LAATSTE TEGOED MET ANDEREN DELEN ZATERDAG 25 APRIL PAGINA 2 TOETS VAN HET GEWETEN EEN LOODZWARE WERELD WINST VAN YERDEELHEID SAMEN-WERKEN MEDEDOGEN SAMEN DELEN DIEPTE PEILEN Vervolg van pag. 1 Vanzelfsprekend is de geschiedenis van volk en wereld in de periode, waarin Koningin Juliana onze Vor stin was, niet geheel los te maken van de persoonlijke aspecten van haar plaats in onze gemeenschap en de wijze waarop zü die plaats be kleedt. Ook een geweten wordt ge toetst in het reële gebeuren. Tijdens haar bezoek aan Denemar ken in juni 1953 sprak Koningin Ju- liaca de studenten van de Universal iteit te Kopenhagen toe. Zij consta- iteerde dia/t het een kenmerk van de jeugd is, een heleboel geluk van het leven te verwadtoten en tevens te ho pen, veel goeds in de wereld te kunnen i, Ja die w* landse militairen, die hun plicht had den verstaan tegenover de vrijheid. Vijf jaar na het beëindigen van de af schuwelijkste aller oorlogen wankelde de wereld op de rand van een nieuwe, nu definitief-fatale brand. In die si tuatie is tot op de huidige dag geen verbetering gekomen, integendeel: ^e greep naar de vrijheid van gehele vol ken als Hongaren en Tibetanen werd in bloedbaden afgeslagen, het Midden- Oosten, dat de vroegere rol van de Balkan als kruitvat schijnt te hebben overgenomen, is na de Suez-crisis van 1956 de knop geworden waarop één druk voldoende is om de helse oorlogs door het geweld der natuur was ge beurd, waardoor nog voor lange, lange tijd de zware last der Deltawerken op onze economie zal drukken. Waarlijk, wij mogen dan Koningin Juliana bjj haar Troonsaanvaarding geen rooskleurige wereld in de handen hebben gelegd, waarin de dreigingen de verwachtingen overstemden, de we reld van thans is loodzwaar van ge vaar en probleem. Is het wonder, dat zU woorden sprak tot de Deense stu denten, waarachter, ondanks alle realistisch optimisme, ontgoocheling zo duidelijk te ontwaren viel? wereld ten goede te ver- zó is het leven niet", doen, anderen. vervolgde zöj. „Heit is, wanneer men ge lukkig is, dött men zelfzuchtdg en het allerminst tot offer bereid is en wanneer men ongelukkig is, begrijpt men de moeilijkheden en het leed van anderen en is geneigd zijn laatste te goed met anderen te delen". Dit zijn woorden, waarachter grote teleurstellingen schuil gaan wanneer tfj gesproken worden door iemand, die talloze malen getoond heeft de moeilijkheden van anderen te be grijpen. Geneigd, het laatste tegoed te delen, het tegoed van de hoop op de toekomst waar vertrouwen in het heden en voldoening over het ver leden van het tegoed zijn afge schreven Overzien we de periode van haar Koningschap, dan zijn deze teleurstel lingen, ontgoochelingen en afschrij vingen niet moeilijk te onderkennen en begrijpen. Toen zij in 1948 haar taak aan vaardde, was internationaal en na tionaal de roes van wereldsaamhorig heid uit de bevrijdingsperiode reeds uitgeslapen. „Tsjecho-Slowakije" was afgelopen als wekker om het Westen te doen ontwaken uit de sluimer van vredige broederschapsidealen. In In donesië waren reeds tweemaal de wa penen opgenomen tussen burgers van het Koninkrijk der Nederlanden. Nog geen Jaar - waarin het koperen huwelijk van Koningin en Prins werd herdacht - was achter de rug, toen na maandenlange moeizame besprekingen eindelijk in september 1949 in Den Haag de RTC met Indonesië bijeen kwam. Het zeer onbevredigend slot hiervan, dat de kiemen in zich hield voor een volledige afscheiding van 80 van de 90 miljoen rijksgenoten, werd gevormd door de ondertekening van het nieuwe Statuut op 2? december van dat jaar. In grote delen van ons volk werd dit gezien als de zwartste bladzijde uit een eeuwenlange geschie denis. Nimmer heeft een Koninklijke handtekening voor ons volk zo zwaar gewogen als deze, of het moest zijn de aanvaarding van de Belgische af scheiding ruim een eeuw voordien. Het is ongetwijfeld voor Koningin Juliana een bittere teleurstelling geweest, dat zij in haar Jonge bewind genoodzaakt was de grondslag te leggen voor wat later inderdaad bleek uit te groeien tot een volledige scheiding tussen de twee Rijksdelen, die thans, na de tragedie van Ambon, na de discriminatie van onze landgenoten, na de uitstoting van zovele duizenden, na de rechteloze maatregelen van de laatste jaren nog verder van elkaar staan dan vreemde mogendheden in een normale verhou ding. Toch waren deze moeilijkheden in wezen klein vergeleken bij wat in we- reldverband spoedig zou volgen: de eerste gewapende uitbarsting van het conflict West-Oost in juni 1950 in het verre, voordien by ons nauwelyks be kende Korea. Onder het wapengeweld dat hier uit de sluimerende koude oor log opschoot, vielen ook vele Neder- Prinses Juliana verlaat na haar erepromotie het Leids Aca demiegebouw, uitgeleide gedaan door de toenmalige rector magnificus prof. dr. N. van Wijk. machine over de gehele wereld op gang te brengen, negenhonderd miljoen mensen zuchten onder de grillen van één man, die een tyranniek partijre gime bestuurt en zUn gevaarlijke ma chinaties ook laat wroeten in het gis tende Afrika, de welvaart van de vrye wereld, moeizaam herbouwd uit het puin van de tweede wereldoorlog, dreigt opgeslokt te worden door een tot waanzinnige hoogte opgevoerd be- wapeningspeil. En of dat alles nog niet voldoende is: in onze eigen sa menleving groeit de verdeeldheid, ne men de politieke vraagstukken een ver ontrustende omvang aan, groeit ook de last van het opvangen hetgeen in In donesië verloren ging, is het grootste sociale probleem van na de bevrijding, de woningnood, nauwelijks dichter bij een oplossing gekomen, en sloeg het noodlot in de vorm van een storm ramp zo hevig toe, als in geen eeuwen De zwaarst wegende handtekening van Koningin Juliana tijdens haar zeer moeilijke regeringsperiodede bezegeling van het akkoord met Indonesië, zoals dat bereikt werd na de moeizame Ronde Tafel Conferentie Verdeeldheid is een van de kenmer kende eigenschappen van ons volk: geografisch natuurlijk door rivieren en kunstmatig door kanalen, geestelyk door godsdienst, politiek door een veel heid van partijen en op verschil van inzicht gebaseerde partij-vleugels. Toch heeft deze verdeeldheid ook een posi tieve waarde. Haar deugd is, dat zü laat zien waar eenheid heerst. Slechts wanneer verdeeldheid zó zonneklaar wordt geaccepteerd en getolereerd als by ons, kan uiterlijke eenheid serieus worden genomen. Het tegendeel heb ben wy maar al te zeer leren inzien in het vroegere Duitsland en het huidige Oosten. Wy behoeven daarom ook niet hele maal zonder trots en alleen maar met dankbaarheid jegens Koningin Juliana te constateren, dat zij in deze zeer moeilijke tijd, zwaar van de grootste problematiek, op voorbeeldige wüzè is opgetreden als ons collectief geweten. Het is een wederkerigheid van ver dienste, die beide partyen siert en deugd doet, en tevens een hernieuwd bewijs van de organieke verbondenheid tussen het Nederlandse volk en Oranje. Dank zü de klaarbiykeiyke eenheid in ons volk, waar het gaat om liefde voor en vertrouwen in Oranje, mócht Koningin Juliana deze taak als gewe ten vervullen, dank zy het feit dat eenheid in gewetenskwesties in onze verdeelde samenleving zo nauwkeurig te bepalen valt wist zü hóe zij als zo danig spreken kon. Enkele voorbeelden willen wü noe men. Reeds eerder spraken wy over de 'koninklijke rede tot de Deense studen- en. In een tijd, waarin desintegratie van de wereld als geheel, en stagne ren van de groei naar een grotere eenheid in kleinere kring als byv. Europa en de Benelux een vertrouw de toekomstverwachting begon te wor den, pleitte zij met warmte voor een der oudste Nederlandse idealen: in ternationale samenwerking op basis van begrip voor onderlinge afhanke ijkheid en individuele verantwoorde ijkheid: „Het is een kei-hard feit. dat eei grotere eenheid van Europa en ooi, van de wereld niet bereikt kan wor den zonder offers. Men zou kunnen zeggen: als we Europa opbouwen, dan moeten de bouwstenen verbonden wor den met het cement van het offer. Dit zal moeten worden bereid met het puin van de betrekkelijk kleine huis jes, die noodzakelijk moeten wordei afgebroken om plaats te maken voo het grotere gebouw. Indien er ooi maar enige taak vlak voor de hand ligt en die door Uw generatie wil worden aangepakt, dan is het wel die van het bouwen van een nieuw, verenigd, vrij Europa. Het is overduidelijk, dat die opbouw een dringende zaak Is. Binnen een kwarteeuw zullen wü In Europa óf allemaal in hetzelfde huis wonen óf allemaal in dezelfde ruïne ondergaan." Koningin Juliana formuleerde hier- meeeen gedachte, die in ons gehele volk leeft sinds eeuwen en die in het recente verleden gebleken is uit ons streven naar realisatie van de Bene lux, uit het aanvaarden als een der eerste landen van de constructie dei- Verenigde Naties, uit ons streven ook naar verwezeniyking van samenwer kend Europa. Het is een traditioneel streven van ons volk, misschien omdat het als Westerse mogendheid tot de kleine naties gerekend moet worden, te zoeken naar grote internationale ver banden, rustend op internationale rechtsverplichtingen waarvan Hugo de Groot de theoretische pionier is ge weest en waarvoor de vestiging van het Internationaal Gerechtshof te Den Haag een prachtig symbool moet wor den geacht. Het is een gewetenskwestie voor ons volk geweest, ten volle bereid te zün om de offers te brengen, welke zulk een groter verband vraagt. Men zie daarvoor slechts de strikte nale ving van de NAVO-verplichtingen waar andere landen wel eens een steekje lieten vallen. Men zie vooral ook het onvoorwaardelük aanvaarden van beslissingen der Verenigde Naties ten aanzien van het nationale conflict met Indonesië in een tüd, dat andere landen soortgelüke beslissingen naast zich neer legden en zelfs liever het grotere verband lieten schieten om het eigen inzicht te volgen. De rede van Koning Juliana in Ko penhagen heeft niet nagelaten diepe indruk te maken in de gehele vrye wereld. Hier sprak het geweten van een volk, dat bereid is tot offers om een ideaal te verwezeniyken. „Er zit een grote zaak in de lucht", zo merkte Koningin Juliana in deze rede op, „maar het is helaas nog niet mogelijk, er erg veel tekening in te ontdekken. Het lastige ervan is, dat het nog zo ontastbaar is. Maar toch is de naam ervan bekend; die is broeder schap". Een ander voorbeeld: Tot tweemaal toe richtte Koningin Juliana zich in een persooniyke, ook ditmaal niet door ministeriële verantwoordelijkheid ge dekte boodschap tot de president van de Ver. Staten om hem ertoe te bewe gen, de mogeiykheden van Amerika tot oplossing van het vluchtelingenvraag stuk meer dan tot dat ogenblik in dienst te stellen van het wegnemen van dit kankergezwel uit de menselyke samenleving. Zy kon daarby steunen op de wetenschap dat in ons land, uit gemergeld en platgeslagen door de oorlog, belast met de problemen van de repatriërende landgenoten uit Indo nesië, dichter bevolkt dan enig ander land, de deur voor politieke of gods dienstige vluchtelingen door de eeuwen heen steeds wüd heeft open gestaan. Reeds eerder had zy, als bannelinge, zelf vluchtelinge dus. haar mededogen met de vluchtelingen betoond. Wie in haar naaste omgeving in ballingschap heeft vertoefd weet, dat een van de ontroerendste bezoeken van die jaren is geweest het contact met een joods vluchtelingéntehuis in Paramaribo. By de reis door de West stond dit niet op het programma. Zoals reeds eerder ge zegd: in die jaren streefde zij er naar te werken aan de hand van eigen in zicht eerder dan naar officiële pro gramma's en protocol. Officiële by een komsten werden gewyzigd om aan haar dringende wens gehoor te kunnen ge ven, deze vluchtelingen te bezoeken. Zy sprak er met vrouwen, mannen en kinderen, die in Europa in hun direc te omgeving de gesel van de nazidoc trine hadden aanschouwd, die treurden over weggevoerde en vermoorde ver wanten. Een woordenwisseling van slechts enkele minuten was voor wie van deze slachtoffers dan ook voldoen de om te beseffen, hoe diep het mede leven van de Prinses was en ander- zyds om de Prinses de diepte van het leed te doen peilen dat zy hier aan schouwde. Toen de Prinses afscheid nam, schreide zij. Zy liet een schreiend tehuis achter Ook op dit gebiedheeft Nederland een internationale naam. Vluchtelin gen om der wille van geloof of poli tiek zijn hier door de eeuwen heen gastvry ontvangen. Wy behoeven slechts te herinneren aan de Pilgrim Fathers, aan de Hugenoten, aan de Duitse keizer, aan de Ambonezen. In de jongste geschiedenis dreigde één enkel moment, toen het ging om 37 verstekelingen uit Indonesië, aan deze faam afbreuk te worden gedaan. Het is verheugend dat deze dreiging met een compromis werd afgewend, mede dank zij het gepersonificeerde „geweten" van ons volk. Op het balkon van het Paleis op de Dam roept Prinses Wilhelmina onmiddellijk na haar abdicatie de duizenden belangstellenden op, een driewerf hoera uit te brengen op de nieuwe Koningin. Dat geweten sprak, als een volgend voorbeeld, ook uit de indrukwekkende rede, die Koningin Juliana op 18 juni 1955 hield tot 1200 leden van de Neder landse Jeugdgemeenschap en studen ten van alle Nederlandse universiteiten en Hogescholen in de Leidse Pieters kerk, het stenen symbool van ver draagzaamheid, gastvryheid en eerbied voor andermans denken, zy sprak toen over de taak van de jeugd van nu in de wereld van morgen en constateerde daarby, dat het Westen nog steeds de rol vervult van de bezitter tegenover het Oosten als de behoeftige. „Het Westen heeft door het verleden een ere-schuld tegenover het Oosten. Wy Westerlingen hebben al wat wy had den over de gehele wereld verbreid, zo wel het beste als het slechtste uit onze doos van Pandora. Hoeveel verruimen de en verry kende begrippen daar ook toe mogen behoren, wy moeten niet Koningin Juliana en Prins Bern- hard in Denemarken, waar zij in 1953 de dank van ons volk over brachten voor de Deense hulp na de stormramp, waardoor ons land in het begin van dat jaar werd getroffen. vergeten dat wü de indruk hebben ge maakt, alsof wy de slaaf van de ma terie zyn. wy, die ons Christenen noe men, hebben onszelf aan de overige mensheid al te vaak gepresenteerd als barbaren, wien het om het stoffelyk welzyn te doen was: het eigene in de eerste plaats wel te verstaan! Onze ereschuld bestaat hierin, dat wy er met onze beste krachten aan moeten mede werken, dat ook onze andere mede wereldburgers onze welvaart deelach tig kunnen worden. Onze Westerse be schaving met haar grote rationele en technische kennis, die grote macht ontketend heeft, draagt voor de wel vaartsspreiding het zwaarte punt der verantwoordelijkheid in de volkerenge meenschap. Zal zy deze opdracht kun nen vervullen, of zal zy falen en daar door ten onder gaan?" Het zyn woorden als deze, waarmee Koningin Juliana de juistheid beves tigde van het vertrouwen, dat het ge hele volk in haar stelde toen zy de zware taak van haar moeder overnam. Het was het Nederlandse volk, dat deze woorden sprak tot de Nederlandse jeugd, die eens de koers van dit volk bepalen zal. Nederland heeft misschien laat, maar toch eerder dan elders in het Westen, ingezien dat het een taak in deze geest had in het Verre Oos ten. Dat menselyk ongeduld, gepaard aan een politiek noodlottige ontwikke ling en een economische en menseiyke ontwrichting, de verwezeniyking van deze gedachte ener eerlyke welvaarts spreiding binnen ons vooroorlogse rijk heeft verhinderd, is een tragiek welke aanleiding heeft gegeven tot het dik- wyls onuitgesproken onbehaaglyke twyfel by velen, of er niet een zekere redeiykheid heeft gelegen in een af scheiding die ons zo diep in het hart heeft gegrepen. Worden woorden als die van Koningin Juliana in de Leidse Pieterskerk goed verstaan, dan kan het besef groeien dat wy in deze geest de taak moeten verstaan welke ons nog rest in het Verre Oosten. Zeker bij deze gelegenheid sprak Koningin Ju liana als het geweten, dat een hartig woordje met onszelf te wisselen hadl Zo zouden talloze voorbeelden te ge ven zyn van de stem van Koningin Juliana als collectief geweten van ons volk. Wy zullen hier deze reeks niet voortzetten, doch slechts de hoop uit spreken, dat eens gelegenheid zal wor den gevonden woorden in deze geest byeen te brengen als een monument ter ere van de breedte, waarop zy haar taak als Vorstin opvatte en diepte waarin zy deze uitvoerde. Het leek ons gepast, op deze dingen de nadruk te leggen bij een gedenk waardige dag die zozeer een persoon- ïyk stempel draagt. Het wil ons voorkomen, dat erken ning van de verdiensten op dit terrein het grootste nationale geschenk is, dat wy H.M. de Koningin kunnen aanbie den, omdat het haar machtigt voort te gaan op de weg, die haar langs deze mijlpaal voert. Naar tegenwoordige menselijke maatstaf gemeten is vijftig jaar een middelbare leeftijd, doch de menselijke zacht naar vieren en herdenken, naar hoogtepunten in een te dikwijls vlak dagelijks be staan vraagt om een ogenblik stil staan bij deze mijlpaal. Menselijke wijsheid en menselijke verdiensten moeten echter niet worden geme ten naar de lengte maar naar de diepte, de intensiteit van het me deleven, de mate waarin de mens naar vermogen het leven van an deren verrijkt. Het is daarom, dat wij bij deze „mijlpaal" niet in de „lengte" heb ben gemeten in een chronologische biografie maar in kort bestek ge tracht hebben de diepte te peilen van dit leven voor zover het mo gelijk is in de gegeven situatie: de oprechtheid van het geweten, dat op zo overtuigende en ontroeren de wijze steeds sprak, waar om een woord, een gebaar, begrip werd ge vraagd. Een charmante foto uit de betrekkelijk rustige vooroorlogse jaren: Prinses JulianaPrins Bernhard en Prinses Beatrix.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1959 | | pagina 14