ERICH MARIA REMARQUE DEBUTEERT
EEN MINZAAM KREMLIN STAAT
MIDDEN IN SALT LAKE CITY
VERHUIZEN
Per auto door de Nieuwe Wereld (VII)
Mormonen vormen een nijver en energiek volk
ALS FILMSTER
ER wordt veel verhuis^
vooral na de oorlog. Som
migen gaat het gemakke
lijk af, anderen zien hier tegen
op. Sommigen hebben er plezier
in, ja zelfs behoefte aan, ande
ren zijn na een verhuizing vol
komen uit het veld geslagen.
Verhuizen is niet alleen van
huis veranderen-, het is een
geestelijk gebeuren, een nieuw
thuis bouwen.
Door een verhuizing bemer
ken wij met hoeveel banden wij
verbonden zijn aan mensen en
dingen om ons heen. Paulus
vergelijkt de gemeenschap van
mensen met een lichaam be
staande uit vele ledematen, die
op elkaar zijn aangewezen en
die samen een geheel vormen.
Verhuizen brengt veelal met
zich mede, dat men zich moet
losmaken uit dit geheel. Jonge
mensen kunnen dit gemakke
lijker dan ouderen; oude bomen
verplaatst men niet graag.
Zo zijn wij verbonden met
mensen, maar ook met de din
gen om ons heen. Een mens
drukt zich zelf uit in de kamer
of in het huis waar hij woont.
Het is zijn thuis, en wie daar
binnenkomt, proeft de sfeer, die
daar hangt. De dingen in ons
thuis zijn vertrouwd, geven ons
rust Wie verhuist laat een
stuk van zijn levensgeschiede
nis, ja van zijn ziel, van zijn
persoon daar achter.
Verhuizen is daarom wel eens
gezond en verfrissend, zelfs
broodnodig. Nooit verhuizen
WOORD
VAN
BEZINNING
doet een mens vastroesten, hij
raakt verkleefd aan de dingen
en mensen om hem heen, ver
liest zijn zelfstandigheid, of
heeft die nooit gehad, hij is
daardoor kwetsbaar. Te veel
verhuizen kan een mens zwer
vend maken en onbehuisd,
soms draagt hij dat heldhaftig,
maar meestal is het een bitter
lot, is zijn leven tragisch.
Als men verhuisd is, is het
een levenskunst om het huis
bewoonbaar te maken. Je moet
zorgen, dat je wat in de buurt
ingroeit, opnieuw die natuur
lijke vanzelfsprekende banden
legt, met zijn natuurlijke plich
ten en voorrechten tegenover
elkaar. Goede buren zijn goud
waard.
Ook voor de kerk en de ge
loofsgemeenschap geeft het
verhuizen problemen. Men voelt
zioh thuis in een bepaald kerk
gebouw, men heeft daar zijn
vrienden en kennissen, men is
gewend aan de predikant en
aan de wijze waarop hij spreekt.
Door het verhuizen raakt men
hier los van. In de nieuwe stad
moet men dan zijn kerkgebouw
gaan zoeken. Alles is vreemd:
de weg er naar toe, de mensen,
die daar zitten en de predikant
op de kansel en ook zijn wijze
van spreken. Veel „buiten-ker
kelijkheid" betekent, dat men
zich niet heeft kunnen aanpas
sen aan het kerkelijk leven in
de nieuwe stad, dat men zich
niet is gaan thuis voelen in de
nieuwe geloofsgemeenschap.
Men gaat vergelijken met
vroeger, het verleden wordt wat
verheerlijkt en het heden geeft
ons teveel teleurstellingen.
Verhuizen is zakelijk nodig, is
geestelijk veelal gezond, een
toetssteen voor waarachtig crea
tief geestelijk leven, maar daar
door ook riskant. Het risico is,
dat wij ont-worteld raken, ons
tehuis verliezen - eenzaam wor
den. Dit is geen onvermijdelijk
gevaar, maar een risico. Er moet
een beroep gedaan worden op
onze eigen geestelijke activiteit,
plooibaarheid en openheid.
Maar er mag ook een beroep
gedaan worden op onze eigen
geestelijke activiteit, plooibaar
heid en openheid. Maar er mag
ook een beroep gedaan worden
op de anderen. Wanneer u ziet,
dat een gezin zich in uw buurt
heeft gevestigd, geeft u deze
mensen dan het gevoel, dat u
hen wilt opnemen. Weest gast
vrij!
J. VAN GOUDOEVER,
Remonstr. predikant te Leiden
Zaterdag 18 oktober 1958
Erich Maria Remarque, trotseerde
nog niet zo erg lang geleden een in
drukwekkende batterij van camera's en
een aantal verslaggevers, die menigeen
van zijn stuk zou hebben gebracht. Zo
niet Remarque, hoewel het hier om zijn
filmdebuut ging Voor het eerst heeft
deze bekende auteur het gewaagd in een
van zijn scheppingen een rol te vervul
len Toen Carl Laemonle, die de Univer
sal Studio's oprichtte, Remarques „Van
het westelijk front geen nieuws" ging
verfilmen drong hij er by de schrijver
opaan. dat deze zijn eigen hoofdfiguur
zou vertolkenRemarque weigerde hij
gaf er de voorkeur aan als schrijver zijn
brood te verdienen. Lew Ayres een on
bekende kreeg toen de rol en werd er
met één slag beroemd mee. Nu,, 27 jaar
Later, -epeelde Remarque voor het eerst
een rol in een film: „Een tijd van leven
en van sterven", die nu korte tijd in ons
land draait. Erich M. Remarque speelt
geen hofdrol die zijn in handen van
Zo heeft Mckay, een .gemakkelijk, maar
goed betaalde positie als commissaris
van de Zion-spaarbank, een machtige
instelling, in feite beheerst door de
Kerk. Ook de Union Pacific Spoorweg,
die heel belangrijk is voor de staat
Utah, is grotendeels in handen van de
Kerk, verder het radio-station, een van
de twee kranten in Salt Lake City, ver
zekeringsmaatschappijen enz. enz. Deze
Kerk is zo ryk en economisch zo mach
tig. omdat de leden verplicht zijn een
tiende van hun inkomen af te staan.
Ongeveer zestig procent van de bevol
king van Utah is Mormoons en het is
niet overdreven om het Tempelplein
voor te stellen als een minzaam Krem
lin, dat de staat op conservatieve manier
beheerst.
Levensbelang
Industrialisatie is voor Utah een
levensbelang. Ook zonder polygamie
z'ien de naarstige Mormonen namelijk
kans zich snel te vermenigvuldigen. Op
het ogenblik is 3 procent van de staat
dank zij irrigatie geschikt voor
landbouw. Misschien kian men daar 5
procent van maken, maar veel meer
schijnt niet mogelijk. Daarom moet
Utah wel industrialiseren. Lang heeft
de Kerk zich daar tegen verzet. Men
duchtte teveel immigratie van niet-
Mormoonse elementen. Maar er was
geen tegenhouden aan. Thans heeft US.
Steel een zeer moderne staalfabriek in
Utah en de chemische en elektronische
industrie ontwikkelt zich behoorlijk.
Tot nu toe is Utah in hoofdzaak be
volkt door mensen, die stammen uit
noordwest-Europa. Ook niet-Mormonen
wijzen er met een zekere voldoening op,
dat hun staat heel weinig negers telt en
heel weinig mensen van Italiaanse of
Poolse afkomst. „Zet U dat maar niet in
uw krant", zeggen zjj er dan met een
kwaad geweten bij.
Toch zal men het, indien de industrie
waarlyk een vlucht neemt, niet geheel
met „eigen mensen" kunnen doen. En
zo moet het karakter van Utah gaan
deweg toch wel veranderen. Maar de
muren van de tempel zijn dik!
John Gavin en Lieselotte Pulver-— maar
een bijrol: een ondergrondse figuur en
de tragische liefdesgeschiedenis uit de
tweede wereldoorlog.
Volgens regisseur Sirk heeft hij zich
uitstekend van zijn taak gekweten. Al
weken voordat Remarque naar Duitsland
kwam, regende het verzoekjes van de
pers om hem voor de camera's aan het
werk te mogen zien. De auteur weigerde
„Ik weet niet hoe ik me zal houden.
Eerst mijn rol afwerken". Tenslotte kre
gen de persmensen de laatste scene te
zien. De meer dan 50 fotografen en
verslaggevers, niet alleen uit Duitsland,
maar ook uit Zwitserland, Zweden en
Frankrijk, namen hem danig onderhan
den. Talloze foto's werden gemaakt en
ettelijke vragen afgevuurd. Het eerste,
wat Remarque opmerkte, toen hij de
warme „Set" verliet was: „Dit was mijn
zwanenzang, mijn eerste en laatste op
treden. Ik geloof, dat ik er maar mee
ophoud. Zolang het duurde was het
prettig".
Hy gaf toe, dat zijn achting voor de
aoteurs na deze ervaring danig gestegen
was. „Ik heb het me nooit gerealiseerd,
maar je moet als filmspeler hard wer
ken. Ik vind. dat een ieder, die voor de
film of het toneel schrijft 'dit minstens
eenmaal moet ervaren, zoals iedere
strafrechter minstens één week in de
gevangenis moet doorbrengen om te
zien, wat dat betekent"
„Het was een goede lés voor mij. Veel
dialoog, die ik geschreven heb, kan niet
op een natuurlijke manier gezegd wor
den. Heus, iedere schrijver zou dit min
stens één keer moeten ondervinden".
Merkwaardige woorden uit de mond
van een man die zes van zijn acht ro
mans zag verfilmd: „Van het westelijk
front geen nieuws" „De weg terug"
.Drie Immeraden" ,Heb uw naas
ten lief" „Are de Triomph" en „Een
tyd van leven en van sterven". Slechts
„De boog der sterken" en „De zwarte
obelisk" werden nog niet op het cel
luloid overgebracht, hoewel hij over „De
zwarte obelisk" onderhandelingen voert.
Behalve „Are de Triomphe" spelen
zyn romans in Duitsland, hoewel Re
marque reeds 15 jaar op een fraai drie
kamerflat in New York woont. Hij heeft
ook nog een chalet in Zwitserland. Zyn
eens zo bekende monocle heeft hij blijk
baar afgeschaft, hij geeft toe 59 jaar te
zijn en zijn bruin, glad achterover ge
kamd haar 'begint bij de slapen te grij
zen.
Maar oud? Neen!
„Bovendien. Wanneer een schrijver
oud wordt, moet hij naar nieuwe erva
ringen uitzien. Er valt altijd wel iets te
leren", zegt Remarque.
Erich Maria Remarque (links)
lilmals auteui trad hij ook op als
een van de [ilmmakers de plaatsen.
speelde niet alleen een rol in de
adviseur. Hier bespreekt hij met
waar gefilmd zal worden.
Zeemeeuwen voorkwamen hun hongerdood e™
(Van onze Amerikaanse correspondent 1)6,1 slechts en zwak. De Mormo-
nen Kerk, die zeker een wonderlijke
Op mijn autotocht door Amerika ben ik te laat in Salt Lake City lecr hwft> bataat evenwel uit anderhalf
aangekomen. Ongeveer zestig jaar te laatWas ik op tijd geweest, miljoen leden en begin september is in
dan had ik een interessaant verhaal kunnen schrijven over de poly- Londen hun twaalfde tempel ingewijd,
gamie onder de Mormonen. Maar die veelwijverij, zoals het in goed-
Nederlands heet, hebben de Mormonen moeten afschaffen, Alleen Wat geloven zij
onder die voorwaarde kon Utah in aanmerking komen om aan de ^at &eloven de Mormonen? Onder
j anderen, dat er van 600 vóór tot 400 na
Verenigde Staten als staat te worden toegevoegd. Christus een gecultiveerd, blank ras in
Brigham Young, onder wiens leiding de eerste Mormonen naar Amerika heeft gewoond. Vlak na zijn
TT, i i ,1 i ,I7. opstanding zou Christus wederom op
Utah kwamen, had zeventien vrouwen en 47 kinderen. Wie echter aarde zijn ditmaaI om de
mocht menen, dat die veelwijverij op een romantisch, wild leven Amerikanen te bezoeken. Hoe men dit
duidt, vergist zich. Die polygamie was geen wellustige luxe, doch eer alles weet? In 1830 verscheen Moroni,
/-v i i r een profeet, die omstreeks het jaar 400
een berekende, economische instelling. Op die manier bleef geen in Amerika
zou hebben geleefd, aan
vrouw zonder man, kwamen er zoveel mogelijk kinderen en werd de Joseph Smith in de staat New York.
nederzetting zo snel mogelijk groot. De Mormonen waren (en zijn) in Moroni wees hem de plaats waar meta-
i, i i~v i i_len tafelen verborgen waren en op die
alle opzichten een uiterst nijver slag mensen. De bijenkorf is bijna stond aUe oud_Amerikaan^
een religieus symbool voor hen en deze bezige bijen hebben het won- christelijke wijsheid gegrift (in Egypti-
der verricht om barre woestijn tot bloei te brengen, althans een sche hiëroglyfen). Joseph Smith, zelf
stukje ervan oolc 6611 profeet' werd verSund een deel
van die wijsheid te vertalen en zo ont
stond „Het Boek der Mormonen", dat de
„heiligen der laatste dagen" gebruiken
Verscheidene geestverwanten van
Joseph Smith hebben getuigd de meta
len tafelen gezien te hebben, maar zy
zijn weer teruggeven aan de „engel"
Moroni.
Vooral omdat de Mormonen verkon
digden, dat een man meer dan één
vrouw mocht hebben, werden zij in het
puriteinse Amerika hevig vervolgd.
Joseph Smith stierf de marteldood en
de nieuwe profeet Brigham Young kon
met de zijnen pas rust vinden, toen zy
zich gevestigd hadden in een gebied
waar niemand wilde wonen.
Economische macht
Prachtige Tetons
Wat is de wereld toch mooi! Na de
odeo in Wyoming te hebben gezien,
ifn ik via de Tetons naar Salt
ake City gereden. Een heerlijke tocht.
Voor die berggroep van de Tetons heb
k maar één woord: adembenemend.
)at zijn pas bergen. Majestueus rijzen
rij op in het verschiet. Men ziet ze reeds
»p een afstand van 50 km. En telkens
eeft men de neiging te stoppen en op-
lieuw een foto te maken. Telkens is de
ndruk nog grootser, nóg overweldigen
der.
Na de Tetons is men over de water
leiding heen, die dit continent ver
teelt. Van hier af stromen de rivieren
aar de Stille Oceaan. Hun water wordt
oed gebruikt. Het was een verademing
m in de staten Idaho en Utah te zien,
we stuwdammen waren aangelegd en
loe overal de dalen werden bevloeid en
esproeid. Utah bestaat voor een heel
[root deel uit woestijn, maar dit deel
ras groener en geuriger dan de steppen
an Wyoming. Populieren groeien langs
te riviertjes en kanalen en langs de
reg kan men meloenen kopen en perzi-
IÜl
De Tetons zijn adembenemend
mooi.
Die zuil met de meeuwen staat op het
tempelplein in Salt Lake City, in het
hart van „Zion", zoals de Mormonen
hun staat noemen.
„Hun staat?" Is Utah geen Ameri
kaanse staat als iedere andere? Ja en
nee. De gebouwen op het Tempelplein
zyn omgeven door een stevige muur.
Binnen die muur vindt men o.a. de
tempel en de wanden van die tempel
zyn drie meter dik. Dit kan men als
een symbool zien van de stevige positie,
die de Mormonen zich in Utah hebben
verzekerd. Hun kerk vormt een soort
staat. Het doet er bijvoorbeeld weinig
toe, of Utah Republikeins stemt dan
wel Democratisch: vrijwel alle gekoze
nen zyn toch Mormonen. De huidige
minister van Landbouw in Eisenhowers
kabinet, Ezra Taft Benson, is zelfs een
van de twaalf apostelen van deze kerk
van „De Heiligen der Laatste Dagen".
Er zyn op de wereld honderden chris
telijke sekten, die er enigszins afwijken-
Men moet bewondering hebben voor
de energie van deze mensen, al heeft
hun nyverheid en praktische soberheid
ook iets ongezelligs: alcohol, tabak, thee
en koffie mogen ze niet gebruiken en
Salt Lake City is aangelegd in kille
rechtlijnigheid: het Tempelplein in het
midden en van dit plein uit, straten die
pal noord-zuid of oost-west lopen en
zelfs thans nog te breed zyn voor een
toch indrukwekkend autoverkeer.
In de eerste de beste krant, die ik
oppakte in Salt Lake City, stond op de
voorpagina, met grote letters, dat de
president te Londen was aangekomen.
Een bezoek van Eisenhower aan Mac-
millan? Dat leek sensationeel. Maar ik
had toen kennelijk de sfeer van de stad
nojg niet te pakken. De president, dat
was de president van de Kerk, de pro
feet David O.. Mckay, die de tempel te
Londen ging inwijden
Ik vroeg aan een intelligent Mormoons
student, wat Mckay als salaris ontving.
Hij antwoordde, dat geen der Mormoon-
se leiders geld ontvangt voor kerkelijke
arbeid. Maar, zei hy, onze presidenten
krygen altijd wel een goede positie in
een van de ondernemingen, waar de
kerk de financiële controle over heeft.
Dit is de plaats
Maar toen Brigham Young hier in
847 aankwam met ongeveer 150 Mor-
ïonen, was dit een uiterst kale vlakte,
a het hele woestijnachtige gebied,
iond één enkele boom. Toch sprak de
rote kolonisator hier de woorden „Dit
s de plaats" en met bijenijver begonnen
Ie om hun vreemde godsdienst verjaag-
ten hier te planten en te bouwen. Doch
faren er geen zeemeeuwen geweest, dan
ouden zy toch misschien van honger
tin omgekomen.
Het verhaal wil namelijk, dat de eer-
Ie oogst van winterkoren in 1848 op
egeten dreigde te worden door grote
rekels. Ten einde raad baden de Mor
tonen om uitkomst en ziet, een grote
ïerm zeemeeuwen kwam aangevlogen
a at alle krekels op. Vandaar, dat men
P het tempelplein, in het hart van Salt
ake City, een monument kan zien ter
re van die meeuwen, of juister: ter
tdachtenis aan hemelse hulp. Ik vroeg
an een Mormoon, daar op dat plein,
die meeuwen helemaal van de
toeaan waren gekomen. „O nee", was
Sn nuchtere antwoord. „Het grote
outmeer is hier vlak by en daar zijn
»g altijd veel meeuwen".
Om te zien is dat zoutmeer heel mooi:
tn geweldig watervlak omgeven door
ergen. Om te zwemmen is het volko
men ongevaarlijk: niemand kan zinken
water met een zoutgehalte van 25
Procent. Maar het is een nogal bij ter ig
Woel, dat erg zoute wate».
Het monument met de zeemeeuwen
op het Tempelplein in Salt Lake City,
