eenzaam rruaR niet alleen
Kerkdiensten Leiden en omgeving
10
Opgericht 1 maart 1860
Zaterdag 14 maart 1959
Derde blad no. 29695
£8cScw8CScS<f»<:Sc*<«<::S«<80ScS<8eScf<3e§cS<9aS<i<S0§a<3C§<3<»c8cK8<^cK»<5S^^
Na weken van grote spanning welke dag zou
„D-day" zijn? kwam eindelijk het bericht van de lan
ding in Normandië, na enige tijd gevolgd door de tijdin
gen van de successen en het oprukken van de leger
macht. Veel van onze jongens streden mee, zowel in de
lucht als te land en ter zee. Reeds begin september had
den de geallieerden onze grens bereikt.
Juliana, die nauwkeurig op de hoogte was van de ont
wikkeling, kreeg toen van ons het verzoek onmiddellijk
over te komen, teneinde op het tijdstip der bevrijding
present te zijn. Zij kwam per vliegtuig op 9 september.
In die dagen vond op Stubbings een uitreiking van
onderscheidingen plaats; Londen was daar minder ge
schikt voor, nu daar voortdurend Vl's neerkwamen.
Ik begon te spreken over de verblijdende berichten,
die op spoedige bevrijding wezen, de berichten waarvan
een ieder vervuld was, en ging eerst daarna over tot
de uitreiking. Met het detachement marechaussee hiel
den wij vlaggenparade en bij gebrek aan een militaire
kapel zongen wij het Wilhelmus. Gerbrandy had zich
immers zo hoopvol uitgelaten en die moest het weten.
Wij waren in de herfst van 1943 met het opstellen van
onze plannen voor de tijd van de bevrijding een stuk ge
vorderd, toen de geallieerden ons in kennis stelden van
de maatregelen die zij nodig achtten, als hun actie zover
gevorderd zou zijn, dat zij de Duitsers uit Nederland ver
dreven hadden en Nederland door hen bezet was in af
wachting van de ineenstorting van de vijand.
Teneinde deze bezetting, met haar onvermijdelijke
maatregelen, voor de bevolking zo min mogelijk tot een
druk te doen worden, deden zij het door ons zeer gewaar
deerde voorstel, dat onze regering een Nederlandse in
stantie in het leven zou roepen die de schakel zou zijn
tussen hun bevelvoering en de bevolking en die de civiele
taak van de bezettingsoverheid zou overnemen. Aange
zien de oorlogstoestand dan nog niet geëindigd zou zijn,
moest deze een militair karakter hebben. Op grond van
dezelfde overweging die het voorstel had ingegeven, werd
het door ons aanvaard. De instantie kreeg de naam: het
Militair Gezag.
Deze overeenkomst met de geallieerden wierp enerzijds
alle getroffen voorbereidingen omver, doch bracht ander
zijds zekerheid in onze plannen.
Aanvankelijk begrepen slechts weinigen, ook in Lon
den, iets van de nieuwe opzet. Dit veranderde, toen
men het apparaat zag groeien. Toen werd men ook ge
waar, dat in actie komen van dit apparaat afstand van
eigen machtsbevoegdheden zou meebrengen, iets waar
sommigen bepaald niet van gediend waren.
Naarmate de geallieerde legers onze grenzen naderden,
werden wij steeds meer en uitvoeriger ingelicht omtrent
de plannen van het verzet om hulp in allerlei vorm te
verlenen aan de geallieerde strijdkrachten bij de bevrij
ding van het vaderland. Met belangstelling en waardering
namen het kabinet en ik kennis van de daarvoor ont
worpen organisatie en wij overwogen hoe de inschakeling
van onze verzetsstrijders in de geallieerde gelederen zou
moeten geschieden.
Juist op het goede moment kreeg ik toen een couran
tenbericht uit de Engelse pers onder ogen, dat de Maquis
was opgenomen in de bondgenootschappelijke strijd
krachten. De Maquis heetten oorspronkelijk de Franse
verzetsstrijders, die zich in de loop der jaren hadden
samengetrokken in de bergen; later werd dit de naam
van het gehele Franse gewapende verzet. Zij kregen bij
hun inlijving bij de geallieerde legers de status van cdm-
battanten en een eigen bevelhebber, generaal Koenig.
Op hetzelfde ogenblik begreep ik, dat iets dergelijks
voor onze Binnenlandse Strijdkrachten tot stand moest
komen. Onmiddellijk nam ik de telefoon op en vestigde
de aandacht van de heer Gerbrandy, die minister van
Algemene Oorlogvoering was, op dit bericht en vroeg
hem of een soortgelijk initiatief onzerzijds niet wen
selijk ware. Hij deelde mijn mening en wendde zich
hierop tot het geallieerd opperbevel. In hetzelfde ge
sprek vroeg ik de heer Gerbrandy of het niet wenselijk
ware mijn schoonzoon met het bevel over de B.S. te
belasten. Hij stemde hier volledig mee in.
Niet licht zal ik dat ogenblik vergeten, toen ik de
telefoon greep, teneinde Bernhard te polsen en ik on
middellijk zijn verraste en geestdriftige instemming
verkreeg.
Van het geallieerd opperbevel, waarvan uiteraard het
initiatief moest uitgaan, kregen wij onverwijlde, volledige
medewerking. Binnen enkele dagen was alles voor elkaar.
Het was een grote dag voor ons in Londen, toen wij ver
namen dat alles zijn beslag had gekregen. Onze jongens
zouden nu niet meer door de Duitsers als francs-tireurs
mogen worden neergeschoten. Nu was de vijand verplicht
ze als krijgsgevangenen te behandelen indien zij in zijn
handen vielen; nu konden ze aanspraak doen gelden op
alle voorrechten die de status van combattant hun ver
leende.
Fragmenten uit
Generaal Eisenhower benoemde mijn schoonzoon tot
bevelhebber van onze strijdkrachten, waar het immers
troepen onder zftn bevelen betrof. Voorzover dit een
Nederlandse aangelegenheid was, kreeg hy een benoeming
van mij per K.B. Beide benoemingen volgden onmiddel
lijk op de inlyving van de B.S. bij de geallieerde strijd
krachten.
Nu had Bernhard eindelijk zijn bestemming bereikt.
Hij had de mooie, eervolle opdracht gekregen, het bevel
voerende over onze jongens, schouder aan schouder met
hen en onze bondgenoten de vaderlandse bodem te be
vrijden.
Enkele dagen later kregen wij van de B.S. een verheugd
antwoord op de hen gezonden mededeling van deze be
noeming.
Intens leefde ik vanuit de verte van uur tot uur mee
met de ontwikkeling van de toestand; niets mocht mij
ontgaan. Van alle berichten, onverschillig vanwaar zij
kwamen en hoe zij overgebracht werden, moest ik kennis
nemen. De radio stond tot laat in de avond aan en de
wachtmeester die de dienst in huis had, moest mij onmid
dellijk melden wat hij vernam. Tot zijn taak behoorde
tevens het bijhouden van de kaart om mij aan de hand
daarvan de gemaakte vorderingen van het leger te wijzen.
Uiteraard moest ik niet alleen de berichten over het
front horen, doch ook de eventuele orders van het geal
lieerd opperbevel, die nu gericht konden zijn tot onze
B.S. of althans ook betrekking konden hebben op hen.
Op een zondag in september zagen Juliana en ik op
onze wandeling een uniek gezicht: de grote Amerikaanse
luchtvloot die ten dele opgestegen was van het vlieg
veld vlak bij ons huis, koerste met zijn luchttranspor
ten en valschermtroepen boven onze hoofden naar het
vaderland.
De Engelse transportvloot met de Airbornes, die gelijk
tijdig van andere bases opsteeg, konden wij helaas niet
zien. Zij bracht de eenheden, die bij Wolfheze zouden
landen en die daarna zo heldhaftig zouden strijden bij
Arnhem.
Thuis was inmiddels de „Dolle Dinsdag" geweest. Hoe
groot was de teleurstelling die daarop volgde en hoeveel
leed en ontbering kreeg het Noorden van ons land nu
nog te doorstaan. Steeds zwaarder werd de last van
zorgen, steeds verontrustender werden de berichten en
dan dat vreselijke benauwende vooruitzicht, dat het
steeds erger zou worden.
In de herfst richtte ik een uitnodiging tot de hoofd
leiders van het nationale verzet in het Noorden om mij
enkele personen te zenden die representatief zouden zijn
voor de gehele verzetsbeweging.
Aan die uitnodiging kon niet worden voldaan van
wege de onmisbaarheid van deze personen op hun post.
Waar dit plan niet kon doorgaan, gevoelde ik des te
meer behoefte aan een ontmoeting en gedachtenwisseling
met een representatieve groep uit het bevrijde gebied, dat
immers ook zo sterk zijn noden en problemen had. Een
vooraanstaande figuur in elk der drie provincies werd
uitgenodigd personen, zoveel mogelijk uit alle kringen,
aan te wijzen uit het gewest zijner inwoning en met deze
naar Stubbings over te komen. Het was de bedoeling dat
deze groepen wij gelijktijdig zouden bezoeken. Het was
Bernhards taak deze reis voor te bereiden en alle moei
lijkheden te overwinnen, die de oorlogstoestand voor deze
overkomst meebracht. Dat vroeg niet minder dan twee
maanden tyds.
Met uiterste krachtsinspanning en in aanhoudend
levensgevaar waagden de line-crossers uit het nog niet
bevrijde Noorden de tocht naar het hoofdkwartier der
B.S., teneinde het contact tussen de B.S. en het verzet
boven onze rivieren en de BB. bezuiden onze stromen tot
stand te brengen en te onderhouden.
Tot de line-crossers behoorden ook leiders van knok
ploegen. Zij allen wachtten met ontembaar ongeduld het
grote ogenblik af en waren bijna niet af te brengen van
vurig handelen. Het kostte het hoofdkwartier van de
B.S. vaak moeite ze te overtuigen, dat wachten nog ge
boden was.
Het gelegde contact met het Noorden omvatte het ge
hele verzet. Bernhard zond verscheidene line-crossers
naar mij door, zowel strijders als leden van het burgerlijk
verzet. Zij lichtten mij en mijn ministers in Londen voor.
Het waren personen die aan de top van de verzetsbewe
ging hadden meegewerkt en daar nu gemist konden wor
den. Uit de gesprekken met hen bleek mij, hoe juist de
berichtgeving uit het vaderland in de Londense tijd was
geweest en nog was. Nu kon ik vragen stellen, waardoor
het geheel voor mij een schilderij werd, dat „af" was, ook
in politiek opzicht, en tot het laatste toe bijgewerkt.
Het beeld, dat zij mij gaven van de noodtoestand thuis
op stoffelijk gebied, was verschrikkelijk. Aan schier alles
was gebrek, aan voedsel, aan brandstof, aan kleding, aan
dekking, aan zeep, aan licht. Hongersnood stond voor de
deur of werd reeds geleden. Op dat ogenblik stonden wij
daar machteloos tegenover.
Dat was, behoef ik het nog te zeggen, een ontzettend
leed voor ons. Maar die machteloosheid betekende niet,
dat er voor ons geen taak was. Wij rekenden het ons een
gebiedende plicht het in Europa en overzee de mensen in
Koningin Wilhelmina verwelkomt haar dochter,
die naar Engeland was gevlogen toen de berichten
in september 1944 de indruk wekten dat ons land
spoedig zou zijn bevrijd. Hoe tragisch zou dit
tegenvallen
te scherpen, dat het Nederlandse volk in de hoogste nood
verkeerde, en voorts moesten tengevolge van de door ons
niet voorziene ontwikkeling de gemaakte plannen voor
de hulpverlening, als de ure der bevrijding geslagen had.
nu herzien worden. Er moesten overeenkomsten getroffen
worden, er moest met SHAEFF in Brussel worden over
legd. Gerbrandy, de diensten voor bevoorrading, Bern
hard die als bevelhebber en als mens invloed had, zij
allen en menigeen met hen waren actief. Juliana en ik
hingen in Laneswood voortdurend aan de telefoon, ten
einde tot spoed aan te manen. Juliana spande zich hierbij
bijzonder er voor in, dat voorzieningen werden getroffen
ten behoeve van de jonge kinderen, die dreigden om te
komen door het gebrek aan schier al wat zij voor hun
bestaan niet konden missen.
Ons aller werkzaamheid had ten gevolge, dat by
menigeen het besef doordrong, hoe hoog de nood ge
klommen was. Een der gelukkige resultaten was, dat
dat het hongerende volk Zweedse broden kreeg. Wy
denken hieraan nog steeds met dankbaarheid.
Temidden van deze nood werd het Kerstmis. Juliana en
ik waren alleen in Laneswood, zonder Bernhard, die
slechts sporadisch en dan slechts voor halve dagen, ge
mist kon worden op zijn hoofdkwartier, en ook zonder de
kinderen, die in Ottawa hun moeder moesten missen. Doch
veel zwaarder dan dit alles woog de beklemming over de
tragische toestand boven onze rivieren en de stilstand in
de veldtocht in het Zuiden. Het was in die dagen en ook
in de maanden hierna, dat ik 's morgens ontwakend my
afvroeg: „Hoe kom ik deze nieuwe dag door?" „Welke
ontstellende berichten, natuurlyk nog erger dan die van
de vorige dag, zullen mij wel vandaag bereiken?" „Waar
toe weer zo'n vreselijke dag!" En toch ik wist het, ik
moest volhouden tot het bittere einde.
De berichten van thuis werden steeds beklemmender.
De vijand werd in het zicht van de nederlaag wreder dan
ooit. Het ene executiepeloton na het andere trad aan, ge
mene moord na gemene moord werd bedreven, de volle
gevangenissen werden overvol. Een droevig dieptepunt
was de terreur in Putten, waar de bezetter als brand
stichter en mensenrover verscheen en dat door zijn mis
dadig optreden tot een weduwendorp werd.
En daarnaast was er dan dat andere zwaard, de hon
ger; een zwaard, dat steeds erger zou toeslaan. Voor ons
geestesoog verschenen de hongertochten, die karavanen
van hongerlijdenden, die om iets te bemachtigen voor hun
gezinnen het land introkken.
Een onbeschrijfeiyke jammer was het deel van Neder
land geworden, een jammer die wel het aangrijpendst
aan de dag trad, toen in de Zuiderkerk te Amsterdam de
doden opgestapeld werden, die de overlevenden niet meer
konden begraven.
Welk een onbeschrijfeiyk droevige Kerstmis daar
ginds. Wij zaten samen om een heel klein boompje met
slechts een enkele kaars en zagen dit alles van thuis
in onze geest. Heel ons hart en denken waren ervan
vervuld.
Juliana bleef tot in januari by mij. Toen vertrok zij
naar de Verenigde Staten om namens my President
Roosevelt in te lichten over de schier hopeloze toestand
van onze bevolking in het nog bezette gebied. Vervol
gens keerde zü naar de kinderen terug, om begin april
de reis naar Engeland weer te aanvaarden teneinde de
bevrüding van het Noorden mee te maken.
Steeds wachtte ik nog op een bericht van Bernhard, dat
de reis van de groep uit de drie zuidelyke provincies voor
elkaar was en welke datum de groep in Londen zou aan
komen. Eindelijk bereikte mij de blijde mare, dat alles in
orde was. Intussen lag toen nog steeds voor my de ont
slagaanvrage van het kabinet, zonder dat een oplossing
was bereikt. Hoe belangryk was juist toen het mij wach
tende bezoek, omdat dit zowel aan my als aan Gerbrandy
een beeld kon geven hoe alles in die provincies lag, waar
door met kennis van zaken naar de bewuste oplossing
kon worden gezocht en omdat, indien ministeriabele figu
ren in de groep aanwezig waren, Gerbrandy deze aan
stonds kon polsen. Gelukkig bleek dit het geval te zyn.
Daargelaten deze bykomstige betekenis van dit bezoek,
was de voorlichting van deze groep op zichzelf van groot
belang voor my.
Het gezelschap, waarvan de meesten op Stubbings
logeerden, waar ik my ook die dagen gevestigd had, bracht
er een lang weekend door. We aten allen te zamen en
hadden ruimschoots gelegenheid tot gesprekken, groeps
gewijs of onder vier ogen.
Ook op Stubbings was het behelpen, zowel wat de
plaatsruimte betrof als met de maaltyden, want in Enge
land was het krap met het voedsel. Gelukkig echter voor
de gasten kregen zij meer voorgezet dan ze thuis gewend
waren. Een van deze dagen hadden zy in Londen een
langdurig noenmaal met Gerbrandy, die zij volledig in
lichtten.
Zondag 15 maart
Leiden Hervormde Gemeente. Pie
terskerk: 10 uur ds. D. H. Gijsbers
(Jeugddienst); 7 uur ds. P. Kloek.
Hooglandse Kerk: 10.30 uur ds. C. M.
Krijger te 's-Gravenhage.
Oosterkerk: 10 uur ds. J. de Wit (Open
bare Geloofsbelijdenis en H. Avondmaal).
Marekerk: 10.30 uur ds. J. van der Wiel
(Gezinsdienst); 7 uur ds. J. Groot.
Kooikapel: 10 en 7 uur ds. J. N. de
Ruiter.
Maranathakerk: 10.30 uur ds. H. J. v.
Achterberg.
Herv. school Boshuizerkade10 uur ds.
H. Bouter.
Herv. Muloschool Asserstraat: 10 uur
ds. J. J. Vossers.
Aula school Marnixstraat10 uur ds.
M. Ottevanger.
Ver. VrJjz. Herv. (Leidse Volkshuis)
10.30 uur ds. E. F. Wildervanck te Bus-
sum.
Eglise Wallonne: 10.30 uur ds. R. Blom-
maert te Rotterdam.
Academisch Ziekenhuis: 10 uur ds. J.
Maaskant.
Diaconessenhuis: 10.30 uur prof. dr. J.
N. Bakhuizen van den Brink.
Geref. Kerk. Zuiderkerk: 10 uur dr.
Westerink; 5 uur ds. De Boer.
School Timorstraat: 10 uur ds. De
Boer; 5 uur dr. Westering.
Oude Vest: 10 uur ds. Heule; 5 en 7
uur dr. Dronkert.
Maranthakerk: 9 uur dr. Von Meyen-
feldt; 5 uur ds. Heule.
School Telderskade10 uur dr. Dron-
kerk: 5 uur dr. Von Meyenfeldt.
Chr. Geref. Kerk: 10 uur (ond.: Mijn
ziel dorst naar de levende God) en 5 u.
(ond.: Mij dorst) ds. C. v .d. Weele.
Geref. Kerk Vrijgemaakt)10 en 5 uur
ds. W. G. de Vries (H.A.).
Rem. Gemeente: 10.30 uur da. E. B.
A. Poortman.
Doopsgez. Gemeente: 10.30 uur dr. S.
L. Verheus.
Evang. Luth. Gemeente: 10.30 uur ds.
H. J. A. Haan.
Christian Science (Steenschuur 4)10.30
uur dienst.
Oud-Kath. Kerk (Zw. Singel 50): 9.45
uur Hoogmis; (woensdag 9.30 uur voorm.
H. Mis).
Vrije Kath. Kerk (Vreewijkstraat) 10.30
uur gezongen H. Mis.
Baptistengemeente: 10 uur dhr. Schou
ten sr. en 5 uur dhr. J. Schouten; (vrij
dag 8 uur bidstond).
Leger des Heils: 10 uur heiligingsamen
komst, 12 uur zondagsschool, 6.45 uur
Openluchtbijeenkomst Gangetje, 7.30 uur
Opwekkingssamenkomst olv. kapitein en
mevr. J. R. Schurink.
Evang. Chr. Gemeenschap (Middelste
gracht 3): 10 en 5 uur dhr. J. Sussen-
bach te Haarlem.
Geref. Gemeente: 10 en 5 uur ds. Mole
naar.
Aarlanderveen Herv. Gem.: 10 uur
ds. E. G. Boesenkool; 7 uur ds. Hijmans
te Aalsmeer (Jeügddienst). Geref. Kerk:
10 en 6.30 uur ds. W. J. van Hoek. Chr.
Geref. Kerk: 9.30 uur leesdienst; 2.15 u.
ds. L. S. den Boer te Sassenheim.
Abbenes Herv. Gem.: 9.30 uur dhr.
Verhoef te Heemstede; 3 uur ds. H. Brons.
Alphen aan den Rijn Herv. Gem. Ju- Leiderdorp Herv. Gem.: 10 uur dhr.
lianastraat: 9.30_ uur ds. P% AL Lefeber, L schipper te Alphen a/d. Rijn; 7 uur
Open Deurdienst dr. G. Snijders, te Haai'
„.30 uur ds. M. Hanemaaijer. Kapel Gouw-
sluis: 10 uur ds. J. H. Bogers. Gebouw
Jonathan: 6.30 uur ds. J. H. Bogers. Ka
pel Hooftstraat: 9.30 en 6.30 uur ds. A. J.
Jorissen. Oudshoornseweg10 uur ds. G.
Cadée. Martha-Stichting: 10.30 uur mej.
J. Ch. ten Have. Geref. Kerk Zuiderkerk:
10 uur ds. G. Mulder; 6.30 uur ds. W.
Wij-ma. Noorderkerk: 10.45 uur ds. A. van
der Kooij te Woerden; 6.30 uur ds. G.
Mulder. Aula Chr. Lyceum: 10 uur ds.
W. Wijma; 6.30 uur ds. S. A. Boonstra
te Woerden. Hooftstraat: 10 en 6.30 uur
ds. W. Tom. Geref. Kerk (Vrijgemaakt):
Hotel Centraal: 10.45 en 4.45 uur ds. K.
Drost te Gouda. Chr. Geref. Kerk. Noor
derkerk Grijpensteinstraat: 8.45 en 4.15
uur ds. M. S. Roos. Oud-Geref. Gem..
van Mandersloostraat: 9.30 en 4 uur lees
dienst. Rem. Geref. Gem., van Manders
loostraat: 7 uur ds. Van Goudoever te
Leiden. Evangelisatie, IJsbaangebouw: 10
uur Eredienst; 6.30 uur de heer L. de
Graaf.
Benthuizen Herv. Gem.: 9.30 uur
ds. J. R. Cuperus te Waddinxveen; 6 uur
ds. M. Ottevanger te Leiden. Geref. Ge
meente: 9.30 en 6 uur leesdienst.
Bodegraven Herv. Gem.: 10 uur ds.
C. v. d. Bosch; 6.30 uur ds. C. Graafland
te Woerden. (Nieuwerbrug)6.30 uur ds.
C. v. d. Bosch. Herv. Evang.: 4.30 en 7 u.
prof. Unnik te Bilthoven. Ger. Kerk: 10
en 6.30 uur ds. Feenstra te Scheveningen.
(Nieuwerbrug)9.30 en 6.30 uur ds. Kap-
tein te Amsterdam. Ger. Kerk (Vrijge
maakt) 9 en 6.30 uur ds. K. Drost te
Gouda. Ger. Gem.: 10 en 6 uur lees
dienst. Luth. Gem.: 10 uur prof. dr. G.
P. van Itterson te Utrecht. Evang. Kring:
10 uur Ere-dienst; 7 uur dhr. Jb. Klein
Haneveld.
Boskoop Herv. Gem.: 9 en 10.30 uur
ds. A. de Leeuw; 6.30 uur ds. J. Pronk.
Geref. Kerk: 9.30 en 5 uur ds. Leene.
Chr. Ger. Kerk: 9.30 en 4.30 uur ds. De
Bruin. Geref. Gemeente: 9.30 en 6 uur
ds. G. Hofman te Zeist. Vrijz. Hervorm
den: 10 uur mevr. da. E. F. de Hoest
Bliek te Haastrecht.
Hazerswoude Herv. Gem.: 9.30 en
6.30 uur ds. Chr. v. d. Leeden. Geref.
Kerk: 9.30 uur ds. N. W. v. d. Hout; 6.30
uur ds. J. Banga te Leiderdorp.
Hoogmade Herv. Gem.: 10 uur ds.
M. Hanemaaijer te Alphen aan den Rijn.
Kaag Herv. Gem.: 10 en 5 uur ds.
Fokkema.
Katvvyk aan den R(|n Herv. Gem.:
10 uur ds. C. A. van Harten te Delft;
6 uur ds. A. Makkenze; (Nieuwe Duin
weg): 9.30 uur ds. A. Makkenze; (Gym
nastieklokaal Narcisstraat)10.30 uur
vie. J. van Ham. Geref. Kerk: 9.30 uur
ds. F. Pijlman te Katwijk aan Zee; 5 uur
ds. H. de Valk.
Katwijk an Zee Herv. Gem. Nieuwe
Kerk: 10 uur ds. P. Moerenhout (Open
bare Belijdenis); 6 uur ds. Jac. de Vos
(O.B.); Oude Kerk: 10 uur ds. A. Klein
Kranenburg te Hilversum (H.D.); 6 uur
ds. D. Bouman (O.B.). Kapel: 10 uur ds.
W. A. B. Hagen; 5 uur ds. E. Saraber te
Voorschoten. Zeehospitium: 6.45 uur ds.
F. Offeringa. Geref. Kerk: 9.30 en 10.30
uur ds. F. J. E. Naw(jn (H.A.); 5 uur ds.
F. Pijlman (H.A. en dankzegging). Chr.
Geref. Kerk: 10 en 5 uur ds. D. N. de
Jong. Geref. Kerk (Vrijgemaakt)9.30 en
5 uur ds. C. J. Breen. Geref. Gemeente
(Remisestraat)10 en 5 uur leesdienst.
Geref. Gemeente ln Nederland: 10 en 5
uur leesdienst.
Koudekerk P©™- <3em.i 10 en 7 u.
ds. Koerselman. Geref. Kerkt 10 en 7 uur
ds. Ten Boer te Voorschoten.
lem. (Kerkzaal) 6.30 uur ds. P. A. Lefe-
ber te Alphen a/d. Rijn. Geref. Kerk: 10
uur ds. Dijk (Openbare belijdenis des ge-
loofs); 6.30 uur ds. N. W. v .d. Hout te
Hazerswoude. (Kerkzaal)10 uur geen
dienst; 5 uur ds. Dijk. Vrijz. Herv. (ge
bouw Lindelaan): 10.30 uur dhr. J. W.
Schneider te Leiden.
Leimuiden Herv. Gem.: 9.30 uur dr.
L. E. H. Oppenheimer te Leiden. Geref.
Kerk: 9.30 en 2.30 uur ds. H. J. Koffrie.
Nieuwkoop Herv. Gem.: 10 uur ds.
W. H. de Jong; 6.30 uur ds. W. Verwey
te Zevenhoven. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30
uur ds. G. F. Snel. Rem. Geref. Gem.:
7 uur ds. A. W. Cramer. Chr. Geref. Kerk:
9.30 en 6.30 uur leesdienst.
Nieuw-Venncp Herv. Gem.: 9 en
10.30 uur ds. D. C. v. Wijngaarden te
Hoofddorp: 6.30 uur ds. F. Brouwer te
Hillegom. (Bethelkapel)10 uur ds. A.
M. Knotnerus te Oude-Wetering; 7 uur
ds. G. A. Alma te A'dam. (Pniël Hille-
gommerbuurt)7 uur ds. H. Brons. Geref.
Kerk: 9.30 uur ds. Ros te Hoofddorp; 3
uur ds. Meijnen te Den Haag. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 3 uur ds. L. Floor.
Noordwijk aan Zee Herv. Gem.: 10
uur ds. Hoekstra; 5 uur ds. Cupédo. (Sole
Mio)10 uur ds. Cupédo. Geref. Kerk:
10 en 5 uur ds. Ferwerda.
De hervormde, kerk van Warmond
(Foto ytfetT
Noordwyk-Binnen Herv. Gem.: 10
en 7 uur ds. Van Dok. Ned. Prot. Bond:
10.30 uur ds. Mackenzie te Leiden. Geref.
Kerk: 9.30 en 5 uur ds. Heinen. (Van
den Berghstichting)11 uur ds. Heinen.
Noordwykerhout. Herv. Gem.: 10 u.
ds. A. H. Smits; 7 uur (Jeugddienst) hr.
G. Nieuwenhuijsen te Den Haag.
Oegstgeest Herv. Gem. Groene Kerk:
10.30 uur ds. G. F. Callenbach (bevesti-
rg ouderlinge). Pauluskerk: 10 uur dr.
Janse Schoonhoven; 7 uur ds. B. C.
Visser. Hoge Mors: 10 uur ds. B. C. Vis
ser. Geref. Kerk: 10 en 5 uur ds. J. P.
Prins te Den Haag. Geref. Kerk (Vrij
gemaakt) 8.30 uur ds. R. Brands; 3 u.
ds. W. G. de Vries te Leiden. Ver. Vrijz.
Herv.: 10.30 uur dr. J. Hoftyzer te Leiden.
Oude-Wetering Herv. Gem.: 9.30 uur
ds. J. J. M. van Ree te Amsterdam; 2.30
uur ds. P. Kloek te Leiden (Jeugddienst).
Geref. Kerk: 9.30 en 3 uur as. A. G.
Kornet. Rem. Geref. Gem.: geen dienst.
Rljnsaterwoude Herv. Gem.: 10 uur
ds. C. J. Baart: 7 uur ds. A. M. Linden-
burg. Chr. Geref. Kerk: 9.30 uur lees
dienst; 2.15 uur ds. C. van der Weele te
Leiden.
Rljnsburg Herv. Gem.: 10 uur ds.
M. C. Groenenwoud (Openbare Geloofs
belijdenis); 5 uur ds. H. van Gosliga.
(Kleine Kerk Brouwerstraat)10 uur ds.
H. van Gosnga; 5 uur ds. W. A. Kalk
man. pred. te Enter, bediening (H.D.).
Geref. Kerk (Rapenburgkerk)9.30 uur
ds. L. v. d. Linde; 5 uur ds. H. Post. Ma
ranathakerk (wijk Maranatha, kerk vaste
plaatsen): 9 uur ds. H. Post; 4.30 uur ds.
J. Bijleveld. Maranathakerk (wijk Voor
houterwegkerk), vrije plaatsen): 10.30 u.
ds. J. Bijleveld; 6 uur ds. L. v. d. Linde.
Geref. Kerk (Vrijgemaakt)10 en 5 uur
ds. K. Brüning. Chr. Geref. Kerk: 10 en
5 uur ds. J. Kampman.
Sassenheim Herv. Gem.: 9 en 10.30
uur ds. Walvaart; 5 uur ds. Snyders te
Haarlem. Geref. Kerk: 9.30 en 5 uur ds.
Los, ber. prëd. te Georgetown (Canada).
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 uur ds. De
Boer. Ned. Prot. Bond: 10.30 uur mej.
Van der Voort te Heemstede.
Ter Aar Herv. Gem.: 9.30 en 6.30
uur ds. Lindenburg. Geref. Kerk: 10 en
6.30 uur ds. W. H .A. Bosch, emeritus
predikant te Alphen a/d. Rijn.
Valkenburg Herv. Gem.: 10 uur ds.
D. Lekkerkerker; 6.30 uur ds. H. L. Boon
stra te Warmond. Geref. Kerk: 10 en 5
uur ds. Langeler. Ger. Kerk (Vrijgemaakt)
10.15 en 5 uur ds. R. Brands.
Voorhout Herv. Gem.: 10 en 7 uur
ds. De Jong.
Voorschoten Herv. Gem.: 10 uur ds.
Meijerlng (H.D.); 7 uur de heer Vink te
Katwijk (Jeugddienst). (Ryndijk): 10 uur
ds. Saraber (Bidstond voor het gewas).
(Hulp en Heil): 10 uur ds. Broeyer te
Den Haag. (Jeugdkapel. Nieuw Voordorp)
1216-Jarigen: 10 uur de heer Viveen.
Geref. Kerk: 10 en 5 uur ds. K. Smit.
Geref. Kerk (Vrijgemaakt): 10 en 5 uur
ds. Bouwsma te Kampen.
Waddinxveen Herv. Gem.: 9.30 uur
de hr. J. Kattenberg g.o. te Lage Vuurse;
6.30 uur dhr. J. A. Kruithof, g.o. te
Monster. (Wijkgebouw Esdoornlaan): 9.30
uur dhr. W. J. de Bruin, g.o. te Bode
graven; 6.30 uur ds. J. R. Cuperus. (Ver.-
gebouw Stationsstr.)9.30 uur ds. E. H.
Kalkman. Geref. Kerk: 10 en 5 uur lees
dienst. Rem. Geref. Kerk: 10 uur mevr.
da. Van HofVisser. Chr. Afgsch. Gem.:
9.30 en 5 uur leesdienst.
Warmond Herv. Gem.: 10 uur ds.
H. L. Boonstra (Bidstond voor het ge
was); 7 uur ds. Lekkerkerker te Valken
burg. 10 uur Jeugddienst "t Trefpunt, de
heer Sachs te Leiden.
Wassenaar Herv. Gem.: 10 uur ds.
M. N. W. Smit te Den Haag; 7 uur ds.
H. Beker. (Kievietkerk)9 uur Jeugd-
kerk; 10.30 uur ds. J. T. Wlersma. (Dey-
lerhuls): 10.15 uur ds. H. Beker; 7 uu*
jeugdkerk. Geref. Kerk (Bloemcamplaan)
10 en 5 uur ds. G. van Duinen. (Zijllaan)
10 en 5 uur ds. M. P. Ferlnga. Ned. Prot.
Bond (Lange Kerkdam)10.35 uur ds. J.
Zuurdeeg. Johannahuis)10.30 uur mej.
ds. W. S. Wiardi Beekman. Soefibewe
ging (Wald. Pyrmontlaan)11 uur uni
versele eredienst. Herv. Evangelisatie
(Dorpshuis)10 en 4 uur ds. J. Lekker
kerker, Bergambacht.
Woubrugge Herv. Gem.: 9.30 en 6.30
uur ds. G. H. Overgaauw. Geref. Kerkt
9.30 en 6.30 uur ds. G. W. J. van Beek.
Zevenhoven Herv. Gam.: 9.30 uur
ds. W. Verweij. Geref. Kerk: 9.30 en 7 u.
ds. J. W. Genult.
Zoeterwoude Herv. Gem.: 10 uur ds.
Van Embden, vicaris Hoogenydk.
Zwammerdam Herv. Gem.: 10 uur
ds. C. L. v .d. Broeck; 6.30 uur ds. C. L.
v. d. Broeck (jeugddienst). Geref. Kerkt
10 en 6.30 uur ds. J. Wagenaar.
Geref. Gem.: geen dienst.
Rem.
Opinie-onderzoek achter het
ijzeren gordijn
(Van onze Weense correspondent)
Om de schyn van een democratisch
bewind hoog te houden wordt er soms
in de satellietlanden een opinie-onder
zoek ingesteld, waarvan het volk dan
in de pers kennis kan nemen.
Zo werd aan vyftig leerlingen van
een Hongaarse middelbare school tydens
het eindexamen de volgende vraag voor
gelegd: „Wat denk je over godsdienst en
by geloof?" De leerlingen moöhten ant
woorden zonder hun naam bekend te
maken. Vier van hen hadden eenvoudig
een streep gezet aohter de vraag en
wilden daarmee klaarblykelyk te ken
nen geven, dat zy voor de godsdienst
waren. Anderen veroordeelden welis
waar het bygeloof als iets doms, maar
zij trachtten een compromis te vinden
tussen godsdienst en het zogenaamde
„wetensohappelyke socialisme". Eén
antwoord luidde; „Het geloof geeft de
mensen zelfvertrouwen". Van de vyftig
leerlingen waren er slechts achttien die
de godsdienst veroordeelden.
Tijdens de stalinistische periode werd
het „Stachanof-systeem" ook in Polen
ingevoerd en dwong men de arbeiders
om tegen elkaar te concurreren door
steeds meer te presteren. Na de drama
tische gebeurtenissen in 1956, waardoor
Gomoelka aan de macht kwam, werd dit
wedloop-systeem afgeschaft. Maar in
1958 heeft Gomoelka pogingen gedaan
om dit gehate stelsel weer in te voeren.
Om de arbeiders hierop geleideiyk voor
te bereiden, werd in versohillende fabrie
ken en bedrijven een opinie-onderzoek
ingesteld, waarvan de pers de resultaten
heeft medegedeeld.
Het blykt nu, dat slechts een derde
van de ondervraagden voor de invoering
van het conourrentie-stelsel is, doch
twee derde er tegen. Opvallend is hier-
by dat vooral jonge arbeiders tussen 25
en 30 jaar zich tegen de invoering uit
spraken. Bovendien zyn de ja-zegcers
niet onvoorwaardelijk voor het systeem,
doch zij verdedigen het tegen elkaar
opbieden alleen ten aanzien van de
kwaliteit en niet van de kwantiteit.
Het gehate systeem zal intussen
met of zonder opinie-onderzoek „in
naam van het volk" worden ingevoerd,
wanneer Gomoelka dit noodzakelyk
acht, ook tegen de wil van het volk!
