„HET HUIS ZONDER VENSTERS"
WINTERSTEMMING
DINSDAG 24 DECEMBER
KERSTNUMMER
PAGINA 2
IVare geschiedenis uit een oude kroniek
door Evert Zandstra
Een klein half uur westelijk van Vorden, in de Graafschap Zutphen, ligt het Huis Hackfort temidden
van een uitgestrekt landgoed. Terzijde van het in de achttiende eeuw herbouwde kasteel, imposant
met zijn torens, zijn voorname ingangspartij, sluipt de sombere Hackfortse beek onder overhangend
lover langs de oude watermolen. De donkere slag van de nachtegaal trilt door de stilte van de lente-
nachten en in de morgennevel schemert de vage gestalte van een hengelaar tegen de molenmuur achter
het zwarte waterrad. Ik geloof niet, dat de oude man ooit een vis heeft gevangen. En zelden ruist het
water nog over het kreunend rad. Eens was dit echter de dwangmolen van de heer van Hackfort
men zag de horige boeren met kar en paard, of met zakkendragende ezeltjes, geduldig wachten in de
rij: want wie het eerst komt, het eerst maalt. Te paard reed de heer van Hackfort voorbij met de oudste
zoon, soms temidden van een kleurige stoet leenmannen en dienaren een nors man, die geen acht
sloeg op wie daar nederig groetend wachtten. Hij had wel andere dingen aan het hoofd eeuwig
durende twisten over grenzen, over jacht- en molenrechten, die leidden tot veten van geslachten her;
oorlogen met andere kasteelheren, met steden, met vorsten, uit verre landen soms. Het is uit die tijd
dat ik U een ware geschiedenis ga verhalen die ik gevonden heb in een oude kroniek.
DE geur van wildbraad, van het houtvuur ook, stroom
de de witte vallei in. De jongeman, die daar in de
eenzaamheid zat, dacht grimmig: „Laat ze maar
komen!" Hij sneed repen rood vlees uit de bout en at
gulzig. Misschien doelde hij op de warande-heders. de
jachtopzieners. „Ik ben geen stroper!" Hij haatte stropers
dieper dan de magere wolven, die in het „wilt, bijster
lant". de Veluwe. aan het eind van de winter zwierven.
Die namiddag had het jagersgeluk hem op hun pad ge
voerd. De wolven hadden een oude ever gedood en wa
ren bezig deze te verslinden. Eén had hij gedood met. een
pijl. één gewond met de speer en de andere op de vlucht
gejaagd. De geredde achterbout van het zwijn had hij
naar zijn hol gedragen. Zijn hol! Een gat in de heuvel
flank voor de zoon van Jacob van Hackfort tot Hackfort,
wiens stamboom diep in de eeuwen wortelde. Een hol als
een dier, versleten kleren, grauw van ontberingen - hij.
Berend van Hackfort. „Zij moesten eens weten!"Zijn
en ook leerde hij Bevend liederen zingen
de lier".
vader, zijn broer. Een ogenblik speelde hij. een weinig
ontroerd toch. met de gedachte: terug te keren. ,,Nee.
niet nu. Niet zo! Vermagerd, verzwakt, ellendig: een sme
keling! Misschien als de winter voorbij isIk verneder
me niet!" Toch bleven zijn gedachten toeven op het
kasteel: él te wel wist hij hoe het daar nu was. Ondanks
vlagen van verlangen, van spijt, overheerste de verbitte
ring. Vader, die. hard en nors. zijn broer - de stamhouder
- voortrok: meenam op de jacht: het beste paard voor
hem bestemde: met hem sprak over de veten, de strijd.
„Hou jij je er buiten. Berend. Wacht tot je rijp bent".
En wie was de knapste ruiter, de beste schutter, de taai
ste vechter - wie durfde het meeste? Hij. Berend! En
hém vernederde men, omdat hij maar de tweede zoon
was! Bah - het leven op de burcht verveelde hem. Na een
standje van vader, een spottende glimlach van zijn broer
had hij heimelijk de burcht verlaten, in de nazomer. Zij
wisten nu dat hij geen lege bedreigingen had geuit - en
dat hij hen niet nodig had. Als hij eens terugkeerde zou
den zij zien
VOETSTAPPEN kraakten in de sneeuw. De jongeman
sprong op, de hartsvanger in de vuistTastend
met een roede wankelde een uitgeputte man door de
zware sneeuwvacht op hem toe. Aan een leren band om
de hals droeg hij in een etui van linnen eenEen
lier! Een liereman verdwaald!" Berend liep hem tegemoet,
steunde de 'oude en leidde hem in zijn hol. .,Ik rook het
vuurik rook wildbraadik was op weg naar de
burcht van het pad geraaktde sneeuwUren heb
ik rondgedooldaldoor hoorde ik de wolven huilen".
Berend reikte hem een reep warm, bloedend vlees aan -
en tegelijk zag hij de dode ogen.
Henne. de blinde muzikant bleef - die avond, die nacht,
de drie dagen gedurende welke de sneeuwjacht over de
Veluwe raasde, en daarna nog een paar dagen. Gebrek
leden zij niet. Henne was een groot verteller en ook leerde
hij Berend liederen zingen bij de lier. Zo als hij ze voor
zong met de versleten, nog hartstochtelijke stem wist hij
het geluk, dat muziek schenkt, over te dragen op de leer
ling die niet zonder begaafdheid bleek. ,Toen het stiller
werd. was Henne er in geslaagd „de jonge vriend" over te
halen bij hem te blijven. Nu trokken zij samen van burcht
tot burcht. Berend vermeed de Graafschap. Verbaasde de
blinde zich over die afkeer? Hij vroeg niets, vermoedde
waarschijnlijk zelfs niet wié hem rondleidde. Zij werden
goed onthaald, de onstuimige jonge zanger en de blinde
liereman. Toch waren kleine vernederingen pijnlijk te
dragen.
De jonge "ente hing over bos en beemd een mantel van
pril groen, toen het einde van de vriendschap kwam. Een
edelvrouwe, verrukt over de romance van Tristan en
Isolde met de blonde haren, schonk de vurige zanger een
Juweel. Henne wilde het verkopen aan de Lombardiers in
de stad. Berend verzette zich heftigToen hij de vol
gende ochtend in de herberg ontwaakte bleek de blinde
al lang met een voerman vertrokken - hij had het juweel
meegenomen. Was het een teken? -In elk geval was het
een bevrijding. Berend keerde terug naar Hackfort En
ook voor hem werd het gemeste kalf geslacht, gelijk zo
schoon is beschreven in het Evangelie van Lucas.
HEER Berend van Hackfort stond met de rug naar
het haardvuur in de stove, de grote zaal - hij zag
zijn eigen schaduw door het spel der vlammen
langs de wanden waren en dacht: een zwerver was ik in
mijn jongensjaren en rusteloos ben ik gebleven - nie
mand weet waarheen het nieuwe jaar me zal voeren.
Buiten zong een oude man met bevende stem:
Ons genaket die avontstar
die ons verlichtet also claer.
wel was haer doe
susa ninna susa noe
Jesus minne sprac Marien toe.
Dat huus dat hadde zo menich gat
daer Christus in geboren was,
wel was haer doe
susa ninna susa noe
Jesus minne sprac Marien toe.
Kerstavond. In de kapel van het kasteel brandden al
de kaarsen voor de mis. Vrede. Stilte. Bezinning. Maar
in het hart van de kasteelheer woedde een zware strijd.
De oorlog tussen Bourgondië en Gelre was in een nieuw
stadium gekomen. Kon men de Bourgondiërs weren?
Neen. Maar mocht men daarom hertog Karei de rug toe
wenden? Sneeuw over het doodstille park, dat langzaam
wegschemerde.
Sie setten dat kint op haren schoot
si cussedet voor syn mondekyn root.
het was so soet..
susa ninna susa noe
Jesus minne sprac Marien toe.
Sie setten dan kint op haren knien-
si sprac: groot eer moet u geschien,
wel was haer doe
Sie setten dat kint op haren aerm
met groter vrouden sach syt aen,
het was zo goet
Hij luisterde nu welbewust - er was iets in het lied dat
hem aangreep, meevoerde - naar wéér? Het waren niet
de woorden - ja, die toch ook - maar niet de woorden al
leen. Het was de stem:
Die moeder makede den Kmde een bat,
hoe lieflic dattet daer inne sat,
wel was haer doe
Dat kindekyn pieterden metter hant
dattet water uten becken spranc,
wel was hear doe
De oude, versleten stem, maar nog zuiver, nog warm,
nog bevend van ontroering - zo'n stem was er geen
tweede, hij wist het. hij die aan het hof zoveel zangers
had gehoord. Hij rende de trap al af - het voorplein over,
de brug, de poort:
Die os ende ooc dat eselkyn
die aenbeden dat soete kindekyn,
wel was haer doe
susa ninna susa noe
Jesus minne sprac Marien toe.
HENNE! Jij bent het. Kom mee - je bent koud
Hij had de grijsaard in zijn armen genomen.
„Berendik herken JeMaar je bent niet
dezelfdeWie bén je?"
In de kapel van het kasteel brandden al de
voor de mis.
Hij had geraden wie eens zijn geleider, zijn vriend, zijn
metgezel was geweest - en wie hij had bestolen. Maar hij
kon niet anders dan zich overgeven: de nacht, de wol
ven, de kniehoge sneeuwmassa, de gebroken lier - en de
macht van de heer tegen wie niemand zich kan ver
zetten.
Het werd een blijde Kerstmis op Hackfort. De blinde
Henne behoefde niet meer verder te zwerven. Tegen het
voorjaar bouwde heer Berend een kleine woning voor
hem, bij de watermolen, waar de nachtegaal zijn donkere
lied zong voor de muzikale oren van de blinde.
Een huis zonder vensters: zo had de naieve edelman -
die nog befaamd zou worden door zijn heldendaden in de
strijd van Gelre tegen de Bourgondiërs - het bevolen.
Welk nut hadden vensters voor een man met dode ogen!
Zou het niet juist zó zijn: dat alleen Henne zich in dit
huls feilloos zou kunnen bewegen, de meerdere van alle
anderen die zich overal zouden stoten, over alles zou
den struikelen?
Sindsdien zag men de blinde dikwijls tegen de
molenmuur geleund in de zon zitten, een hengel in
de hand. Misschien ving hij nooit een vis: het drui
sen van het water, het kner-pen van het molenrad -
de zang van de vogels en van de wind in de bomen
was hem genoeg. Hij zong niet meer. Maar op
feestdagen als heer Berend op het kasteel uitrustte
van de vermoeienissen van de strijd te velde, bege
leidde Henne zijn voormalige makker met de nu ge
repareerde lier. De historie vermeldt niet wanneer
de blinde muzikant stierf. Berend van Hackfort
overleed op hoge leeftijd, de 22ste maart 1557. Hij is
te Vorden begraven.
EVERT ZANDSTRA
De zang drong slechts vaag tot hem door en beïnvloed
de toch zijn denken. Na de verzoening met zijn vader was
hij al spoedig naar het hof van Karei van Egmond, her
tog van Gelre. getrokken. Eerst als page, later als knaap,
leerde hij er de wapenhandel en toen de hertog zijn moe
dige aard had leren waarderen werd hij opgeleid voor de
krijgsdienst. Hij had al jong op de slagvelden dier dagen
gestreden en de roep verworven van een vurig krijgsman.
Eenmaal had men hem gevangen genomen en eerst vrij
gelaten na het betalen van een aanzienlijk losgeld. Toen
zijn vader stierf had zijn oudere broer, Hendrik, Vorden
geërfd, terwijl hij heer van Hackfort was geworden. In
hetzelfde jaar was hij getrouwd met Magriet van Egmond.
Zij was op dit ogenblik in de vrouwkenskamer bij hun
dochtertje.
Berend van Hackfort liep naar het venster. Het was
laat in de middag. Een loodzware hemel lag over het be
sneeuwde park. Nog altijd zong daar de man aan de
poort.
,,Kom mee Henne, daar binnen ia warmte - er wacht
een maaltijd, iets te drinken, een bedje blijft hier...
ik laat je niet meer gaan".
Een ogenblik probeerde de blinde zich l06 te rukken, te
ontsnappen in het park dat nu donkerblauw neerlag, on
der de naderende nacht. Vergeef me Berend, vergeef
meik wist nietMaar hoeEn oh! ik die nog
Uw naam durf te noemenEdele heer
kaarsen
