LOM (HANEÏ
Een meester in vermommingen
een man met duizend gezichten
Het „Finse wonder" schuilt voor
een groot deel in de sauna
Een der groten uit de
Ongeëvenaard record
De ouderen onder ons zullen zich onge
twijfeld Lon Chaney herinneren, de man,
wiens naam onverbrekelijk verbonden is met
figuren als „De klokkenluider van de Notre
Dame" en „Het spook van de opera", die
door hem voor de eerste maal op het witte
doek tot leven werden gebracht. Hij was
een van de grote sterren uit de tijd van de
stomme film. Zijn beroemdheid was hoofd
zakelijk gebaseerd op de grandioze wijze,
waarop hij zich wist te vermommen. Slechts
eenmaal in zijn leven speelde hij zonder ver
momming. De critici verweten hem toen, dat
hij er niet natuurlijk genoeg uitzag.
Zijn filmloopbaan begon min of meer toe
vallig in 1913 en eindigde in 1930 met zijn
van 140 films, waarbij
„De klokkenluider van
de Notre Dameen
Het spook van de
opera".
eerste sprekende film. Toen namelijk bleek»
dat Chaney's keel ernstig was aangetast»
Korte tijd later overleed hij aan keelkanker^
Maar zijn naam was voor altijd bekend ge*
worden door het grote aantal maar liefst
140 films, die hij in die jaren had ge
maakt. Ruim 25 jaar later wordt zijn nage
dachtenis een verdiende eer bewezen in de
groots opgezette film „De man met de dui
zend gezichten", waarin aan zijn merkwaar
dige en tragische levensloop opnieuw gestalte
wordt gegeven door James Cagney.
Verkwikkend wisselbaduit de stoeiend
hete stoom in ijskoud water en omgekeerd
(Van onze correspondent in Stockholm
Er zijn dit jaar heel wat moeilijkheden in Finland geweest en onder de
buitenlandse correspondenten was zelfs een nieuweling, die in het mooiste
weekeinde van het jaar thuis bleef, „omdat er iets kon gebeuren". Hij zal
echter inmiddels wel hebben geleerd, dat de Finnen op een zaterdag of op
een zondag niet aan politiek doen. Het is dan namelijk „baddag" en dus
feest.
Het nemen van een Fins bad is niet een gebeurtenis van een of twee
uur. Eerst moet namelijk de kachel worden aangemaakt en moeten de
stenen warm worden. Dan gaat er water over, dat vlug verdampt en in die
hete damp „baadt" men.
Wij hoorden dikwijls beweren, dat men dit bad eigenlijk niet neemt om
schoon te worden. Hygiënische overwegingen spelen een ondergeschikte
rol. Hoofdzaak is, dat men wil genieten van de rust. die de sauna geeft en
dat men verlangt naar de energie, die men bij het baden opdoet. Het is
een plechtige handeling. Tenoijl de warmte de eerste zweetdruppels uit de
huid perst, kan men in rust over de verschillende problemen nadenken.
En al zit men er met enkele familileden of vrienden, men zal toch geen
gesprek voeren. Daar is het te warm voor.
Geestelijke krachtbronnen
Men zit er ook zoals god de mens
heeft geschapen. Onder dergelijke om
standigheden zien alle problemen er
anders uit. Eenvoudiger, Veronderstel
niet, dat men door de warmte versuft,
want als het hele Lichaam eindelijk
kletsnat ós geworden, komen er takken
bij te pas. In het begin slaat men el
kaar zeer voorzichtig op de rug. Daar
door komt ihet bloed in nog vluggere
beweging en heeft mien het gevoel, dat
de hersens worden gestimuleerd. Men
houdt ziöh nog steeds transpirerende
met nieuwe gedachten, nieuwe
ideeën bezig. Op het ogenblik dat men
bang is, dat dit luchtkastelen zijn, ver
laat mien de sauna en springt in het
koude water of dompelt zich. nog steeds
spiernaakt, in de heerlijke witte sneeuw.
Men gevoelt zich dan als herboren.
Omdat er zich als het ware een laagje
warmte om het lichaam heeft gevormd,
kan men het gerust enkele minuten ln
het ijskoude water uithouden. Voelt
men zich onbehaaglijk worden, dan
snelt men weer naar de sauna.
Er zijn kleine sauna's en grote. Maar-
meer dan tien mensen hebben wij nim
mer bij elkaar gezien. Dat is in Fin
land ook niet nodig, want er zijn bU
elkaar 500.000 dergelijke inrichtingen
„geestelijke krachtbronnen" of hoe men
het nu wtil noemen. Zullks op een be
volking van 4% miljoen zielen.
Ook de grote hotels byv in Helsinki
geven hun gasten de mogelijkhead. ge
meenschappelijk te baden. En dikwijls
genoeg ziet men hier gasten van hogs
rang bijeen.
Er bestaat trouwens een foto. die wel
uniek mag worden genoemd. Men ziet
op deze plaat enkele leden van de rege
ring, die zich, uitsluitend met een klein
handdoekje bekleed, voor het fototoe
stel hebben opgesteld.
Van buitenlanders hoort men soms
beweren, dat het baden in dóe vochtige
warme luoht gevaarlijk is. De Finnen
echter zijn van menang, dat neg nie
mand tijdens of kort na een sauna-bad
is overleden. En wijlen generaal Man-
nerheiim heeft zwart op wit gegeven,
dat de sauna vooral wat de bestrij
ding van epidemieën betreft tijdens
de oorlog onschatbare diensten heeft
bewezen.
De Fin is trots op zijn sauna. Naast
vele zomerhuisjes ziet men dan ook dit
„badhuisje" staan dat ook 's winters
kan worden gebruikt.
En als u eens naar Finland zou ko
men. geachte lezer, en u zou worden
uitgenodigd om een sauna te bezoeken,
dan moet u dijt zien als de grootste eer,
welke de gastheer u kan aanbieden.
Een typisch beeld van de Finse
waterrijkdom. Aan de oevers van
de meren (maar daar niet alleen)
vindt men de sauna's, Finlands
„geheime wapen
1. als Sergei in „Mockery"
2. als de Mandarijn mr. Wu in de gelijk
namige film,
3. als vampier in „Londen after
midnight",
4. als de musicus Erik in „Het spook van
de opera",
5. zoals men hem bijna nooit in de film
zag. Lon Chaney zonder vermomming.
6. als de clown in Laughclown, laugh
7. als de artist in „The unknown"
8. als Quasimodo in „De klokkenluider
van de Notre Dame
9. als woudloper in „The trap
Lon Chaney was de zoon van doof
stomme ouders. Alleen door middel
van gebarentaal kon hij met zijn
ouders „spreken". Het is een ironi
sche speling van het lot geweest, dat
juist deze gebarentaal én het feit, dat
hij zichzelf de kunst van de panto
mime en het trekken van gezichten
eigen moest maken om zijn moeder
het dagelijks nieuws over te brengen
en om haar aan het lachen te maken,
de basis is geweest, waar hij op zijn
grote talenten als acteur kon bouwen.
Manusje van alles
De film begint op het moment dat
Lon Chaney als manusje van alles
werkzaam is bij een reizend variété-
gezelschap. Hij is getrouwd met een
ex-revuemeisje, dat nu een kind ver
wacht. Haar wurgende angst, dat haar
kind ook doofstom zal worden, is de
bron van vele moeilijkheden en de
verwij deling gaat zo ver. dat ook als
blijkt, dat him kind volkomen nor
maal ls ,de breuk niet meer te her
stellen is. De moelijkheden tussen Lon
en zijn vrouw worden steeds groter en
de climax ervan is haar zelfmoord
poging op het toneel, waar Lon een
clownsnummer uitvoert. Het vergif,
dat zij heeft ingenomen, blijkt echter
niet dodelijk te zijn, maar haar stem
banden zijn geheel vernield. Als zij
enigszins hersteld is, verdwijnt zij
uit zijn leven en om later nog een
maal terug te keren en een breuk tus
sen Lon en zijn zoon te bewerkstelli
gen. Lon is dan inmiddels opnieuw ge
trouwd met een voormalig koormeisje,
dat door haar voortdurende aanmoe
digingen een enorme stimulans is ge
weest voor Lon om in het filmvak een
carrière op te bouwen.
Laskaarse zeerover
Toen Chaney op een bepaald mo
ment zonder werk was. trachtte hij
in een filmstudio een baantje te krij
gen. Zoals alle figuranten moest hij
iedere dag wachten in wat men daar
de ..bullpen" noemde, een ruimte,
gereserveerd voor artiesten, die zich
voor het filmwerk beschikbaar hiel
den.
Zijn vaardigheid in de vermom
mingskunst bezorgde hem toen ook
zijn eerste kleine filmrol. Op zekere
dag, toen hij weer in dat zaaltje zat
te wachten .hoorde hij. dat er een
regisseur zou komen, die zocht naar
een man met een echtiitteken om de
rol van een Laskaarse zeerover te
spelen. Chaney. die altijd zijn grimeer
doos bij zich had. bedacht zich geen
ogenblik en onmiddellijk begon hij
zich op te maken als getaande Las-
kaar met een litteken. Chaney kreeg
de rol tegen een vergoeding van 5 dol
lar per dag. Het was de eerste schrede
naar een van de grootste loopbanen
uit de nu vijftig jarige geschiedenis
van Hollywood.
Toch kostte bet hem nog zeven
jaar om een erkende ster te worden.
Gedurende deze zeven jaar trad hij
in ongeveer honderd films op en
vrijwel nooit zag het publiek hem
zoals hij er in het gewone leven uit
zag. Altijd was hij vermomd, meestal
onherkenbaar. Zonder uitzondering
vertolkte hij griezelige, vreemde en
groteske figuren. De wereld herin-
nert hem vandaag de dag nog het
beste als de armzaige. schuifelende
en door niemand begrepen Quasi
modo in „De klokkenluider van de
Notre Dame" en als de mismaakte
musicus Erik in „Het spook van de
Opera".
Deze pagina kan men vinden in de befaamde Encyclopedia Brittannica van 1929. waarin
Lon Chaney genoemd wordt als een merkwaardig en klassiek voorbeeld van film-
grimage. De verschillende foto's tonen Chaney in de volgende rollen.
Zeer pijnlijk
Sommige van Chaney's verrhom-
mingen waren zó pijnlijk, dat zijn
dokter hem vaak waarschuwde. Maar
steeds sloeg hij de raad van de arts
in de wind met de woorden ..Als ik
niet lijd. hoe kan ik dan mezelf ge
loofwaardig maken voor het publiek".
Na zijn rol als Quasimodo was Cha
ney gedwongen om wekenlang op een
harde plank te liggen ten einde zijn
wervelkolom weer in haar normale
stand te krijgen. Hij speelde één van
zijn rollen met gebogen haarspelden
in zijn neus. opdat de neusvleugels
maar wijd genoeg zouden uitstaan.
Chaney bewaakte zijn grimeergehei
men met jaloerse hardnekkigheid.
Toen hij eenmaal een erkende ster
was. stonden er altijd twee schild
wachten voor zijn kleedkamer als hij
zich vermomde. Hii weigerde ook al
tijd van dichtbij foto's te laten ma
ken van zichzelf in een bepaalde ver
momming. Hij was bang. dat deze zijn
geheimen zouden verraden.
Eenzelvig mens
Lon Chaney was een bijzonder een
zelvig man. Zijn persoonlijke leven is
altijd raadselachtig gebleven. Men
zag hem nooit op feestjes of officiële
gelegenheden. Men zag hem ook
nooit in Hollywood, als hij er niet voor
zijn werk moest zijn. Toen hij de eer
ste maal zijn levensgeschiedenis moest
opgeven, verzuimde hij eenvoudig om
zijn eerste vrouw te noemen en ook
dat hij een zoon had. Men heeft nooit
kunnen vaststellen, wanneer hij pre
cies geboren is. in 1883 of 1889, noch
of hij Alonzo of Lorenzo heette.
Nooit antwoordde hij op brieven
van enthousiaste bewonderaars, hij
was ook nooit aanwezig bij de eer
ste vertoning van zijn films. In zijn
vakanties vluchtte hij de bergen in
Zo zal James Cagney er uitzien in de film over het leven van Lon Chaney, „De man met
de duizend gezichten"Vijf en een half uur heeft hij in de stoel moeten zitten, voor de
kapper en de grimeur hem zo onherkenbaar hadden verminkt, dat hij als twee druppels
water leek op de onvergetelijke Quasimodo, de mismaakte klokkenluider van de Notre
Dame. zoals die door Lon Chaney op het witte doek was gebracht.
om te vissen en te jagen. Men wist
dan nooit, waar hij was. Geen van
de mensen, die met hem gewerkt
hebben, collega's .regisseurs of tech
nici. zijn ooit bij hem thuis geweest.
Zijn tweede vrouw heeft hij nooit
aan iemand voorgesteld, zelfs niet
aan zijn naaste medewerkers.
Zware taak
Aan James Cagney was nu de moei
lijke taak toebedacht om deze zon-
derlijke en in wezen tragische figuur
uit te beelden in „De man met de
duizend gezichten". Cagney beschrijft
zijn rol in de film als de moeilijkste
en veeleisendste in zijn gehele loop
baan die in 1942 reeds bekroond
werd met een Oscar. Maanden heeft
hij moeten besteden aan voorberei
dingen en onderzoekingen. Hij moest
de techniek van Chaney's vermom
mingen leren, dansnummers instude
ren. variéténummers oefenen en zich
al was het maar voor enkele meters
film leren bedienen van de geba
rentaal der doofstommen. Wekenlang
kreeg hij hierin les van een secreta
resse van de filmmaatschappij, doch
ter van doofstomme ouders. Chaney
maakte in zijn leven veel gebruik van
deze gebarentaal. Hij bad vaak in ge
baren. Cagney kwam bij zijn onder
zoekingen te weten, dat Chaney tot
zijn achtste jaar weigerde zijn stem
in het openbaar te gebruiken, ver
moedelijk om hen. die zijn doof
stomme vader een kapper in Colcr-"
rado Springs plaagden en voor de
gek hielden, te tarten. Toen Chaney
op zijn sterfbed niet meer kon spre
ken. bediende hij zich voortdurend
van gebarentaal.
Vlak voor zijn dood verzoende htf
zich nog met zijn zoon en schonk
deze zijn grimeerdoos. die thans nog
in het Los Angeles County Museum
wordt bewaard als een herinnering
uit een van de groten uit de tijd
van de stomme film: Lon Chaney.
