet in de „lengte" heb
ben gemeten in een chronologische
biografie maar in kort bestek ge
tracht hebben de diepte te peilen
van dit leven voor zover het mo
gelijk is in de gegeven situatie: de
oprechtheid van het geweten, dat
op zo overtuigende en ontroeren
de wijze steeds sprak, waar om een
woord, een gebaar, begrip werd ge
vraagd.
Een charmante foto uit de betrekkelijk rustige vooroorlogse jaren: Prinses JulianaPrins Bernhard
en Prinses Beatrix.