Onderkenning nihilisme als fictie
dwingt kerk tot her-oriëntatie
Opvolger prof. dr. W. Banning
analyseerde misbruikt begrip
97ste jaargang
Zaterdag 24 januari 1959
Tweede blad no. 29653
Diep sociologisch onderzoek noodzaak
Een van dc opvolgers van prof. dr. W. Banning, prof. dr. P. Smits,
aanvaardde gistermiddag in het Groot Auditorium met een oratie
onder de titel „Op zoek naar nihilisme" het ambt van buitengewoon
Leids hoogleraar in de kerkelijke sociologie.
Prof. Smits concludeerde, dat het begrip nihilisme veelal ten onrechte
wordt gehanteerd en dat zelfs in ideaal-typische zin in ons land en in
Europa de nihilist niet bestaat. Op kerkelijk terrein meende spreker
dat juist de vervreemding van de kerken ten opzichte van de sociale
werkelijkheid groter is dan de door de kerken gesignaleerde vervreem
ding die de huidige mens veelal ten opzichte van de bijbelse geloofs
wereld aan de dag legt. Spreker suggereerde enkele onderzoek-
mogelijkheden om een vruchtbare interpretatie te verkrijgen van de
verschijnselen en ontwikkelingen, die thans begrepen worden onder
het misbruikte woord nihilisme. Daarbij wees hij onder meer op de
wenselijkheid van een onderzoek in ons land, in hoeverre een ver
vreemding van de kerkelijk georganiseerde godsdienstigheid tevens
een vervreemding van de religie inhoudt.
Nihilisme als negatief
waarderingsoord eel
Prof. Smits somde in de aanvang van
zijn oratie vele voorbeelden op van het
gebruik van het woord nihilisme als een
sleutelwoord om een veronderstelde in
nerlijke teruggang van de Westerse cul
tuur te ontsluiten. In al die gevallen
hebben de begrippen die onder deze
norm van nihilisme worden samenge
bracht een pessimistische tendens ten
opzichte van de Westerse samenleving.
Dc vraag is, of het pessimistisch waar
deoordeel dat van nihilisme spreekt wel
o)? scherp en zuiver waargenomen fei
ten berust en of een juiste interpreta
tie dier feiten.
Spreker vroeg zich af welke veront
rustende mensentypen in onze samenle
ving kunnen worden gevonden, die als
menselijk produkt van onze tijd moeten
worden beschouwd. Hij onderscheidde de
instrumentale mens, die zich in de mo
derne maatschappij laat reduceren tot
louter instrument, de profiterende mens,
die in zyn bezorgdheid om het goede le
ven aan de wezenlijke dimensies van het
menszijn voorbijleeft, ten derde de mas
samens waarmee de anonimiteit nauw
verbonden is. en ten vierde de sceptische
mens, de innerlijk onzekere als vrucht
van de veelheid en veelsoortigheid van
de referentiepatronen van de mens-
van-nu.
Vier tegenstellingen
De grote vraag is echter, of wij een
overtuigende en te verantwoorden so
ciologische diagnose hebben, wanneer
wU deze typen als „de nihilist" beschou
wen. Men kan tegenover deze genoem
de vier uitsluitend negatieve persoons-
beelden evenzogoed vier nieuwe positie
ve mogelijkheden en beelden stellen.
Tegenover de instrumentale mens
moet men ook zien het constateerbare
feit dat dank zij de techniek ook men
selijke waarden tot nieuwe bloei komen.
Al houdt de technische ontwikkeling de
mogelijkheid van onvoorstelbare ver
nietiging in, anderzijds is zij ook een
uitdaging tot een ongekende gemeen
schapsvorming.
Tegenover de profiterende mens staat
het verheugelijke feit, dat voor de ge
middelde mens de kansen op sociale stij
ging groter zijn dan ooit en dat er thans
c n mate van culturele spreiding is, die
het alleen reeds onwaarschijnlijk maakt
dat de vrijetijdsbesteding van de gewo
ne man uitsluitend negatief gewaar
deerd zou dienen te worden.
Tegenover de massamens kan de so
ciologische hypothese worden gesteld,
dat zich in onze tijd een nieuw persoon
lijkheidsbeeld aan het ontwikkelen is,
waarin minder de traditioneel verstane
individuele vorming, doch des te meer de
vorming van de sociale persoon op de
voorgrond staat.
En tegenover het reële gevaar tenslot
te dat de sceptische mens in zijn inner
lijke onzekerheid blijft steken, staat als
nieuwe mogelijkheid, dat hij op hoger
niveau dan de gemiddelde vroegere mens
tot de innerlijke zekerheid van een eigen
levenshouding, 'n eigen levensbeschou
wing, een eigen geloof komt. De vroege
re kerksheid of onkerksheid van een ge
heel dorp bijv. was meer een kwestie van
sociale aanpassing dan een van geloof,
en zeker had persoonlijke scepsis hier
niets mee te maken.
De heterogeniteit der huidige levens
beschouwingen houdt naast negatieve
betekenis ook de mogelijkheid, in, dat de
mens door een aanvankelijk relativisme
heen een verruiming van zijn levensvi-
«0 wint.
Niet slechts een
vermageringsproces
Zeker past In dit beeld van het geheel
het begrip nihilisme niet. Het was spre
kers mening, dat zelfs in ideaal-typische
zin in ons land en in Europa de nihi-
Prof. dr. W. Banning (links)
wenst zijn opvolger prof. dr.
P. Smits en diens echtgenote geluk
na afloop van de inaugurele oratie.
(Foto L.D./Van Vliet)
list in de in de aanvang van zijn betoog
geschetste betekenis niet of nauwelijks
bestaat.
Summier ging prof. Smits na. wat dit
voor de kerken betekent, die het begrip
nihilisme, van een blijkbaar foutieve in
terpretatie van onvoldoende bewezen
feiten uitgaande, hanteren.
Tegenover de sceptische vraag van
Huizinga of het Christendom ooit de
laag-gemiddelde mens beter en wijzer
heeft gemaakt stelde spreker de weder
vraag, in hoeverre vroeger de gewone
man ooit de sociale kansen heeft ge
kregen om door het Christendom beter
en wijzer te worden. Voor zover de mens
thans als sociaal-culturele persoonlijk
heid „mondig" begint te worden, stijgen
deze kansen aanzienlijk. Daarom is het
onjuist, als de kerken uitsluitend het
vermageringsproces accentueren dat het
Christendom als gevolg van de sociale
ontwikkeling vooral van de laatste twee
ecuwen heeft ondergaan, zonder dat hier
aan toe wordt gevoegd, dat dit proces
zeker ln onze tijd doorkruist wordt door
dc bij een snel toenemend aantal men
sen sterker wordende behoefte om de
christelijke erfenis niet slechts zoals
vroeger overwegend geschiedde passief
over te nemen, maar bewust te aan
vaarden en dus ook te „herinterprete
ren" met het oog op de problematiek en
de sociale realiteit van onze eigen tijd.
Goed werkprogramma
Het leek spreker in dit verband nood
zakelijk voor de apostolische activiteit
der kerken, dat een goeddoordacht
werkprogramma van veelsoortige empi
rische godsdienstsociologische en gods-
dienstsociografische onderzoekingen
wordt opgesteld en uitgevoerd. Spreker
noemde enkele onderzoekingsmethoden
waaronder in de eerste plaats de weg
van de persoonlijke deelneming van
theoloog-sociologen als arbeider aan het
gewone dagelijkse leven van de maat
schappij. Voorts zou het reeds aange
vangen onderzoek naar de mate van
geestelijke ontworteling van het Neder
landse volk intensief kunnen worden
uitgebreid. Voorts dacht spreker aan de
kwalitatieve verdieping van het tot dus
ver gebruikelijke type van godsdienst-
sociografieën, aan een verbreding en
verdieping van het onderzoek naar de
denk- en levenswijze van de jeugd, van
een concreet gezins-sociologisch onder
zoek, een studie van de wijze waarop de
Amerikaanse kerken hun apostolaire
taak verstaan, en vooral een onderzoek
voor ons land in hoeverre een ver
vreemding van de kerkelijk georgani
seerde godsdienstigheid tevens een ver
vreemding van de religie als zodanig in
houdt.
Voorwaarde?
Bij wijze van hypothese wierp prof.
Smits zelfs de vraag op, of het proces
van de voortgaande ontkerkelijking nü
niet als een negatieve voorwaarde zou
mogen worden beschouwd voor een her-
kerkeiykingsproces straks op oneindig
hoger, want veel individueel-bewuster
niveau.
In elk geval zal het empirisch onder
zoek op kerkelijk terrein een heel stuk
verder dan de huidige stand hiervan
moeten zijn gekomen, wil het niet langer
regel zijn dat de sociologische bemoei
ingen der kerken nèt geen reëel ant
woord geven op de eigenlijke vragen
waarop allen, die rechtstreeks verant
woordelijkheid binnen de kerken dragen,
een concreet antwoord zoeken met het
oog op hun daadwerkelijke taakvervul
ling ten dienste van het geheel der hui
dige samenleving.
Na de gebruikelijke toespraken, die de
oratie besloten, werd in de ontvangstka
mer van de Academie een drukbezochte
receptie gehouden.
FILMS VAN DEZE WEEK:
Een der pentekeningen van Ber
nard Boutteville, welke thans in het
Prentenkabinet der Rijksuniversi
teit te zien zijn: man in oudelieden-
huis. Deze tentoonstelling blijft ge
opend tot en mei 14 {abeuarl
Gisteren publiceerden wij een re
censie over het werk van Boutte-
vitte.
Slavinnen van de Amazone
Florafauna en fantasie
Rex De auteur van dit merkwaar
dige verhaal heeft zijn fantasie volledig
kunnen uitleven. Ergens in de ontoe
gankelijke oerwouden van het Amazone
gebied zou een stuk grond liggen, dat
alleen bewoond zou zijn door vrouwen,
die met hand en tand hun zelfstandig
heid en de rijkdommen èn hun gebied
verdedigen. Uitgaande van deze gedach
te is de voor een fantasierijke scenario
schrijver wel eer te behalen. Hij la^t
een wetenschapsman opdraven, die in
gesprek komt met een dronken avon
turier. En deze vreemde figuur doet het
merkwaardige verhaal van die vrou
wengemeenschap, welke uit de aard der
zaak de man van de wetenschap belang
inboezemt. Tezamen trekken zij de
wildernis in. En hier is het-, dat het
verhaal de filmmakers grote kansen
gaat bieden. De overweldigende natuur
lijke schoonheid, de rijke flora en fauna
van deze oerwouden, de mysterieuze
sfeer, die er hangt en de wonderlijke
wezens, welke er volgens dit fantastische
verhaal zouden leven, zij geven de
regisseur alle gelegenheid tot boeiende
fotografie tor illustratie van een merk
waardige historie. Juist omdat men zich
realiseert, dat dit alles met de werke
lijkheid niet zoveel uitstaande heeft,
kan men zioh genoeglijk laten onder
dompelen in het avontuurlijke, dat deze
film overheerst.
Hercules
Kleurrijk spektakelstuk
Lido Steve Reeves ziet er uit als
een wandelende reclame voor „body
building". Een man met onmogelijke
brede schouders en spieren als kabel
touwen. Kracht straalt uit zijn gehele
verschijning, hetgeen hem ook wel de
hoofdrol in deze film bezorgd zal heb
ben. Want als Hercules moet hij een
boompje van bijna een meter doorsnede
zonder noemenswaardige krachtsinspan
ning uit de grond trekken, moet hij
zonder een spier te vertrekken een
bloeddorstige leeuw wurgen, moet hij
een wilde stier met enkele vuistklopjes
vellen, moet hij in zijn eentje een leger
tje van vreemdsoortige inboorlingen op
de vlucht jagen, moet hij een grote
menigte goed gedrilde soldaten doen
capituleren en moet hij tenslotte als
klap op de vuurpijl een paar onvoorstel
baar dikke pilaren omtrekken als waren
het lucifertjes. En daartussen door geeft
hij dan nog wel wat. andere staaltjes
van zijn onbegrijpelijke kracht.
Maar gelukkig, dit brute geweld heeft
hij volkomen in dienst van de gerech
tigheid gesteld, zodat hij dus geen brok
ken maakt, althans figuurlijk niet..
Integendeel, ln de oude stad Iolcus,
waar hij komt en met open armen ont
vangen wordt door de lieftallige
koningsdochter Iole, zijn moord en
doodslag om macht en eer geen onbe
kende begrippen en dus heeft de held
Hercules heel wat op te knappen.
Het zit. hem niet mee, want ondanks
zijn goede bedoelingen, gaat het aan
vankelijk toch mis. De jaloerse zoon van
de koning, die hij met gevaar voor eigen
leven tracht te redden uit de klauwen
van een briesende leeuw, sterft toch en
Hercules wordt vervloekt. Hij zal het
bewijs van zijn goede wwil nog eens
moeten tonen. Enfin. het. loopt allemaal
uit op een zeer avontuurlijke speurtocht
naar iets vaags, dat wordt aangeduid
als het „Gulden Vlies" en het bewijs
van het koningschap moet zijn.
Het gezelschap Argonauten, dat er
met. een schip vandoor gaat om die
trofee te vinden, duikelt van de ene
onverwachte situatie in de andere, komt
zelfs nog in een nogal romantisch vrou
wenrijk terecht en ziet ergens anders
een onschuldig lijdend bergje in een
afschuwelijk monster veranderen, maar
het loopt allemaal toch nog goed af.
Intussen weet U het nu wel. het is een
groots opgezet spektakelstuk, dat nog
beter tot uiting komt op het brede doek
in kleuren.
T ramlijn-begeerte
Verschrikking
Luxor Enkele jaren geleden stond
Tennessee Williams' „A streetcar named
desire" (Tramlijn-begeerte» in het
brandpunt der belangstelling van dui
zenden, zowel op het toneel als op het
witte doek De diepe indruk van deze
sinistere geschiedenis, zich afspeelend in
de onderwereld van New Orleans was
gebleven.
Wij waren nieuwsgierig hoe we er
thans tegenover staan
Het moet onvoorwaardelijkgezegd.dat
de realistische schildering onder regie
van de beroemde Elia Kazan nog niets
van haar kervende suagestiviteit. heeft
ingeboet Mede door het indrukwekken
de spel der hoofdfiguren: Vivien Leigh
(Blanche». Mario Brandon (Stant
naar wij menen das dit zijn eerste film
rol Kim Hunter als Blanche's zuster
Stella en Karl Malden (Mitch», is dit
spel van volkomen verloren wezens in
een haast onvoorstelbaar lugubere, maar
toch werkelijk bestaande maatschappij,
van een huiveringwekkende realiteit
De uitgebreide scala van filmische
mogelijkheden maakt her medeleven
met de verschrikkingen welhaast tot een
obsessie
Het morele verval van de hysterische
Blanche Du Bois. met tegenover haar
de brute, keiharde Stan, die haar tra
gisch verleden ontrafelt en deze trieste
vrouw van dat ogenblik af niet meer
ontziet, de met lichaam en ziel aan
Stan verkleefde Sella (Blanche's zuster)
en de eenzame Mitch, wiens hart naar
Blanche uitgaat, maar zich met walging
van haar afkeert, als hij ontdekt, vat
en wie zjj is; zij allen zijn biologerende
figuren. Zij overrompelen U, in het
bijzonder Vivien Reilgh, wier genuan
ceerde actie haar verwording sny-
dend tekent. Kazan dompelt U bo
vendien rechtstreeks in de verrotte sfeer
van dit animale gebeuren, dat de krank
zinnigheid van Blanche en haar totale
ondergang bezegelt.
„In die nacht
Franse thriller met
Mylène Demongeot
Trianon Deze verfilming van een
thriller-in-boekvorm zou belangrijk
aan waarde hebben gewonnen, indien
regisseur Cazeneuve het niet nodig had
gevonden de fysieke aantrekkelijkheid
van Mylène Demongeot nadrukkelijk
uit te laten komen en indien Reverdy.
de rijke uitgever, die dit knappe ge
trouwde vrouwtje als de zijne wenst,
niet zo'n naargeestige figuur zou zijn
geweest, wiens gedrag bij tijd en wijle
eerder op de lachspieren dan op de
zenuwen werkt. Dit neemt niet wee. d at
de spanning op sommige ogenblikken
inderdaad bijzonder sterk is en dat de
ontknoping verrassend mag heten. Het
verhaal komt hierop neer, dat Jean, de
Jonge echtgenoot van het vrouwtje Syl-
vie, ln zijn chef Reverdy een concur
rent-in-de-liefde ontdekt en. door jaloe
zie gedreven, een aanslag op diens leven
pleegt. Het blijkt hem evenwel, dat hij
niet Reverdy. maar een onbekende
heeft neergeslagen en dat hij boven
dien zijn revolver en een bos sleutels
in de verwarring bij het lijk heeft ach
tergelaten. In de bange uren. die dan
volgen, ontdekt Svlvie. dat zij haar man
meer dan ooit liefheeft. Jean wordt
dan het slachtoffer van chantage, maar
hoe het verhaal zich verder ontwikkelt,
kan men beter zelf gaan zien. Als
luchtige, en hier en daar. ongewild, zelfs
kluchtige ontspanning heeft deze film
zeker haar verdiensten.
GEBR. HUISMAN
OFF. DEALER
voor Leiden en omstreken.
Tijdelijk showroom
HOGEWOERD 66 - TEL. 31292
REPARATIES:
HOOFDSTR. 159 - LEIDERDORP
Telefoon 21708
The smallrjj show on earth
Kostelijk filmpje
Casino Een zeer genoeglijk filmpje
kan men deze week 's avonds in het
theater aan de Hogewoerd zien. 's Mid
dags gaat het nog niet in verband met
de ingrijpende verbouwing, maar in de
avonduren kan men zich kostelijk ver
maken met het pretentieloze, vrolijke
verhaaltje, dat door Basil Dearden op
heerlijk humoristische wijze in beeld is
gezet.
Het is weer die typische humor, waar
van de Engelsen het geheim schijnen
te bezitten. Er zijn talrijke voorbeelden
te noemen. Niet alleen „Genevieve" of
„The lady killers", maar ook veel films
van Alec Guinness zijn sprekende expo
nenten van deze speciale zijde van de
Britse filmindustrie, waarin de humor
is gemengd met zelfspot zonder wrang
te worden, met satire zonder bitter te
zijn en met kritiek zonder afbreken.
Licht en luchtig, zonder problemen
De innemende Virginia McKenna en
de sympathieke Bill Travers vormen een
jong paartje, dat nauwelijks het hoofd
boven water kan houden met de boeken,
die manlief produceert. Wanneer hun
dan plotseling een erfenis in de schoot
valt die uit een bioscoop blijkt te be
staan hebben zij wilde dromen. Maar
helaas, het blijken luchtkastelen, want
in het dorpje, waar hun gebouw staat,
wordt het de „vlooientent" genoemd,
wat de situatie voldoende tekent. De drie
antieke oudjes, die bij de erfenis schij
nen te horen, willen nog wel. maar kun
nen niet meer. Toch is er een koper voor
dit aftandse theater. Tenminste als het
draait. Maar daar gaat het nu juist om,
dat is haast niet te verwezenlijken
Uiterst amusant zijn de situaties,
waarin het jonge stel zo achtereenvol
gens komt te verkeren, ko. telijk zijn
typeringen als van de oude. bijna inbe-
ciele portier, de van de goede oude tiid
dromende caissière en de aan de drank
verslaafde operateur. Op geestige wijze
wordt de spot gedreven met het bio
scoopleven uit vroeger dagen, met de
films, die toen de massa konden beko
ren en met de bijkomstigheden, die films
tot een succes konden maken (van het
I standpunt van de exploitant uit gezien).
Ambtsaanvaarding prof. dr. P. Smits
