WHISKY-RIJKSTE DOLLARBRON
Hollandse boerenbruiloft
in KAMER
en TUIN
ZATERDAG 3 AUGUSTUS
WEKELIJKS BIJVOEGSEL
PAGINA 2
SCHOTS EN SCHEEF DOOR SCHOTLAND
Een mysterieus produktieproces
Mevrouw Geursen vertelt verder
IN AUSTRALIË
„O Veenendaal, O Veenendaal, wat
is je boerekool lekker"
.Viool tj es kuilt U zelf kweken
(Van onze Londense correspondent)
In Schotland zijnde duurt het niet lang, of het gesprek komt op
whisky, de nationale drank, die erin slaagt een zekere hardheid in
het Schotse karakter te verzachten.
Als ze het over whisky hebben, worden de zakelijke Schotten
lyrisch. Een onzer gastheren, een romanschrijver, schonk ons deze
drank aan de maaltijd en hield er een betoog over, dat de hele avond
duurde. Nergens anders kan de echte „Scotch" whiskey worden ge
produceerd, zei men ons. De Schotten voelen zich persoonlijk bele
digd dat andere landen niet alleen hun whiskey proberen na te
bootsen, maar erger nog: naar Schotland exporteren!
Ierse oorsprong
In de oorlog, toen er niet of nau
welijks werd gedistilleerd, en na de
oorlog toen 95 -procent van het
produkt voor export was bestemd,
heerste er in Schotland een whis
kytekort. Herinnert U maar de su
blieme film „Whisky Galore"
(whisky in overvloed) welke de
reactie van de bewoners van een
der Schotse eilanden beschrijft,
toen daar zo maar een lading
ivhisky, waarvan men zo lang ver
stoken was geweest, aanspoelde!
ketelstelsel is door enorme hangsloten
afgegrendeld en de belastingman
draagt als een cipier zijn dikke bos
sleutels.
Uitsluitend gerst
De vermaarde Highland whisky
wordt uitsluitend van gerst vervaar
digd, in tegenstelling tot die uit de
Schotse Laaglanden, waarbij ook an
dere graansoorten een rol spelen. Hun
produkt is de lichtere zgn. graan -
whisky, die men soms apart kan ko
pen. Maar de meeste whisky is een
mengsel van beide soorten.
malen, daarna met zacht water -
steeds uit dezelfde bron of stroom -
gemengd tot „wort". Deze zoete brui
ne vloeistof wordt, evenals het geval is
met cognac, tot tweemaal toe gedistil
leerd.
De dan nog kleurloze vloeistof moet
volgens de wet minstens drie jaar rij
pen. doch in de praktijk duurt dat
proces meestal zeven jaar of nog lan
ger. Men liet ons goudgele whisky
proeven, welke al veertien jaar in het
vat lag. Twintig jaar is het maximum
omdat de whisky daarna de smaak
van het hout gaat aannemen.
Sfeer van verdenking
Voor de rijping gebruikt men meest
al oude Spaanse sherryvaten, die aan
de whisky hun kleur geven. Maar nu
moet ge niet denken, dat de drank na
al die jaren in de opslagplaats van de
distilleerderij (angstvallig bewaakt
achter gegrendelde zware ijzeren deu
ren, die niemand mag openen anders
dan in tegenwoordigheid van onze „ci
pier") gereed is voor de verkoop. Als
de whisky eenmaal uit de gevangen
schap wordt ontslagen, gaat ze met
speciale whiskytreinen naar de men
gers. die de produkten van de distil
leerderijen kopen. Wij bezochten een
dergelijk reusachtig mengbedrijf. gele
gen even buiten Edinburgh aan de
prachtige zeeinham, de Firth of
Forth.
Er was juist een „transport" whisky
binnengekomen. Ook hier was weer
die sfeer van verdenking!
In een grote loods wordt elk vat ge
opend en als het ware door de ac
cijnsambtenaren gefouilleerd. Ze zit
ten in witte jassen in een kleine ruim
te met allerlei toestellen voor «ich en
onderzoeken monsters uit elk vat. O
wee, wanneer mocht blijken dat het
alcoholgehalte is verzwakt. Het bete
kent dat tijdens het vervoer whisky is
gestolen door een gat in het vat te
boren en de inhoud met water aan te
vullen. Zo'n gat kan gemakkelijk weer
onzichtbaar worden gemaakt. De
spoorwegen zijn hiervoor aansprake
lijk, maar die kunnen de hoge boeten
weer afwentelen op de verzekering.
„Gehuwd"
In dit mengbedrijf worden de pro
dukten der distilleerderijen aan elkaar
„gehuwd". Als „ambtenaar van de
burgerlijke stand" treedt een menger
op, die met zijn neus aroma en kwa
liteit van elk produkt beoordeelt en
over de menging beslist.
Een jaar lang duurt deze menging
in enorme geheel afgesloten mengva-
ten, welke duizenden liters whisky be
vatten, en welke door dikke, overal
afgegrendelde „brandslangen" worden
gevuld en geledigd. Aangezien de di
verse whiskies van verschillende kleur
zijn, zorgt een toegevoegde caramel-
oplossing voor een uniform uiterlijk.
Tenslotte kwamen wij in een reus
achtige bottelarij, waar de nog lege
flessen elkaar op de lopende banden
verdringen om op bliksemsnelle wijze,
zonder dat een druppeltje een kans
krijgt met een lip in aanraking te ko
men. te worden gevuld, gekurkt en ge-
etiketteerd.
Vele beroemde merken worden hier
geboren.
De onderkant van elke kurk is afge
zet door een plaatje tin, opdat de
smaak van de whisky onaangetast
blijft. Elke fles wordt doorgelicht ter
opsporing van ongerechtigheden. Een
maal in de fles blijven de eigenschap-
landse boeren, die ze nog niet eens
lang kennen.
Het lijkt wel of na de kerk het
dorpje uitgepraat is. heel in de verte
alleen nog maar wat boerderijen - en
naar een van die boerderijen zetten
we koers, want daar woont de broer
van de bruidegom en daar vindt de
bruiloft plaats.
We rijden het erf op, dat stampvol
met auto's staat. De gewonere wagens
van de Hollanders en de enorme
sleeën van de Australische boeren. De
mooiste van die auto's heeft een paar
brede witte linten vooropgespannen,
daarin zal het bruidspaar naar de
kerk worden gereden.
Daar staan ze dan, alle Bossen en
Bouwmannen en Van Ruiswijken - en
hoe ze nog meer mogen heten. Als ze
maar even weg konden, een melker
konden krijgen, zijn ze met de vrouw
hier naar toe gereden. Omdat er weer
„één van ons" trouwde. Een van ons,
dat betekent één die uit Veenendaal of
uit de buurt daar komt. Want de
meeste mensen komen uit die streek.
Ze staan met him handen in hun
zakken op het erf. net zoals in Vee
nendaal en ze begroeten hun dominee
kameraadschappelijk.
WE eten een broodje en stappen
wat rond. De bruigom loopt ze
nuwachtig heen en weer, maar
de bruid zien we niet, want „tante
Mien", die al zoveel Hollandse boeren
dochters in bruidstoilet stak, is achter
de schermen met Jans bezig. En als
we even later in de kerk het bruids
paar aan zien komen, kan ik niet na
laten Tante Mien, die glunder toekijkt,
even in haar zij te porren en te fluis
teren: „Beeldig",
Naar Engelse gewoonte geldt een
kerkelijk huwelijk ook voor de wet, de
dominee moet ze een paar dagen van
te voren plechtig de eed afnemen en
de papieren invullen. En dan hoeven
ze niet meer naar het stadhuis.
De kerkdienst is in het Hollands,
maar vanwege de Australische gasten
vertelt mijn man het later in het En
gels wat hij allemaal gezegd heeft.
Australiërs vinden een Hollandse
trouwdienst prachtig, in hun kerk is
het maar een heel korte ceremonie,
zonder preek en zonder zingen.
NA de kerkdienst kruipen alle au
to's weer als een slang de berg
op naar de boerderij, iedereen is
koud en zoekt het vuur en als het
bruidspaar gearriveerd is wordt er be
gonnen met het „wedding breakfast".
Het is de gewoonte dat. de dominee
naast de bruid zit en gelijk een soort
ceremoniemeester is. Hij begint met
een heel kort gebed en als ieder wat
gegeten heeft begint hij met de toast
op de Engelse koningin en zingen we
allemaal God save the Queen. Daar
na staat een van de Australische gas
ten op en brengt een toast uit op
„Queen Juliana" en dan moet U ze
ons Wilhelmus eens even horen zin
gen. Die Hollanders vinden één cou
plet veel te weinig, ze zingen er altijd
gauw nog een tweede achteraan.
Dan komen zo alle toasts en een van
de Hollandse boeren staat op en
spreekt een woord van waardering
over de bevolking van Arawatha, die
de Hollanders zo gastvrij opgenomen
heeft.
Hij spreekt nog maar heel gebrekkig
Engels, maar hij levert het hem toch
maar en je kunt zien dat het de
Australiërs goed doet.
Af en toe wordt het feest rasecht
Hollands, we zingen allemaal met
overgave „O Veenendaal. o Veenen
daal, wat is je boerekool lekker".
AAN komt het gewichtige moment
dat de bruid, terwijl de bruigom
haar hand vast houdt, de wed
dingcake aan moet snijden. Het is een
prachtige weddingcake, drie verdiepe-
ningen hoog.
De „bazin" van Breun zijn farm heeft
hem zelf gemaakt - ze heeft er drie
dagen aan gewerkt, vertelt ze me en
ik geloof het graag, want hij is zo
prachtig dat de duurste banketbakker
in Melbourne het haar niet zal verbe
teren.
Die country vrouwen in Australië
zijn dikwijls gruwelijk knap in die
dingen, ze heeft er een heleboel prij
zen al mee gewonnen, vertelt ze me.
We krijgen allemaal een heel klein
stukje van de weddingcake. wat er
overblijft kan ze nog wel een paar
jaar bewaren. De bovenste verdieping
gaat heel goed verpakt naar Jans ou
ders in Holland.
Na de weddingcake vinden we dat
we maar weer eens op moeten stap
pen, het is nog een lange rit. Ook de
Australische gasten vertrekken.
We scharrelen onze tweede zoon er
gens op, die we in het feestgewoel vol
komen verloren waren en die hier
thuis is als een vis in het water.
.Jammer dat ik al mee moest" zegt
Gabriël, als we rijden.
„Waarom, zeg ik, 't feest is nou toch
afgelopen".
Afgelopen? - zegt Gabriël verbaasd.
„Welnee, Mam, als vader en U en die
andere mensen weg zijn, dan begint
het pas goed. Dan wordt het pas
leuk!"
J. GEURSEN—BORST
pen van de whisky onveranderd. Na al
die jaren krijgt de whisky eindelijk
rust. tenminste zolang de fles dicht
bluft.
De voor export bestemde whisky, die
ook naar ons land gaat, is sterker dan
die Schotten en Engelsen voorgezet
krijgen en bevat ongeveer 37.5 procent
alcohol.
Misschien zal men de Schotse go
dendrank nog meer waarderen door
het besef dat er grote zorg en veel ge*
duld worden betracht om haar tot
stand te brengen. Schotten bezweren
U, dat ge de whisky puur moet drin
ken, omdat zij immers reeds met wa
ter gemengd is. Maar ze rillen bfl de
gedachte dat er onwetenden zijn, die
er sodawater, of erger nog: gemberbier
of limonade bijvoegen. Geen Schot die
zulke onvergeeflijke heiligschennis
pleegt!
Een typisch Schotse distilleerderij, verzonken
tussen de glooiingen der heuvels.
De man in de witte jas", die Iedere whisky voor het mengen keurt
In oorsprong is whisky helemaal
niet Schots, want ze werd door de Ie
ren, die naar Schotland emigreerden,
daarheen gebracht.
De naam whisky (in Ierland en
Amerika whiskey gespeld) is een ver
bastering van h'et Keltische usquebae.
dat een letterlijke vertaling is van het
Latijnse aqua vita en het Franse eau
de vie, levenswater.
Eigen gebruik
In Schottands graanstxeken werd
aanvankelijk whisky door de boeren
voor eigen gebruik gestookt. Zij werd
pas in de vijftiende eeuw bekend en
de eigenlijke whisky-export ging zich
in de zeventiger jaren van de vorige
eeuw ontwikkelen.
Op het ogenblik is de Schotse whis-
kv de belangrijkste dollarverdiener
van het Verenigd Koninkrijk. De helft
van de totale whisky-uitvoer, welke
vorig jaar 475 miljoen gulden bedroeg,
gaat naar Noord-Amerika. De Schot
ten hebben moeite om het bij te hou
den, want de wereldvraag naar whisky
neemt voortdurend toe. niet het minst
in Frankrijk. In 1956 werden 74 mil
joen liter whisky geëxporteerd, terwijl
er voor het binnenland slechts 26 mil
joen liter beschikbaar was. Voor de
oorlog bedroeg de uitvoer maar iets
meer dan het eigen verbruik.
Whisky drinken in Groot Bnttan-
nië is een dure liefhebberij. Een fles
whisky produceren kost maar 3.50 gul
den, doch de enorme accijns maakt
dat een fles op 18 gulden komt!
Praten goedkoper
Al drinken de Schotten als het er op
aan komt niet zoveel whisky, ze pra
ten er altijd over en dat is niet
duur. Temidden van de groene glooi
ende landerijen verrijzen overal whis
ky-stokerijen. Er zijn er zeventig in
de Hooglanden en zestig in de Laag
landen. Niet ver van Glasgow aan
schouwden wij het met zoveel ontzag
omgeven gistingsproces in een distil-
leerderijtje, dat zijn water onttrok aan
een kristalheldere bergstroom. Men
kon aan het gebouw duidelijk zien,
dat dit vroeger een boerderij was ge
weest. Voorheen gebeurde het name
lijk vaak. dat een boerenbedrijf in een
whiskvfabriek werd omgezet!
Elke distilleerderij produceert een
verschillende soort whisky, maar nie
mand weet eigenlijk hoe dat komt.
Volgens sommigen wordt de kwaliteit
door het water bepaald, hoewel twee
fabrieken die hun water van dezelfde
stroom betrekken, toch verschillende
smaken whisky afleveren! Volgens an
deren is de geur van de turf, die voor
verhitting van de droogruimten van
de gerst wordt gebruikt, bepalend
voor de aard van het eindprodukt.
maar deskundigen spreken ook dit te
gen. De whisky fabricage blijft daar
om door een geheimzinnig waas om
geven en dit verhoogt voor de kennerr
het genot.
Men kan In een whisky-distilleer
derij geen stap verzetten zonder ge
schaduwd te worden door een ambte
naar van de accijnzen. Elke verbin-
dingsschakcl in het lange buizen- en
De gerst wordt drie dagen in water
geweekt en krijgt daarna anderhalve
week of iets langer om te kiemen,
doch het kiemproces wordt niet vol
tooid. De groene mout wordt vervol
gens boven een turfvuur - de turf
moet liéfst altijd uit dezelfde streek
komen - gedroogd. Want al staat dat
dan niet onherroepelijk vast, de rook
van de turf of van dé cokes, die ook
wel gebruikt wordt, schijnt een zeke
re invloed op het aroma van de whis
ky uit te oefenen. De mout wordt ge-
„Mevrouw, zegt de Leidse automonteur, die ons Volkswagentje ge
regeld nakijkt, hij is weer zó" en hij maakt een veelzeggend gebaar
door wijsvinger en duim tegen elkaar te drukken en daarmee voor
zijn mond een denkbeeldige streep door de lucht te halen.
Maar het is duidelijk we kunnen er weer tegen voor een paar
weken. Moet ook wel, want de volgende dag moeten we 150 km.
het land in om een stel jonge mensen te trouwen. Zij heet Jannetje
en hij heet Breun en Hollandser kan het al niet. Hij was hier al een
jaar of vijf aan het boeren, maar hij kon maar niet op slag komen
met een Australisch meisje. „Je voelt je d'r niet thuis bij", zeggen die
Hollandse jongens dikwijs tegen me.
Breun voelde zich er ook niet mee op zijn gemak, dus zei hij op een
goeie dag: „Ik ga in Holland kijken".
maar we kennen Breun al zo lang en
hij is zo'n kerel waar je trots op bent
als landgenoot. Ze sturen mij op mooi
geschept papier met gouden letters
een uitnodiging „of Mrs Geursen ze
het genoegen wil doen ook bij hun hu
welijk tegenwoordig te zijn".
Nou. Mrs Geursen is bést voor een
„uitje" te vinden. Trouwerijen zijn
hier bijna altijd op zaterdag, omdat
iedereen dan vrij is.
Jan heeft een heleboel huiswerk en
blijft thuis werken. Gabriël mag mee
omdat Breun en Jans speciale vrien
den van hem zijn - en de dochters
parkeren wij bij Rieteke's pleegouders,
waar we toch langs moeten rijden.
EN niet voor niks, hij kwam na een
klein jaar terug met een struise
boerendochter, Jans. Jans keek
ons met haar heldere grijze ogen recht
aan en zei: „Ik wil voorlopig nog niet
trouwen. Breun moet eerst weer een
sharefarm hebben en ik wil de Austra
lische boerderij goed leren kennen. Ik
ken ook de taal nog niet goed, ik heb
eerst nog een boel te leren".
Ze ging in betrekking en ze keek
het huishouden goed af van de Aus
tralische boerin. Soms dacht ze: „dat
doe ik later ook zo" - en van andere
dingen „Nee, dat blijf ik op zijn Hol
lands doen".
Ze sprak al gauw een aardig woordje
Australisch mee, ze kon zich er al heel
snel mee redden. En toen Breun een
goeie share farm had. (d.i. een farm.
die eigendom blijft van de boer, maar
waar een beginnende boer als „zet
baas" opkomt, met een aandeel in de
winst), schreven ze „Dominee, zoudt
U ons willen komen trouwen?".
Graag - het is wel een eind weg en
er is een hele zaterdag mee gemoeid,
EN zo rijden we zaterdag al vroeg
weg. We rijden om de beurt en
dan schiet het wel op. Nee... het
loopt niet meer op een huwelijkstra
gedie uit als ik rijd - manlief zit niet
meer aan mijn stuur te plukken, hij
schreeuwt niet meer: „schaak el en!
hij maakt geen angstige duikbewegin-
gen meer naar de handremwe
kunnen werkelijk in grote eensgezind-
hedi uren lang samen langs 's Heren
wegen tuffen.
Het enige ongeluk dat ik tot nu toe
gehad heb is een nummerplaat, die ik
van een geparkeerde „Cadillac als een
zeilschip" afgereden heb. Ik heb toen
deemoedig mijn naamkaartje met
excuses op dat schip z'n voorruit ge
plakt en 's avonds belde de eigenaar
me op om me te bedanken voor dat
alleraardigste gebaar, zoals hp het
noemde, zoiets had hij zijn leven nog
niet meegemaakt, beweerde hij. Ik
bood hem aan de schade te vergoeden,
maar hij zei dat het incident hem best
een paar shilling waard was
Het feit dat. ik ons autootje nog
steeds niet in puin gereden heb, heeft
de man zo langzamerhand ook wat
minder onrustig gemaakt, zodat hij nu
kalm naast me kan zitten. Af en toe
zegt hij „Hier moet ik even afslaan,
want daar ergens in de verte wonen
Hollanders. Ik heb zelf geen grein
oriënteringsvermogen, en heb altijd
groot respect als hij zomaar een land
weg inslaat, daar een hoek omen
„juist, daar stond een jaar geleden ook
al zo'n afgebrand schuurtje"... en dan
een eind door de modderen ja
hoor, daar wonen ze.
Dan drinken we maar weer een kop
je koffie - en we horen van een Hol
lander die net een auto-ongeluk gehad
heeft en met een paar gebroken ribben
in het ziekenhuisje ligt - „die kan ik
dan net mooi meepikkèn", zegt de man
tevreden - en zo is het toch pas twee
uur voor we Arawatha binnenrijden.
WE stappen eerst even af bij het
kleine houten kerkje - een
paar dames van het Ladies
Guild" zijn druk bezig het kerkje te
versieren. Elke kerkbank krijgt een
bouquetje bloemen met een lint om
zijn „hals" gebonden en overal hebben
ze de beeldigste bloemen, allemaal uit
eigen tuin, gerangschikt. Daar doet de
hele vrouwenclub aan mee, een hu
welijk is een gebeurtenis in het dorp,
ook het huwelijk van deze jonge Hol-
Over viooltjes is heel wat te vertel
len; er zijn de mooie, vroege, sterk
geurende, maartse viooltjes, de lieve
lingen der dames. Die kunnen ook met
succes in eigen tuin gekweekt worden;
het zijn vaste of overblijvende planten
en u kunt er jarenlang plezier van
hebben. Ze moeten zo gepoot worden,
dat ze vroeg in het voorjaar wel volle
zon hebben, doch dat ze in het hartje
van de zomer een weinig beschermd
staan tegende felle middagzon. Overi
gens eisen ze niet veel zorg; indien
ze al te veel uitgroeien door middel
van worteluitlopers ze kruipen maar
zo'n beetje over en door de grond
heen kan men ze wel verwijderen.
De bekende tweejarige violen u
kent die kleurige bakken wel van de
bloemenkoopman zijn heel goed in
eigen tuin te kweken. Van zaad
kweekt u ze op. Het is nu de goede
tijd om te bestellen, doch stel het dan
niet te lang meer uit. U kunt een
pakje bestellen in alle mogelijke kleu
ren, doch het is beter op kleur te be
stellen en wie ze later toch liever alle
maal door elkaar heen heeft, kan het
zaad direct mengen. Indien ze echter
voor borderbeplanting moeten dienen,
verdient het aanbeveling op kleur te
zaaien. Aanvankelijk doet het wel aar
dig aan al die bonte kleuren zo door
elkaar heen, doch na enige tijd voelt
u tóch wel dat het een beetje onrustig
is. Deze tweejarige soorten moeten
dus nu gezaaid worden en zoek er
maar een zonnig plekje voor op. Het
zaad moet vooral niet te diep in de
grond gestopt worden; het is al vol
doende indien het juist onder de op
pervlakte zit. De grond goed vochtig
houden en dan zal men de jonge
plantjes al spoedig te voorschijn zien
komen. Zodra ze hanteerbaar worden,
zal men dan moeten verplanten; ze
komen nadien op een apart bedje te
staan en op een onderlinge afstand
van ongeveer tien centimeter. Is het
nu in de late herfst met de zomer
bloemen gedaan, dan kunnen zij er
voor in de plaats gepoot worden. Spijt
zult u er beslist niet van hebben. Uw
balkonbakken of bloembakken, die
steeds onbeplant blijven, moet u eens
versieren met wat bloeiende violen; u
zult eens zien hoe aardig dat staat.
Behalve de tweejarige violen die
dus na de bloei behoren af te sterven,
zijn er nog de vele mooie vasteplant-
soorten; die voldoen vrijwel in elke
grondsoort, doch verlangen ook be
schermd te staan tegen de felle mid
dagzon. Echte liefhebbers-planten,
waarvan men veel plezier kan hebben
en waarvan men elke zomer opnieuw
volop bloemen verwachten kan.
G. KROMDIJK
