I
L
1
IV
Eeuwenoude Paasviering in Assisi
Napels en Antignano
Herinnering aan mysteriespelen
PASEN, HET FEEST VAN HET LICHT
Se Jaargang no. IS
Zaterdag 20 april 1957
Michel Angelo wrocht een beeld
houwwerk, zó indrukwekkend
en schoon, dat het een ereplaats
verdient in de rij der „Paan-
Monumenten" die in de loop
der eeuwen door geïnspireerde
(Foto Will Eiselin, Rijswijk)
HET is een mooie foto van
een kerkinterieur, die ter
gelegenheid van liet paas
feest bij deze overdenking is
geplaatst: het centrale gedeelte
van een typische calvinistische
kerk. Een monumentale rust
gaat er uit van de kansel met
de geopende bijbel. Daarvoor
oen tafel, om welke de gemeen
te zich op de Goede Vrijdag
verzameld heeft om het avond
maal te vieren. Aan de wand
de sobere borden, waarop wel
licht de 10 geboden staan afge
drukt. om het menselijk leven
binnen de door God gestelde
grenzen te bewaren. Het geheel
draagt de strakke, sobere trek
ken, die eigen zijn aan het volk,
dat de eeuwen door in zijn
strijd tegen de elementen en
tegen het eigen weerbarstige
hart troost en licht heeft geput
uit het luisteren van het woord
van den Eeuwige.
Toch is het iets anders, wat
deze foto zo levendig en spre
kend maakt. Dit is het licht,
wat van buiten af de kerken
binnenvalt en zijn vrolijke spel
speelt op de witte kerkmuur, op
de eikehouten banken en de
plavuizen vloer. Dat licht brengt
een vriendelijke vrolijkheid in
dit strakke interieur. Stelt U
zich eens voor. dat op dit mo
ment het orgel gaat spelen en
de organist zijn klanken als
bloemen de kerk instrooit. Het
moet een feest zijn. om dan in
die ruimte te vertoeven, waar de
eeuwen schijnen stil te hebben
gestaan
Ik weet niet. of met Pasen
het zonlicht door onze kerken
WOORD
VAN
BEZINNING
(en dus ook over onze Hollandse
polders, plassen en bloembollen-
velden) zal spelen, om het hele
leven in uitbundige gloed te zet
ten. Ik weet wel, dat zelfs dat
op geen stukken na het belang
rijkste is. Of liever gezegd: ik
weet, dat op Pasen het Licht in
ieder geval zal spelen door onze
kerken en heel onze wereld zal
plaatsen in het oneindige licht
van Christus' overwinning.
Dat is allerminst iets vanzelf
sprekends. Integendeel, het had
er juist alles van, of'heel an
dere krachten in deze wereld
het laatste woord zouden spre
ken. Zo leek het op die bewuste
vrijdag, toen een stel mensen
verslagen was achtergebleven,
omdat Hij, op wien ze al hun
hoop hadden gevestigd, aan de
brute kracht van het fanatisme
en de berekening was bezweken.
En nog altijd schijnen in deze
wereld dezelfde harde krachten
van de angst, het zelfbehoud, de
afgunst eri de haat het leven te
beheersen.
Neen. Pasen, de overwinning
van het Licht der wereld, is
allerminst een logische zaak.
Deze overwinning komt niet zo
maar uit de heiden zelf voort.
Deze overdenking blijft Gods
daad. Gods geheim. De man. die
aan en met en voor ons mensen
leed. en aan onze haat en be
rekening en duisternis te gronde
ging. blijkt toch de sterkste te
zijn. Gods liefde is altijd ster
ker dan alle andere krachten,
die hier in de wereld vrij spel
schijnen te hebben. Daarvan is
Pasen het machtige teken; de
belofte van Gods uiteindelijke
overwinning.
Het leven op deze wereld is
een ernstige zaak. Daarvan ge
tuigt deze strakke kerk met zijn
diepe ingetogenheid. Maar God
dank. door deze kerk speelt het
licht. Nog op een heel andere
manier dan dit op een foto is
vast te leggen. Het is het licht
van Pasen, van Christus* op
standing.
Straks zullen er mensen zit
ten op die stoelen en in die
banken. Hele doodgewone men
sen, mensen met hun verdriet,
hun koppigheid, hun weerstand,
hun masker. Het licht van
Christus' overwinning zal gaan
spelen over die gezichten. Het
zal warmte, gloed brengen in
kille mensenharten.
Het licht van Pasen zal niet
binnen de muren van deze kerk
blijven. Het zal naar buiten
schijnen in onze koude, harde,
bange wereld. En waar mensen
door dit licht worden geraakt,
zullen ze gaan zingen, afgezien
van de vraag, of de uiterlijke
omstandigheden hen daar aan
leiding toe geven.
Want Gods licht is sterker
dan alle duisternis.
P. KLOEK.
Ned. herv. predikant,
Leiden. Morsweg 16.
waden der priesters en koorknapen.
Eensklaps verschijnt de Madonna.
Zij is te zien in het volle licht van
de fakkels van hen, die met haar
uittrokken. Zij heeft haar dode Zoon
gevonden. De ontroerende muziek
en woorden van het Stabat Mater
weerklinken door de kerk. De baar
wordt opgenomen. De Madonna
volgt hem en de gelovigen volgen
haar naar de kathedraal. Hier en
daar heft men het „Miserer mei,
Deus" aan. Dan keren de kerkgan
gers huiswaarts. De straten zijn ver
licht met lampions. En de stad
wacht dan verder alleen nog maar
op de terugkeer van het gelui der
klonken op paasochtend. 600 jaren
reeds beleeft Assisi dit mysteriespel
telkens weer als het Paasfeest na
dert.
ten we zeggen de dienst? in de
prachtige Romaanse kathedraal met
psalmgezang van de kanunniken. Is de
zon onder de horizon verdwenen, dan
worden één voor één de kaarsen van
het altaar voor het heilige graf ge
doofd en klinken er doffe slagen door
de donkere ruimte. De priesters bege
ven zich vervolgens naar een altaar,
waar een veertiende-eeuws Christus
beeld aan het kruis hangt. Zij nemen
dit beeld van het kruis en leggen het
neer op een baar midden in de kerk.
De gelovigen komen dan om het gelaat
te kussen. Vroeg des anderen daags,
als alle klokken zwijgen, wordt de baar
gedragen naar de onder de kathedraal
gelegen kerk.
Als de nieuwe dag dan ten einde
gaat neigen, wacht op het plein voor
de kathedraal een grote menigte.
Plotseling verschijnt de Madonna.
Zij is gehuld in een met sterren
bezaaid donker kleed. Priesters en
broeders begeleiden haar op haar
tocht door de stad. De Madonna
zoekt haar Zoon. Dan worden er
fakkels ontstoken op de muren
langs het plein. In optocht trekken
de mensen, met lichten in de hand,
naar de kerk. Dof tromgeroffel weer
klinkt van tijd tot tijd. Hier en daar
loopt in de stoet een zwaar gehulde
figuur met een kruis op de rug. Dat
zijn boetedoeners, wier namen alleen
aan de prior bekend zijn. Het volk
noemt hen de Mannen van Kyrene.
In de langzaam vol lopende kerk
ziet men slechts het wit van de ge-
Michel Angelo: Piëta (Sl.-Pieler. Rome)
Uit voorbije tijden:
Lijden in Westen, Heldenmoed in Oosten
CHRISTUS kende twee werelden: de aardse, die ook wij kennen,
en de hemelse, de wereld van God. In de eerste leefde, leed en
stierf Hij. Na Zijn dood ging Hij naar de tweede, naar de hemelse
wereld, waarheen Hij de gehele mensheid wilde leiden.
Pasen was en is de overgang van het aardse leven - waarvan
Hij op zo gruwzame wijze afscheid had moeten nemen - naar het
eeuwige, goddelijke en hemelse leven.
Het, drama van Christus' lijdensweg
en zijn opstanding gaven de gelovige
Christenen in de middeleeuwen weer
in mysteriespelen, die in de regel in de
kerken werden opgevoerd. Aanvanke
lijk waren zij zeer eenvoudig van op
zet, doch geleidelijk aan maakte men
meer werk van die spelen, ging letten
op détails en breidde de handeling uit.
De gelaatsuitdrukkingen werden
om een voorbeeld te geven steeds
realistischer, de gebaren der spelers
bewogener, heftiger. In de twaalfde en
dertiende eeuw legde men veelal de
nadruk op de vreugden van Christus'
leven, doch nadien ging men zich meer
bezig houden met Zijn lijden. Aan de
gevangenneming, de pijnigingen en de
kruisiging schonk men bijzondere aan
dacht. Zij werden zelfs belangrijker
geacht dan de opstanding. Niet slechts
in de mysteriespelen, ook in de beel
dende kunst trad die voorkeur aan
de dag. Een van de afschrikwekkend
ste schilderingen van de kruisiging
vindt men op een stuk van de Duitse
schilder Grünewald. Het bevindt zich
in het museum te Colmar.
De litteratuur gaf al evenzeer blijk
van voorkeur voor Christus* lijden. De
„Meditaties", waarvan er in de vijf
tiende eeuw vele verschenen, dienden
als handleiding voor hen, die zich
veelal in navolging van de H. Fran-
ciscus geheel in Christus' leven en
lijden wilden inleven. De schrijvers
dier ..Meditaties" stelden de ellende
van Zijn leven zo reëel. ja. welhaast
al te realistisch voor om aldus te ko
men tot een juist besef van de groot
heid van Zijn offer.
IN het Westen legde men in de 1ste
middeleeuwen inzonderheid de na
druk op de pijnen en het lijden. In
het Oosten kende men dit verschijnsel
niet. Daar zag men Christus veelal
als de held. die onbewogen stond te
genover lichamelijke kwellingen. Daar
achtte men de overwinning op de dood
veel belangrijker dan de dood zelf. Die
beklemtoning van het lijden was oor
zaak. dat er in het Westen composi
ties aan de lijdensweg werden toege
voegd. De bekendste voorstelling is de
groep van Piëta, een zittende, in een
mantel gehulde Maria met de nog in
de verstijving des doods bevangen
Christus op schoot. Soms lieten de
makers zich niet door schoonheids
overwegingen afhouden van de uit
beelding van de lelijkheid des doods,
doch waarlijk grote kunstenaars von
den een harmonische oplossing. Michel
Angelo. bij voorbeeld, slaagde er in
om de Madonna een verheven uitdruk
king vol waarlijk vorstelijk beheerste
smart te geven, zodat hij de Oosterse
heldenverering en het Westers weten
va i pijn en smart verenigde in één
Goddelijke groep Men vindt dit mees
terwerk in een zijbeuk van de St.-
Pieterskerk te Rome.
ASSISI
DE middeleeuwse mysteriespelen
komen thans bij ons niet meer
tot opvoering, althans, dat ge
beurt zelden. Elders echter leven er
nog fragmenten van die kerkespelen
Ik denk aan de Italiaanse plaats
Assisi. Hier gaat ieder jaar tegen
Pasen de Madonna uit om haar Zoon
te zoeken.
Als op Witte Donderdag d« scheme
ring komt, begin* het spel ol mfi£-
Assisl: Kathedraal Francescoonder en bovenkerk.
NAPELS EN ANTIGNANO
DE paasviering in Napels getuigt
van een vrolijker, blijder. zonni
ger levenshouding. Enige weken
vóór Pasen beginnen de vrouwen de
goudgele pastiera te bakken, lammeren
te slachten en de straten en huizen te
versieren met gele bloemen. Herinne
ringen aan de tijden vóór het Chris
tendom Napels veroverde spreken mee
in die feestelijke voorbereidingen.
Op Witte Donderdag maakt heel
Napels zich op om op zijn paasbest
uitgedost te gaan langs de prachtige
Via di Toledo, en wel om de heilige
graven te bezoeken, doch tevens om
elkaar te zien en gezien te worden.
Alle rijverkeer is op die dag verboden
ter ere van de „Struscio" (zo heet dat
feest).
De eigenlijke paasdienst is het
merkwaadigst in het nabij Napels ge-
tegen plaatsje Antignano. Des zater
dagavonds vóór Pasen worden de hou
ten beelden van Maria, Josef, Maria
Magdalena en Jozef van Arimathea
onder klaaggezang door het dorp ge
dragen. Maria vindt haar Zoon aan
het kruis en draagt Hem naar het
graf. De volgende ochtend vindt zij
echter het graf leeg en begint zij op
nieuw te zoeken. Eensklaps gaan alle
klokken luiden en zingen de mensen:
Christus is opgestaan. Inderdaad, dan
ziet men Hem met geheven banier in
triomf Zijn moeder tegemoet schrij
den.
Dit is het sein om een pandemonium
van honderden knalpotten te doen
uitbreken. De menigte juicht zo luid
mogelijk en blaasmuzikanten doen
hun best om het lawaai nog groter
te maken. Na deze luidruchtige
vreugde tijgt een ieder huiswaarts,
naar gebraken lam, rode wijn, en
gulden koek. De dood is overwonnen.
Het kruisende leven is teruggekeerd
onder de zuidelijke zon.
Zo werd en wordt de levenwekkende
kracht van het paasfeest in het zui
den van Italië gevierd. Herinnerin
gen aan lang voorbije tijden worden
weer werkelijkheid. Wie zo'n paas
feest daar meemaakt, waant zich
een wijle teruggeplaatst in een
wereld, die wij In het kille Westen
niet kennen, misschien zelfs nooit
gekend hebben, omdat wij nu een
maal geen zuidelingcn zijn.
Nivano Nadruk verboden)
Klux Klan. Zwart zijn
ze voor de processies
der stiltedie in som-
mige steden xoorden
gehouden in de nacht
van Goede Vrijdag. De
zelfde kleding ivordt
gedragen door de hoe
telingen, die zich in de
ze week extra verster
vingen willen opleggen
en de processies, die
uren duren, meelopen
op blote voeten, dik
wijls een zwaar kruis
torsend of kruipend op
de knieën. Militaire
eenheden en muziek
korpsen doen mee,
evenals in enkele ste
den de leden van het
corps diplomatique en
Spaanse hoogwaardig
heidsbekleders. In Se-
villa klinken bij deze
processi" ?077is de
,,saetar c,'simpro
viseer d i nco-lied
dat pio *a wordt
aangeheven door een
van de toeschouwers
of een deelnemer aan
de processie.
Een merkwaardige te
genstelling tot deze
aangrijpende processies
vormen de toeschou-
ivers: toeristen uit alle
delen van de wereld of
elegante Spanjaarden,
die voor enkele peseta's
een stoeltje hebben
gehuurd op de gebouw
de tribunes en het ge
heel bekijken of het
een demojistratie was
of een kijkspel. Alleen
zij voelen het als zoda
nig, want voor de deel
nemers is het een diepe
werkelijkheid. Dat ver
klaart dan ook de
vreugde en de opwin
ding van Paas-Zater-
dag en Pasen, wanneer
de droefheid plotseling
omslaat en de blijheid
van het herboren leven
in uitbundigheid wordt
gevierd. Het verleent
aan de Paasdagen in
Spanje een diepere zin,
die dikwijls grenst aan
een gevoel van opluch
ting.
(Van onze correspondent)
SEVILLA De hoog
tepunten rondom Pa
pen liggen in Spanje op
Witte Donderdag en
Goede Vrijdag, wan
neer het hele land in
rouw gaat. Het ver-
Keer is in de steden zo
veel mogelijk beperkt,
bioscopen en theaters
zijn gesloten of geven
slechts stukken met
'n religieuze strekking,
op de openbare gebou
wen wapperen de vlag
gen halfstok en de
meeste mensen zijn
gekleed in het zwart.
De veertiendaagse vas
ten, die aan Pasen
voorafgaat in de ka
tholieke landen als
Spanje, is maar heel
slapjes gevolgd, maar
deze laatste week gren
zen de verstervingen en
boetedoeningen aan
overdrijvingVooral in
het zuidelijk deel van
het land, waar men
nog eerder geneigd is
de gevoelens de vrije
loop te laten, ontstond
voor deze donderdag
en vrijdag een ritueel,
dat verbijstert door
zijn kleuren en geluid
en het grote, kinderlij
ke geloof, dat achter
deze flikkerende faca
de moet wonen.
Het is de tijd van de
grote processies, ivaar-
van die te Sevilla mis
schien het meest be
roemd is, maar die even
oogverblindend kunnen
zijn in Granada, Vala-
dolid of Toledo. „Co-
fradias", eeuwenoude
broederschappen, dra
gen in deze processies
de beeldengroepen mee,
die betrekking hebben
op het leven en lijden
van Christus. Ze wor
den begeleid door in
lange gewaden geklede
mannen, een kleding
die met de hoge punt
mutsen wel lijkt op de
gewaden van de Ku
