op reis door
Latijns-amerika
VOGELMEST
IN
INCALAND
J
ZATERDAG 14 DECEMBER WEKELIJKS BIJVOEGSEL
PAGINA 4-
de Franse apostel der gezelligheid
Hij bezit de
gave groot
publiek
dadelijk in
genoeg Jijke
stemming
te kunnen
brengen
De meeste Indianen in Peru hebben een harde dobber
Deze twee verzamelden takken uit de rivier, die zij
De wegen In de Andes lelden voor veevoer en huisbrand gebruiken',
naar letterlijk ademloze hoogten.
In Ticlio stopte onze bus even. We zaten op bet hoogste punt van
de pas, die hier over de Andes gaat en het idee om even uit te stap
pen leek aanlokkelijk. Maar nauwelijks had ik een paar stappen
gedaan of ik voelde een vreemd soort duizeligheid. Het was of er een
rode schemering voor mijn ogen kwam en mijn oren voelden dof
bijna of ik te diep onder water was geweest
ZITTEN. Weer zitten", dacht ik.
Kennelijk was de overgang te
groot geweest. Geen wonder: ik
bevond mij op de enige autoweg ter
wereld waar men tijdens een rit van
130 kilometer vanaf zeeniveau meer
dan 5000 meter stygt. En wat meer
zegt: die stüging voltrekt zich binnen
twee en een half uur! Overigens is het
een spannende tocht. We klommen
gestadig tegen de blauwgrijze asfalt
weg op. gingen door tunnels en het
licht, dat in de rotsspleten weerkaatst
werd. zette alles in een fantastische
gloed. Nu eens bruin, dan weer rood of
aniline-kleurig.
Peru is een land van grote contras
ten, of misschien is het beter om van
verschillende Peru's te spreken. Eerst
is er de smalle strook land langs de
zee, waar de belangrü'kste gewassen
katoen en suikerriet groeien en
waar zich vooral de politieke activiteit
ontplooit. Dan komt het indrukwek
kende Andesgebergte met zijn rijke
mijnen. Vandaar golft het land weer
naar beneden, naar de „oriente" de
grote laagvlakten in het Amazonege
bied. Internationale oliemaatschap-
pyen hebben er hun hoop op gevestigd
en de regering dirigeert er steeds meer
Indianen heen om zelfstandig boer te
worden. Dit is natuurlijk dè kans van
hun leven voor mensen, van wie de
voorvaderen hun grond aan de Spaan
se veroveraars waren kwijt geraakt.
Maar ze zijn er toch meestal moeilijk
toe te bewegen. Het stamverband is
nog stevig. Elke stam heeft zijn eigen
taal en gewoonten bewaard zij spre
ken dikwijls zelfs niet eens Spaans
en daar ruk je Je niet zo gemakkelijk
van los.
De opvoeding van dit volk, die voor
de komst van de invallers op een goed
peil stond, is eeuwen lang verwaar
loosd en moet weer zorgvuldig worden
opgebouwd. Van democratie is voorlo
pig weinig sprake, al heeft de regering
van Manuel Odria in veel opzichten
een liberaal bestuur gevoerd, nadat ze
in 1949 orde op zaken stelde. Terecht
mag men zich afvragen of een belang
rijke politieke factor als de (socialis
tisch getinte i APRA permanent buiten
het staatkundig leven kan worden ge
houden. Het antwoord hierop zal dan
zijn: voorlopig ja, ook al omdat Odria's
opvolger diens politiek voortzet en om
dat hij het leger achter zich heeft.
Toch zal APRA in de toekomst zeker
meer van zich doen horen, als de enige
partij, die een federatie van heel
Spaans-sprekend Amerika nastreeft.
Toch, wie de massieve ruïnes van de
vroegere Indiaanse hoofdstad Cuzco of
de musea in Lima bekijkt, vraagt zich
af hoe een handjevol Spanjaarden dit
alles teniet kon doen. Het antwoord is,
dat zü met ongelofelijke brutaliteit de
Koning Atahualpa gevangen hielden,
waardoor hjj in naam bleef regeren.
Daarop stelden zij hem voor, een
kamer van zeven bij zeven meter met
goud te vullen en hij zou dan vrij zijn.
De vorst voldeed hier aan.en werd
toen verraderlijk vermoord. Zo kregen
de nieuwe heren de macht helemaal in
handen.
Inca-organisatie
ONDERWEG van de kust naar
Lima wees een van mijn mede
passagiers mij de route, die de
oude Inca-estafettelopers vroeger volg
den. Ik kon niet anders dan bewonde
ring hebben voor hun adem-techniek:
in zes uur repten zij zich van de zee
naar het vorstelijk paleis, met een
mand verse vis. fruit of een boodschap
in het fameuze knopenschrift. Berich
ten werden ook mondeling doorgege
ven en het is bekend, dat de Inca's een
uitgebreide administratie uit hun hoofd
voerden. Zij presteerden trouwens
meer.
Wegen werden door hen gebouwd en
ook bruggen en stuwdammen. Zij had
den de bestwerkende sociale organisa
tie in de nieuwe wereld. Van de oogst
ging een derde naar hun godheid, een
derde naar de staat en een derde
kwam aan elke stam. De Inca wat
hier koning betekende werd veron
dersteld van de zon af te stammen.
Het gezag liep van hem via de priesters
en stamhoofden naar de ayllu de
landbouw-gemeensohap.
De Inca's waren minder bloeddorstig
dan de Azteken in Mexico: zü brach
ten zelden mensenoffers. Zü onder
scheidden zich als knappe bouwers en
constructeurs. Hun vaatwerk, goud
smeedwerk en textiel verraden nu nog
een büzonder kunstzinnige hand. En
hun wetten getuigden van wüsheid.
Zo werd iemand, die een guanay
doodde, met de doodstraf bedreigd.
Guanays waren en zün de producenten
van het befaamde guano, fosfaatmest,
die de oogst welig doet tieren. En in
onze tüd hebben de Peruanen dit voor
beeld min of meer gevolgd.
Troetelkindje
DE guano wordt door tien miljoen
zeevogels gedeponeerd op een stuk
of veertig eilandjes voor de Pe-
riaanse kust. Die vogels heten guanays,
piquero's en alcatraz en ze leven voor
al van ansjovis, die door de koude
Humboldtstroom in grote hoeveelheden
wordt aangevoerd. Wie zich voor som
metjes interesseert zal het aardig vin
den te horen, dat elk van de tien mil
joen vogels jaarlüks rond 160 pond vis
eet. Hü produceert op de eilandjes
ongeveer dertig pond guano en die
mag niet uitgevoerd worden. De Pe-
riaanse boeren weten er best raad
mee: als zü er hun land mee bemes
ten halen zü er vüf keer zoveel katoen
af als hun collega's in Egypte of de
Verenigde Staten. Die bescherming van
de guano-handel is wel nodig, want
vroeger werd er zoveel naar het bui
tenland verkocht, dat de Peruanen zelf
krap kwamen te zitten. En de guanays?
Zij zijn eigenlijk bewoners van de
poolstreken, die hier met de koude
zeestroom heen dreven en het blijk
baar wel naar hun zin hebben. De
natuur houdt hun aantal op een rede-
lyk peil, want eens in de zes of zeven
jaar worden hun gelederen door een
epidemie gedund. In 1940 scheen het
even of de kolonie zou vertrekken toen
de Humboldtstroom plotseling van
richting veranderde. Maar gelukkig
kwam hij weer terug en daarmee de
vogels, die zelfs door ijverige schutters
bewaakt worden tegen vüanden als
condors en dergelyke.
HANS YKEMA.
VARIA
Beroemde telg uit toneelspelersgeslaeht
GESPREK MET jean nohain,
Plannen voor
internationaal
jeugddorp bij
de hoofdstad
Jean Nohain bij zijn televisie-camera, waarmee hij de Fransen gezelschaps
spelletjes en gezelligheid leert.
Bombay is de eerste Indiase staat die
definitief de geselstraf heeft afge
schaft. De centrale regering van In
dia had deze straf al lang officieel
afgeschaft, maar alle staten gingen
tot nu toe rustig door met
gen uitdelen.
Micheal Ingrams een van de mede
werkers van de Britse commerciële
televisie, heeft in Rusland een film
gemaakt over het leven van de bevol
king aldaar. Hü was er echter reeds
vier weken langer dan hü van plan
was, toen hü een telegram naar zün
directie stuurde met de woorden:
..Stuur scheermesjes, lectuur, siga
retten en vrouw. Kom voorlopig niet
terug." Mevrouw Ingrams vertrok
onmiddellük met de gewenste arti
kelen naar Rusland. De reden van
de vertraging is, dat de Russische
censuur de film centimeter voor cen
timeter keurt.
(Van onze Parijse
Er zijn van die woorden, die in een andere taal
nauwelijks zijn uit te drukken, meestal omdat men
in die andere landen het begrip zelf nu eenmaal
zo niet kent. Zo'n woord is het Nederlandse „ge
zelligheid" dat met „cosy" gemakkelijk naar het
Engels en met „gesellig" ten naastenbij in het
Duits is te vertalen, maar waarvoor men in de
(toch nog al ruim voorziene) Franse woorden
schat vergeefs naar een equivalent zal zoeken. Als
gezegd: omdat de Fransen ook dat begrip gezel
ligheid, dat nauw is verbonden met bepaalde
levensgewoonten, niet of ternauwernood schijnen
te kennen. Wanneer wij aan een gemiddelde
Franse familie denken, dan zien we voor 't gees-
correspondent)
tesoog dan ook géén vader verschijnen in huisjasje
en met de voeten in pantoffels, die onder het
schijnsel van een schemerlamp zit voor te lezen
uit een sprookjesboek, omringd door vrouw en
kroost. Dat gevoel van besloten knusheid, dat met
gezelligheid verweven is, ontmoet je in Frankrijk
maar weinig, en over 't algemeen zoekt de Frans
man zijn geluk elders dan in de boezem van het
gezin, terwijl spelletjes als ganzenborden en do
mino hier tot de vrijwel onbekende genoegens en
tijdpasseringen behoren. Ook die familiefeesten bij
uitstek als Kerstmis en Oud en Nieuw worden in
Frankrijk nog voor een ruim deel buiten het hui
selijk dak in restaurant, cabaret of schouwburg
doorgebracht en gevierd.
Nu kunt U. wanneer ge daartoe be
hoefte gevoelt en er ook nog nut in
ziet. al het kwaad van de wereld
schryven op rekening van de moderne
techniek en de vooruitgang, maar
niettemin blijft het een feit dat uit
vindingen als de grammofoon, de radio
en de televisie er ook in Frankrijk veel
toe hebben bügedragen het familiele
ven te animeren, zo niet de gezins
banden te versterken. En via die tech
nische verworvenheden heeft zich in
het Franse familieverband nu ook een
gemoedsgesteldheid binnengedrongen
en daar ontwikkeld, welke dat begrip
van Nederlandse gezelligheid soms al
dicht benadert.
En onder alle honderden radio
televisie-artiesten is er dan één
man, die men voor deze, ontwikke
ling wel in het hijzonder aanspra
kelijk kan stellen. Dat is Jean No
hain. We zouden hem de Franse
promotor en apostel der gezellig
heid durven noemen, want we heb
ben in dit land tot dusver nog
maar weinig mensen ontmoetdie
zulk een warm-menselijke harte
lijkheid, vermengd met enkele
deeltjes gemoedelijkheid, uitstralen
als hij. Zij beheersen het hele we
zen van Nohain en daarin moet
dan ook wel het geheim van zijn
opzienbarend succes zijn gelegen.
Hij behoort tot de populairste fi
guren van Frankrijk en het is en
kele maanden geleden nog voor
gekomen, dat in Lyon de politie
uit moest trekken om de gemoede
ren tot bedaren te brengen van een
veeltallige menigte, die zich de te
schaarse plaatsen bevocht van de
grootste stedelijke gehoorzaal waar
Nohain een publieke televisieuit
zending moest geven.
Typische Fransman
Met zijn wat gedrongen en toch ele
gante gestalte, kale schedel, fijne kne
veltje en de scherpzinnige blik in het
ene blauwe oog dat twee wereldoorlo
gen hem hebben overgelaten - plus,
natuurlijk, de ridderorde op het re
vers - is monsieur Nohain wel het type
van de Fransman, zoals men zich hem
in het buitenland pleegt voor te stel
len, waarin ook zijn eigen landgenoten
zich duidelijk blyken te herkennen.
Hij is begaafd met dat bijzondere in
stinct voor die geheimzinnige trillin
gen. die wel ..atmosfeer-' plegen te
worden genoemd. Zoon uit een toneel
spelersgeslacht - zijn vader. Franc No
hain. was een bekend tekstdichter en
zün broer Claude Dauphin is een ta
lentvol acteur - bezit Nohain, die zich
ook wel Jaboune laat noemen, een
..présence; waardoor hü via de micro
foon of het televisiescherm een pu
bliek onmiddellük in die genoegelijke
stemming van wederzijds vertrouwen
brengt, die voorwaarde is voor een ge-
slaagde „avond". Dankzü verder een 1
warme en intuïtieve belangstelling
voor mensen, plus nog een heel doel
matig soort fantasie, heeft hü een ei
gen techniek ontworpen in dienst van,
laat ik dan maar weer zeggen: de ge-
zelli gh ei dspsy chologie.
Zo maar uit de mouw
Van huisuit advocaat en journalist, J
is Jean Nohain een man van brede f
ontwikkeling, van grote ervaring en,
wat zo mogelijk nog iets voornamer is,
gezegend met innerlijke beschaving,
waardoor hü er zich voortdurend voor
weet te behoeden te vallen in die ver
raderlijke kuilen der vulgariteit en
grove gijn van zovele conferenciers,
humoristen en andere beroepsleukerds.
En tenslotte is hü, als een der oudste
Franse radio-pioniers, ook nog haar-
fün op de hoogte van alle geheimen I
van microfoon en camera, zodat hü
altijd nauwkeurig weet hoe hij zün
onuitputtelijke voorraad van ideeën en
stunts moet lanceren.
Die ideeën schijnt hij zo maar uit
de nauwe mouw te schudden, Nohain
moet iedere week drie radio- en televi
sieprogramma's voorbereiden, waar
van er een, op zondag, drie volle uren
duurt en iedereen, die wel eens iets
met dit soort werk te maken heeft ge
had. zal weten wat er zo allemaal
komt kijken, wil men niet het slacht
offer van de routine worden en een
noodzakelijke dosis frisheid en origi
naliteit bewaren.
Kinderlijk idealisme
Wij zün Nohain in de ruime flat. die
hü tot zün radio- en televisie-hoofd
kwartier heeft ingericht en waar ook
zün braintrust is ondergebracht, on
langs eens gaan opzoeken en voor zo
ver zün medewerkers en de voortdu
rende onderbrekingen van de telefoon
hem daartoe de gelegenheid lieten,
heeft hij ons toen het een en ander
over zün bezigheden kunnen vertel
len.
De voornaamste drijfveer van mijn
werk? Ja. zegt Nohain. daar moet ik
nu echt even over denken. Ik zou
zeggen, het genoegen dat op mezelf
terugslaat, wanneer ik de mensen, en
vooral de kinderen, eerst zelf wat ge
noegen heb bezorgd. Ik werk nog het
liefste voor de kinderen en ook mét
hen, want ik zoek altijd naar midde
len om ze zélf actief in een program
ma te kunnen betrekken. Een jaar of
tien geleden mocht ik er zo in slagen
duizenden jongens en meisjes in te
schakelen bij de wederopbouw van een
Frans plaatsje, dat in de oorlog was
verwoest. Je moet proberen him be
langstelling warm te maken voor een
idealistisch doel en dan kan je van
kinderen alles verwachten.
Zo heb ik nu weer een nieuw
plan opgezet, dat binnenkort moet
leiden tot de inrichting van een in
ternationaal jeugddorp, dat in
Marly-le-Roi bij Parijs gevestigd
ivordt. Dat dorp zal Télévillage he
ten en voor de aanbouw heeft de
regering mij dertig miljoen francs
(f. 300.000) toegezegd. Op gezette
tijden roep ik nu al voor de came/a
van mijn kinderprogramma's de
„staten-g ener aal van de jeugd" bij
een, die dan allerlei kwesties krij
gen op te lossen. Dat dorp zal uit
tien paviljoens bestaan, die dan t
ieder een Franse provincie verte-
genwoordigen. En wanneer we he
lemaal klaar zijn, dan nodigen we
ook uit andere landen kinderen uit
om bij ons te komen logeren.
Het doel dat Jean Nohain voor ogen
staat - zo blijkt ons uit het verdere
gesprek-met-vele-onderbrekingen - is
de jeugd vreedzaam te mobiliseren,
teneinde onder de verschillende volke
ren beter begrip voor elkander te wek
ken. En omdat die gedachte der inter
nationale broederschap niet kan wor
den Iosgedacht van de zin van het
kerstfeest, meenden wjj dat het wel
eens toepasselijk was, deze kwieke
Fransman juist in deze tijden bij onze
lezers te introduceren.
