GRIJS VERLEDEN IS ACTUALITEIT
DE EENZAAMSTE MAN VAN DE
ZESTIENDE EEUW
Holtvwood om commerciële redenen
gedwongen te mooie films te maken
W'
DE
ZATERDAG 19 APRIL
PAGINA 4
Stem van het geweten sprak
luid in de eenzaamheid
Twee nieuwe Amerikaanse films
Ruwe puntjes steeds weggewerkt
Dom Feriiao's hol werd
Toen de Eerste Balling van St.-
Helena in Rome kwam, stond de
Paus hem toe, een gunst te
vragen. Dom Fernao had slechts
één wens: terug te mogen keren
naar St.-Helena!
verzocht Dom Fernao's terugkeer
naar St.-Helena niet te beletten. De
koning deed wat de Paus hem ge
vraagd had. En dus kon Dom Fernao
terugkeren naar St.-Helena. Hij was
een andere man geworden. Zyn ge
weten kwelde hem niet meer. Hij
had geen angst meer voor zyn
medemensen.
Slotakkoord
een bezienswaardigheid
li.
(Bijzondere medewerking)
Een jaar lang reeds had Dom Fernao tevreden op het eiland ge-
leefd. Des daags zwierf hij rond in de vrije natuur. Des nachts
vond hij verkwikking in een gezonde slaap. Geen schip was in dat
jaar het eiland genaderd. Maar op een ochtend schrok de balling
danig, want aan de horizon ontwaarde hij zeilen. Uit zee doemde een
koopvaarder op, die koers zette naar St.-Helena. Het was, dat zag
Dom Fernao, een Portugees schip. Een panische schrik beving hem.
De angst om gevangen genomen te zullen worden en opnieuw sla
venketenen te moeten dragen, deed hem de wijk nemen in de bossen.
Vergeefs probeerde de bemanning van het schip het verhaal van
Dom Fernao's aanwezigheid op St.-Helena was inmiddels op alle
Portugese schepen bekend geworden hem te vinden. Doch toen
Dom Fernao zich na enige dagen in de buurt van zijn hol waagde,
vond hij daar levensmiddelen en een brief, waarin hem werd mede
gedeeld, dat hij zich gerust kon vertonen, als er weer een schip
ankerde, wijl niemand nog kwaad tegen hem in de zin had.
De balling sloop toen naar de kust
en sloeg, verborgen onder de
struiken, het vertrek van het
schip gade. Hij hoorde de ankerket
tingen bonken in de kluizen. Hij zag
de zeilen hijsen. Statig voer het schip
weg. Eensklaps zag hy, hoe er „iets"
over boord viel en in zee dwarrelde.
Wat? Dom Fernao tuurde en tuurde
Wind en ty maakten, dat dat „iets"
naderby kwam. Toen zag hy, dat het
een haan was. Hij dook in zee, zwom
naar de haan toe en bracht de vogel
behouden aan land. Hy nam hem mee
naar zyn hol, droogde hem by het
vuur en gaf de vogel te eten. Het
duurde niet lang, alvorens de man en
de haan goede maatjes werden. Mis
schien is het woord „boezemvrienden"
hier zelfs beter op zyn plaats.
De haan (wist Correa te vertel
len) stond op zo'n dierbare voet met
Dom Fernao, dat hij de balling
overal volgde. Als deze hem riep,
kwam de vogel onmiddellyk. En als de
balling zich te slapen legde, ging de
haan in het hol op stok. Zo kwam
er vriendschap in het leven van
Dom Fernao, zo werd zyn eenzaam
heid gebroken.
l-pien Jaar lang vermeed Dom
I Fernao ieder gezelschap, behalve
-L dat van zyn haan. Telkens, als er
een schip voor anker ging, verborg
Dom Fernao zich in de bossen. Hij
wilde geen mensen meer zien! Zyn hol
echter was inmiddels geworden tot
een bezienswaardigheid en de „Een
zaamste Man der Zestiende Eeuw"
was gaan behoren tot de meest be
sproken Portugezen. Zelfs de Portu
gese koning hoorde over hem ver
tellen. De vorst was zo onder de
indruk van het relaas, dat hy Dom
Fernao een brief schreef, waarin hy
hem vrygeleide aanbood, als hy naar
Portugal wilde terugkeren.
Javaans intermezzo
rp oen Dom Fernao die brief op een
j goede dag bij zyn hol vond, ge-
raakte hy in tweestrijd. Was het
verstandig om gevolg te geven aan de
koninklyke uitnodiging? Of deed hy
er beter aan. ook voortaan alle con
tact met Portugal en de Portugezen
te myden? Terwyl hy nog wikte en
woog, ontwaarde hy plotseling in de
buurt van zyn hol een mens. Het
bleek een jonge Javaanse slaaf te
zyn, die gedrost was van een voor
anker liggend schip en zich verborgen
had in het bos. De Portugese balling
ontstak in woede. Hoe dorst iemand
het wagen, „zyn domein" ongevraagd
te betreden! Wie zou menen, dat er
tussen Dom Fernao en de Javaan
lotgenoten in de ware zin des woords!
vriendschap ontstond, vergist zich
deerlijk. Dom Fernao verkoos zyn
haan boven de Javaan. Dat hij de
indringer het leven zuur maakte, kan
men afleiden uit het feit, dat de jonge
slaaf zich meldde by de kapitein van
het eerstvolgende schip, dat St.-Helena
aanliep.
Misschien uit boosheid op Dom
Fernao, misschien ook om een
wit voetje te krygen verried de
Javaan de plek, waar de Portugese
balling zich verborgen had. Hy leidde
er de kapitein en een aantal matrozen
heen. De kapitein Pero Gomez
Teixeira heette hy gaf bevel, Dom
Fernao gevangen te nemen. De balling
nam de benen, doch was niet opge
wassen tegen de overmacht. Toen hy
by de kapitein werd gebracht (vertelt
Correa), stelde deze hem gerust en
deelde hy hem mede, dat hy hem niet
wilde dwingen om terug te keren naar
Portugal. Dom Fernao zei slechts één
wens te hebben, namelyk: „Wilde de
kapitein de Javaan meenemen?" De
kapitein beloofde dit te doen, mits
Dom Fernao beloofde zich voortaan
niet meer verborgen te houden, als er
een schip by St.-Helena ankerde. Toen
hy deze belofte had verkregen, gaf de
kapitein de balling een gezegelde en
getekende verklaring, waarin hy alle
scheepskapiteins, die St.-Helena zou
den aandoen, op het hart bond Dom
Fernao niet tegen diens wil mee te
nemen naar Lissabon. Bovendien ont
ving Dom Fernao uit handen van de
kapitein nóg een vrygeleide uit naam
des konings van Portugal. Sedertdien
was de verminkte balling minder
schuw in het opnemen van contact
met mensen, al bleef hy zeer voor
zichtig, want de behandeling, welke
hy in India had ondergaan, had zyn
vertrouwen in zyn medemensen heel
erg geschokt.
Lissabon en Rome
1 oen Dom Fernao zich op St.-
Helena vestigde, had hy weinig
bij zich. Maar één ding droeg
hy mede in zijn ziel: zyn geweten.
En dit geweten begon te spreken,
eerst zacht, doch geleidelijk aan
luider en luider. Herinneringen aan
zyn jonge jaren kwamen boven. De
beginselen van de Christelijke leer
en levenshouding drongen zich in de
eenzaamheid meer en meer op de
rp o
voorgrond. En deze dingen zijn
geweten en de godsdienst bleken
sterker dan zyn afschuw jegens de
mensheid. Daarom besloot Dom
Fernao op een goede dag, terug
te keren naar Portugal om daar zyn
zonden te belyden. En dus ging hy
scheep naar Lissabonzonder
zyn haan.
Lissabon werkte al spoedig op zyn
zenuwen. Hy kon, na zoveel jaren van
eenzaamheid in God's vrye natuur,
niet meer wennen aan het geroezemoes
en de drukte van een grote stad. Op
nieuw dook hy onder en wel in het
huis van de scheepskapitein, die hem
van St.-Helena naar Portugal had ge
bracht. Een paar maal ging hy, als de
avond gevallen was (vertelt Correa),
in het geheim naar het koninklyk
paleis, waar hy werd ontvangen door
de koning en de koningin. Zy boden
hem een plaats aan in een klooster,
doch Dom Fernao weigerde dit en
smeekte zyn vorst hem toestemming
te geven om naar Rome te gaan.
In Rome wilde hy biechten en zyn ge
weten ontlasten. Daarnaterug
naar St.-Helena en dit liefst zo spoedig
mogelyk.
En zo trok Dom Fernao naar Rome.
De Paus wees een der kardinalen
aan als biechtvader. Dom Fernao
beleed zijn zonden, toonde oprecht be
rouw en verkreeg absolutie. De Paus,
geïnteresseerd in het geval, ontving
hem in audiëntie en stond hem toe,
een gunst te vragen. Dom Fernao ant
woordde slechts één wens te hebben,
te weten terug te mogen keren naar
zyn eiland. Edoch, hy vreesde, dat de
koning van Portugal hem in Europa
wilde houden!
De Paus schreef toen een brief
aan de Portugese koning, waarin hy
E'n
ind goed. al goed. Terug op St.-
Helena bouwde Dom Fernao een
kleine woning en begon hy een
landbouw-, veeteelt- en pluimveeteelt-
bedrijfje. Diverse gewassen verbouwde
hy. Eenden, kippen, varkens en geiten
liepen rond op zyn erf. De nakome
lingschap dezer dieren verwilderde na
Dom Fernao's dood en verrijkte dus de
dierenwereld op St.-Helena. Tot aan
het einde zijner dagen leefde Dom
Fernao als enige bewoner tevreden en
gelukkig op „zyn" eiland. Hij was de
eerste blanke kolonist, die zich met
terwoon daar vestigde. Hy was tevens
de eerste balling, die er ooit leefde. In
1545, na byna dertig jaar onafgebro
ken op St.-Helena te hebben vertoefd,
blies Dom Fernao de laatste adem uit.
Zyn bewogen leven was in zyn laatste
jaren veranderd in een rustig, geluk
kig en tamelijk welvarend bestaan. De
Eenzaamste Man der Zestiende Eeuw"
was echter een hoofdstuk-zonder-ver
volg in de geschiedenis van het eiland,
want niemand nam na zijn dood het
agrarisch bedrijfje over.
Van 1545 tot 1557 was St.-Helena
weer wat het geweest was vóór Dom
Fernao's komst, namelijk: onbewoond.
Pas in 1557 of 1558 vestigden zich
enige mensen op het eiland. Het wa
ren een paar Afrikaanse slaven en een
Javaanse slaaf, benevens twee Ja
vaanse slavinnen. Met hen kreeg St.-
Helena een bevolking in de ware zin
des woords, want na hun dood lieten
zy kinderen na, die op het eiland ble
ven wonen. En stellig hebben deze
mensen kunnen profiteren van het
agrarische pionierswerk, dat Dom Fer
nao Lopez verricht had.
(Nivano - nadruk verboden).
/)lec Guiness rechtsmet Hayakawa in de zozeer be
kroonde film „De brug over de Kwai". De Britse acteur
won met zijn knappe creatie van de dappere, maar toch
kortzichtige kolonel een „Oscar
ENKELE avonden vertoefde
ik geboeid en volkomen
van het jakkerende heden
afgewend, in het grijze verleden.
Sindsdien is het boek. waarin
ik las. in menig opzicht een
wegwijzer voor me.
Het ziin de „Gedenkschriften
van Hadrianus", de milde Ro
meinse Keizer, geboren 76 jaar
na Christus en regerend van
117138 na Christus, de man.
die me: wijs inzicht o.a. grote
hervormingen in het Romeinse
recht aanbracht. Dit boek is
kortgeleden uit het Frans ver
taald. Zijn gedenkschriften wer
den door Marguerite Yourcenar
bewerkt.
Zy zijn vervuld van zulk een
treffende actualiteit dat ge U
nauwelijks voorstellen kunt. dat
het zo ongeveer 2000 jaar ge
leden geschreven is.
Het bevat een schat aan schit
terende wijsheden en voor wie
daar misschien geen behoefte
aan heeft: het geeft bovendien
een klaar inzicht in het feir. hoe
weinig er in de grond tussen het
„toen" en het ..nü" veranderd is.
„Ge kunt beter in Rome wan
delen gaan" zo zegt hij ergens,
„want er zijn nu zóveel rij tui
gen. dat ze door de opstoppin
gen onmogelijk verder kunnen".
Is dat riet precies zo als tegen
woordig met de auto's?
HOOGST merkwaardig is
het Hadrianus op zijn ver
re reizen te volgen.
Het is welhaast niet in te den
ken. hoe deze Romeinen gans
Europa afreisden 'om er hun ne
derzettingen te controleren en
hoe vooral deze Hadrianus in al
zyn bedoelingen en overwegin
gen zyn tijd vér vooruit was
Nogmaals: dit boek is adem
benemend actueel!
Ieder modern mens kan er
véél uit leren, in het bijzonder
dictators en wel hoe zy het moe
ten aanleggen om zich de ware
achting van het volk te verwer
ven. inplaats van de diepe min
achting
Keizer Hadrianus was dat
merkt men uit iedere bladzij van
dit in prachtige, klassieke vol
zinnen geschreven boek een
geniaal man. een groot wijsgeer
bovenal, een onverholen bewon
deraar der Griekse cultuur en
letterkunde, een „volledig" mens
die de grondslag legde voor veel
van hetgeen tot de hoogste nor
men behoort, maar waarvan het
huidige geslacht in talloze ge
vallen helaas geen notie meer
heeft
Uit zyn gedenkschriften leert
ge. dat het er betrekkelijk niet
zo veel toe doet. of ge 2000 jaar
eerder of later op aarde vertoeft
Ge leert er. duidelijker dan
ooit. de betrekkelijkheid
dingen uit
v EZE overpeinzing overviel
me. toen mij bijgaande
foto van een ruïne langs
de Maas in Limburg onder ogen
kwam: wellicht overblijfsel van
een Romeins bouwwerk uit de
tijd. toen de Romeinen in ons
land ..heer en meester" waren,
hier hun burchten en wegen
aanlegden.
De Romeinen waren zeker
geen humaan volk, maar een
Keizer als deze Publius Aelius
Hadrianus. bracht de wereld met
zijn ideeën met een ruk een
stuk vooruit.
Het is alleen zo triest, dat op
iedere evolutie weer onherroepe
lijk een revolutie volgt, die haar
een eind terugstoot, want lang
niet iedere revolutie betekent
evolutie
Er is altijd een tegenstrydige
wisselwerking. waarvan we
slechts kunnen hopen, dat zij op
de duur tóch dat beetje vooruit
gang brengt, waarom de men
sen vragen
En dit zal men op materieel
gebied de Romeinen moeten na
geven: de door hen aangelegde
wegen vormden met elkaar een
wegennet, waarop minister Alge-
ra wel trots zou zyn geweest!
f ANNEER ge ergens zo'n
ruïne tegenkomt, oedenK
dan dat de Romeinen,
naast veel ellende, toch ook een
brok cultuur naar ons land
brachten, waarvan we nog altijd
in de een of andere vorm de
vruchten plukken.
Dit overblijfsel is als een sym
bool van al hetgeen door de
tand des tijds wordt aangevreten
of weggespoeld, gelijk de voor
Katwijk gelegen Brittenburg.
Wanneer het ons of het nage
slacht gelukken mag. éénmaal
die Brittenburg naar boven te
toveren, „wie weet. wat er te
voorschijn komt aan vervlogen
Romeinse pracht en praal.
En misschien, héél misschien,
zal er dan nog een schoon
woord van Keizer Hadrianus be
houden zyn. wiens in waarheid
..gulden regelen" voor een toe
komstige mensheid en in eerste
instantie bestemd voor de jonge
Marcus, de eeuwen volkomen
trotseerden.
Schrijvers uit een vorige eeuw
zijn dikwijls al verouderd. Ha
drianus blijkt springlevend!
Ik moge een ieder, die zich
aan een ander spiegelen wil. dit
edele, voorname en van diepe
levensfilosofie doortrokken boek.
berustend op een enorme en
bewogen levenservaring, harte
lijk aanbevelen!
Ik weet zéker, dat 't ook U
geen minuut zal los laten!
FANTASIO
(Foto Will Eiselin, Rijswijk)
(Van onze Amerikaanse correspondent)
De Amerikaanse film „The Brid
ge on the river Kwai" (De brug
over de Kwai) heeft zoals gemeld
te Hollywood de hoogste onder
scheiding gekregen.
Officieel heet die onderscheiding
de Academy Award, maar iedereen
spreekt over de „Oscar". Eveneens
werd een Oscar toegekend aan de
hoofdrolspeler in deze film: de
Britse acteur Alec Guinness.
De toeloop naar deze film zal
thans wel enorm worden, want
reeds voordat de eervolle prijs werd
uitgereikt, trok „De Brug" avond
aan avond volle zalen. Kennelijk is
dit een film, die in de smaak valt.
Tegelijkertijd draait er te Washing
ton een nog nieuwe film, waar ook vrij
wat belangstelling voor bestaat. Deze
film - de gebroeders Karamazof - is
eerst in 1958 in omloop gebracht en
daarom kan dit werk thans nog niet
voor een Oscar in aanmerking ko
men. Maar het volgend jaar maakt
deze film zeker een kans.
Technisch zijn beide films by zonder
goed. De kleurenfilm heeft een zeer
grote mate van perfectie bereikt, zo
wel in de landschappen by de Kwai als
in de prachtige koppen van de ge
broeders Karamazof. Het zijn echter
niet alleen technische kwaliteiten, die
deze films zo uitstekend maken. Alec
Guinness heeft namelyk een bijzonder
goede creatie gegeven van een Engelse
kolonel in krijgsgevangenschap, een
man die tegelijk heel dapper en heel
kleingeestig is.
Yul Brynner, als de oudste der ge
broeders Karamazof. heeft zich op
nieuw een heel groot acteur getoond
en men kan daar terstond aan toevoe
gen dat ook het spel van de anderen in
deze film op zeer hoog peil staat.
Een goede avond
Al zyn dan beide films in vele op
zichten uitstekend te 'noemen, beide
lijden zij onder een handicap, waaraan
veel van de film- en televisieproduk-
ties in Amerika mank gaan. Men gaat
er hier immers in het algemeen van
uit dat men het publiek „entertain
ment" moet geven. Dat woord is moei
lijk te vertalen. Misschien kan men het
beste deze omschrijving geven: „Men
moet het publiek aangenaam bezig
houden". Dat behoeft niet te beteke
nen, dat men de mensen beslist moet
vermaken, maar men moet him
toch een goede avond bezorgen. Het
programma moet onderhoudend zyn.
Drama en spanning worden zeker ge
waardeerd. maar men moet de kijkers
toch niet al te zeer schokken en wat
vertoond wordt, moet hen niet door de
ziel snijden (de griezelfilms, die de ha
ren te berge doen rijzen, behoren toch
min of meer tot een - vreemde - ont
spanningscategorie iHet is dit stre
ven. dat waarschijnlijk tot gevolg heeft
gehad, dat men noch in Kwai, noch in
de Karamazofs de problemen „tot op
het bot" raakt.
Want ook al vallen er verscheidene
doden in „Kwai", toch is de sfeer rij
kelijk „fris en vrolijk" en ondanks alle
dramatiek van het slot, heeft de film
toch een betrekkelijk gelukkig einde
omdat de brug wordt opgeblazen, pre
cies op het moment dat er een trein
met belangrijke Jappen de - feestelijke
inwijding komt verrichten.
Ook al monter
Trouwens ook de Karamazof-film
eindigt heel monter: Dmitri wordt be
vrijd en maakt - alvorens naar het
buitenland te vluchten - de fouten
goed, die hy begaan heeft tegenover de
arme oud-officier en diens zoontje.
Aan het slot van zyn nooit voltooide
roman heeft Dostojefski weliswaar ge
wag gemaakt van plannen om Dmitri
te bevrijden, doch in het boek is het
niet tot die bevrijding gekomen. Dat is
nu nog tot daar aan toe. Maar ernsti
ger was het ons inziens dat men Iwan.
de tweede broer, aan het einde van het
proces dingen laat zeggen, die niet
kloppen met Dostojefski's meesterwerk.
Iwan is de atheïstische intellectueel,
die aan het slot van het proces, ijlende
over de duivel spreekt. In de film blijft
het daar niet bij. Daar zegt Iwan on
geveer: „Er is een duivel in ons al
lendaarom moet er ook een God
zijn!"
Dat men Dostojefski's grote roman
niet in alle details en alle diepte kan
samenvatten in een film van enkele
uren, is volkomen te begrijpen. Maa-
men krijgt de indruk dat men hier ei
daar een ietwat verzachtend sau"*
heeft gegoten over de harde brokkri
die de Rus aan zyn lezers heeft voor
gezet. Ondanks genoemde bezwaren
moet men deze films beslist gaan zien.
Ze zyn ietwat gepolijste, opgepoetste
werkelijkheid. „Te mooi om waar te
zijn", maar toch beslist mooi.
