>06S VU
Een Zoeklicht
DENKT NOG
LANG NIET
AAN RUST
Nederlands beroemdste Parijzenaar
exposeert honderd werken in Nice
Modeschilder, wiens oeuvre nu
weer sterk de aandacht trekt
HOSANNA - KRUIST HEM
OP DE BOEKENMARKT
De acht kruisjes gepasserd, maar
De meester temidden van zijn doeken in zijn enorme atelier. Links
het beroemde schilderij van Boni Castellane. Boven de schilder hangt
diens portret van zijn vader.
(Van onze Parijse correspondent)
In Nice, aan Frankrijks zuidkust, wordt thans een grote expositie
gehouden van ruim honderd werken van Kees van Dongen. En
ofschoon wij deze nieuwe tentoonstelling, waar ook 's meesters laatste
schilderijen zijn opgehangen, helaas nog niet konden aanschouwen,
hebben wij haar toch maar als aanleiding aangegrepen om de ver
maarde schilder, die op 26 januari j.l. 82 jaar is geworden, weer eens
te gaan opzoeken in zijn enorme atelier van veertig bij dertig meter,
waaraan door het noorderlicht die grijzige rust wordt gegeven, die
in de laatste jaren nu ook wat meer over zijn doeken is gekomen.
Van Dongen, de jongen uit Delfshaven, die, zoals iedereen nu wel
weet, op zijn eenentwintigste jaar met zijn overgespaarde penningen
een retourbiljet kocht voor Parijs, waar hij echter in plaats van de
twee voorgenomen weken nu al ruim zestig jaren verblijft, is intüssen
natuurlijk wel iets, maar toch weer niet zo vreselijk véél veranderd.
De tand des tijds schijnt op zijn kaarsrechte, slanke lijf nog steeds
bijna geen vat te krijgen. En op zijn kunst?
Kwistig met sarcastische
uitlatingen en bons mots
De hedendaagse critici gillen zijn
oeuvre nog wel eens ietwat meesmui
lend en hovaardig bejegenen. Van
Dongen wordt dan wel voorgesteld als
een typische modeschilder, een por
trettist van adellijke en steenrijke da
mes en heren, die nu door zyn model
len en zyn tijd zou zijn overleefd. Wij
kunnen ons natuurlijk vergissen, maar
het komt óns voor, dat het moment
juist wel weer eens gauw zou kunnen
aanbreken dat mèt de jaren rond
1920, die in de belangstelling voor de
jazz en de litteratuur uit die tijd van
daag weer een hausse schijnt te bele
ven óók de kunst van Van Dongen
zich opnieuw heel sterk aan de latere
geslachten op zal dringen. Het Parijse
kunstweekblad „Arts" heeft Kees van
Dongen trouwens zojuist al in één
adem genoemd met Toulouse-Lautrec,
resp. als getuige-vertegenwoordigers
van de „folie" èn van de „belle épo
que".
De meester maakt zich persoonlijk
niet zo heel nerveus of te „sappel"
zoals hij zelf zegt over de ups en
downs in de waardering van zijn ie-
venswerk. Hij gaat rustig en zelfver
zekerd zijns weegs en er is nog altijd
genoeg werk aan de winkel.
Van Dongen heelt jaren geleden
al een contract met de beroem
de Parijs-Griekse kunsthandelaar
Paul Pétrides afgesloten en zijn
„patroon", zoals hij hem noemt,
schijnt hem nogal achter de pan
talon te zitten, opdat hij zijn ener
gie en tempo vooral niet laat ver
slappen. Maar als we zo eens rond
kijken In het atelierwaar. in de
hoek op een groot bureau de verf-
tubes en penselen liggen uitge
spreid en op ezels simultaan aan
verschillende doeken schijnt te
worden gewerkt, dan krijgen we
toch echt niet de indruk, dat de
meester, trots zijn twee-en-tachtig
jaren, al serieus zou denken aan
een spoedige rustige oude dag.
„Je moet zelf zo maar wat rondneu
zen",adviseert Kees van Dongen al
gauw na onze binnenkomst, „want ik
heb zo zelf ook nog 't een en ander
af te maken".
Een raad, die we niet in de wind
slaan, terwijl de meester intussen zo
tussen neus en lippen zijn herinnerin
gen opdiept uit de oude doos. Want
Kees van Dongen is nog altijd even
verzot op een parlevinkend praatje, dat
hij dan kwistig met sarcastische uitla
tingen, bons mots en paradoxen be
strooit!
Aardig gelukt.
voor tijdschriften als „La vie Parisien-
ne". Achteraf, een mooie tijd. Maar de
charme van het armoe zaaien sleet er
voor my toch vry gauw af, en toen wil
de ik met eigen ogen het leven van de
grote lui ook wel eens gade slaan, 's Is
me, geloof ik, wel aardig gelukt".
Nèt even te kijk gezet
Die „grote, lui" hangen, in de vorm
van hun conterfeitsels, voor een deel,
nog altijd bij Van Dongen aan de
muur, voorzover ze voor de tentoon
stelling in Nice dan nu niet ook naar
het zuiden zyn getrokken. Daar is het
beroemde portret van Boni de Castel
lane, die nog altijd indrukwekkend in
zijn fiere houding is, maar terzelfder-
tyd, in sommige details - het iets te
opzichtige zakdoekje, de vrouwelijk-
slanke linkerhand, die de rechterjas-
pand dichttrekt - óók getuigt van de
heimelijk opzet van de schilder zijn
model nèt even te kijk te zetten. Een
paar meters verder staan we oog in
oog met die andere prins van de Pa
rijse geest, Sacha Guitry, die Van Don
gen precies in zijn kwetsbaarste plek
van hooghartige ijdeltuit wist te tref
fen.
En dan alle, bekende en onbekende,
gefortuneerde dames, van wie er en
kelen de schilder in zijn atelier ook
nog altijd gezelschap zijn blijven hou
den.
Men heeft van Van Dongen wel
gezegd, dat hij het vrouwtype van
zijn tijd heeft geschapen. Opper
vlakkig gezien moge dat beeld ge
durfd lijken. Niettemin is het waar,
dat een kunstenaar niet alleen
door zijn tijd beinvloedt wordt,
maar dat, anderzijds, een groot ar
tiest óók een eigen stempel drukt
op zijn levensperiode. Van Dongen
schilderde zijn vrouioen overslank,
met grote, donkeromrande ogen en
een wreedrode mond in een zeer
blank gelaat. En de suggestie van
zijn portretten op zijn modellen en
de rest van het vrouwelijke publiek,
was zó groot en krachtig, dat die
dames zich met alle middelen, die
de schoonheidstechniek en de
make-up hun boden, poogden weer
óp die modellen te gaan lijken. De
wisselwerking tussen werkelijkheid
en kunst!
Vergelijking met Show
Vooral in zijn voormalig vaderland,
Nederland, is, zo schijnt het, de strijd
vraag nog altijd niet beslist, of Kees
van Dongen de geschiedenis in zal
mogen gaan krachtens zijn erkend-
grote artistieke kwaliteiten en gaven
dan wel - voor kortere tyd - vanwege
een zekere narrenrol, die hij ruim een
halve eeuw lang in het Paryse leven
met zoveel natuurlijk gemak wist te
spelen.
Men hoeft niet lang met Van Don
gen te spreken of hem gade te slaan,
om te doorzien dat de kunstenaar,
t trots zijn elegante zwier en zijn ge-
c soigneerde voorkomen van grand-seig-
„Parijs is onbewoonbaar geworden"
vindt ook Van Dongen. „En in zestig
jaren tyd heb ik dit dorp zich naar die
staat zien ontwikkelen. Ik ken Parijs
en de Parijzenaars van haver tot gort.
Eerst zat ik in Montmartre op de But
te in de grote dagen van Le Bateau-
Lavoir, het atelier, waar toen alle be
roemdheden over de vloer kwamen. Ik
had toen geen dubbeltje achter de
hand. die eerste dagen van mijn Pa
rijse leven, en ik leurde met kranten
langs de boulevards, zoals iedere vul
gaire miljonair het in zyn jeugd ook
schijnt te hebben gedaan. Mijn eerste
Franse franken verdiende ik met teke
ningen in de zogeheten gedurfde styi
HET kan bekend zijn, waarom
de zondag, welke aan het
paasfeest voorafgaat, de naam
van Palmzondag draagt. De naam ie
een herinnering aan 'het gebeuren
van de intocht van Jezus Christus
in Jeruzalem, de hoofdstad van het
heilige land, waar ook de tempel
der joden zich bevond. Naar die
stad gingen in de oude tijd, ook
gedurende het leven van Jezus op
aarde, ter gelegenheid van de grote
feesten van Israëls godsdienst de
mensen in groten getale op. Het
was er dan een drukte van belang.
Zo was het ook in de dagen rond
om het laatste joodse paasfeest, dat
Jezus hier op aarde heeft gevierd.
Volgens de berichten van de evan
gelisten was er toen een grote
schare in de heilige stad aanwezig.
WOORD
VAN
BEZINNING
naam Palmzondag of Palmpasen.
Wat eens plaats vond bij Jezus' in
tocht in de heilige stad wordt hier
door in herinnering gebracht. Er
mag, dunkt me, vooral niet vergeten
worden, dat het bij die intocht niet
in de eerste plaats ging om de
palmtakken, welke werden afgerukt
van de bomen, met welke takken in
de hand die grote schare mensen
Jezus tegemoet ging. Het wezenlijke
van dit gebeuren is geweest de er
kenning door die mensen van Jezus
ging. In zo veler leven nemen de
meeste mensen niet zulk een plaats
in, dat ©en dergelijk gebeuren hun
overkomt. Maar, al is de kring nog
zo klein, waarin een mens leeft
en werkt, toch wordt een mens be
oordeeld. Die beoordeling kan gun-
ting of ook ongunstig uitvallen.
Naar een gunstige beoordeling
wordt gestreefd. Een goede naam,
een uitstekende reputatie is een
groot goed in deze wereld. Wan
neer men dit bezit, moet steeds
worden bedacht, dat het een wan
kel bezit moet heten. De massa èn
de mens is nog steeds grillig in het
oordeel over de ander. Wie die
ander dan ook zijn moge. Er is nu
eenmaal niets nieuws onder de zon.
Als het vandaag is Hosanna, dan
kan het morgen heten: Kruist Hem.
Toen evenwel die schare, die aan
wezig was, in de stad, vernam, dat
Jezus ook naar Jeruzalem wilde
komen en de stad al genaderd was,
werden deze mensen plotseling
enthousiast. Ze rukten takken van
de palmbomen, die daar groeiden,
af. Ze gingen met die takken in de
hand Jezus, die de stad rijdend op
een ezelin binnentrok, tegemoet en
riepen de woorden: Hosanna, geze
gend is Hij, die komt in de naam
des Heren, Hij, de koning Israëls.
Zelfs zijn er geweest, die hun kle
ren wierpen op de weg, opdat De
gene, Die zij als koning wilden hul
digen, daarover zou rijden. Dit vond
plaats op de dag van Jezus' intocht
in Jeruzalem. De evangeliën berich
ten dit. Nu draagt de zondag, welke
aan ons paasfeest voorafgaat de
als hun koning. Als zodanig werd
Hij gehuldigd. Dat zou een grote
dag kunnen heten voor Jezus. Was
het dit echt? Het is moeilijk te zeg
gen. Temeer, omdat heel korte tijd
daarna diezelfde mensen voor Jezus
de kruisdood hebben verlangd. Uit
hun mond klonk toen: Kruist Hem.
Wij willen niet, dat deze koning
over ons zyn zal. Hier over valt heel
veel te zeggen. In elk geval ook
dit, dat de volksgunst een wankele
zaak is, heel spoedig, zonder duide
lijk aanwijsbare reden, kan om
slaan in haat, vijandschap. Dat
moet wel worden bedacht door ieder
mens in deze wereld, die samen met
de anderen op deze aarde leeft. Och,
doorgaans zal het niet zo zijn, dat
veel mensen overkomt wat Jezus
ten deel viel: die koninklijke huldi-
Vandaag prijst men U, morgen
werpt men U met modder. Het is
nodig en goed om, wanneer het
Hosanna" klinkt kritisch te zijn.
Dat voorkomt verbittering, als later
de leus wordt aangeheven: „Weg
met hem, of haar". Dat is niet een
voudig, wèl wijs. Wanneer echter
het verachten komt in plaats vah
het vereren, als dit moet gedragen
en aanvaard, zal die mens deze
moeilijke opdracht kunnen vervul
len als zijn leven geleefd wordt in
gemeenschap met Hem, Die als ko
ning is erkend en naar het kruis
verwezen, daarin doende de wil van
Zijn Vader, zonder verbittering of
wrok.
J. N. de Ruiter,
herv. predikant te
Leiden.
neur in zijn hart een verstokte bohé
mien is gebleven. Een bohemien, die
echter zyn leven en zijn loopbaan wist
te organiseren en te leiden naar de
hoge toppen van de mondaine roem.
Maar die intussen van zijn fantasie,
zijn ironie en zijn spotzucht toch nooit
afstand wilde doen. Niet alleen in zijn
uiterlijk, maar ook in zijn levenswan
del en filosofie heeft Kees van Dongen
gen mij altyd sterk aan wijlen G. B.
Shaw doen denken. Hun kijk op en in
terpretaties van het leven en de maat
schappelijke verhoudingen werden al
tijd door een ruime dosis scepsis be
heerst. Zonder hen onmiddellijk in de
sfeer van revolte of die der aanklacht
te drijven. In de ogen van zijn model
len en van het publiek heeft Van
Dongen zo altijd kunnen poseren als
het enfant terrible, de nar van wie
men de boutades en pardoxen niet al
te serieus behoefde op te vatten. En
soortgelijke trekken en hebbelijkheden
nam men eveneens voor lief in zyn
talloze portretten.
Het zou achteraf echter wel eens
kunnen zijn. dat Van Dongen zich nu
juist door die eigenschappen van zijn
modellen heeft gedistancieerd. Van
Dongen heeft zich zijn hele leven een
komediant - en zo men wil een „stre
ber" - \an uitzonderlijk grote allure
getoond. Maar die acteerkunst was te
vens zó intiem met zijn hele persoon
lijkheid verweven, dat hij het kieke-
boe-spel met de groten van zijn tyd
geheel natuurlijk kon spelen. We kun
nen het ook anders zeggen: Kees van
Dongen heeft de vele beroemdheden,
die voor hem poseerden en die ook zijn
naam hebben groot hebben gemaakt,
nooit ogendiensten bewezen, integen
deel - hij domineerde hen. En daarom
zal hij ze met zijn kunst vermoedelijk
voor het grootste deel ook nog lange
jaren overleven!
FRANK ONNEN
Kees van Dongen met z{jn patroon", da kunstenaar
Paai Pétrides,
Belcampo. „Tussen hemel en af
grond". Kosmos N.V. A'dam z.j.
De belofte getrouw, die Belcampo
ons gegeven heeft in het voorwoord
van zyn onlangs verschenen „omnibus-
bundel". getiteld ,X>e Fantasieën van
Belcampo", is er thans een nieuwe
bundel van hem uitgekomen. Dit boek
bevat een groot aantal verhalen, die
over het algemeen korter van adem
zijn dan zijn vorige. In werkelijke
lengte verschillen zij. meen ik, niet
zoveel, hoewel er bij zijn, die niet meer
dan een paar bladzijden beslaan.
Merkwaardig is, dat zij de indruk
maken van kort te zijn. Ik vrees, dat
ik de oorzaak daarvan moet zoeken in
een vermindering van kracht bij Bel-
oampo's fantasie. Deze verhalen staan
dichter by de realiteit. Zij hebben niet
die ongelooflijk lichte, wijdwiekige
opvlucht van zijn vorige. Sommige,
zoals ..Oost en West" en „Gemengd
Bericht", vooral ook „Het Kraam
bezoek", zijn eigenlijk met veel meer
dan een bepaalde mentaliteit typeren
de anecdotes. Soms niet eens erg gees
tig. Het kan aan my liggen, maar ik
heb sterk de indruk, dat Belcampo
met een zekere opzettelijkheid te werk
is gegaan. Ik vind sporen van gemora
liseer i Kruis of Munt) van sentimen
taliteit (Uitvaart), ondanks alle af-
zichtely-kheid van dat onderwerp. Dit
laatste verhaal heeft bovendien het
bezwaar, dat het onwillekeurig her
inneringen oproept aan Vestdyks
„Oubliette", een verhaal van heel wat
dwingender allure. „De Derde Dag" en
„Het Geheim van de Reiger" moet ik
helaas gewoon kinderachtig noemen.
Het lijkt wel alsof Belcampo zich
met alle geweld laag bij de grond, bij
de realiteit heeft willen houden. Men
behoeft ieder verhaal van deze bundel
maar te leggen naast b.v. „De Drie
sprong", de geschiedenis van de
koning, die droomde „dat hij een
moeilijke letter was, die een heel klein
meisje telkens maar weer op haar lei
trachtte te schrijven", of naast „Het
Grote Gebeuren", dat onvergetelijk
kostelijke verhaal van de apocalip-
tische verdelging van Rijssen, om het
verschil te zien tussen de magere
kleurloosheid van deze nieuwe oogst en
de warme, stralende het-kan-niet-op-
fantasdeën van het soort, zoals ik juist
genoemd heb.
Het bedroeft mij, dat ik moet zeg
gen teleurgesteld te zijn door ..Tussen
Hemel en Afgrond", want Belcampo is
en blijft een van mijn geliefde auteurs.
Elisabeth Zerzike. „Het harde
Paradijs". Querido. A'dam 1959.
Van Elisabeth Zernike is by mijn
weten in lange tyd geen roman ver
schenen. Wel heeft zij kort geleden
enige gedichtenbundels uitgegeven,
waarbij de poëzieprijs van Amsterdam
haar is toegekend.
Persoonlijk heb ik aan haar proza
goede herinneringen en „Het Harde
Paradijs" heeft mij getoond, dat dat
niet ten onrechte is.
Elizabeth Zerzike behoort tot onze
oudste schrijfsters. Zij is geboren in
1891. Hoewel ik leeftijden niet bepaald
interessant vind. wil ik dli't hier toch
vermelden, want als men dat bedenkt,
is de verrassing van deze sterke, hel
dere roman des te groter.
„Het Harde Paradys" beschrijft de
geschiedenis van een Zuid-Franse
boerendochter. Margérite, die na de
dood van haar ouders en het wegtrek
ken van haar broers, alleen woont in
het oude huis en haar akkers bewerkt.
Zij is een van die wezens met een zó
grote zielskracht, dat de menselijke
zorgen van eenzaam zijn, omgeving,
zwaar en steeds terugkerend werk.
haar niet uit haar ovenwicht kunnen
brengen. Zelfs de herinnering aan
haar jeugdliefde ligt in haar binnenste
als een koel tafreel, niet vergeten,
maar 6toringloos. Zij beschikt over een
natuurlijke intelligentie en levensken
nis, eodafc allen, die met haar in aan
raking komen, haar aanvoelen ads een
steunende kracht.
Haar dorp, Brousse, schilderachtig
en primitief, begint binnen de toeris
tensfeer te vallen, iets waar de kunst
zinnige pastoor en haar broer Pierre,
de schilder uit Parijs, het hunne toe
bijdragen. Uit het noorden komt een
vreemde pottenbakker, die mank is.
Hij haalt Margérite over zijn vrouw te
worden.
Wonderlijk is hoe Elisabeth Zernike
haar voornaamste figuur niet geïso
leerd' heeft, maar haar familie en
dorpsgenoten heeft weten op te nemen
in de atmosfeer van de hoofdfiguur.
Het is alsof het hele dorp. dat todh zo
warm en werkelijk de lezer tegemoet
treedt, de toon heeft aangenomen van
Margérite. Ze weet de dagelijkse kleine
dingen in het leven binnen hun on
waarde te houden zonder ze ooit te
verwaarlozen. Ik geloof, dat dat het
wel is wat ik het meeste bewonder in
deze roman; dit zonder enige opzette
lijkheid, zonder enige overweging
bijna, alle gebeurtenissen en feiten
plaatsen in een even bovenwerkelijk
licht. Daardoor heeft het verhaal een
zo vanzelfsprekende natuurlijkheid ge
kregen. dat men het gevoel heeft met
een intens realistisch verhaal te
maken te hebben, terwijl toch alleen
de grote visie van deze schrijfster deze
mensen en deze verhoudingen zo heeft
kunnen creëren.
CLARA EGGINK.
Dinsdag 24 maart
maansverduistering
O
De 24e van deze maand, volgen
week dinsdag dus, kunt U een gedee.-
telijke maansverduistering waarne
men. Om 20.16 uur begint de verduis
tering, die 27 To van dè maanschijf zal
beslaan. Om 21.11 uur is het hoogte
punt van deze verduistering te zien en
rond 22.22 uur is alles afgelopen. In
ons schema kunt U zien hoe een
maansverduistering veroorzaakt wordt.
Aangezien de maan slechts een deel
van de aardschaduw zal vangen, krij
gen wij geen volledige, maar een ge-
deeltelyke maansverduistering te £ien.
Het schouwspel zal op de noordeluke
helft van de maanschijf plaatsvinden.
Aangezien de maan op die dag om
18.52 uur opkomt, zal er ruimschoots
tijd zijn om de gedeeltelijke verduis
tering te observeren, znita natuurlijk
de weersomstandigheden meewerken.
