O
ONTMOETING MET OLD-SHATTERHAND IN
DE VILLA VAN EEN ZWOLSE LERAAR
Helden van Karl May
sim na ruim een halve I
eeuw nog steeds volop in y
leven en niet alleen hier
WOORD
VAN
BEZINNING
VAKANTIE
Zaterdag 28 juni 1988
I I j 't*
(Van een speciale medewerker) ij 'y lÊjÏp*
In een in de Wapenveldse bossen gelegen villa f Jpk-Vv
heb ik drie uur lang ernstig gesproken over Old
Shatterhand, Winnetou, Kara Nemsi en Hadji
Halef Omar of beter: ik luisterde negentig pro
cent van de tijd naar de buitengewoon pakkende
beschouwingen van drs. F. C. de Rooy over het
„verschijnsel Karl May". Ik weet niet of het u
gaat zoals mij daarvoor is het nodig dat u uw
jeugd beleefde vóór de laatste wereldoorlog
maar de naam Karl May roept nog steeds iets van
een warm, een blij gevoel bij me op en hoewel het
een kwart eeuw geleden is, dat ik zijn boeken las,
kon ik zonder moeite terugstappen in de fascine
rende werttd van de Duitse valksauteur, die te
allen tijde het Recht (Kara Ben Nemsi in de
Oriënt en Old Shatterhand in het Wilde Westen)
deed zegevieren. Zo kwam het, dat mijn nieuws
gierigheid op prettige wijze geprikkeld werd toen
mij onlangs twee Prisma-deeltjes in handen kwa
men met herdrukken van Kara Ben Nemsi en vóór
In deze pocket-uitgaven vermeld vond, dat ,.de
compositie geschiedde onder leiding van de Ne
derlandse Karl May-kenner drs. F. C. de Rooy te
Wapenveld". Het woord kenner in dit verband
voor ons land een unicum bleek inderdaad ge
motiveerd te zijn, want deze 37-jarige leraar
Frans aan het Zwolse gymnasium heeft zich van
zijn studentenjaren af in wetenschappelijke trant
verdiept in het werk en de figuur van deze wel
licht meest gelezen schrijver ter wereld van wiens
boeken alleen in Duitsland al om en bij vijftien
miljoen(!) exemplaren werden verkocht.
Duitse volksauteur boeit ook
nu nog velen door romantiek
Het is bijna vijftig jaar geleden dat
Karl May voor immer de ogen sloot
(1912) en zijn beste werken werden
zelfs geschreven vóór de eeuwwisseling.
Wanneer men hier aan toe voegt, dat
geen weldenkend mens deze Duitser
onder de rubriek „onsterfelijke litera
toren" zou willen rangschikken, dan
komt de vraag naar voren of de schep
per van Winnetou nog een greintje ac
tualiteit bezit. Oftewel: is zijn werk
niet volslagen verouderd en daardoor
buiten de belangstelling van de huidi
ge generatie?
Wanneer dit zo was, zou men de stu
die van drs. De Rooy als een aardige
hobby kunnen beschouwen zonder eni
ge diepere waarde. De zaak ligt echter
volslagen anders en om dit met een
concreet en pikant voorbeeld te illu
streren toonde mijn gastheer enige
Oostduitse kranten van vorig jaar, die
onder zeer nadrukkelijke koppen als
„Für oder gegen den Vater Winne
tou s", „Old Shatterhand lebt noch!",
„Die Jugend will das Abenteuer" en
„Wird K.M. wieder salonfahig?" dui
delijk maakten, dat er aan gene zyde
van het Duitse ijzeren gordijn de afge
lopen jaren felle discussies („hitzige
Debatten") zijn gevoerd over de vraag
of de boeken van Karl May onder het
communistische regiem weer herdrukt
mochten worden
Na de oorlog had de overheid hem
op de zwarte lijst gezet: „te nationaal
en te christelijk georiënteerd" was
deze zo populaire volksauteur, maar
deze officiële boycot mocht niet baten
en het kwam in 1955, 1956 en 1957 zelfs
zo ver, dat op vele plaatsen debatver
gaderingen over dit onderwerp gehou
den werden en dat een partijblad als
de „Mitteldeutsche Neueste Nachrich-
ten" het waagde een openlijke cam
pagne voor Karl te voeren.
Geestdriftige pleidooien
Om de geladenheid van deze in onze
ogen toch wel hoogst merkwaardige
strijd rond het werk van Karl May te
illustreren, citeren wij enige regels uit
de „Neueste Nachrichten"„Terwijl in
zyn vaderland de strijd voortduurt,
hoewel de tegenstanders van May de
ene knock-out na de andere moeten
incasseren, heeft het buitenland al
lang zijn houding bepaald. In volksde
mocratieën als Bulgarije, Fblen en Joe-
go-Slavië krijgt May de ene herdruk
na de andere. Een internationaal pu
bliek stroomt naar de May-openlucht-
spelen in Bad Segeberg in Holstein
West-Duitsland), Poolse en Zweedse
journalisten bezoeken het Karl May-
museum in Radebeul (bij Dresden), de
Poolse en Duitse radio beginnen met
aan May gewijde uitzendingen. Leiden
de democratische politici, strijders voor
de vrede en wetenschappelijke figuren
spraken zich al tientallen jaren gele
den voor May uit. Recente discussie
avonden leverden geestdriftige plei
dooien voor hem op. bij enquêtes onder
onze lezers blijkt, dat negentig procent
achter May staatEn zo gaat het
Woeste Indianen, die het op
het leven van Old Shatterhand
gemunt hadden, brachten (en
brengen) menige jongen in op
winding.
voort, lezers, op een toon zó fel en kor
daat als men eigenlijk niet achter het
gordijn verwacht zou hebben.
Zover de heer De Rooy bekend is,
heeft al deze Oostduitse activiteit ech
ter nog niet meer dan één klein May-
boekje opgeleverd met slechts een af
gerond hoofdstuk uit een Kara Ben
Nemsi-verhaal.
In West-Duitsland is hij nog altijd
(sinds ong. 1895) de meest gelezen
schrijver. De totale Duitse oplage van
15 miljoen noemde ik al. maar even
karakteristiek zijn de cijfers voor de
populairste van de 65 door May ge
schreven werken: „De schat in het
Zilvermeer": rond 600.000; Winnetou
(eerste deel)500.000 en Kara Ben
Nemsi: 400.000!
May's boeken zijn in twintig talen
verschenen! sedert enkele jaren ook in
Indonesië waar de Duitser nu ook de
grote favoriet schijnt te zijn) en over
al eigenlijk vonden zyn reisavonturen
weerklank, behalve in de Angelsaksi
sche landen. In Nederland heeft May
ongetwijfeld iets aan populariteit in
geboet vergeleken bij twintig jaar ge
leden, maar nog steeds is er behoorlijke
vraag naar zyn werk bij de leesbi
bliotheken, de Prismadeeltjes noemde
ik al en verder dient vermelding, dat
de uitgever H. J. W. Becht nog vry ge
regeld herdrukken het licht doet zien.
Dit alles bewijst toch wel, dat May ook
nu nog de jongeren weet te pakken -
ondanks de uitvoerigheid van zijn be
schrijvingen welke onze Amerikaans
georiënteerde jeugd (strips!) misschien
wel eens wat langdradig vindt.
Een illustratie uit de eerste
druk van „De schat in het Zil
vermeer", welke in de jaren
negentig van de vorige eeuw
verscheen. Er zouden van dit
boek in de volgende halve eeuw
honderdduizenden exemplaren
gedrukt worden. Op dit plaatje
ziet U een wedloop om het le
ven tussen de razendsnelle In
diaan „Springend hert" en de
slimme Hobble Frank.
Karl-May-complex
Karl May is dus nog volop een le
vend begrip in Europa, ja zelfs in In
donesië en in Zuidamerikaanse landen
(Brazilië!) en dit bracht drs. De Rooy
er toe een uitgebreide populair-weten-
schappelijke studie aan hem te wijden:
„Old Shatterhand de boodschap van
Karl May, de idealist uit het Avond
land" (in 1955 verschenen bij de druk
kerij van het R.-K. Jongensweeshuis te
Tilburg).
Vóór in dit boekwerk staat dit mot
to: „Het zich bezig houden met Karl
May is geen normale studie, maar een
hartstocht, een bezeten zijn door de
eerste sterke boekindruk uit de puber
teitsjaren, een complex naar de opvat
ting van Freud: Het K.M.-complex".
Mijn Wapenveldse gastheer heeft
iets van dat K.M.-complex op me
overgedragen, want nadat ik hem had
verlaten heb ik me thuis tot diep in
de nacht in volle concentratie bezig
gehouden met drs. De Rooy's bijzonder
TOT één van de goede dingen
van onze tijd behoort on
getwijfeld de vakantie.
Wat is het een zegen dat ieder
een, die in het arbeidsproces
opgenomen is, een bepaalde tijd
krijgt om weer op kracht te ko
men.
Wat is het fijn om nu eens een
ogenblik vrij man te mogen we
zen. Om ontslagen van de zor
gen en verantwoordelijkheid,
waarin het dagelijks werk ons
plaatst, iets anders te kunnen
doen Er op uit te kunnen trek
ken Gods heerlijke natuur in.
Te genieten van de schoonheid
de pracht en de praal overal
uitgestald.
Is het niet geweldig, dat de
één naar de zee kan gaan en de
ander naar de bossen kan trek
ken? Is het geen rijkdom een
bepaalde tijd er tussenuit te
kunnen gaan. vooral wanneer
wij eraan denken dat het nog
niet zo lang geleden is, dat dit
voor de meesten van ons niet
was weggelegd.
Vakantie „vieren" mogen wij
het feitelijk wel noemen. Het is
een feest. Wat hebben de En
gelsen voor het woord vakantie
een mooie benaming n.l. holi
days. Heilige dagen. Dagen dus,
die afgezonderd zijn van de
andere dagen van het jaar.
Er ligt een apart stempel op
hen. Zij mogen door ons beleefd
worden als feestdagen. En juist
omdat het feestdagen moeten
zijn, iie afgezonderd zijn van de
andere dagen, moeten zij niet in
brooddronkenheid worden door
gebracht. Zij moeten heilig zijn.
De vakantiedagen als heilige
dagen karakteriseren die dagen
als een van harte door God aan
ons gegunde tijd. Reeds in de
tijd van het Oude Testament
gaf God aan Zijn Volk Israël na
6 dagen van arbeid één dag va
kantie. Het mocht dan rusten
van al zijn arbeid. God ziet de
mens niet als een machine.
Wanneer zelfs deze niet continu
kan doordraaien, maar a.h.w.
zijn rust en onderhoud behoeft,.
pakkende studie en met een aantal
vergeelde May-werken, die ik met iets
van jeugdige opwinding in een zolder
kast had terug gevonden. En het
vreemde was. dat hij me na, zoveel
jaren heel hard meeviel: de beeldende
kracht van zijn woorden, zijn verge
lijkingen. zijn verrukkelijke „oosterse"
of „indiaanse" dialogen, de vaart van
zijn avonturen dat alles kan me ook
thans nog bekoren nu ik de ballast van
een kritisch inzicht met me draag.
Neem een figuur als de onvergetelijke
Hadji Halef Omar. die kleine, moedige
opschepperige metgezel van de held
Kara Ben Nemsi. die zulke prachtige
bloemrijke volzinnen in de mond
neemt. Bijvoorbeeld deze. als zijn ge
liefde Kara Ben Nemsi hem verwijt
weer eens overdreven te hebben:
„Overdrijvingen? O Sihdi, wat
staat het toch slecht met Uw er
varing en mensenkennis! De
mens is het enige ongelovige
schepsel dat op aarde woont:
want dieren, planten en stenen
kunnen nooit ongelovig zijn, wat
U echter helemaal niet schijnt te
weten. En omdat de mens het
ongeloof helemaal alleen bezit,
heeft hij er zo'n grote hoeveel
heid van, dat die in het geheel
niet te tellen, meten of te bere
kenen is. Zegt U het woord „hon
derd" dan geloven ze maar het
woord „twintig" van U. Hebt U
vijf kinderen dan geloven ze er
maar twee van; en beweert U
alle 32 tanden en kiezen te bezit
ten, dan laten ze er U maar tien
of elf, waartussen zich 21 gaten
bevinden. Daarom zal een ver
standig mens steeds meer zeggen
dan eigenlijk juist is. Ik, de be
zitter van een enkel kind, zeg dat
ik tien jongens en 20 meisjes
heb; ik beweer 96 tanden te be
zitten en dat is geen leugen,
want ik weet immers dat men er
minstens driekwart van zal af
trekken. Allah moge Uw geest
verlichten opdat U datgene wat
ik nu heb gezegd, langzamerhand
leert vatten en mij niet altijd te
genspreekt als ik van onze hel
den vertel. Als U een woestijnvos
hebt geschoten moet U daar ab
soluut een leeuw van maken om
dat men anders aanneemt dat
het maar een muis is geweest;
en als er een mens in een rivier
is omgekomen moet ik vertellen
dat er tien personen zijn ver
dronken, want anders beweert
men dat er helemaal geen wa
ter was om in te verdrinken. Ik
ken de wereld en de mensen be
ter dan U Allah behoede U!"
Zo spreekt die kleine dwaze Hadji
Halef Omar en hoewel geen literatuur
dit is heerlijk!
Christen-prediker
Avonturen, romantische beschrijvin
gen van landschappen en mensen, zijn
naieve humor, zijn kostelijke vooral
„oosterse dialogen", dat alles maakte
May geliefd bij zijn lezers: de rijpere
jeugd en de „ongecompliceerde" oude
ren, want voor deze laatste categorie
had hij bovenal zijn boeken geschreven.
Niet alleen om hun ontspanning en ro
mantiek te schenken, maar bovenal als
idealist, als moralist om „de man uit
het volk" te beleren, hem begrip voor
rechtvaardigheid, voor christelijke
naastenliefde bij te brengen.
May was als volksauteur een prak
tisch christen-prediker, die nuchter
beschouwd een uitermate belangrijke
taak van de letterkunde vervulde: een
hoogstaande ethiek door doen dringen
tot de diepten van het volksleven.
Ondanks de soms bloedige avonturen
was de tendens van May's werk dui
delijk christelijk: liefde voor de me
demens. welke huidskleur die ook
heeft. Zyn ik-figuren (Old Shatter
hand en Kara Ben Nemsi) waren per
sonificaties van het Recht, met de
macht (hun feilloze geweer) om inder
daad de boosheid rondom hen uit te
roeien.
Deze moreel-religieuze zijde van
May's werk is vooral wat drs. De Rooy
boeit en dan zeker in samenhang met
May's persoonlijke leven, dat zo vele
hoeveel te meer de mens die
naar het beeld Gods geschapen
is.
Hij krijgt een „extra" in de
vakantie, welke Israël ook had
in zijn opgaan naar Jeruzalem
om daar deel te nemen aan de
grote feesten. Israëls vakantie-
tijd werd gedragen door het
offer. Door de verzoening. Het
mocht rusten, omdat God
zorgde.
Zo kunnen wij begrip hebben
voor het Engelse woord voor
vakantie heilige dagen. Laat
God zorgen. Vertrouwt op Hem.
Gelooft in Hem. Dan reeds nu in
de vakantie een klein voor
proefje van dé vakantie, die
komt.
Vakantie vieren wil niet zeg
gen „volkomen niets doen".
Neen. in de vakantie kan men
juist een ongedachte energie
ontwikkelen en toch geweldig
uitrusten. Zo zal ook Gods rust
Zijn heilige tijd die Hij
ons in Christus schenken wil,
niet in nietsdoen bestaan, maar
geladen zijn vol heilige activi
teit.
Geniet veel van uw vakantie.
Laat zij voor U bestaan uit
heilige dagen uit feestdagen.
P. A. Lefeber,
herv. predikant te
Alphen aan den Rijn
Karl May schreef de meeste
van zijn boeken in de ik-vorm.
Zo werd hij inderdaad door
vele lezers aangezien voor Old
Shatterhand en Kara Ben
Nemsi. de helden uit zijn boe
ken, die steeds weer voor het
Recht op de bres stonden. Zelf
deed Karl May weinig moeite
om aan deze mystificatie een
einde te maken. Hij wakkerde
het misverstand uit een zelfs
begrijpelijke mensenlijke ijdel-
heid nog wel eens aan door
zich in het tenue van zijn hel
den te laten fotograferen. Op
deze foto ziet men hem als
Kara Ben "iïemsi.
tragische accenten had. Zoon van een
arme weversfamilie in Saksen (geb.
1842) was Karl in zijn jeugd een ge
voelige. romantische en bijzonder
kwetsbare jongen, die heel gemakkelijk
overstag bleek te gaan bij zijn eerste
botsingen met de maatschappij. Hij
pleegde onbenullig kleine diefstallen,
oplichtingen, kwam van tijd tot tyd in
de gevangenis, raakte aan het zwerven
misschien naar Afrika en Amerika,
maar zekerheid hieromtrent heeft men
nooit gekregen. Tijdens een vierjarig
verblijf in de cel (18701874) kwam hij
definitief aan het schrijven en tevens
bereikte hij een sterker innerlijk even
wicht.
Jaloerse vijanden
Hy scheen het pleit gewonnen to
hebben, want in de hieropvolgende ja
ren werden zijn tientallen avonturen
boeken de populairste van Duitsland.
Zijn „crimineel" verleden kwam in de
doofpot, zijn levensweg scheen verder
bestrooid met de bloemen van de glo
rie tot in de laatste jaren van de
vorige eeuw de reactie kwam. Jaloerse
vijanden deden aanvallen op hem. be
twijfelden de „echtheid" van zijn ver
halen, waarin zijn „ik" steeds weer de
heldenrol speelde en al deze misère
liep tenslotte uit op een proces met
een uitgever, waarin May's vroegere
gevangenisjaren aan den volke ont-
Karl May g.ls „oude heer" in de
laatste fase van zijn leven,
welke echter niet, zoals deze
foto doet vermoeden, door in
nerlijke rust gekenmerkt werd.
huid werden. De hetze tegen May, die
eigenlijk tot aan zyn dood in 1912 zou
duren, had nu vaste grond onder de
voeten en de beroemde volksauteur
bleek er ternauwernood tegen bestand.
Hij schreef nog talrijke, meer be
spiegelende (en thans vrijwel onlees
bare) boeken, maakte grote reizen
naar de gebieden die hij al eerder zo
suggestief geschilderd had (zich daar
bij hoogstwaarschijnlijk meestentijds
baserend op andermans geografische
en archeologische werken en landkaar
ten). maar zijn persoonlijke glorietijd
was voorbij. De boeken echter, die hij
tussen 1875 en 1898 schreef bleven
volop leven, bovenal zijn eerste zes
„oosterse" (o.a. „Kara Ben Nemsi". „In
Koerdistan", „In de schuilhoeken van
de Balkan") en dan natuurlijk zijn
Wlnnetou-reeks.
Nooit eerder in Europa hebben ge
fantaseerde figuren tot het hart van
zovele miljoenen gesproken zelfs de
helden van een Alexandre Dumas kun
nen het niet opnemen tegen Old Shat
terhand, Winnetou en de kleine Hadji
Halef Omar met zyn zeven snorhaar
tjes, drie links en vier rechts.
Drs. F. C. de Rooy schreef over de
achtergronden van Karl May's werk
en persoon een uitvoerige studie; in
zyn Wapenveldse villa bezit hij een
May-archief met de complete werken
In het Duits en Nederlands, met tien
tallen wetenschappelijke beschouwin
gen over de volksauteur en met tal
rijke curiosa met dit alles werd ik
geconfronteerd om daarna te pogen
er een weerspiegeling van te geven in
enkele kolommen tekst. Begrijpt U
dat mij een gevoel van pijnlijke onvol
ledigheid kwelt?
