meelfabriek „öe sleutels
75
75
Drie generaties brachten maalcapaciteit van 20 tot 550 ton per dag
VAN WINDMOLEN TOT MODERN BEDRIJF
JAAR
JAAR
Een vermaard Leids bedrijf, waarvan de be
kendheid en de betekenis zich uitstrekken tot ver
buiten de Sleutelstedelijke en ook de vaderlandse
grenzen, herdenkt a.s. woensdag zijn 75-jarig be
staan. Op die dag zal het n.l. precies driekwart
eeuw geleden zijn, dat bij notariële akte de Firma
A. de Koster en Co. werd opgericht, waaruit in
latere jaren de N.V. Meelfabriek „De Sleutels"
voorheen De Koster en Co. zou voortspruiten.
De bakermat van het bedrijf was de windmolen
„d'Oranjeboom", destijds staande aan de Zijd
gracht nabij de Stadswal en tot 1883 geëxploiteerd
door de heer A. J. Koole, die betrokken was bij
de Broodfabriek Koole, Nicola en Co. In laatst
genoemd jaar associeerde deze zich met de heer
Arie de Koster sr., telg uit een geslacht, dat ge
durende vijf generaties in Gouda een garen-
spinnerij en touwslagerij had geëxploiteerd en die
zich in 1870 in onze stad had gevestigd als han
delaar in granen, zaden en kaas. In 1882 behoorde
de heer De Koster tot de oprichters van de Mid
delburgse Broodfabriek en het aldus ontstane
contact met de heer Koole leidde tot het denk
beeld om voor gezamenlijke rekening een door
stoom gedreven meelfabriek te bouwen. Deze
werd gevestigd in een perceel in de Looyersstraat
en bij de bouw en inrichting werd aanstonds ge
bruik gemaakt van voor die tijd vrijwel revolu
De eerste jaren Arbeidsvoorwaarden
De samenwerking van de heren
A. de Koster sr. en Koole was overi
gens niet van lange duur. Reeds in
1886 kwam laatstgenoemde te over-
ilijden, waarna de heer De Koster het
ibedrijf alleen voortzette. De snelle stij
ging van het jaarlijks te vermalen
kwantum grondstoffen noopte reeds in
1888 tot een belangrijke uitbreiding,
o.a. door de bouw van tarwesilo's.
Tegenslagen bleven het jonge bedrijf
evenmin bespaard. Op 14 mei 1891 ging
de gehele malerij in vlammen op, maar
reeds twee maanden later werd een
geheel nieuwe fabriek aanbesteed, die
in recordtijd werd gebouwd, want nog
in november van hetzelfde jaar kon de
produktie worden hervat. De capaci
teit van de molen was toen ongeveer
30 ton per dag.
In 1902 werd het bedrijf getroffen
door een nieuwe ramp. Op 4 juni van
dat jaar brandde de schoonmakerij
geheel uit, waardoor de produktie op
nieuw enige maanden kwam stil te
lie«ren.
Er werd in die tijd gewerkt met een
tweeploegenstelsel, hetgeen voor een
continubedrijf wil zeggen, dat iedere
ploeg 12 uur werkte. Wanneer de
nachtploeg 's ochtends om 6 uur af
zwaaide, betekende dit geenszins, dat
zij met werken ophield. Er werd daar
na nog eens 4 uur tarwe gesjouwd
tegen een loon van15 cents per
uur!
Op het 'kantoor waren de werktijden
even lang of nog langer. De correspon
dentie werd in de avonduren afgewerkt.
In 1907 werd voor de tarwe-opslag
een betonnen silo gebouwd, waar
schijnlijk de eerste in Nederland.
Mutaties in de leiding
Inmiddels was in 1900 een zoon
van A. de Koster sr., Daniël Jacobus
Johan de Koster in de firma opgeno
men, enkele jaren later gevolgd door
een tweede zoon Gustaaf Adolf. Toen
laatstgenoemde plotseling op jeugdige
leeftijd overleed, gaf een andere zoon
van de stichter, de heer A. de Koster
jr.. zijn carrière in de diplomatieke
dienst op om zijn krachten te gaan
wiiden aan het familiebedrijf. Dit ge-
tionaire vindingen, te weten een pneumatische
losinrichting voor de tarwe, een automatische
weegschaal en een complete elektrische verlich
ting, terwijl de tot dan gebruikelijke maalstenen
werden vervangen door walsenstoelen. De aan
vankelijke maalcapaciteit bedroeg 20 ton tarwe
per etmaal. Momenteel is deze gestegen tot onge
veer 550 ton, waarvan circa 75 tarwe. In
duidelijker sprekende cijfers uitgedrukt wil dit
zeggen, dat de dagelijkse produktie van de Meel
fabriek „De Sleutels" toereikend is voor het bak
ken van 726.000 broden van 800 gram, dit is
voldoende voor de consumptiebehoefte van de
gehele Leidse burgerij gedurende één maand of
eniging van Meelfabrikanten, een
functie, welke thans weer op zijn zoon.
de heer H. J. de Koster, is overgegaan.
Sedert 1954 is laatstgenoemde ook
voorzitter van de Internationale Ver
van Meelfabrikanten.
Kenmerkend voor de vooraanstaande
plaats, welke de heer A. de Koster jr.
reeds vroeg in de kring van de Neder
landse maakindustrie innam, is het
feit. dat hem bij het uitbreken van de
eerste wereldoorlog door onze regering
werd verzocht de leiding op zich te
nemen van de distributie van meel en
brood. Een hoogst verantwoordelijke
taak, waarvan de voortreffelijke ver
vulling in nauwe samenwerking met
zyn vriend, de toenmalige regerings
commissaris ir. S. D. Louwes werd
gehonoreerd met zijn benoeming tot
officier in de Orde van Oranje Nassau
In 1946 viel hem andermaal een hoge
Koninklijke onderscheiding ten deel.
n.1. het ridderschap in de Orde van de
Nederlandse Leeuw.
Hoe het groeide..
voor één kwart van de totale Nederlandse bevol
king per dag. Op grond van statistische gegevens
is n.l. vastgesteld, dat dagelijks in Leiden onge
veer 23.750 broden van 800 gram worden gecon
sumeerd en in geheel Nederland circa 3 miljoen.
Een betere illustratie van de enorme ontwikke
ling van dit bedrijf gedurende de afgelopen 75
jaar is nauwelijks denkbaar. En deze vlucht mag
bepaald indrukwekkend worden genoemd, wan
neer men verneemt, dat vooral in de jaren na de
tweede wereldoorlog over het gehele land tal van
dochterondernemingen werden gesticht, waarvan
de totale omzet die van het Leidse moederbedrijf
verre overtreft. Een bedrijf om trots op te zijn!
De oprichter van het bedrijfde
heer Arie de Koster sr.
schiedde op 1 mei 1907. De samenwer
king van de stichter met zijn beide
eoons heeft tot voortreffelijke resul
taten geleid, mede door hun uiteen
lopende karaktereigenschappen, die
elkander op voorbeeldige wijze aan
vulden. In dit driemanschap vervulde
de oprichter de rol van de onder
nemende koopman, alles durvend en
besluitvaardig; de oudste zoon. om
zichtig en uitermate precies, de tech
niek van het bedrijf volkomen beheer
send en gedreven door de drang alleen
het allerbeste te produceren; de
jongste zoon, de diplomaat en koop
man. de man voor besprekingen en
overleg. Allen bezield met hetzelfde
ideaal: de meelfabriek groot te maken.
Op 29 juni 1912 kwam aan die samen
werking een einde door het overlijden
van de heer A. de Koster sr.; op 2 juli
1929 stierf de heer D. J. J. de Koster,
de technische leider van het bedrijf,
aan wie voor een zeer belangrijk deel
de Sleutelbloem haar voortreffelijke
reputatie verschuldigd is. Nadat in
1928 de firma was omgezet in een N.V.,
deed in 1932 de oudste zoon van de
heer A. de Koster jr., de heer A. D. de
Koster zijn intrede in het bedrijf,
aanvankelijk als directeur van de in
middels overgenomen meelfabriek van
de firma Koechlin te Rijswijk, later
van „De Sleutels", welke functie hij
in 1946 neerlegde.
Hij werd opgevolgd door ir. P. K. T.
Beukema toe Water. dcch inmiddels
was reeds 7 jaar eerder, dus in 1939,
de jongste zoon van de heer A. de
Koster jr., de heer H. J. de Koster in
de leiding van het bedrijf opgenomen.
De heer A. de Koster jr. trok zich in
1955 uit het zakenleven terug, nadat
hij gedurende bijna 40 jaar als opvol
ger van ziin vader het voorzitterschap
had bekleed van de Nederlandse Ver
De heer A. de Koster jr.. die gedurende zijn bijna 50-jarig
leiderschap het bedrijf tot grote bloei wist te brengen.
Inmiddels was door verscheidene uit
breidingen de dagelijkse produktie-
capaciteit in 1931 reeds opgevoerd tot
350 ton.
Omiddellijk na beëindiging van
Wereldoorlog II werden nieuwe plan
nen ontworpen voor verdere expansie:
de bouw van een nieuwe molen, welke
niet alleen de oudste molen zou ver
vangen. maar die tevens hardgries.
de grondstof voor macaroni, vermicelli
en spaghetti zou kunnen produceren
(voordien werd alle benodigde hard
gries geïmporteerd).
Op 9 juni 1948 legde Patrick Henri
de Koster, zoon van H. J. de Koster
als vertegenwoordiger van de vierde
generatie sedert de De Kosters het
Leidse bedrijf stichtten, de eerste steen
voor de nieuw te bouwen fabriek,
welke vervolgens op 16 december van
hetzelfde jaar door burgemeester jhr
mr. F. H. van Kinschot in werking
werd gesteld. En in 1951 werd tenslotte
ten behoeve van de opslag van eind-
produkten een meelsilo gebouwd met
een totale opslagcapaciteit van 50.000
zakken, waarvan de karen de tot dat
moment ongekende nuttige hoogte
hadden van 32 meter.
Buitenlandse
activiteiten
Wij schreven hierboven reeds, dat
„De Sleutels" haar activiteiten geens
zins beperkte tot binnen de vader
landse grenzen.
Vóórdat buitenlandse, door de Staat
gesubsidieerde dumping, voortzetting
onmogelijk maakte, bestond er aan
zienlijke export naar vele landen in
Afrika en Azië.
In Canada werd financiële mede
werking verleend aan de verwezen
lijking van een groots plan tot droog
legging van een groot meer in de
buurt van Vancouver (Brits Columbia*
dat door Nederlands intellect werd tot
stand gebracht en waar voor Neder
landse boeren prachtige toekomst
mogelijkheden bleken te bestaan.
Tevens werd aldaar een ingenieurs
bureau gesticht, dat aan Nederlandse
ingenieurs en technici werk biedt, dat
de plannen ontwierp voor verscheidene
bruggen, rioleringssystemen en droog
leggingen en waar momenteel gewerkt
wordt aan de plannen voor een dijk-
verbinding tussen Pnnce Edward
Is'h°' vo-n Pi^ada.
Wie een bezoek brengt aan de Meelfabriek „De Sleutels" wordt
getroffen door het vol-automatische karakter van het produktie-
proces: uitgestrekte zalen, waar men alleen maar draaiende
machines en nauwelijks personeel aantreft. Dit is een kijkje in
de afdeling walsenstoelen
een project, dat onze Afsluitdijk in
omvang nog overtreft.
De huidige directie, voortwerkend in
de voor „De Sleutels" traditionele
sfeer, beperkt de activiteit evenmin tot
het eigen bedrijf en de dochteronder
nemingen. Behalve de hierboven reeds
genoemde, vervult de heer H. J. de
Koster nog vele functies in het kader
van de Euromarkt, zoals het voorzit
terschap van de Landbouw Integratie-
commissie, het lidmaatschap van de
S.ER.-commissie en het presidium van
de Landbouw- en Voedingsmiddelen
industrieën van de zes landen der
Europese Economische Gemeenschap
De heer Beukema toe Water is o.m.
voorzitter van de Algemene Werkge
vers Vereniging en lid van het dage
lijks bestuur van het Centraal Sociaal
Wprkvpv»*-<tvprhT w
(Foto Cas Oorthuys)
De jubileumviering
Wie van het bovenstaande heeft
kennis genomen, zal tot de erkenning
komen, dat er alleszins aanleiding be
staat om dit 75-jarig bestaan feestelijk
te herdenken, zij het ook dat de
jubileumviering zich grotendeels in
interne kring zal afspelen. Woensdag
middag a.s. recepieert de directie in
het fabriekscomplex in de Oosterkerk-
straat. waarna op 23 mei het gehele
personeel een jubileumreis onderneemt
naar Monschau (Eifel).
Op 29 mei wordt het verkoperskorps
uitgenodigd in Leiden en Alphen,
waarna de feestelijkheden op 30 mei
worden besloten met een grandioze
feestavond voor het personeel in de
dwrehoorrael