DUIZEND JAREN REEDS LEVERT
39RTLAND BOUWSTEEN AAN DE WERELD
Goed geheugen van olifanten 1111
ook wetenschappelijk bevestigd
VARIA
Veelvuldige toepassing in Britse hoofdstad
eenliouwers handhaven
eeuwenoude tradities
i,eert
Nederland bestelde na de oorlog
Portland-steen voor een aantal grote
gebouwen. In België paste men Port
land-steen toe voor het Casino te
Ostende en voor andere bouwwerken.
Canada behoorde ook tot de grote im
porteurs, vooral voor huizen en gebou
wen in Ottawa, Montreal en Toronto.
Ook in vroeger tijden, ja, reeds vóór
de eerste wereldoorlog, maakten bouw
meesters buiten Engeland graag ge
bruik van Portland-steen.
Een opmerkzaam wereldreiziger heeft
dus een goede kans om 's werelds be
roemdste steen overal tegen te ko-
Een van Londens grootste be
zienswaardigheden. Sint Paul's
Cathedral.
men. Bij een regeringsgebouw in
Ottawa, bij een bank in Montevideo
of bij de Beurs te Brussel, of waar
ter wereld ook, maar in ieder geval
ver verwijderd van dat kleine schier
eiland Portland, welks gesteente
sedert eeuwen een bron van schoon
heid is geweest voor de gehele wereld.
(NIVANO Nadruk verboden).
„Elephants never forget
Interessante proef van Duitse zoölogen
LEESPLANKJE VOOR EEN OLIFANT
Dikhuiden zien echter niet
bijzender scherp
„Elephants never forget" (olifanten
vergeten nooit iets). Is dit oude En
gelse spreekwoord ook wetenschappe
lijk juist? Ja, zeggen twee Duitse zoö
logen, dr. Rensch en dr. Altevogt van
de dierentuin in Münster, op grond
van een serie proeven, die zij in de af
gelopen jaren met dikhuiden hebben
genomen.
In het laatste nummer van „Der
Monat" brengt dr. Rensch daarover
verslag uit.
De Duitsers begonnen hun onder
zoekingen in een „olifantenschool" in
de staat Misore (India). Daar stelden
zij vast, dat de in de bosbouw werk
zame olifanten na hun „eindexamen"
21 tot 24 verschillende commando's
konden onderscheiden.
Enkele daarvan zijn: „mal-mal"
(vooruit), „tsjoro" (halt), „dat-dat"
(achteruit), „tsjeberi" (keer), „tol-tol"
(poot omhoog). Bij het werk in het bos
ztfh tien of twaalf van deze bevelen
nodig en zelfs deze worden slechts af
en toe gegeven omdat de olifanten
betrekkelijk zelfstandig handelen, als
of zij het doel van het werk kennen.
Interessant is vooral dit: wanneer de
dieren een boomstam op een vracht
wagen moeten leggen iets, dat zij
meestal met z'n tweeën doen schui
ven zij de stam eerst met de poten
naar de schuinstaande laadbakken toe,
gebruiken vervolgens hun slurf en ten
slotte. wanneer de stam een zekere
hoogte heeft bereikt, hun voorhoofd.
Daarbij letten zij erop, dat de stam
niet terug rolt: zij houden hun slurf
voortdurend omhooggeheven tot de
boomstam goed op de wagen ligt.
Daaruit moet men concluderen, dat
de werkzaamheden van de olifanten
niet slechts op zuivere dressuur berus
ten, maar dat ook ervaring en begrip
voor het doel van hun werk een woord
meespreken.
Uit India teruggekeerd, kregen de
twee geleerden in Münster de beschik
king over een ongeveer vijf-jarige
vrouwelijke olifant. Anderhalf jaar
werkten zij met dit dier ongeveer een
uur per dag. En in die tijd leerden zij
de dikhuid niet minder dan dertig fi
guren van elkaar te onderscheiden.
Als „lesmateriaal" gebruikten zij een
vlakliggende houten constructie, on
derverdeeld in vakken, waarop figuren
waren geschilderd. De helft van deze
figunren had een positieve betekenis,
d.w.z. eronder bevond zich een stuk
brood, dat de olifant mocht opeten
als hij het goede deksel had opgelicht.
Eerst werden de proeven genomen
met steeds een positief en een nega
tief teken naast elkaar (zie tekening),
maar in een later stadium van het on
derwijs werden de figuren willekeurig
door elkaar gerangschikt.
Toen de olifant de figuren eenmaal
goed bleek te kennen, liet men de proe
ven daarmede twee jaar lang rusten
(in die tijd werden interessante proe
ven met het onderscheiden van gelui
den genomen). Daarna zette men het
dier opnieuw voor de houten vakken
en zonder enige aarzeling lichtte hij
de deksels af van de met brood ge
vulde ruimten!
Andere interessante ervaringen, die
men by de proeven opdeed waren, dat
de olifant minder scherp ziet dan de
mens of een aap, dat hij zeer slecht
kleuren onderscheidt en dat hij boven
bedoelde figuren ook kon herkennen
indien daar kleine veranderingen wa
ren aangebracht.
Ray Anthony, de Amerikaanse band
leader, wiens ster hoog aan het jazz-
firmament staat, zal een nieuwe
trompet moeten kopen. Zijn oude
trompet een speciaal voor hem
gebouwd Instrument met een waar
de van zo'n 1200 gulden werd in
Stuttgart gestolen: Waarschijnlijk
werd de drang naar een „souvernir"
een onstuimige bewonderaar te
machtig.
Een Afrikaanse visser en een woeden
de krokodil hebben een gevecht op
leven en dood geleverd, dat door de
krokodil werd verloren.
De visser. Ifumo Phiri, die met een
speer in de rivier de Lunga aan het
vissen was. kreeg iets in het oog dat
hij voor een vis aanzag, en wierp
met kracht zijn speer naar het dier.
Het bleek echter een krokodil te zijn,
die voordat de onthutste visser de
oever kon bereiken, zijn been met
zijn machtige kaken omklemde en
de man de diepte introk.
Geschrokken toeschouwers zagen van
de oever af hoe Phiri wanhopig vocht
nu weer onder, dan weer boven wa
ter, terwijl hij het beest met zijn
speer attakeerde.
Toen man en reptiel voor de derde
maal in de diepte verdwenen waren
zagen de toeschouwers het water
rood kleuren. Seconden later kroop
de visser de wal op, de bloedige res
ten van de krokodil achter zich aan
slepend.
Na de laatste oorlog produceer
de Portland meer kostbare na
tuursteen dan ooit tevoren. En
alom op aarde vindt men die
steen thans verwerkt in gebou
wen van velerlei soort.
Na 1945
Harder dan ooit tevoren is er na
de tweede wereldoorlog in de groeven
van Portland gewerkt. De geteister
de wereld stond voor het probleem
van de wederopbouw. Nieuwe schoon
heid moest worden geschapen. Nieuw
leven moest opbloeien op puinhopen
en ruïnes. De wederopbouw van Ply
mouth, Engeland's zwaar geschonden
havenstad, geschiedde met Portland
steen. Dit geldt ook voor de marine
basis Portsmouth en de kerkstad
Exeter. Portland-steen koos men
eveneens als bouwmateriaal voor het
permanente concertgebouw, dat ter
gelegenheid van het in 1951 gevierde
Festival of Britain op de zuidelijke
oever van de Theems te Londen ver
rees.
Behalve het gebouw van de Verenig
de Naties te Lake Success zijn er nog
andere banden tussen Portland en de
Verenigde Staten. In de steengroeven
van dat rotsachtige schiereiland in het
Engelse Kanaal is namelijk ook de
steen gehouwen voor het indrukwek
kende gedenkteken in Grosvenor
Square (Londen) ter ere van Amerika's
oorlogs-president Franklin D. Roose
velt.
En op Portland gingen duizenden
Amerikaanse soldaten scheep op D-
dag, toen zij voor de taak stonden,
Europa te bevrijden. Zij vertrokken
van de havenhoofden, waar gewoon
lijk de schepen geladen worden met
Portland-steen. In 1945 onthulde de
Amerikaanse ambassadeur (te Lon
den) op Portland een gedenksteen
ter herinnering aan die historische
inscheping op D-dag.
heeft het hoofdkwartier der Verenigde Naties te Lake Success
En welhaast even natuurlijk is het, dat die fagade gemaakt
een steensoort, die de eeuwen door is toegepast voor beroemde
Portland-steen. Op een klein brokje land, 4800 km ten oosten
Success, werd de steen voor de voorgevel van het hoofdkwartier
Naties gehouwen. Vaklieden met aangeboren vaardigheid
aamheid verrichtten het werk, zoals eeuwen geleden reeds hun voor
in die zelfde steengroeven stenen hieuwen voor bouwwerken, die tot
dag menige stad sieren.
bijvoorbeeld, dankt zijn
geschapen door de
door weer, wind en tjjd ver
schakeringen in de tinten
huizen en gebouwen voor een
deel aan de Portland-steen.
Wren en na hem andere
nde Engelse bouwmeesters maak-
amelijk een ruim gebruik van die
arae, zilverwitte steensoort. Vroe
ds11 fjs Portland een eiland (en nog
'brj,en de Engelsen het zo), maar
is het een schiereiland je van 6.4
I* ngte en 2.4 km breedte, door een
e strook verbonden met het Zuid-
se graafschap Dorset. Langer dan
eeuwen reeds levert Portland
tenen voor prachtige gebouwen.
secretariaatsgebouw der Verenig
de 'ties was wel de laatste „beroem-
s bruiker",
rdi
hem namelijk naar Portland om een
rapport te schrijven over de aanwezige
hoeveelheden steen en de geschiktheid
van die steen voor de gebouwen, die op
'skonings bouwprogram stonden. Jones
kwam zo onder de indruk, dat hij vrij-
Portland-stcen vormde drie eeuwen
geleden de voornaamste bouwstof
van St. Pauls Cathedral te Londen,
maar ook de voorgevel van liet
nieuwe gebouw der Verenigde Na-
ties te 'Lake Success is ervan opge
trokken.
wel uitsluitend Portland-steen gebruikte
voor enige grote bouwwerken, bijvoor
beeld voor de Banqueting Hall in het
regeringsdistrict Whitehall.
ZOWEL in de dagen der Gothiek
(Rufus, Exeter) als der Renais
sance (Inigo-Jones) vond Portland
steen dus toepassing. Ook in later tij
den. De grote brand van Londen in
1666 en de bommen uit twee wereld
oorlogen veranderden het aanzicht van
Londen, zoals Jones en Wren dat had
den gewrocht. Maar enige Portland-
monumenten van die twee bouwmees
ters staan nog steeds overeind.
V aktradities
BIJZONDERE, tal van generaties
oude, tradities beheersen nog
steeds voor een belangrijk deel het
werk in de steengroeven. Zo is het hou
wen en bewerken der steen reeds
eeuwen lang uitsluitend toevertrouwd
aan geboren Portlanders. Vreemdelin
gen (de Portlanders noemen iedere
niet-Portlander een „kimberling", dat
is „vreemdeling") krijgen geen arbeids
vergunning, al mogen zij dan soms be
hulpzaam zijn bij het ruimen van gruis,
steenslag of puin. De steenblokken zijn
veelal zeer groot. Een gewicht per blok
van 10 A 15 ton is geen zeldzaamheid.
Uit één zo'n blok is bijvoorbeeld de
Cenotaaph gehouwen, het grote oor
logsgedenkteken, dat in zijn strakke
waardigheid Whitehall siert. De maat
schappij, die de groeven exploiteert, is
van oordeel, dat er nog voldoende hoe
veelheden steen aanwezig zijn voor drie
tot vier eeuwen.
Reeds in 1666
»de grote brand van Londen in
vond Sir Christopher Wren op
Hand de steen, die hü nodig had.
]e fetuigt de kathedraal van St.
1 te Londen van Wren's geniali-
jjj'als architect en van de juistheid
zijn inzicht, dat Portland-steen
Jaiaal van de bovenste plank is.
die Londense kathedraal zjjn
M m3 Portland-steen verwerkt,
'vijftig andere Londense kerken
'oor de torens van Westminster
Wren's keuze eveneens op
°o
Sb "and-steen.
iT de historie van een andere be
roemde kathedraal, die van Exe-
*r in Devon, blijkt, dat men reeds
stf begin der 14e eeuw grote hoe-
M iden Portland-steen voor zijn
ff-j aanvoerde. Het oudste thans nog
'nde bouwwerk van Portland-
Is echter geen kerk, doch Slot
aan de kust van Portland zelf.
>rt uit de 11e eeuw. Ook voor
negen eeuwen oude) Londense
paste men 's werelds beroemdste
steen toe. Begrijpelijk is het, dat
,rt t lang vervlogen jaren het tran-
van de zware steenblokken naar
i® in Portland gelegen plaatsen heel
jyj 'oeten in de aarde had. Dit is de
oor5-, dat Portland-steen pas be-
lelijk laat in Londen op ruime
etfgebruikt werd. Inigo Jones, die
begin der 17e eeuw als inspec-
ieneraal in dienst was van koning
I, komt de eer toe, de steen te
«herontdekt". De koning zond
Arbeiders in de steengroeve lijken dwergen tussen de reusachtige steenblokken, die zij daar sedert
vele eeuwen uithouwen.
