OSBORN, ontstellend pastoraal bedrog
Kerkdiensten Leiden en omgeving
LET OP!
ROMANCE
KOMT BIJ
U THUIS!
Deze Amerikaanse prediking in wezen vroom
gecamoufleerde opstandigheid jegens God
VOOR HEM HEEFT HET LIJDEN GEEN ENKELE ZIN
Goede tijding is geworden tot
boodschap vol hardvochtigheid
ZATERDAG 30 AUGUSTUS 1958
door Dr. F. A. NOLLE, internist, hervormd
predikant, geneesheer-directeur van het
Diaconessenhuis te Leiden.
(I)
In zijn boek „Het Wonder" citeert
pater L. Monden S.J. met instemming
de volgende uitspraak van mgr. Otta-
viani, hoofd van het H. Officie: „Wij
maken sedert jaren mee, dat de harts
tocht van het volk voor wonderen, ook
op godsdienstig gebied toeneemt. Hele
menigten begeven zich naar de plaatsen
waar zogenaamde verschijningen en
wonderen hebben plaats gegrepen, ter
wijl ze uit weerwraak uit de kerk weg
blijven en de sacramenten en predika
ties verwaarlozen. Mensen, die de eerste
woorden van het Credo (geloofsbe1 ij de-
nis) niet eens kennen, werpen zich met
vurige godsdienstigheid als apostelen op.
Sommigen aarzelen niet in sterk afkeu
rende bewoordingen over de Paus, de
Bisschoppen en de Geestelijkheid te
spreken en zijn er zelfs over veront
waardigd, dat zij niet met het volk
meelopen en niet meedoen met de op
gewonden geestdrift en de overdrijvin
gen van sommige volksbewegingen".
Maar, zo gaat hij dan verder: „Buiten
het katholicisme echter treden zij met
een nog onrustwekkender hevigheid op
in wat men niet geheel ten onrechte het
„offensief van de sekten" genoemd
heeft."
Het jaar 1958 toont bij het eeuwfeest
der verschoningen te Lourdes, evenzeer
als by wat men momenteel op het
Malieveld in Den Haag kan waarnemen,
welk een omvang de hartstocht voor
wonderen en de daarmee samenhangen
de sensatie, zowel in r.-k. als in pro
testantse kringen heeft aangenomen.
Wanneer er protestanten mochten
zijn, die met enige afgunst naar de
massa-regie te Lourdes hebben gekeken,
dan kunnen zij zich thans volkomen
gerehabiliteerd achten door wat het
Osborn-Comité in Den Haag heeft ge
presteerd. Wanneer aan de ontelbare
menigte op het Malieveld een branden
de kaars zou worden uitgereikt, dan zou
dit schouwspel in omvang ongetwijfeld
de lichtprocessie te Lourdes hebben
overtroffen. Hoewel een schatting van
zoveel mensen op een zo groot terrein
buitengewoon moeilijk, zo niet onmoge
lijk is, zou ongetwijfeld niemand een
schatting van 100.000 absurd vinden. En
zoals men te Lomdes een onafzienbare
rij van brancards kan waarnemen, waar
op patiënten van allerlei leeftijd en met
allerlei kwalen hunkeren naar genezing,
zo kan men in de grote tent iets ter
zijde van het platform, ook op het
Malieveld een opeenhoping zien van
menselijk leed. Zieken en invaliden,
jong en oud, die met eigen auto's of
met die van hulpvaardige vrienden, ja
zelfs met Rode Kruis auto's en wagens
van de Geneeskundige Dienst naar die
plaats zijn vervoerd, waar, naar de ge
ruchten zeggen, God op wonderbare
wijze door zijn dienstknecht Tommy Lee
Osborn vele zieken zou genezen; niet
alleen die aandoeningen, waartegen ook
de medische wetenschap middelen kent,
maar ook, en in het bijzonder, die, waar
tegen zij helaas thans nog maohteloos
staat. Aangeboren afwijkingen, doof
stomheid, blindheid (al of niet aange
boren), verlammingen (al of niet be
rustend op beschadiging van hersen
weefsel of ruggemerg), ja zelfs kwaad
aardige gezwellen in het laatste stadium
zouden door het krachtdadig gebed van
Osborn en het geloof van de lijders zijn
genezen. Dit zou niet alleen in andere
werelddelen zijn geschied, maar ook
thans onder nagenoeg iedere prediking
van deze Amerikaanse evangelist plaats
hebben. Geen wonder, dat dit gerucht
ons hele land doorwaart en vele zieken
tot nieuwe hoop brengt. Immers, wat
zou een mens niet doen om zijn gezond
heid te herwinnen en de dood te ont
gaan!
De dood wegredeneren is
waf moeilijker
Het schijnt hij deze oppervlakkige
Amerikaan niet op te komen, dat hij
dan ook nog een andere conclusie zou
moeten trekken. Immers, wanneer
hij zegt, Jezus heeft onze ziekten ge
dragen en is voor ons gestorven, en
er dan bijvoegt: wat de een gedaan
of ondergaan heeft, dat hoeft de an
der niet meer te doen of te onder
gaan, dan zou hij, consequent door
redenerende, ook moeten verklaren:
als Jezus voor ons gestorven is, dan
behoeven wij niet meer te sterven.
Doch de dood weg te redeneren is
blijkbaar wat moeilijker dan de wer
kelijkheid van het lijden; hoewel ook
dit laatste voor vele vromen vanaf
het boek Job tot op de huidige dag
een vraagstuk is geweest, dat met de
diepste roerselen van aanvechting en
Godsvertrouwen verbonden was. Het
opwekken van doden is blijkbaar wat
moeilijker dan het genezen van al
lerlei ziekten; waarschijnlijk omdat
het eerste zelfs voor een kind en de
meest eenvoudige mens controleer
baar zou zijn. Doch hierop komen
wij later nog terug.
Wanneer Osborn dit thema van de
plaatsvervanging in allerlei beelden met
een bewonderenswaardig uithoudingsver
mogen en met verwisseling van tolk, uit
entreuren heeft herhaald, dan komt de
conclusie voor de zieken: „Als gij doof
zijt, houd uw vingers in uw oren, sluit de
ogen en zeg: Heer, ik geloof, en ga dan
horen". „Als gij schele ogen hebt, leg
Uw handen op Uw ogen en zeg: Heer, ik
geloof, open Uw ogen en zie". „Leg Uw
hand op de pijnlijke plaats, al had gij
kanker sluit Uw ogen en dank God
dat gij genezen zijt". „Zeg eenvoudig tot
God: Heer, ik weiger (refuse) ziek te
zijn; Heer, ik weersta mijn doofheid;
Heer, ik wil niet invalide zijn; als Jezus
mijn ziekte gedragen heeft, dan wil ik
het niet meer doen".
Dan gaat Osborn, hand in hand staan
de met zijn tolk, voor in gebed. Nu eens
staat Osborn naast zijn tolk en dan ach
ter hem; in korte zinnen, steeds indrin
gerder, wordt in het gebed het thema
herhaald: Heer, ik wil niet ziek zijn;
Heer, ik zal door het geloof de ziekte
weerstaan; Heer, ik zal door het geloof
weigeren de duivel nog langer macht
over mij te laten hebben. Honderden en
duizenden steken mee de handen om
hoog. Op het platform om mij heen
staan mensen, leden van het comité, die
in volkomen overgave de bewegingen van
Osborn meemaken; ze steken hun han
den in de lucht, ze roepen; „Ja Heer,
halleluja, prijs den Heer". En dan klinkt
het „amen".
Drogredenen
Na dit amen begint de stroom van
mensen die genezen zijn, het platform
op te komen. Alvorens te beschrijven wat
ik daar heb gezien, zou ik nog even na
der willen analyseren wat er eigenlijk
bij deze prediking en het gebed van Os
born is gebeurd.
Hij is begonnen met het zuiver bijbelse
thema van het verlossend lijden en ster
ven van de Zaligmaker. De meeste chris
tenen horen dus aanvankelijk de hun
bekende en vertrouwde boodschap, doch
daarna voert Osborn in een simplistische
drogredenering zijn gehoor op een zijweg
naar de meest God-onterende opstan
digheid. Dat hij blijkbaar geen oog heeft
voor de grote zegen, die er ligt in de
arbeid der genezing en verpleging die in
allerlei ziekenhuizen wordt verricht; dat
hij met geen woord rept over daadwerke
lijke vrucht van het Evangelie, zoals die
voor ons ligt in 't werk der barmhartig
heid, dat dagelijks in ziekenhuizen, ver
pleeginrichtingen, sanatoria en revalida
tiecentra wordt verricht door mannen en
vrouwen van wie velen dit werk verrich
ten in afhankelijkheid van hun Heer,
dat is hem niet kwalijk te nemen. Maar,
dat hij onder het mom van een stout
moedig geloof de opstandigheid tegen
God predikt, dat is niet minder dan een
pastoraal bedrog; misleiding, des te erger
omdat ze plaats vindt ten aanhoren van
een zo groot auditorium.
Geen woord over de aanvaarding van
het lijden, niets over de eenswillendheid
met God. In het gebed: „Heer, ik weiger
ziek te zijn" wordt, onder de vorm van
een geloofsdaad, het Onze Vader met
zijn „Uw wil geschiede" genegeerd. Het
natuurlijk menselijk verzet tegen lijden,
ziekte en dood wordt hier gekleed in een
vroom gewaad. Geen ruimte voor het
„Mijne genade is U genoeg".
Bij Osborn heeft het lijden geen enkele
Wanneer dan door de prediking de wil
van de mens tot een vroom gecamou
fleerde opstandigheid is geworden, is het
gehoor rijp voor de suggestie, waartoe
Osborn - naar ik vertrouw onbewust -
dan ook afglijdt. „Als gij verlamd zijt, sta
dan op, gooi Uw krukken van U; als ge
blind zijt, zie; begin te geloven dat ge
genezen zijt; dank God voor Uw gene
zing; ge moet niet wachten dat God het
doet, maar God heeft het gedaan en ver
wacht van U de daad van gehoorzaam
heid; ge moet handelen naar Uw ge
loof." (Ongemerkt zijn heil en gezond
heid, ziekte en ongeloof synoniemen ge
worden). „Ge moet uit Uw werken Uw
geloof tonen; in dit geval, door Uw ge
nezing". Het is duidelijk, dat de keer
zijde van deze redenering is, dat wie niet
geneest, eigenlijk niet lijdt aan zijn
kwaal maar aan zijn ongeloof. Het
Evangelie, dat „goede tijding" betekent,
is hier geworden tot een boodschap vol
wreedheid en hardvochtigheid. De niet-
genezene mag naar huis gaan met de
wetenschap, dat, als hij maar een geloof
had gehad, hij gezond zou zijn gewor
den.
Bitterder zielzorg is nauwelijks denk
baar. En het moge voor Osborn pleiten,
dat hij als zo menig monomaan (d.i. 1 jj-
der aan een waandenkbeeld)
stellig onbewust deze dingen doet, het
heilloze resultaat is er eer nog te erger
door.
„Maar", zal iemand zeggen, „hoe moe
ten deze genezingen dan worden ver
klaard?" „Er zijn toch tientallen, die
De Amerikaanse evangelist Tommy
Lee Osborn tijdens een van zijn toe'
spraken op het Haagse Malieveld.
voor de microfoon op het Malieveld, ten
aanhoren van tienduizenden getuigenis
hebben afgelegd van hun wonderbaarlij
ke genezing?" „Is dit dan suggestie?"
„Is het zelfbedrog?"
(Slot volgt)
Zondag 31 augustus
Leiden Hervormde Gemeente. Pieters
kerk: 10 uur dr. K. E. H. Oppenhelmer.
(Jeugddienst. Onderwerp „Een houding in
de tijd", m.m.v. Musica.).
Hooglandse Kerk: 8.30 uur dr. P. L.
Schoonheim, 10.30 u. ds. H. J. van Achter
berg.
Oosterkerk: 10 uur dr. P. L. Schoonheim
Marekerk: 10.30 uur ds. J. van der Wiel.
(H.A.), 6 uur ds. M. Ottevanger (H.A.).
Kooikapel; 10 uur ds. J. N. de Ruiter,
(HA.).
Maranathakerk9.30 uur ds. A. H. Smits
van Noordwijkerhout.
Herv. School Boshuizerkade11 uur ds.
H. Smits (in bijzonder voor gerepa-
trleerden)
Herv. Muloschool Asserstraat: 10 uur
ds J. Groot, 7 uur ds. D. J. Vossers.
Ver. Vrijz. Herv. (Leldse Volkshuis):
10.30 uur ds. A. van der Klaauw. te
Stompetoren.
Eglise Wallonne geen dienst.
Academisch Ziekenhuis: 10 uur de heer
F. G. Sierat.
Diaconessenhuis: 10.30 uur ds. J. de
Wit.
Geref. Kerk. Zuiderkerk: 10 uur dr. von
Meyenfeldt, 5 uur ds. A. G. van der Stoel.
i Bergen op Zoom.
Timorstraat; 10 uur ds. Maaskant. 5 u.
ds. J. van Reeven. te Utrecht.
Oude Vest: 10 uur dr. Dronkert, 5 en 7
uur ds. Maaskant.
Maranathakerk: 11 uur ds. J van Ree
ven, 5 uur dr. Dronkert.
School Telderskade: 10 uur ds. A. G. v.
d. Stoel. 5 uur dr von Meyenfeldt.
Chr. Geref. Kerk; 10 en 5 uur ds. Vis
ser, em. pred. te Sassenhelm.
Geref. Kerk (art. 31): 10 en 5 uur ds.
W. G. de Vries.
Geref. Gemeente: 10 en 5 uur ds. Mo
lenaar.
Evang. Luth. Gemeente: 10.30 uur ds. H.
J. A. Haan.
Rem. Gemeente: 10.30 uur ds. J. van
Goudoever.
Doopsgez. Gemeente: 10.30 uur ds. A.
Mulder te Dordrecht (zendingsdienst).
Oud-Kath. Kerk (Zw. Singel 50): 9.45
uur Hoogmis; (woensdag 9 uur Hoogmis).
Vrije Kath. Kerk (Vreewijkstraat 19):
10.30 uur gezongen H. Mis.
Christian Science (Steenschuur 4)10.30
uur dienst.
Baptistengemeente: 10 uur dienst, 5.30
uur dhr H. Schouten Jr; (vrijdag 8 uur
bidstond)
Leger des Heils: 10 uur heiligingssamen
komst, (onderwerp: We hebben geen zin
meer), 6.45 u. openluchtbijeenkomst Gan
getje, 7.30 uur Opwekkingssamenkomst.
(Onderwerp: Jezus de golven en ik).
Alle bijeenkomsten onder leiding van Ka
pitein en mevr. R J. Schurlnk
Verdeelde meningen
Wat gebeurt er op het Malieveld? Wat I
wordt daar gepredikt, wat wordt daar
gedaan?
De meningen hierover blijken zeer
verdeeld, zowel onder intellectuelen als
eenvoudigen. Terwijl sommige predikan
ten waarschuwend hun stem verheffen,
zijn andere lid van het Osborn-Comité
en diep onder de indruk van hetgeen
in Den Haag gebeurt. Een vooraan
staand predikant uit een grote stad, die 1
evenals ik op het platform had plaats
genomen, bleek zo gefascineerd door de
„genezingen", dat hij tot mij zei: „Hier
gebeuren ongelooflijke dingen." Inder
daad, het is ongelooflijk. Men zou het
niet voor mogelijk hebben gehouden, dat
een zó groot deel van een volk, waarvan
men wel eens gezegd heeft, dat bijna
iedereen daar een theoloogje is, zich
door deze prediking zou laten verleiden.
Ik citeer hier in het kort, wat Osborn
woensdagavond, 27 augustus, met een
oneindig aantal herhalingen eigenlijk
heeft gezegd, met als uitgangspunt Han
delingen 8 48.
Jezus Christus heeft ónze ziekten ge
dragen en is voor óns gestorven; en als
Hij onze ziekten op zich heeft genomen,
behoeven wij niet meer ziek te zijn.
In allerlei beelden wordt dit thema
van het plaatsvervangend lijden en ster
ven, overigens op zichzelf een zuiver
bijbelse gedachte, herhaald. Letterlijk
zegt Osborn: wanneer een ander je kof
fer naar het station heeft gedragen, dan
ben je toch niet zo dwaas om weer terug
te lopen en het zélf nog eens te doen.
Als iemand een schuld heeft en een
ander heeft voor hem betaald, en hij
heeft dus de kwitantie met de voldaan-
tekening erop, dan kan geen wet ter
wereld hem dwingen nog eens te beta
len.
Wanneer iemand ter dood zou zijn
veroordeeld en een ander zou zich in de
plaats stellen van die veroordeelde en
voor hem sterven, dan is de veroordeelde
vrij.
En dan komt de conclusie: wanneer
Jezus onze ziekten heeft gedragen, dan
is het net als met die koffer, die kwi
tantie en die veroordeling, dan behoe
ven wij niet mee?» ziek te etijn.
Aarlanderveen Herv. Gem.: 10 en 6.30
uur ds. E. G. Boesenkool; Geref. Kerk: 10
en 6.30 uur ds. W. J. van Hoek; Chr. Ger.
Kerk: 9.30 uur leesdlenst, 2.30 uur ds. G.
W. Alberts em. pred. te Vlaardlngen.
Abbenes Herv. Gem.: „Dorpshuis":
9.30 uur ds. H. Brons (H.D.), 6.30 uur d6.
J. A. van Boven.
Alphen aan den R(Jn Herv. Gem.
Julianastraat: 9 uur ds. J. H. Bogers. 10.30
uur ds. P. W. Spruyt te Amsterdam. 6.30
uur ds. J. van den Blink te Amsterdam.
Jeugddienst; Gebouw Jonathan- 10 uur ds.
P. A. Lefeber; Kapel Gouwsluis: 10 uur ds
M. Hanemaaijer; Kapel Hooftstraat: 9.30
en 6.30 uur ds. A. J. Jorissen; Oudshoorn-
seweg: 10 uur ds. G. Cadée; Martha-Stlch-
ting: 10.30 uur mej. J. Ch. ten Have; Ger.
Kerk Zuiderkerk: 10 uur ds. G. Mulder,
6.30 uur ds. A. C. Kersten te Bodegraven,
Noorderkerk; 10 uur ds. A. C. Kersten te
Bodegraven. 6.30 uur ds. G. Mulder; Hooft
straat: 10 en 6.30 uur ds. A. Dragt JHzn.
te Nieuwer-Amstel; Geref. Kerk (art. 31)
Hotel Centraal: 10 uur leesdienst. 6.30 uur
ds. Breen te Katwijk; Chr. Geref. Kerk v.
Reedestraat: 10 en 6 uur ds. W. Baaij van
Doorn; Oud Geref. Gem. van Mandersloo-
straat: 9.30 en 4 uur leesdienst; Rem. Ger.
Gem. van Mandersloostraat: geen dienst;
Evangelisatie IJsbaangebouw: 10 uur HA.,
6.30 uur de heer F. Nieumeijer.
Benthuizen Herv. Gem.: 9.30 en 6 u.
ds. A. van Eijk; Geref. Gemeente: 9.30 en
6 uur: leesdienst
Bodegraven Herv. Gem.: 10 uur ds.
Monster van Gouda, 6.30 uur ds. J. van
der Haar te Waddlnxveen; Nieuwerbrug:
6 30 uur ds. de Bruin van Ermelo; Herv.
Evang.: 4.30 en 7 uur ds. G. H. v. d.
Woord te Haarlem; Geref. Kerk: 8.30 en
4.30 uur ds. A. C. Kersten; Nieuwerbrug:
9.30 en 6.30 uur ds. Steenhuis van Huis
ter Heide; Geref. Kerk (art. 31): 10 uur
leesdienst. 6.30 uur ds. J. J. Verleur te
Lisse; Geref. Gem.: 10 en 6 uur ds. A.
Elshout te Utrecht (H.A.); Luth Gem.: 10
uur ds. W. F ten Rouwelaar; Evang. Kring
10 uur Eredienst. 7 uur de heer Leidek
ker te Ede.
Boskoop Herv Gem.: 9 en 10.30 uur
ds. A. van den Akker te Gouda. 6.30 uur
ds. A. de Leeuw: Geref. Kerk: 9.30 en 5
uur ds. G. Leene: Chr. Geref. Kerk: 9 30
en 4.30 uur ds. P. J. de Bruijn; Geref.
Gem.: 9.30 en 6 uur leesdienst; Rem. Ger.
Gem.: 10 u. ds. E J. Kuiper te Den Haag.
Hazer.suoude Herv. Gem.: 9.30 en
6.30 uur ds. G. Alers. em. pred. te Rotter
dam; Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 uur ds. van
den Hout.
Hillegom Herv. Gem.: 10 uur ds. J.
Veenendaal, 7 uur ds. M. Heymans te
Aalsmeer (Jeugddienst); Geref. Kerk: 10
en 5 uur ds. G. van Duinen te Wassenaar;
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 uur ds. A. H.
Schippers.
Herv. Gem.: 10 uur ds. J.
f interieur van de Geref. Kerk
te Oegstgeest, met het mooie orgel.
(Foto LD-/Van Vnefc)
Hoogmade -
Roth.
Kaag Herv. Gem.: 10 uur ds. Huistra
te Menalden (bevestiging vie. M. Fokke-
ma). 2.30 uur ds. M Fokkema (Intrede).
Katw(|k aan den R(|n Herv. Gem
9.30 uur ds. de Vos te Katwijk aan Zee, 6
uur kand. Driebergen; School Narcisstraat
10.30 uur A. van den Berg, te Valkenburg;
Geref. Kerk: 9.30 ds. de Valk, 5 uur ds
Langeler te Valkenburg.
Katw()k aan Zee Herv. Gem.: Nieuwe
Kerk; 8.30 uur ds. W. A. B. Hagen. 10 uur
ds. F. Offerings. 6 uur ds. J. van Root-
selaar te Delft; Oude Kerk: 8 uur Pfarrer
Erwin Elm Duisburg. 10 u. ds. H. Hiensch
te Arnhem. 6 uur ds F. Offerings; Kapel:
10 uur ds. W. A. B. Hagen, 5 uur ds. Jac.
de Vos; Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 uur ds.
de Jong; Geref. Kerk: 8.30 uur ds. Pijl
man, 10.30, 4.30 en 6.30 uur ds. Schaafsma
te Rotterdam; Zeehospitium6 45 uur ds.
Pijlman; Geref. Gem 10 en 5 uur lees
dienst; Geref. Gem. in Ned.: 10 en 5 uur
leesdienst; Geref. Kerk (art. 31): 8.30 uur
ds. J. J. Verleur te Lisse, 3 uur ds. De
Vries te Den Haag.
Koudekerk Herv. Gem.: 10 en 7 uur
ds Koerselman (HA.); Geref. Kerk: 10 en
7 uur ds. Zijlstra.
Leiderdorp Herv. Gem.: 10 uur dhr
J. H. Meester, theol. kand. te Haarlem. 12
uur zondagsschooldienst. Voorganger ds. P.
L. Schoonheim te Leiden; 6.30 uur ds, J
H. Bogers te Alphen a.d._Rijn; Kerkzaal
a. d. Rijn; Ger. Kerkt 10 uur ds.
Zijlkwi
Alpben
Banga, 6.30 uur ds. Dijk; Kerkzaal (Zijl
kwartier) 10.30 uur d6. Dijk, 5 uur ds.
Banga.
Leiinuiden Herv. Gem.: 9.30 uur ds.
D. H. Gijsbers; Pniël: 7 uur ds. D. H.
Gijsbers; Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 uur ds.
D. Hoornstra te Hoofddorp.
Lisse Herv. Gem.: 9 en 10.30 uur ds.
G. Pettinga. 7 uur ds. G. de Ru te Rot
terdam (Jeugddienst); Geref. Kerk: 10 en
5 uur ds. K. Schouten (HA. en Nabetrach
ting) Chr. Geref. Kerk: 10 uur leesdienst,
3.30 uur ds. A. H. Schippers te Hillegom,
Geref. Gem.: 10 en 4 uur ds. K. de Gier,
te Den Haag, (v.m. HA.); Geref. Kerk
(art. 31)10 en 4 30 uur ds. J. J. Verleur;
Oud Geref. Gem.: 9.30 en 3 uur leesdienst
Ned. Prot. Bond geen dienst.
Nieuwveen Herv. Gem.: 9.30 uur de
heer J. van den Hoek. 3.15 uur ds. Engels
te Zaandam. (Oogstdlenst)6.30 uur de
heer J. van den Hoek; Geref. Kerk: 9.30 en
6.30 uur ds. Snel.
Nieuw-Vennep Herv. Gem.: 9 en 10.30
uur ds. J. A. van Boven (H.D.); Bethel-
kapel: 10 uur ds. Chr. Eerhardt te Hille
gom; 7 uur ds. G. A. Alma te Amsterdam;
Geref. Kerk: 9 30 en 3 uur dhr J. Verkuyl
te Djakarta; Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 3
uur ds. L. Floor.
Nieuwkoop Herv. Gem.: 9.30 uur ds.
J. Stehouwer, 6.30 uur ds. J. Verweij. Rem.
Kerk- 10 uur ds. J. Hoogslag van Soeren.
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 uur ds. Kuiper
te Sassenheim, Chr. Geref. Kerk: 9.30 en
6.30 uur leesdienst.
Noordw(jk-Binnen Herv. Gem.: 10 en
7 uur ds. van Dok; Geref. Kerk: 9.30 en 5
uur ds. Heinen; (V. d. Berghstlchting)11
uur ds. Heinen: Ned. Prot. Bond (lokaal
Lindenplein)10 30 uur: geen dienst.
Noordw(jk-aan-Zee Herv. Gem.: 10
uur ds. Douwes to Rotterdam. 7 uur dr. P.
J. Schoonheim te Lelden; Sole Mio: 10 uur
ds. De Jong te Den Haag; Geref. Kerk:
8.30 10.30 en 5 uur ds. Vreugdenhil te
Ouderkerk aan de IJssel; Herv. Geref.
Evangelisatie (lokaal Schoolstraat): 10 u.
en 3 uur dienst.
Noordwijkerhout Herv. Gem.: 10 uur
de heer J. D. Wuyster. vic. te Leiden.
Oegstgeest Herv. Gem. Groene Kerk:
10.30 uur ds. G. F. Callenbach. (H.D.);
Pauluskerk: 10 uur ds. B. C. Visser. 7 uur
ds. G. F. Callenbach; Hoge Mors; 10 uur
ds. P. Kloek te Leiden; Ver. v. Vrijz. Herv.
W. de Zw. Kerk: 10.30 uur ds. W: J. H.
Hubeek; Geref. Kerk: 10 en 5 uur ds. J.
P. Prins te Den Haag; Geref. Kerk (art.
31) W. de Zw. Kerk: 8.30 uur ds. Brands.
3 uur ds. W. G. de Vries te Lelden.
Oude-Wetering Herv. Gem 9.30 uur
ds. A. H. Knottnerus. 7 uur ds. W. Sirag te
Vlaardlngen. Jeugddienst; Geref. Kerk:
9.30 en 6.30 uur ds A. G. Kornet; Rem.
Geref. Gem.: geen dienst.
Rynsaterwoude Herv. Gem.: 10.30 u.
ds. T. D. van Soest, 7 uur kand. M. Jansen
te Lelden.
Rijnshurg Herv. Gem. (Grote Kerk)
10 uur ds. H. van Gosliga, 5 uur ds. Baks
pred. te Capelle aan den IJssel, (jeugd
dienst); (Kleine Kerk Brouwerstraat): 10
uur ds. M. C. Groenewoud. 5 uur ds. H. v
Gosliga; Geref. Kerk (art. 31) Kerkgebouw
Langevaart: 10 en 5 uur ds K Brunlng;
Chr. Geref. Kerk Oegstgeesterweg10 en
5 uur ds. J. Kampman; Geref Kerk (Ra
penburg): 9.30 uur ds. H. Post. 5 uur ds.
J. Bij le veld; (Voor hou ter weg)9.30 uur ds.
L. van der Linde. 5 uur ds. H. Post; (Ma
ranathakerk): 9.30 uur ds. J. Bijleveld, 5
uur ds. L. van der Linde.
Sassenhelm Herv. Gem.: 9 en 10.30 u.
ds. Brouwer te Hillegom, 5 uur ds. Hagen
te Katwijk aan Zee: Geref. Kerk: 9.30 uur
ds. van den Berg. 5 uur ds. Kuiper; Chr.
Geref. Kerk: 10 uur leesdienst. 3 uur ds.
Kampman te Rijnsburg; Ned. Prot. Bond:
10.30 uur ds. Boers te Hoorn.
Ter Aar Herv. Gem.: 9.30 uur ds. A.
M. Knottnerus te Oude-Wetering, 6.30 uur
ds. T. D. van Poest te Rijnsaterwoude;
Geref. Kerk: 10 uur ds. H. Heyner, 6.30 u.
ds. Snel te Nieuwveen.
Valkenburg Herv. Gem.: 10 en 6.30
uur ds. D. Lekkerkerker; Geref. Kerk; 10
uur ds. Langeler. 5 uur ds. H. de Valk te
Katwijk aan den Rijn; Geref. Kerk (art.
31): 10.15 en 5 uur ds. L. Brands.
Voorhout Herv. Gem.: 10 uur ds. J.
W. de Jong.
Voorschoten Herv. Gem. (Dorp) 10.30
uur kand. J. Visser te Rotterdam. 7 uur
cis. D. Veldkamp te Den Haag; Rijndijk:
10 u. prof. dr. Rasker te Oegstgeest; Hulp
I en Heil; 10 uur ds. van Noordenne; Geref.
I Kerk (ln de Herv. Kerk) i 9 en 6 uur ds.
RS
Actie: Bijstand 2
Voor de tweede maal zal er een na
tionale financiële actie worden gevoerd
ten bate van enkele maatschappelijke
instellingen. De actie, die heden, 30
augustus, geïntroduceerd wordt onder de
naam „Bijstand 2" loopt tot 31 obtober
as. Ruim 15.000 winkeliers in vele
plaatsen van het land zullen loten voor
deze actie verkopen. De te begunstigen
instellingen zijn ditmaal het Koningin
Julianafonds, het Prins Bernhardfonds
en het comité .Europa Prijs Nederland".
Het Koningin Julianafonds zal 50% en
de andere twee instellingen elk 25% van
de netto-opbrengst ontvangen.
Men hoopt door deze actie 2 miljoen
gulden te vergaren.
Spllker te Maassluis; Geref. Kerk (art. 31)
8.30 uur ds. K. Brlinlng te Rijnsburg. 3.15
uur ds. Verkade te Voorburg.
Waddlnxveen Herv. Gem.: 9.30 uur
ds. J. van der Haar, 6.30 uur ds. J. R Cu-
peru8; Wijkgebouw; 9.30 uur ds. J. R. Cu
perus. 6.30 uur (niet bekend)- Groep
Wet en Evangelie: 9.30 uur ds. E. H. Kalk
man; Geref. Kerk: 10 en 6.30 uur ds. J.
Snoeij; Rem. Geref. Gem.; 10 uur ds. Lin
demans te Dordrecht; Chr. Afgesch. Gem
9.30 en 5 uur leesdienst.
Warmond Herv. Gem.: 10 uur dr. W.
D. van Wijngaarden te Leiden. 7 uur ds.
Boonstra. (Onderwerp; Gebedsgenezing).
Wassenaar Herv. Gem.: (Dorpskerk):
10 uur ds. J. Wlersma, 7 uur ds. A. Dron-
kers te Utrecht. Jeugddienst; Zuiderhout:
10 uur dr. H. J. Honders; Deylerhuis: 10.15
uur ds. K. H. Meijer te Soest. Geref. Kerk
Zijllaan; 10 en 5 uur dr. H. J. Westerink,
te Lelden; Bloemcamplaan: 10 en 5 uur
ds. G. Th. Rothuizen, te Lelden; Ned Prot
Bond; 10.35 uur ds. J. A. van der Meiden,
te Dordrecht; Jobannahuis: geen dienst.
Woubrugge Herv. Gem.: 9.30 en 6.30
uur d6. G. F. Overgaauw; Geref. Kerk: 9.30
en 6.30 uur ds. J. D. Kous te Den Haag.
Zevenhoven Herv. Gem.: 930 uur ds.
W. Verweij; Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 uur
ds. H. Koffrle te Lelmulden.
Zoeterwoude Herv. Gem.: 10 uur vic.
Hoogendljk.
Zwaminerdant Herv. Gem 10 en 6.30
uur ds, C. L. van den Broeck; Geref Kerk;
10 en 630 uur ds. J. Lafeber te Bunscho
ten; Rem. Geref, Gem.| geen dienst.
