bO
Polens gistingsproces biedt
kans dan poging tot „loswrikken'
meer
Een Zoeklicht
II a l is beste politiek jegens II arse hou
liet II esten steunt waardevolle ontwikkeling
maar waarom blijft ons land hierbij achter?
I heenlopende toekomstdromen
DE NIEUWE
ARMEN
OP DE BOEKENMARKT
5e Jaargang No. 46
Zaterdag 16 november 1957
EMra
..Nog Is Polen niet verlorenEen volk. dat dit in zijn nationale hymne zingt, heeft geen gemakkelijke
verleden gehad. Maar achter het puin van Warschau groeien nieuwe hutzen. En de enorme bindende kracht
van het Poolse patnottisma heeft Polen onder meer dan één onderdrukking staande gehouden.
(Van onze
(VI
Warschau. „Zij. die in het Westen luidkeels
blijven roepen, dat in Gomoclka's bewind een kans
ligt Polen los te wrikken van de Sovjet-Unie. ma
ken een grote fout en bewijzen ons en zichzelf
een slechte dienst. Polen onder welke regering
dan ook. is een gevangene van zijn geografische
positie tussen Rusland en Duitsland. De Sovjet-
Unie kan en zal niet gedogen, dat Polen uit haar
invloedssfeer vlucht. Een poging daartoe zou aan
leiding tot een derde wereldoorlog kunnen zijn.
De loswrik-theorie is dus een wensdroom. Droomt
het Westen haar hardop, dan maakt zij niet
alleen de Sovjet-Unie steeds achterdochtiger,
maar dwingt ook Gomoelka steeds meer bewijzen
van zijn loyaliteit jegens het Kremlin te leveren,
steeds meer anti-Westelijke uitspraken te doen.
reiaredocieeer
en slot)
Bovendien, als Polen zich werkelijk los zou
kunnen rukken, zou dat niet onmiddellijk een
verharding van de Sovjetrussische politiek, een
versteviging van de greep op de andere volks
democratieën. een terugkeer tot het Stalinisme
ten gevolge^ebben? Zou onder die omstandig
heden zo n vrij Polen voor het Westen werkelijk
meer waarde hebben dan het Polen van nu. dat
binnen het socialistische kamp een gistingsproces
van democratisering en liberalisering op gang
heeft gebracht, dat mogelijk ook in andere landen
van het Sovjet-blok. misschien in de Sovjet-Unie
zelf. onstuitbaar zal blijken en uiteindelijk een
overeenstemming tussen Oost en West zou kun
nen vergemakkelijken?"
Het iru een r»n Pnlens mfnt prominent* communistische journalisten, di*
der* «telling voor m|j ontrouwde. BIJ het beraad oTer Polen» nieuwe positie en
het toeken naar een doeltreffend Westelijk beleid verdienen man» woorden
teker overweging. Temeer daar «|jn mening, tij het met teer verschillende nuan
ceringen. ook door de tegenstanders van het regime wordt gedeeld. Door de
rooma-kathollek. wiens toekomstdroom een christen-socialistisch Polen In een
positie ala die van Finland was, maar die toegaf, dat die droom voorshands
niet te verweienlljken tou rijn. Door de liberaal, die naar het Westen hunkerde,
maar toch economische steun voor Gomoelka's regime vroeg. Door alle Polen,
die de Hongaarse gebeurtenissen met detelfde bewogenheid volgden als w(),
maar die beseffen, dat Gomoelka. hun to'n bloedbad heeft bespaard. Welke
•verwegingen moeten nu het Westen leiden by het bepalen van tijn standpunt
Jegens het Gomoelka-regime?
se grens, waarachter de voormalige
Duitse gebieden liggen. die liet verlies
van een stuk Polen aan de Sovjet-Unie
moeten goedmaken, komen tekenen,
dat Adenauer weliswaar nog niet
aoala Le Monde hem adviseerde tot
die erkenning bereid is, maar evenmin
op dit stuk een star standpunt In
neemt
Merkwaardige uitrondering
Nu is er op deze welwillende NAVO-
houding éen merkwaardige uitzonde
ring en dat is Nederland Onze legatie
te Warschau is geen ambassade gewor
den. wij hebben geen extra-kredieten
gegeven, zijn niet ingegaan op Poolse
voorstellen tot economische samen
werking op meer dan één gebied WjJ
DE uitdrukking ..nieuwe
armen" is. als ik mij niet
vergis, ontstaan na de
eerste wereldoorlog. Het werd
een aanduiding voor die mensen,
die. door het waardeloos worden
van hun buitenlandse vooral
Russische effecten en aan
delen. plotseling al hun bezit
tingen verloren. Zij hadden al
tijd een vrU en onafhankelijk
leven geleid en hadden tot hun
vreugde niemand naar de ogen
behoeven te zien. Hoewel ze nu
hulpbehoevend waren geworden,
wilden zij ook in de toekomst
hun zelfstandigheid bewaren.
Daarom probeerden ze hun ar
moede zo veel mogelijk te ver
bergen en naar buiten de schijn
van welstand op te houden. Al
leen heel intieme vrienden kwa
men te weten, hoe moeilijk iU
het hadden. Als aan deze men
sen hulp geboden werd. moest
dit wel op een heel tere manier
gebeuren De ..nieuwe" of ..stille"
armen, zoals ze ook genoemd
werden, hielden er een sterk ge
voel van eigenwaarde op na.
Men zou hen zelfs trots kunnen
noemen. Maar met dit al waren
het toch sympathieke mensen
Na de tweede wereldoorlog kan
het woord „nieuwe armen" voor
een heel andere groep van men
sen gebruikt worden, namelijk
van hen. die aan de verleidingen
van de weelde geen weerstand
kunnen biedenen daarom per
manent ln de zorgen zitten. Om
misverstand te voorkomen, dient
meteen gezegd te worden, dat
we aan deze mensen hun weelde
van harte gunnen. We achten
het een voorrecht, dat de wel
vaart beter verspreid is dan
vroeger en dat velen kunnen
genieten van culturele en maat
schappelijke genoegens, die hun
vroeger ontzegd waren Maar
houden ons nauwkeurig aan de NAVO-
embargo» pn culturele uitwisseling
blijft tot een minimum beperkt In
feite worden alleen de visa-bepalingen
wat soepeler gehanteerd en is er een
beperkt aantal Poolse studenten en
stagiaire* toegelaten Voor al deze pun
ten kan men praktische redenen aan
voeren. Wij hebben ook in sommige
andere bevriende landen nog slechts
legaties, er is kredietschaarste in Ne
derland hoewel ik de indruk heb. dat
Nederland ook om louter commercièle
redenen zijn gezicht wel eens vaker op
de Poolse markt zou mogen tonen).
Ons hele systeem van culturele uitwis
seling is inderdaad net op de helling.
En. weljazeker. wij houden ons altijd
keurig aan onze NAVO-verplichtingen.
veel keuriger dan onze bondgenoten.
Toch kan ik mU niet losmaken van
de indruk, dat niet alleen de Polen hun
..Nationalisten" hebben! de Stalinisten,
die in het dorpje Natolin bijeen plach
ten te komen i. maar dat op het Haag
se plein het „Nato-linisme" zelfs het
beleid hepaalt! Dat onder de redenen
van praktische aard. die ons beleid ten
aanzien van Polen achter doet liggen
bij dat van mannen als Foster Dulles
en Adenauer, een doctrinair wantrou
wen schuilt, dat de visie voedt, dat er
in Polen niets wezenlijks veranderd Is.
omdat er in een communistisch land
nu eenniu.il niets lenndoren kan Dat
Is een sober, steriel uitgangspunt. Nie
mand kan garanderen, dat een posi
tiever aanpak resultaat kan opleveren.
Maar het alternatief Is zo uitzichtloos,
dat iedere kans tot doorbreking van de
barrière met het onvermijdelijke risico
daaraan verbonden genomen moet
worden. Om de Polen een hart onder
de riem te steken is ieder brokje con-
tact belangstelling, steun en aanwe
zigheid \an het Westen noodzakelijk.
Daarin dient Nederland niet achter te
blijven, ook omdat het als kleine natie
minder van duistere bedoelingen kan
worden verdacht.
WOORD
VAN
BEZINNING
het is noodlottig, als zij voor
zichzelf geen maat weten te
houden en als zU verder willen
springen dan hun polsstok lang
is
Sociaal gezien hebben zij het
niet arm; ze leven veel royaler
dan hun ouders en grootouders
het ooit gedaan hebben. Ze ver
oorloven zich meer dan hun
buren en collega's het voor zich
zelf mogelijk achten. En toch
of liever juist daarom leven
zij voortdurend op de grens van
een débacle. Ze weten meestal
tfan het begin van de week of
aan het begin van de maand
niet, of ze zonder kleerscheuren
het eind wel zullen halen. Wat
de „nieuwe armen" van vroeger
juist probeerden te handhaven
hun zelfstandigheid zijn
zij volkomen kwijtgeraakt. Ze
hebben tegenover allen en leder
een verplichtingen gemaakt.
Deze mensen zijn arm. niet
aan geld. maar aan zelfbeheer
sing en zelfkennis en dus ook
aan geluk. Nu de begeerte naar
weelde hen te pakken heeft. Is
hun dorst niet meer te lessen.
Eén van de grootste voorrech
ten in het leven is onze onaf
hankelijkheid. ons self kunnen
zijn en blijven. Natuurlijk niet
tegenover God. want er behoeft
maar één adertje ln ons hoofd
of bU ons hart te springen en
het is met onze zelfstandigheid
gedaan. Eén ongelukje op de
weg en wU zijn voor ons gehele
leven Invalide. Het moderne ver
keer herinnert ons voortdurend
aan het woord van David: „Er is
maar een schrede tussen mij en
de dood".
Maar onze vrijheid tegenover
de mensen is een kostelijk goed.
dat wij met alle macht moeten
trachten te handhaven.
Op het gymnasium, dat ik
vroeger bezocht, gaf onze leraar
ln het Nederlands lastige on
derwerpen voor opstellen op. Zo
herinner lk mi), dat we als 16-,
17-Jarige Jongens enkele bladzij
den vol moesten schrijven over
het thema: „Genoeg ls meer
dan veel". Ik weet werkelijk niet
meer. wat lk toen op papier gezet
heb We waren waarschijnlijk te
Jong om de strekking ervan te
begrijpen. Een mens leert het
pas door lange levenservaring,
dat genoeg meer ls dan veel. En
menigeen leert het nooit en de
meeaten maar een heel klein
beetje-
Aan het eind van zijn leven
heeft Paulus het wel begrepen.
Hij schrijft in de brief aan de
Fillppenzen: Ik heb geleerd met
de omstandigheden, waarin ik
verkeer, genoegen te nemen. Ik
weet. wat armoede is en ik weet.
wat overvloed ls. In elk opzicht
en ln alle dingen ben ik Inge
wijd. zowel in verzadigd te wor
den als in honger te lijden, zo
wel ln overvloed als in gebrek.
Ik vermag alle dingen door Hem,
die mij kracht geeft".
D. J. V066ERS,
herv. pred. te Leiden-
Adriaan van der Veen- „De man
met de zilveren Hoed". Querldo,
Amsterdam 1957
Met deze bundel met 20 korte ver
halen ln de hand geloof ik dat ik de
ware Van der Veen op het spoor ben
gekomen. Of beter, ik heb de overtui
ging gekregen, dat myn Indruk van
deze schrijversfiguur niet onjuist is- In
deze groep verhalen toch vindt men de
beide kanten van deze auteur ln één
omhulsel en dat niet alleen ln techni
sche zin.
Het eerste verhaal heet „A1K>1 voor
het onvolkomen Hart Dit ls ln 1953
alleen verschenen in de reeks „De
Boekvink" van de Arbeiderspers. Wat
ik daar Indertijd van gezegd heb. komt
in het kort herhaald hierop neer, dat
het een bekentenis ls van een man.
die zich nooit zal leren aanpassen bij
een ..sophisticated" mensenras, omdat
hij daar krachtens zijn argeloze reac
ties nooit bij passen XAl. Een dergelijke
houding kan men ook aantreffen ln
zijn roman „Spelen ln het Donker".
Daar wordt de lezer eveneens getrof
fen door een figuur die. hoewel hij een
stap verder is gegaan dan de „lk" uit
Alibi hy wil geen partij meer zijn
een levenshouding poogt aan te nemen
die hem niet ligt
Past men mutatis mutandis deze
theorie op Van der Veens werk toe.
dan blijkt dat dit inderdaad in twee
6tukken uiteenvalt; in de verhalen die
ik kortheidshalve de wereldwijze zal
Tweeërlei standpunt
Men kan de ontwikkeling in Polen
op twee manleren waarderen Men kan
de nadruk leggen op het blijvend com
munistisch karakter van het regime,
vaststellen, dat er geen liberale demo
cratie bestaat, allerlei inderdaad be
denkelijke verschijnselen aanwezen en
op grond van historische parallellen
zoals de zeer tijdelijke liberalisatie
ln de Sovjet-Unie van de Jaren 20 -
concluderen, dat Gomoelka's lente
«lechts een adempauze is voor her
nieuwde totalitaire gelijkschakeling
Uit deze visie zou logisch volgen, dat
het voor het Westen geen enkele zin
heeft Polen te steunen, bijvoorbeeld
door hulp btj de economische opbouw
Het is een uitermate ..veilige" theorie,
niemand kan haar onjuistheid bewij
zen Integendeel, een hierop gegrond,
onvermijdelijk steriel beleid, zal zelfs
zeer vermoedelijk tot versnelde terug
keer van orthodox-communistische re-
geermethodes leiden Met de kwade
kans. op een mogelijke herhaling van
de Hongaarse gebeurtenissen in Poler.
Men moet al een bitzonder boosaardige
Macchtavelllst zijn om zo'n rnmp voor
het zwaar geteisterde Polen ln zijn
berekeningen op te nemen.
Tegenover de hierboven, op niet
zulke slechte gronden berustende ne
gatieve kijk en passieve houding, kan
men een positiever en actiever Wes
telijke politiek stellen. Zonder een ge
zonde waakzaamheid te laten verslap
pen. kan men ae nadruk leggen op
wezenlijke veranderingen in Polen
daarin gesterkt door de woedende re
acties in de Oostduitse. Tsjechische
Roemeense. Franse en Sovjetrussische
pers op Gomoelka's aanvankelijke
maatregelen Men kan aannemen, dat
er inderdaad een gistingsproces op
gang is gekomen en zelfs in Gomoel
ka's ..terughalen van Tito ln het Sov
jetblok" een poging zien de oppositie,
van binnen uit, te versterken. Men kan
Gomoelka's bewind verre van Ideaal
achten, maar het nochtans als voors
hands als het best mogelijk zien Deze"
opvatting betekent steun, vooral eco
nomische steun, aan Polen om te hel
pen het experiment-Gomoelka te doen
slagen
Veel Westelijke hulp
Tot op heden wordt de Westelijke
politiek jegens Polen voornamelijk door
deze opvatting. Ingegeven en met min
dere of meerdere geestdrift uitgevoerd
door Navo-landen als Amerika. West
Duitsland. Engeland. Frankrijk en Br'
£:■- en door neutrale landen als Zw
den en Oostenrijk
De Westelijke economische steun om
vatte tot nu toe kredieten tot een to
taal van 200 miljoen dollar en had als
bij-effect, dat het oostblok. dat niet
achter kón blijven, met 300 miljoen
dollar krediet over de brug kwam. die
het. gezien zijn vele penibele politiek
economische verplichtingen elders ir
de wereld, vermoedelijk moeilijk kor
missen! Amerika zond katoen en graan.
Frankrijk accentueerde zijn traditionele
vriendschapsbanden met Polen door
twee complete mijnuitrustingen te le
veren, uit Engeland en Zweden kwa
men onder meer generatoren en elek
trische outillage, uit België passagiers
vliegtuigen De strikte NAVO-embar
go's op strategische goederen werder
wat minder strikt nageleefd, culturelr
betrekkingen werden verinnigd, lega
ties tot ambassades verheven.
En uit Bonn. waar men het verlei
delijkst lokaas voor Polen ln handen
heeft: de erkenning van de Oder-Neis-
De jeugd van Polen, die men 20 graag een wat ge lukkiger toekomst zou gunnen dan dit sympathieke
volk tot nu toe heeft gekend.
noemen en die. welke burgerlijk zijn
men versta mij goed. ik bedoel het
woord burgerlijk hier letterlijk als
tegenstelling tot werelds, dus zonder
enige artistieke minachting, integen
deel zou ik bijna zeggen.
Dat lk dit onderscheid maak. Is wer
kelijk niet om de situatie te bepalen,
waarin Van der Veens verhalen zich
afspelen. Ik maak dit verschil, omdat
ik vind. dat zijn z.g. burgerlijke ver
halen zo ver uitsteken boven die an
dere groep. Die toch hebben een grote
ruimte en diepte, zij zijn meer gewor
teld- Korte verhalen zoals „Brood en
Arbeid". „Mijn Moeder en het Geld",
„Ledigheid", hebben een raakheid en
tevens een ontroerdheid, die men in
het andere genre zelden aantreft en
die lk op chemische wijze gekoeld zou
willen noemen; gekoelde ontroering,
die door die afkoeling tevens dichtheid
heeft gekregen De schets ,X>e Vreemde"
heeft datzelfde ingehoudene. maar
toch is het sentiment openlijker. Het
„ach wat. tranen" ligt hier duidelijker
aan de oppervlakte.
Het verhaal, waarvan de bundel de
titel draagt: „De Man met de Zilveren
Hoed" ls zeer knap en raak als schets
van de menselijke hardheid, die door
domheid ontstaat. Mogelijk zou deze
geschiedenis van een schoonmoeder met
een Jeugdtrauma nog meer treffen, in
dien zij een onderdeel van een geheel
was - - in een roman b.v. Deze
eigenschap, een gebrek aan afronding,
heeft zij gemeen met „De Verrader",
eveneens psychologisch bijzonder hel
der en raak.
„Idylle ln New York" en „De onvol
tooide Symfonie" tonen een andere zijde
van Van der Veens veelzijdig schrij
verstalent. ZIJ staan als het ware tus
sen de beide andere groepen in. De ca
baretzangeres uit het tweede vertelt
tydens een nachtvlucht haar jeugd
herinneringen aan de mijnheer, die
naast haar zit. Deze memoires zou men
bij de burgerlijke groep kunnen onder
brengen, terwijl de entourage bij de
wereldwijze behoort. Interessant is ook
in deze schets de tegenstelling leven-
luchtledig. die nog versterkt wordt door
de symboliek van het vliegtuig.
In ..Idylle in New York" heeft het
meisje Ninke haar fantasie als vlucht-
haven voor haar eenzaamheid. ZU ver
telt haar vriend Anton verhalen met
daar doorheen gevlochten een reali
teit. die haar toehoorder niet altijd
vatten kan. maar die hem onherroe
pelijk blijft boeien. -Deze mengeling is
uitstekend uitgewerkt en volgehouden.
Ik geloof dat dit het beste verhaal is
uit deze bundel, die als geheel gerust
voortreffelUk genoemd kan worden.
Pamela Hansford Johnson. „Ca
therine Carter". Zuid-Holland-
sche Uitgeversmij., Den Haag z.j.
Een gezellig verhaal in het „en zU
leefden nog lang en gelukkig"-genre is
„Catherine Carter". De roman speelt
zich af in de Engelse toneelwereld om
streeks 1880 en biedt een levendig
beeld vol figuren op en om de planken.
Men staat werkeiyk verwonderd over
wat er allemaal gebeuren kan voor de
jonge ster Catherine haar niet meer
zo jonge „jeune premier" eindeiyk
krUgt. De gesprektrant is natuurlyk en
soms werkelijk geestig en de hele si
tuatietekening niet al te onwaarschyn-
lUk. hoewel natuurlijk ^couleur de
rose".
CLARA EGGINK
