GERO
ZILVIUM
LEIDSE LOGEZITPLAATS VOOR DE MAAN
r mm
Ij
Wetenschap en techniek boden
fascinerende blik op heelal
tm
(gero)
97ste jaargang Donderdag 20 november 1958 Tweede blad no. 29600
Vele honderdduizenden hadden
Het weer hielp op zeldzame wijze mee
(Van een onzer redacteuren)
De Leidse Sterrewacht heeft gisteravond een dagrecord geboekt
aan bezoek van buitenstaanders. Vele honderdduizenden Nederlanders
zaten drie kwartier lang op een „loge-zitplaats voor de maan" in de
koepel van de grote fotografische kijker. Die „zitplaats" was een
verzamelnaam voor alle fauteuils, gewone stoelen, krukjes en andere
zetels, waarop de TV-kijkers de televisieschermen gadesloegen, waar
een voortreffelijke directe reportage over de maan vanuit de Leidse
Sterrewacht te bewonderen viel. Dank zij de consciëntieuze voorbe
reiding, de medewerking van velen, de overgave van de „spelers" en
bovenal het bijzondere toeval dat de toestand van de atmosfeer onge
dacht gunstig was, werd deze uitzending een succes zoals zelfs de
organisatoren zich nauwelijks hadden durven dromen.
De maan staat de laatste maanden sterk in de belangstelling, als
gevolg van de pogingen, om onze naaste buur in het heelal te bena
deren. Deze belangstelling ip gisteren via Leiden op royale wijze
gehonoreerd.
400.000 kilometer
boven <le mist
Terwijl langs de wegen overal in
Nederland het verkeer zonder zicht
voortkroop door een dichte laaghan
gende mist, priemde de Leidse
telescoop door de bovenste lagen van
de grijze massa heen over bijna vier
honderdduizend kilometer naar onze
naaste buur in het heelal, de maan
Via een televisiecamera, een straal
zender naar Lopik, deze TV-zender en
de talloze antennes en ontvangers
werd de maan bij honderdduizenden
thuisbezorgd en door zeker 'n miljoen
Nederlanders bekeken alsof zjj uit een
venster van een raket op nog geen
duizend kilometer hoogte het bizarre,
ruige maanoppervlak aanschouwden.
Ondertussen waren enkele tientallen
ln en om de Leidse Sterrewacht in
touw, om dit merkwaardige uitstapje te
laten slagen.
Moeilijke voorbereiding
Weken geleden reeds werd met de
eerste voorbereidingen begonnen. Het
bleek niet zo heel eenvoudig om de
„maan in de huiskamer te brengen". De
Leidse Sterrewaoht is er nu eenmaal
(als alle andere sterrenwachten) op
ingericht om rustig observaties te doen
voor wetenschappelijke doeleinden. Een
zame waarnemers zitten er dikwijls
urenlang afgezonderd van het kleine
rdse gedoe verbonden met de fasci-
Ingenieus statief
Zo was er bijvoorbeeld maar nee
plaats voor een bescheiden opnarrie-
camera tussen het oculair van de kijker
en de wand van de koepel. En dat „net
plaats" was onvoldoende. Wilde men de
maan op het televisiescherm krijgen,
dan moest die opname-camera beweeg
lijk worden opgesteld. De maan staat
immers niet op een vaste plaats aan de
hemel, maar beweegt, staat van uur tot
uur, van minuut tot minuut op een
andere plaats. De kijker moet die be
weging volgen, ende camera moet
de kjjker kunnen volgen.
Het enthousiasme van de Leidse ster
renkundigen voor deze TV-uitzending
blijkt wel uit het feit, dat men in de
Sterrewacht zelf aan de slag is gegaan
om dit probleem op te lossen. Daar
werd een speciaal statief voor de
camera geconstrueerd, dat (ja-knik
ken", „nee-knikken" en bewegingen
naar opzij en naar voor en achter
mogelijk maakte in de beperkte ruim
te die voor de camera ter beschikking
stond. Er kwam een vernuftige
constructie uit de bus, waarover zelfs
de vaak verwende TV-technici opge
togen waren. En gisteravond Is geble
ken, dat die constructie nog feilloos
werkte ook!
Zo waren er talloze technische en ook
organisatorische problemen op te los
sen. Niet in de laatste plaats, omdat de
Leidse Sterrewacht niet is ingesteld op
maanwaarneming. Men houdt zich hier
met andere hemelprojecten bezig, die
sche tijdstip kon worden gehandhaafd.
De uitzending vond plaats via een
straalzender, welke was opgesteld op de
bovenste omloop van het torenlabora
torium van zoölogie en gericht op Lopik.
Knappe compositie,
soepele uitvoering
Wat de kijkers na wekenlange voor
bereidingen en een gistermiddag gehou
den generale repetitie te zien kregen
was bijzonder boeiend en door regisseur
Ben Steggerda knap samengesteld.
Gerton van Wageningen als gespreks
leider zorgde voor een vlotte verbinding
tussen de opnamen en de interviews.
De kijkers kregen beelden van de
maan te zien, telescopische vergrotin
gen van het maanlandschap, getekend
door tienduizenden ruwe kraters met
hun aparte mysterieuze schoonheid,
De ster van het veld in deze ster-
tenrijke omgeving, de voortdurend
zorgzame Herman Kleibrink, zoals
de TV-kijkers hem gisteravond
konden zien bij het richten van de
kijker op het doel van deze uit
zending, de maan.
(Foto L.D./Van Vliet)
de band vastgelegd) de soepelheid van
de regie illustreerde.
Actueel
Onlangs werd bekend, dat Russische
astronomen menen, vulkanische erupties
op de maan te hebben waargenomen.
Zoals wij gisteren reeds schreven, moe
ten dergelijke waarnemingen zeer kri
tisch worden bekeken, alvorens men er
definitieve conclusies uit kan trekken.
Toch was het aardig, dat prof. Ooster-
hoff over deze waarnemingen des mid
dags de voorzitter van de sterrenkundige
afdeling van de Russische Akademie
van Wetenschappen Miohailof had op
gebeld, zodat diens commentaar een wel
zeer actueel tintje aan de uitzending
van gisteren kon geven. Duidelijk was
dat commentaar zelfs blijkbaar voor
prof. Oosterhoff bepaald niet, doch
dit deed geen afbreuk aan de waarde
van dit op het laatst ingelaste onder
deel van het programma.
Succes
Het is te hopen, dat uitvoering wordt
gegeven aan wat het commentaar van
gisteravond (zowel van de zijde van
prof. Oort als van de TV-staf) sugge
reerde: in de toekomst een uitzending
uit Dwingeloo, het Nederlandse centrum
voor radiosterrenkunde, en uit de Leidse
Sterrewacht wanneer de fotografische
kijker in een nieuwe waarnemingstoren
zal zijn opgesteld.
Het programma van gisteravond
rechtvaardigt in al zijn nuchtere zake
lijkheid, die voortreffelijk te combine
ren bleek met boeiende romantiek, deze
hoop ten volle. Sterrewacht, VARA en
NTS hebben met deze uitzending eer
ingelegd, de kijkers zijn er rijker door
geworden.
Hulp aan landgenoten in
Indonesië
ZATERDAG A.S. STRAATCOLLECTE.
Zaterdag houdt het Comité Leiden
van de Stichting „Hulp aan landgeno
ten in Indonesië" een straatcollecte,
waarvan de opbrengst voor de activitei
ten van deze Stichting is bestemd. Deze
Stichting, welke indertijd op initiatief
van mr. F. J. Domela Nieuwenhuis, di
recteur van het Centraal Archief en In- j
lichtingenbureau inzake Maatschappe
lijk Hulpbetoon voor Nederland, als i
overkoepelend orgaan van alle hulpver- i
leningsorganisaties, die op dit terrein j
werkzaam waren, werd opgericht, heeft
sinds 1956 behoeftige Nederlanders in
Indonesië en omliggende gebieden van
hulp voorzien. Deze hulp bestond o.a.
uit het zenden van levensmiddelen, kle
ding, medicamenten, babyvoedsel, fond-
sen etc. naar contactpersonen in Indo
nesië 'ter distribuering. Voorts heeft de
Stichting een groot aandeel gehad in de
hulpverlening bij de aankomst in Sin
gapore van uit Indonesië uitgeweken
Nederlanders. Ook na de massa-repa
triëring van Nederlanders uit Indone
sië, moet er volgens het oordeel van
het Stichtingsbestuur nog veel hulp aan
achtergebleven landgenoten in Indonesië
geboden worden. Velen van hen verke- J
ren in kommervolle omstandigheden en i
mogen niet aan hun droevig lot worden
overgelaten. Het Stichtingsbestuur ver- 1
wacht dan ook, dat vele stadgenoten
deze collecte royaal zullen gedenken. Zij,
die zich als collectant(e) voor dit doel
wensen in te zetten, kunnen zaterdag
ochtend van 8 uur af terecht bij het
Geref. Jeugdhuis aan de Breestraat.
ONTEIGENINGSPLAN
„LEÏDEN-ENDEGEESTERWETERING"
In de zitting van 28 mei heeft de raad
besloten tot onteigening ten name van
de gemeente Leiden in het belang der
volkshuisvesting, van gronden en water,
gelegen tussen de Poelwetering, de En- I
tegeesterwetering en de trambaan Lei- I
den's-Gravenhage.
De termijn, binnen welke, op straffe
van het vervallen van het goedgekeurde
raadsbesluit, de gemeente Leiden de
eigendom van de daarin vermelde per
celen bij minnelijke schikking moet
hebben verkregen of de eigenaren, in
dat besluit aangewezen, moet hebben
doen dagvaarden, eindigde met ingang
van 18 januari 1958. Het liet zich aan
zien, dat de gemeente voor 18 januari
1958 de eigendom van het nodige per
ceel niet langs minnelijke weg zou kun
nen verkrijgen. Teneinde het vervallen
van het onteigeningsbesluit te voor
komen, hebben B. en W. aan de minis
ter van Volkshuisvesting en Bouwnij
verheid gevraagd te bevorderen, dat de
i vorenbedoelde termijn met ten hoogste
I een jaar wordt verlengd. Dit is geschied
bij K b van 18 december 1957 en wel met
een jaar. zodat de vorenbedoelde ter-
mijn thans eindigt 18 januari 1959.
Hoewel de onderhandelingen nog niet
I zijn geëindigd, verdient het, volgens het
terzake ingewonnen advies van de j
rechtsgeleerde raadsman der gemeente. I
aanbeveling tot het instellen van de
nodige onteigeningsprocedures te be- j
sluiten. De procedures moeten worden
ingeleid door het doen van een aanbie
ding, waartoe B. en W. de raad thans
een voorstel doen toekomen.
AANVULLEND KREDIET
OLIESTOOKINSTALLATIE
ENDEGEEST.
De voorzieningen ten behoeve van de
psychiatrische inrichtingen „Endegeest"
c.a., waarvoor de raad een krediet be
schikbaar stelde, omvatten o.m. het ver
vangen van de kolenstookinstallatie in
het centrale ketelhuis door een olie-
stookinstallatie. De hieraan verbonden
kosten werden, inclusief het renteverlies
doch exclusief het honorarium van de
adviseur, op f 66.500.— geraamd.
Tengevolge van verschillende omstan
digheden werd de uitvoering van de
plannen opgeschort behoudens enkele
urgente voorzieningen aan het centrale
ketelhuis, nodig, teneinde een onge
stoorde stoomvoorziening te verzekeren.
Inmiddels zijn de plannen aan een
nadere beschouwing onderworpen. Hier
bij bleek, dat het aanzienlijke voordelen
zou medebrengen, indien in plaats van
een niet geheel automatische oliestook
installatie. waarin de oorspronkelijke
plannen voorzagen, een volautomatische
oliestookinstallatie zou worden aange
bracht. B. en W. achten het daarom
gewenst, dat met wijziging van de oor
spronkelijke plannen wordt overgegaan
tot het aanbrengen van een volauto
matische oliestookinstallatie.
Met het aanbrengen van een zodanige
installatie, gepaard gaande met enige
andere wijzigingen van het oorspron
kelijke plan, is, naar raming een bedrag
van f 132.000gemoeid. Het aanvan
kelijk beschikbaar gestelde krediet zal
derhalve met f 65.500.moeten worden
b j
f
k
W -
mm
%'■-
f
,-v' f
t
:v:; y
h
I
f\.,/ y/'
:fuJr
v-'-
één van de moderne gedistingeerde model
len in Gero Zilvium. De schoonheid van
lijn en vorm en de diepe rijke glans geven
cachet aan Uw tafel. Uw Gcro-leverancier
zal U Evolution, model 248, gaarne laten
bewonderen.
vervaardigd van zilverwit ondermetaal, bedekt
met een laag zuiver zilver op basis 90 gram.
een- ^ocontic
GERO
Het Gero Spaarkrediet:
Een artikel voor Uw leven,
op aantrekkelijke voorwaarden
en toch de cassette gratis!
verhoogd. B. en W. geven de raad in
overweging in deze geest een besluit te
nemen.
nerende diepten van het heelal. In
betrekkelijk kleine koepels, met net
voldoende ruimte achter de kijkers voor
een hoofd of een fotocamera. Het bleek
niet zo heel eenvoudig, om in zo'n kleine
op rust ingestelde ruimte, een televisie-
Eloeg te laten neerstrijken met ontel-
are snoeren, camera's, lampen, en
andere hulpmiddelen, tientallen tech
nici, „spelers" en wat er verder bij een
vlot en goed opgebouwd programma
nodig is.
In de afgelopen weken is er herhaal
delijk geëxperimenteerd, proefgedraaid,
geconfereerd, veranderd, weex geëxperi
menteerd en weer proefgedraaid en weer
gedebatteerd over wat wel en wat niet
en hoe het dan toch weer wèl kon.
Ambtsaanvaarding
prof. dr. H. Drion
Op vrijdag 28 november om 4 uur
hoopt prof. dr. H. Drion, benoemd tot
gewoon hoogleraar in de faculteit der
rechtsgeleerdheid aan de Leidse Univer
siteit voor het onderwijs in het burger
lijk recht, zijn ambt openlijk te aan
vaarden door het uitspreken van een
rede in het Groot Auditorium.
KAMER VAN KOOPHANDEL EN
FABRIEKEN VOOR RIJNLAND.
Donderdag 27 november wordt in het
gebouw der Kamer een ledenvergadering
gehouden van de Kamer van Koophan
del en Fabrieken voor Rijnland. In deze
vergadering zal o.a. de begroting voor
het jaar 1959 worden vastgesteld, een
verkiezing van leden der Kamer plaats
vinden en gesproken worden over een
retributieregeling Vestigingswet Bedrij
ven 1954.
het b..v. niet nodig maken, dat de
kijkers automatisch de maanbaan vol
gen. Automatisch volgen van de sterren
behoort uiteraard wel tot de mogelijk
heden, maar de maan heeft een andere
baan en een ander tempo.
Hoofdprijs uit de loterij
En dan was er dat ene grote pro
bleem, dat men niet door enthousiasme
en organisatie kon oplossen: de weers
omstandigheden.
Het is gemiddeld slechts veertig nach
ten per jaar mogelijk, goede astronomi
sche waarnemingen te doen. Dat wil
zeggen slechts een van de negen nach
ten
Men had dus gerede aanleiding om te
veronderstellen, dat bij deze TV-uitzen
ding directe opnamen van de maan niet
zouden kunnen worden gemaakt. Der
halve zijn de afgelopen weken vele
filmopnamen door de Leidse fotografi
sche kijker vervaardigd, om de TV-
kijkers toch een blik op de maan te
gunnen, wanneer wolken een directe
opname zouden verhinderen.
Slechts enkele van die filmopnamen
zjjn gisteravond gebruikt, want men
had het zelfzame geluk, dat ondanks
een dichte lage mist het zicht naar de
hemel kristalhelder was.
Men stond van Leiden uit regelmatig
in telefonische verbinding met weer
stations in Frankrijk, in Valkenburg en
De Bilt. Zouden de vooruitzichten om
streeks acht uur het gunstigst zijn, dan
zou de uitzending uit Leiden op dat
tijdstip beginnen, vóór het journaal dus.
Voorspelde men daarentegen een half
uur later betere omstandigheden, dan
zou de oorspronkelijke tijd, half negen,
worden aangehouden. En had men in
die weerstations meer hoop op heldere
lucht later op de avond, dan was de
blik pas om kwart voor tien, na de
toneeluitzending, op de maan gericht.
Hei toeval Wikte, da* hel programmati-
Een opname van het TV-scherm
lijdens het afdraaien van de ge-
ïnidsband, waarop het telefoonge
sprek met Leningrad was vastge- j
legd.
Links prof. Oosterhoff, midden de
heer Kleibrink, rechts Gerton van
Wageningen.
(Foto L.D /Van Vliet) I
beelden uit het verdere heelal zoals de j
intrigerende Krabnevel (waarover wij 1
enige maanden geleden schreven in een
serie over de „sprong naar de maan")
en bovendien opnamen van het instru
mentarium van de sterrenwacht zelf. de
kijker, de koepel, de bedieningsappara-
tuur en allerlei andere hulpmiddelen
van deze boeiende wetenschap.
Door dat alles heen dartelde de
joviaal commentaar gevende fotograaf
van de Leidse Sterrewacht en bekende
cineast Herman Kleibrink, die het
voortreffelijk verstond om technische
zorg met aandacht voor het gesprek
te combineren.
De rust, die de sterrenkunde als weten
schap en de wereld der astronomen
kenmerkt, spriik uit het gesprek met
de directeur van de Leidse Sterre
wacht prof. dr. J. H. Oort, de char-
mant-beminnelijke wereldvermaarde
geleerde, die in de afgelopen weken
met zjjn medewerkers alles heeft ge
daan om deze uitzending te doen
slagen.
De wetenschappelijke nuchterheid
werd vooral uitgedragen door prof. dr.
P. Th. Oosterhoff, wiens telefoonge
sprek met Leningrad (des middags op
a»
Uit deze foto blijkt, hoe weinig
ruimte er was voor de TV-camera
(het lichte apparaat midden boven)
tusaen de muur links en het oculair
van de kijker (de apparatuur
rechts boven). De camera staat op
het ingenieus dóór de Sterre
wacht geconstrueerde statieft dat
soepel volgen van de kijker moge
lijk maakteJuist zichtbaar links
achter het statief prof. Oort.
(Foto L.DyVan Vliet)
