HARDY KROGER
Oude dagboekbladen laten Duitse
terugtocht uit België herleven
ONZE KAMERPLANTEN
Z^iERDAG 22 NOVEMBER
WEKELIJKS BIJVOEGSEL
PAGINA 2
VEERTIG JAAR GELEDEN
Ordelijke desorganisatie onder
het parool „Nach der Heimat''
Jong Duits filmtalent
„DE MAN, die (driemaal) ontsnapte'
een
De
Medio november 1914
We fietsten door de wegversperring
bij Eysden heen, waar ongeveer een
week te voren de Keizer toegang had
gevraagd. Daarop bereikten we Mou-
land. Daar zagen we de eerste bereden
Duitse patrouille, een gegradueerde en
een soldaat, de weg zoekend naar
Aken. Op de borst droegen ze de rode
kokarde, de paarden aan het hoofdstel
rode linten. Langs hen heen trok een
stoet Belgen, die hun dag in Neder
land gingen doorbrengen.
De militairen letten niet op die bur
gers van het vijandelijke land, de bur
gers niet op de vijandelijke soldaten.
Hün voornaamste verlangen was een
spoedige thuiskomst. Op de spatborden
van langrijdende auto's stond zo dik
wijls: Nach der Heimat, op de bagage
wagens: Parole Heimat.
Na Mouland Visé: déér voor het
eerst de grote Duitse terugtocht. Een
onafzienbare stoet van de meest
vreemdsoortige voertuigen, burgerlijke
en militaire, kroop voort. We zagen
rijdende broodovens, keukenwagens in
volle actie, haverwagens, hooiwagens,
boerenkarren met levensmiddelen en
oorlogstuig, een vigilante vol meelzak
ken, hier en daar een stuk veldgeschut
of een paar mitrailleurs ertussen door.
Er heerste ordelijke desorganisatie: al
wat kon rijden was tot een stoet ge
gaard, maar het verband was al lang
verdwenen. Onderofficieren, gedeelte
lijk met witte band (betekent lid van
de Soldatenraad) leidden de stoet, ga
ven aanwijzingen bij moeilijke kruis
punten. Officieren zagen we niet meer
bij de troep, wel in lichte automobiel
tjes, waarmee ze op eigen gelegenheid
huiswaarts keerden; de troep kende
hen niet meer, lette niet op hen. Ook
bereden officieren op goed verzorgde
paarden zochten hun weg, dikwijls
lieden uiterlijk van het echte Donner-
werden de afstanden tussen de voer
den derode vlag, de meeste soldaten
droegen de rode kokarde. Overigens
was het een geordende troep, gehoor
zamend aan de leiders: in de colonne
werden deafsetanden tussen de voer
tuigen behoorlijk bewaard.
Maar wat een tragedie! Er zat geen
leven meer in die mensen; vier Jaren
oorlog zonder enige vrucht hadden
hen gedood. In die kermistrein zag
men plotseling een koe meegevoerd op
een platte wagen, eens zelfs in een
verhuiswagen. Enkele soldaten leken
wel de dood van Yperen. Kleren en
schoenen deugden meestal nog wel, al
was de indruk bij verschillende onder
delen verschillend.
Ineens beweging: de colonne ver
trekt. Geen geschreeuw, geen getier,
wagen na wagen trekt af, naar de grens
toe. wy zien hier één toegangsweg:
maar een zelfde toestand zal nu te
zien z;jn van Vaals tot Bazel. We vol
gen de troep een eind, terwijl hij zich
tegen de vrije steile helfldmg naar boven
werkt. Een wonder: als maarschalken
rijden vóórop drie onderofficieren met
ordonnansen, hier en daar zorgen an
deren voor de marstucht, ook zelfs wel
soldaten.
Onderweg naar Luik zagen we alle
mensen met nationale rosetten lopen,
sommigen zelfs met kunstig in elkaar
gedraaide composieten van alle kleu
ren der geallieerden; zagen we de stra
ten der dorpen soms verduisterd door
de vlaggen. De vreugde spoot uit alle
ogen. de eerste zondag in. vrijheid! Op
de Maaskade in Luik grote markt;
men verdrong zich bij Hollandse siga
ren en „le vrai karnemelk de Hollan-
de" (in gecondenseerde vorm). Ineens:
getoeter en sirenes en zes zware
vrachtauto's rennen uit een zijstraat
de overvolle Maaskade op; het volk
dat na 4 jaar de gewoonten der heren
kent, stuift opzij. Dan gaat de markt
weer door.
Op een der grote pleinen van Luik
muziek! Een infanteriecolonne komt
voorbij in tempo van een dodenmars;
weer bijna geen officieren bij de troep.
De meeste soldaten ontwapend. Een
eindeloze colonne van mitrailleurs,
houwitsers en bagagetrein volgt; een
der broodwagens deelt mede: ..hier
werden Friedensbedingungen ange-
nommen".
De stadsbevolking kijkt geamuseerd
naar die rariteitenverzameling. Politie
commissarissen zorgen voor het open
houden van de straat, een hunner ver
telt dat de stoeten al 2 maal 24 uur
aan het doortrekken zijn. Nacht en dag
rammelen en kletteren 4 colonnes door
Luik heen. zonder wanorde.
Het bestuur der stad wordt nu uit
geoefend door de Belgische overheid
in overleg met de Duitse Raad van
arbeiders en soldaten voor Luik. De
burgemeester heeft bij proclamatie de
verkoop van alcoholica verboden,
waarschuwt de bevolking tegen balda
digheid tegen de Dvftse troepen, de
Soldatenraad zijnerzijds waarschuwt
tegen bolsjewisme, tegen de belagers
van de Republiek en de democratie,
verbiedt desertie, plundering en an
dere wanordelijkheid. Een grote aan
geplakte proclamatie van Ebert be
reidt de soldaten voor op de moeilijk
heden. die hen thuis wachten, stelt
tegenover elkaar de wanorde en hon
gersnood die een proletarisch bewind
moet veroorzaken, en de opbouw, het
welvaartswerk waaraan de Republiek
nu moet arbeiden. Mooie gespierde
taal, van een bewind in nood. Een pro
clamatie van de Luikse Raad van ar-
Ooggetuigeverslag van
prof. Van Asbeck
Veertig jaar geleden trok een
verslagen leger weg ui België:
drommen Duitsers, oorlogsmoe
en apathisch, gingen terug
naar de Heimat, waar de keizer
plaats had moeten maken voor
de revolutie.
Deze terugtocht was in al zijn
tragiek een fascinerend schouw
spel voor velen, die de gesel van
de strijd niet persoonlijk had
den ervaren.
Vele Nederlanders hebben dit
schouwspel gadegeslagen en
hebben de herinnering aan die
dagen bewaard, ondanks het
feit, dat ruim een kwart eeuw
later zich soortgelijke taferelen
onder heel andere omstandig
heden en uiteraard in gewij
zigde vorm voordeden.
Een hunner, prof. mr. F. M.
baron van Asbeck, thans Leids
hoogleraar in het volkenrecht
en de internationale politieke
geschiedenis, doch in 1918 nog
pas jong doctor in de rechtsge
leerdheid van de Leidse Univer
siteit, heeft in zijn dagboek zijn
ervaringen tijdens zo'n tocht
door België beschreven. Aan dit
oude dagboek ontleent de Leidse
hoogleraar de bijgaande pas
sages.
beid-erds en soldaten richt tot alle
Duitse officieren het verzoek zich aan
te melden bij de Kommandant.ur, wamt
de Duitse troepen hebben leiders no
dig: een ernstig beroep wordt op de
officieren gedaan om „den fiihrerlosen
Truppen zu dienen". Ondertekend door
X. „Hauptmann im Generalstabe, Mit-
glied1 des Soldatemraits"
Winkel aan winkel in Luik heiefit het
portret van de Koning of van de Ko
ninklijke familie, rijk in tooi van vlag
gen bloemen en rosetten, voor de rui
ten gezet, de mensen dragen, dikwijls
kleine portretjes van de Koning op de
borst- Tooh lezen we ook een procla
matie van een extreme groep om nu
van de gelegenheid gebruik te maken
om 's Konings macht te beperken,
lief6t het Koningschap af te schaffen
en de raden van arbeiders in te stellen.
Op 'het grootste pliein opnieuw
lange slang van voertuigen,
vreemdsoor tigste combinaties verto
nen zich weer aan het verwonderd
oog, als daar zijn: vrachtauto-boeren-
hooawagen-sporttoanret j evrachtauto-
broodwagen-huifkar, vrachtauto-and-
traileur-coupeetje. De Kommandatur
is thans zetel van de Soldatenraad.
De optochten gaan onafgebroken
door. Het grote wonder herhaalt zich
steeds; een chaos van materieel en
mensen beweegt zich in ordelijke
groepen naar het vaderland, geleid
door onderofficieren en soldaten. Op
stoppingen nergens, ieder weet zjjn
weg, aangegeven door ontsierende te
kens op huizen en tuinmuren. Officie
ren worden geduld bjj de troep, zolang
ze helpen leiders schijnen ze niet
meer te zjjn.
Daar komt een zingende troep aan.
Maar een luitenant, o wonder, laat
het zingen ophouden en de troep de
pas aannemen; opvallend veel officie
ren ontdekken we bij deze troep. De
troep neemt zelfs de paradepas aan en
defileert, handen plat. ogen naar links
Daar staait hun generaal met zijn staf!
Hij groet hen allen of wuift met zijn
'hand, knikt goedkeurend en aanmoedi
gend. Er zijn er maar weinigen op de
voertuigen die niet plotseling kaars
recht zitten en hem aankijken. .Merk
waardige, treffende tegenstelling: die
generaal daar in een vijandelijke stad.
uitbundig in vlaggen vreugde bezig
zijn troep te laten defileren, mogelijk
voor het laatst.
Je voelt ineens wat dit zeggen moet
over de betrekking tussen die gene
raal en zijn soldaten, ook al dragen
sommigen de rode kokarde. Die man
moet zijn troep gekend en gediend
hebben.
Onze terugtocht naar Maastricht
gaat geiük op met een Duitse colonne.
De wegen zijn erbarmelijk, kapot en
glad en vuil. De Duitsers vinden het
best als we in hom colonne meerijden
of dwars erdoor heen. Altijd weer het
zelfde schouwspel: orde zonder net
heid, apathie tegenover alles en een
ieder behalive de snelle terugkeer naar
buis, het verslagen leger onder leiding
van onderofficieren en soldaten
I» - fc
tyt;, - -j
iÉÉÉÉMÉËJfï
Pandanus veitchii wordt ook wel
de schroef pa lm genoemd. Lezers, die
in de tropen hebben gewerkt, ken
nen haar wel. In botanische tuinen
onder andere in de Hor tuis te Lei
den kan men hiervan zeer grote
exemplaren aantreffen en alleen
daarom is een bezoek aan de Hor
tus al de moeite waard.
De Pandanus veitchii wordt ook
wel door de bloemist gekweekt.
Aanvankelijk waren het onze zui
derburen, die hiervan speciaal werk
maakten.' Zij kweekten allerlei kas
planten, die hier nog sporadisch in
de handel voorkwamen. Nu wordt
de Pandanus hier echter ook ge
kweekt en gelukkig maar, want het
is een bijzonder mooie kamerpant,
men moet voor haar echter wel de
ruimte hebben. De bladeren zijn
namelijk sterk gezaagd. Het is zaak
De Pandanus of Schroefpalm
de plant zo te plaatsen, dat men er
niet telkens tegenaan loopt; dat
zou uw kleding kunnen gaan kos
ten. De vensterbank is dus niet de
aangewezen plaats; de gordijnen
zullen er in vast haken, en dat gaat
dus ook niet. In een lichte kamer of
in een serre waar voldoende ruimte
is en het toch ook nog licht genoeg
is. kan men met de schroefpalm
béel goede resultaten breiiken.
De schroefpalm verlangt in ieder
geval veel licht; nu ook zonlicht,
doch, zodra het eenmaal begin april
is. zal men haar toch een weinig
moeten beschermen; volle zon kan
ze dan niet meer hebben. De Pan
danus moet ook in een normaal
verwarmde kamer gekweekt wor
den: zij verlangt dus veel warmte
en ook een vochtige atmosfeer. Veel
sproeien is dus wel gewenst. Ge
bruik hiervoor in ieder geval water,
dat eerst op kamertemperatuur is
gebracht; koud leidingwater zou
niet goed' voor hen zijn.
Indien verpot moet worden, doet
men dat in het vroege voorjaar en
gebruik er dan de bekende bloe
misten grond voor. Het is nuttig
als door het mengsel toch nog een
weinig veenmos gedaan wordt; de
grond wordt er luchtiger door. Als
de paJnt het naar 'haar zin heeft,
zal ze wel van die dikke lucht
wortels vormen; laat die ongehin-
d'e plant het naar haar zin heeft,
die nodig. Bij het verpotten moet
onder in de pot enkele scherven
worden aangebracht; ze hebben
dat echt nodig.
G. Kromddjk
Tot de nieuwe filmgeneratie,
waarvan de uitzonderlijk popu
laire Romy Schneider een expo>
nent is, behoort ongetwijfeld ook
de jonge Duitse acteur Hardy
Krüger, een veelbelovend talent,
dat ondanks zijn 29 jaren reeds
een respectabel aantal filmrollen
op zijn naam heeft geschreven.
Hardy werd op 12 a-pril 1928 te
Berlijn geboren als de zoon van
een ingenieur. Tegen het einde van
de jongste wereldbrand werd de
nauwelijks zestienjarige jongen
opgeroepen om mee te helpen de
laatste restanten van het snel in
eenstortende Duitse Rijk overeind
te houden. Korporaal Krüger had
een gelukkig korte, een weinig
succesvolle, maar wel bijzonder
avontuurlijke militaire loopbaan.
Driemaal werd hij gevangen geno
men door de Amerikanen en het
moet de jonge Krüger niet aan on
dernemingsgeest en vindingrijk
heid hebben ontbrokendaar het
hem steeds weer gelukte te ontko
men. Wat zelden iemand pres
teerde, daarin slaagde hij drie
maal. Na zijn derde ontsnapping
zocht hij in Hamburg vergeefs
naar zijn huis, het was door bom
men met de grond gelijk ge
maakt
Desondanks bleef Hardy in deze ha
venstad wonen. Hij probeerde als tim
merman in het levensonderhoud te
voorzien, hetgeen hem overigens niet
al te best gelukte. Wellicht was zijn
salaris niet toereikend, of zijn capaci
teiten, in ieder geval, hij kon nauwe
lijks rondkomen en de avontuurlijk
aangelegde Hardy zocht naar andere
wetgen om zich een betere toekomst
te verzekeren. Als schooljongen had
hij wel eens een rolletje in een film
vervuld. Tot groot genoegen van de
filmmakers. En op dit kritieke mo
ment in zijn leven herinnerde hij
zich dit vroege succesje. Hij besloot
acteur te worden.
In de lift
Hij slaagde erin een baantje in een
theater te krijgen. Het was nog maar
als vrijwilliger. De betaling was slecht,
maar de ervaring uitstekend. Het was
hard werken geblazen, doch de jonge
Hardy zag er niet tegen op en lang
zaam steeg hij op de ladder. Na to
neelhulpje echte rollen, toen belang
rijke rollen en tenslotte hoofdrollen
Zelfs speelde hij Shakespeare. En
klassieke Duitse toneelstukken. Van
het toneel naar de film was slechts
een klein stapje en toen stond Hardy
Krüger op de lift, die zijn ster nog
hoger zou brengen. Inmiddels is hij
opgeklommen tot een van de grote lie
velingen van het
bliek.
Duitse bioscooppu-
Buitenland
Hij heeft een uitgebreide staat van
dienst. Hij speelde reeds in meer dan
twintig Duitse films en Hollywood
deed een beroep op hem om een rol te
vervullen in de Duitse versie van „The
moon is blue". Maar zijn ster kwam
eerst in het volle licht aan het inter
nationale firmament, toen de Britse
filmproducer Julian Wintle het oog
op Hardy liet vallen voor de hoofdrol
in de knappe film „The one that got
away", de geschiedenis van een van
de Duitse krijgsgevangenen, die wist te
ontsnappen. Nu was het op zichzelf
niet zo vreemd, dat de keus voor deze
aantrekkelijke rol op Hardy Krüger
viel. In de eerste plaats was er zijn
groeiende populariteit bij onze ooster
buren en bovendien, hij spreekt vloei
end Engels.
Later bleek maar al te duidelijk, dat
de keus gerechtvaardigd was geweest.
Hü leverde een knap stuk werk als
Franz von Werra (de man, die ont
snapte). Een krachtige, ja zelfs harde
persoonlijkheid werd ten voeten uit op
het witte doek gebracht. Hardy Krü-
gers waarde op de internationale
filmmarkt was danig gestegen door dit
buitenlandse succes.
Hetgeen echter niet inhoudt, dat de
kwaliteit van Hardy's artikelen een
publikatie anders niet zou rechtvaar
digen. Integendeel, zij zijn van een
uitstekend gehalte, evenals trouwens
de korte verhalen, die hij van tijd tot
tijd produceert. Wanneer tenminste
de filmery het toelaat. Hij heeft niet
zoveel vrije tijd over. En dan wil hij
ook nog wel eens zweefvliegen of wat
experimenteren in binnenhuisarchi
tectuur. Zijn eigen huis heeft hij bijv.
vrijwel geheel zelf ontworpen.
De slaper
HARDY KRÜGER
de man, die ontsnapte
Dat was in 1957. Een jaar later
stond Hardy weer in Engeland. De
kennismaking was aan beide zijden
zeker goed bevallen. Maar de rol, die
hem nu was toebedeeld was van een
geheel ander allure. Het ging ditmaal
om een vrolijk verhaaltje. Zo'n ge
schiedenis welke men in de wandeling
wel eens wil aanduiden met „een ge
noeglijk niemendalletje". Hardy's te
genspeelster was de charmante Sylvia
Syms. De film heette „Bachelor of
hearts". Het is het verhaaltje van een
Duits student, die een jaar studeert
aan de Cambridge Universiteit.
Tijdens de opnamen voor deze film
toonde Hardy de Britten een zeer bij
zondere eigenschap. Hij kan namelijk
overal - en vrijwel altijd - slapen. De
timmerlieden, de lichtmensen, de
schilders, de stukadoors en welke
lieden er ook nodig zyn om een film
décor in elkaar te zetten, zij kunnen
Hardy niet van zijn dutje beroven.
Geoffrey Haines, die met de leiding
over de opnamen was belast, had aan
vankelijk met deze vreemde eigen
schap van de jonge acteur nogal
moeilijkheden. Normaal aanspreken
hielp niet, wanneer Hardy was wegge
zakt in dromenland. Maar een rustig
klopje op de schouder deed wonderen.
Het was slechts een weet.
Goede raad
„Ik weet, dat het iets bijzonder is",
vertelde Hardy. „Maar ik bemerk dik
wijls, dat ik na een moeilijke scène
byna uitgeput ben. Jaren geleden gaf
een oudere collega my de raad een
dutje te doen tussen de scènes door.
Ik was er op dat moment zeker van,
dat ik het nooit zou kunnen. Al dat
lawaai om mij heen. Maar ik heb het
toch maar geprobeerd enhet luk
te. Nu kan ik op ieder gewenst tijdstip
slapen. Maar het prettigste is, dat ik
dan ook verfrist en vol energie kan
opstaan. Het was een van de beste aa-
viezen, die ik ooit kreeg".
Hardy Krüger heeft zeer uiteenlo
pende interessen. Maar een van zijn
hartstochtelijk beoefende hobby's is
reizen. Hij reist veel, liever per auto
dan per vliegtuig. Hij heeft tochten
gemaakt door Afrika, Italië, Spanje,
Joego-Slavië en Frankrijk. Maar niets
voor niets. Want overal waar hij'gaat
schrijft hij reisverhalen en zijn faam
als filmster maakt, dat uitgevers deze
verhalen gretig plaatsen.
SYLVIA SYMS
tegenspeelster m
Bachelor of hearts"
