Ba-Kiga negers trekken weg bij hef krieken van de dag
ZATERDAG 28 JUNI WEKELIJKS BIJVOEGSEL PAGINA 4
Verhuiskosten bedragen slechts f12.— per persoon
KIPPEN KEUREN DE NIEUWE AKKERS!
VARIA
Petero Nyabutono en Donozio
Rumbazira, twee geduchte jagers
op groot wild, kregen tot taak
om de buffels en olifanten te
beletten de nieuwe dorpen en
akkers schade toe te brengen.
(Bijzondere medewerking)
JL ril en Koel was de dag, toen Banada Kabi zich buiten zijn hut
waagde. Pa Banada was zestig jaar oud en het hoofd van de uit
dertien leden bestaande familie Ruzayo. Het was een grote dag voor
de Ruzayo's, want zij gingen verhuizen. Banada Kabi was een der-
genen, die jarenlang hadden gesputterd tegen de verhuisplannen.
Waarom? Dit woordje had hij tot in den treure herhaald, aleer hij
eindelijk gewonnen werd, aleer hij eindelijk het nut en de noodzaak
van de „Grote Trek" had leren inzien. Maar toen beqón Pa Banada
zélf plannen te maken. En eindelijk was de grote dag, de dag der
verhuizing aangebroken.
PA BANADA keek naar de bergen
en keek naar de dorpshutten. Hü
wisselde een groet met enige
kennissen. Toen riep hij zijn vrouw,
zoons, schoondochters en kleinkinde
ren bijeen. Elk hunner nam de hem
of haar toegewezen last op. Pa
Banada monsterde zijn troep. Toen
trokken zij weg uit het dorp, dertien
Ruzayo's in een lange rij, belast en
beladen.
Het jongste meisje kon haar water
landers niet bedwingen. Zoveel ver
anderingen, zoveel onrust! Een ouder
zusje troostte haar.
Vooraar, schreed Pa Banada, ge
kleed zo wil het de mode bij het
volk der Ba-Kiga in een dierenhuid.
Pa Banada droeg zijn last op het
hoofd. De vrouwen droegen even
eens op het hoofd al haar hebben
en houden in lemen kookpotten. Ook
zij waren gekleed met dierenhuiden.
De rij werd gesloten door de dreumes
jes, die gebroken en druk babbelden
in de taal der Ba-Kiga.
EERST moesten de Ruzayo's enige
kilometers te voet afleggen. Naar
de naastbijzijnde berijdbare weg.
Daar wachtte een vrachtauto. Discus
sies en geredetwist. Hoe moest alles
opgeladen worden? Elk lid der familie
wilde zijn „kostbaarheden" een zo goed
mogelijke plaats bezorgen. Pa Banada
greep regelend in. Maar zijn gezag
moest ditmaal wijken voor dat van de
geschoolde, in Westerse kledij gesto
ken, Ba-Kiga, wiens taak het was. een
inventaris te maken der Ruzayo-have
en de wagen oordeelkundig te laden.
Want de weg zou lang zijn. bijna 175
km. Hij liep door bergachtig terrein
en door modderpoelen. Ook moest er
overnacht worden. Diefstal was altijd
mogelijk. Vandaar de inventarisatie.
Pa Banada keek alsof hij er alles van
snapte.
Toen eindelijk alles was ingeladen,
kwam een der vrouwen nog met een
mand vol jonge hennen. Zij kakelde
zelf nog luider dan het pluimvee. Zjj
verlangde met klem een ereplaats
voor haar gevederde bagage, want
zei zij die kippen moesten uitma
ken of de bodem in het nieuwe land
heus goed was! Toen ik een vragen
de blik wierp in de richting van de
Engelsman, die mij begeleidde, knik
te hü van ja. Het oordeel van een
kip weegt blijkbaar zwaar bü de Ba-
Kiga!
DOCH na de bodemkundige kippen
kwam er geen nieuwe aanvoer
Trouwens, meer mensen en meer
have zou de auto niet hebben kruinen
bevatten. Het ogenblik van vertrek
brak aan. De laatste resten der och
tendnevelen vervluchtigden. Nagewuifd
n Verhuispartij
in zuidwest Oeganda
jes verheugden zich buitenmatig over
de tocht. Soms zó luide, dat Pa Banada
krachtig moest ingrijpen om de orde
te handhaven.
De grote trek
door buren en vrienden snorde de auto
met de dertien Ruzayo's weg. Zij gin
gen naar „Rukiga Ensya", zoals zij het
gebied noemen op de hellingen, die
afdalen naar het Edward Meer, en dat
speciaal in gereedheid werd gebracht
(door de overheid) om tienduizenden
Ba-Kiga op te nemen. Het is een land
vol beloften. Vruchtbare, deels maag
delijke grond. Behoorlijke wegen. Scho.
len. Klinieken. Weinig groot wild.
Landbouwconsulenten. Voedsel wordt
verstrekt totdat de eerste oogst bin
nen is. Enige jongemannen hadden
reeds een begin gemaakt met de bouw
van een huis. zodat de Ruzayo's spoe
dig weer een eigen woning zouden
hebben. Maar toch gingen tijdens de
reis naar Rukiga Ensya de gedachten
dezer „emigranten in eigen land" terug
naar het oude dorp, naar alles wat
daar achtergelaten werd aan vrienden
en herinneringen. Alleen de dreumes-
DIE dag verhuisden de Ruzayo's.
Voordien waren het andere fami
lies. Nadien waren het weer
ander families, die de grote trek naar
Rukiga Ensya aanvaardden. Verhuizin
gen bij het krieken van de dag waren
tot voor kort een even alledaags ver
schijnsel in het mooie land van Kigezi
als de ochtendnevelen. Hoe kwam dat?
Kigezi is een prachtig land. Het
grenst aan Belgisch-Kongo. Het is om
zoomd door de vulkaan Mahavura en
andere vuurspuwende bergen. Vroeger
woonden in dit zuidwestelijke deel van
Oeganda het volk der Ba-Hima, her
ders en veehouders. Na hen kwamen
de Ba-Kiga. landbouwers. Zij woonden
nog maar betrekkelijk korte tijd in
Kigezi, hoog, 2500 meter boven de zee
spiegel. Maar zij beoefenden de land
bouw onoordeelkundig, zodat de bodem
uitgeput raakte en de bouwkruin op
tal van plaatsen verwaaide. Bovendien
is Kigezi dicht bevolkt. In het gebied
van Kabale bedraagt de bevolkings
dichtheid 300 zielen per m2. Kaffer
koren is het voornaamste gewas. In
het nieuwe land, in Rukiga Ensya,
Pa Banada droeg zijn last op het hoofd
worden nu echter ook maïs, cassave,
zonnebloemen en zelfs een weinig
tabak en koffie verbouwd.
Kigezi, het oude land. was overbe
volkt. Tussen 1930 en 1946 was het
zielental der Ba-Kiga toegenomen met
75%. Omstreeks 1975 aldus de
ramingen der statistici zou de be
volking inplaats van 430.000 (het
huidige aantal Ba-Kiga) 800.000 be
dragen. Bovendien trekken uit het
naby gelegen Ruandi-Urundi voort
durend mensen naar Kigezi.
Buffels en olifanten
IN 1946 reeds begon de grote trek.
Sedertdien hebben enige tienduizen
den Ba-Kiga hun weg gevonden
naar Rukiga Ensya. Aanvankelijk
stonden de mensen zeer wantrouwend
jegens de verhuisplannen der autori
teiten. Anderhalf jaar waren nodig
om de oudste opperhoofden ervan te
overtuigen, dat de grote trek een
lands- en volksbelang was. In april
1946 hadden zich de eerste honderd
vrijwilligers gemeld. Zij legden 100 km.
per vrachtauto af. Toen hield de weg
op. Te voet trokken zij verder, de wil
dernis in. Een week lang duurde die
voetreis. De helft dier voortrekkers
koos een stuk bouwgrond en bleef in
het nieuwe land wonen. De andere
helft keerde terug naar Kigezi, nog
niet overtuigd van de wenselijkheid
der Grote Trek.
Inmiddels waren Europese en Afri
kaanse jagers op groot wild aan de
slag gegaan. Leeuwen waren in Rukiga
Ensya weinig talrijk, maar olifanten
en buffels des te meer! Systematisch
werd de streek afgejaagd. Meer dan
duizend buffels en ongeveer honderd
vijftig-olifanten sneuvelden in de slag
om het Nieuwe Land. De tsetse-vlieg
verwekker van de slaapziekte bij
mens en dier kreeg eveneens ge
duchte aanvallen te weerstaan. En ook
thans, nu de grote slag tegen het grote
wild gewonnen is, betrekken onver
vaarde jagers voortdurend de wacht
langs Rukiga Ensya's grenzen om te
voorkomen, dat door heimwee gedre
ven olifanten en buffels vernietigen
wat door de mens tot stand werd ge
bracht. Die oerwoudreuzen zijn name
lijk tamelijk honkvast, vertelden Dono
zio Rumbazira en Petero Nyabutono
mij. Beide mannen behoren tot het
elite-korps der grensjagers-op-groot-
wild. Machtige buffelhorens op hun
hutten vertellen van de gevechten op
leven en dood. die zü leverden tegen
die duivels van het oerbos.
En thans
Merkwaardig is, dat de verhuiskos
ten zo laag zün. ZU bedragen ge
middeld f. 12 per hoofd, mensen
inclusief huisraad, bagage en pluim
vee. Die twaalf gulden zün voorna-
melük nodig om het vrachtauto-
transport te betalen. En als U zo'n
belast en beladen vehikel met man
nen, vrouwen, kinderen, kippen,
tafels, stoelen, maalstenen, matten
en aardewerk ziet wegrollen, dan rest
slechts de conclusie: Twaalf gulden,
dat is een koopje!
Die massa-verhuizing is een belang
wekkend en belangrijk gebeuren. Ook
voor een journalist, die in dat verre
land verzeild geraakt. Maar om te
voorkomen, dat over enige tientallen
jaren wederom zo'n massale uittocht
uit Rukiga Ensya. het (thans) Nieuwe
Land, nodig zal zijn, moet er gezorgd
worden voor oordeelkundige bebouwing
van de grond. Uitputting van de bodem
mag in Rukiga Ensya onder geen be
ding plaatsvinden. Daarom zijn er
landbouwconsulenten druk in de weer
om de Ba-Kiga boeren voor te lichten.
In den beginne gaf dat wel eens
wryving. De boer, ook de Afrikaanse
boer, is nu eenmaal behouden van
aard. Maar toen Pa Banada en de
overige „Oude Mannen" der Ba-Kiga
over hun bezwaar tegen de verhuizing
waren heengestapt, overwonnen zij
ook hun bezwaren tegen moderne
landbouwmethoden. En zo zij dit niet
meer ten volle kunnen, hun kinderen
en kinds-kinderen kunnen het stellig
wel.
NIVANO (Nadruk verboden)
Op weg naar de nieuwe woonplaats
THANS zijn de Ba-Kiga overtuigd.
Evenals Pa Banada Kabi het
familie-hoofd der Ruzayo's, zijn
zü ten slotte gezwicht voor de argu
menten en feiten, naar voren gebracht
door Afrikanen en Europeanen. Thans
beschouwen zij die massa-verhuizing
als een doodgewoon iets.
In alle gemoedsrust reed een wiel
rijder over de Guido Gezellelaan in
het Belgische plaatsje Puurs. Plot
seling stak een dier de straat over,
dat de wielryder slechts door snel
reageren kon ontwyken. Groot was
echter zyn verbazing, toen hem
bleek dat hy voor een leeuw was
uitgeweken
Hevig geschrokken reed de wielryder
met alle kracht, een andere kant uit.
Doch de uit een circus ontsnapte
leeuw was niet minder geschrokken
en ook hij vluchtte in tegenoverge
stelde richting. De leeuw werd ten
slotte slapend onder een kar aan
getroffen Dierenverzorgers van het
circus hebben een einde aan zyn
escapade gemaakt.
