HELDERE KOMEET IS SPOEDIG
MET BLOTE OOG ZICHTBAAR
AREND-ROLANDSTORMT OP ONS AF
Ijsberg van de ruimte verdampt
en licht op bij nadering van zon
OVER DERTIG JAAR AANTAL
BEJAARDEN VERDUBBELD
Goede vrije-tijdsbesteding zeer belangrijk
96ste jaargang
Vrijdag 12 april 1957
Derde blad no. 29111
Voorspellingen omtrent intensiteit en
grootte wetenschappelijk niet mogelijk
(Door dr. J. J. Raimond jr.)
In de week voor Pasen zal een heldere komeet zich aan de avondsche
mering: ontworstelen om zich aan de bewoners van het noordelijk halfrond
te vertonen. De bewoners van het zuidelijk halfrond krijgen de eerste op
voering te zien. Zij worden gedurende de eerste week van april op het zeld
zame verschijnsel vergast.
We zijn in deze eeuw niet verwend. Zo veel heldere kometen er in de vo
rige eeuw zijn verschenen, zo weinig zijn er in de twintigste eeuw hun op
wachting komen maken. Zeker, er worden elk jaar wel vijf tot tien kometen
ontdekt en waargenomen, doch zij ontwikkelen zich gewoonlijk niet eens tot
een zichtbare verschijning. Alleen de bezitters van redelijk grote kijkers is
het voorrecht beschoren deze kometen waar te nemen.
Sommige lezers zullen zich de komeet van Halley herinneren, die in de
winter 1909/1910 zijn lange staart over de hemel heeft gezwenkt. Anderen her
inneren zich vagelijk dat er in 1943 ook zo iets als een komeet zichtbaar is ge
weest. Het was de komeet Whipple-Fedtke een zeer matige verschijning, die
geen diepe indruk heeft nagelaten.
Maarn u zal het dan toch gebeurener komt een heldere komeet! Vraag
echter niet hoe helder de komeet zal zijn. Geen hemellicht is zo wispelturig
als een komeet. De sterrenkundigen kunnen zijn plaats aan de hemel met grote
nauwkeurigheid voorspellen, doch de helderheid van zijn kop en meer nog
de helderheid en de lengte van zijn staart zullen voor hen een even grote
verrassing (of teleurstelling?) zijn als voor U.
ONTDEKKING
8 NOVEMBER
De komeet is ontdekt door de twee
Belgische sterrenkundigen Arend en
Roland, die verbonden zijn aan de Ko
ninklijke Sterrenwacht te Ukkel, ten
zuiden van Brussel. Op twee fotografi
sche opnamen, die zij op 8 november
1956 hebben vervaardigd, hebben Arend
en Roland zuiver bij toeval een zwak
hemellicht aangetroffen, dat zich bin
nen enkele dagen als een komeet ont
popte. Toen de twee waarnemers zeker
waren van hun vondst, hebben zij op
17 november hun ontdekking wereld
kundig gemaakt. De komeet werd als
De kern. het omvaarneembaar
kleine kometenlichaam. is gehuld in
een kop, bestaande uit korreltjes en
lichtgevende gassenAan de kern
ontspringt een staart, die eveneens
uit lichtgevende gassen bestaat. De
kop kan even groot zijn als de pla
neet Jupiter, die een middellijn heeft
van 120.000 km.
Er zijn gevallen bekend, dat de
kop bijna zo groot tvas als de zon:
de middellijn van de kop bedroeg
meer dan een miljoen kilometers.
Toen de komeet van Halley het
dichtst bij de zon was, had zijn
staart een lengte van vijftig miljoen
kilometers. Enkele weken daarna
was de staart tot 150.000.000 km.
lengte de afstand aarde-zonaan
gegroeid.
Arend-Roland in het „kometenregister"
opgenomen en hij werd bovendien te
boekgesteld als „komeet 1956 H". De
letter ,.H". de achtste van het alfabet,
betekent dat Arend-Roland de achtste
komeet is die in 1956 is waargenomen.
Lange ellipsbanen
Onmiddellijk zijn op enkele sterren
wachten waarnemers aan het werk ge
togen om van tijd tot tijd de plaats van
de komeet aan de hemel nauwkeurig te
bepalen. Deze plaatsbepalingen werden
ter beschikking gesteld van sterrenkun
digen. die de kunst van het berekenen
van banen beoefenen. Dank zij deze ge
meenschappelijke inspanning weten we
thans heel precies welke weg de komeet
volgt. Hij beschrijft een kromme weg.
Als hij niet door de zon werd aangetrok
ken, zou hij met standvastige snelheid
langs een rechte lijn bewegen. De aan
trekkende kracht van de zon noopt de
komeet echter tot het volgen van een
kromme baan.
Er zijn grote verschillen tussen planeten
en kometen. Ze zijn wel allemaal leden
van het planeten-stelsel .maar naar hun
aard en gedrag lopen ze zeer sterk uit
een. D? planeten zijn de degelijke leden
van het zeer talrijke zonnegezin. Zij be
schrijven heel plichtsgetrouw vrijwel
cirkelvormige banen, die allemaal vrij
wel in hetzelfde vlak gelegen zijn. An
ders gezegd: de planeten blijven binnen
een gebied, dat we ons als een grote
taartdoos kunnen voorstellen.
De kometen daarentegen zijn de
avontuurlijke leden van het zonnege
zin. Zij xvagen zich tot ver, heel ver,
buiten het gebied, waar de planeten
hun leven slijten. De kometen be
schrijven erg grote, zeer langwerpige
ellipsen. En dat niet alleen. Zij vlie
gen naar alle kanten uit, zonder zich
te bekommeren om de regel waaraan
de planeten zich onderwerpen: zij
houden zich in het geheel niet aan
het gemeenschappelijke vlak, de taart
doos van de planeten.
Vermetel avonturier
Arend-Roland is zo'n vermetele avon
turier. Hij is als een donker en dus on
waarneembaar lichaam van verre ge
komen. op zijn dooie gemak en volledig
onaangekondigd. Totdat hij op 8 no
vember de zon zo dicht was genaderd
en zo fel werd beschenen, dat de waar
nemers Arend en Roland hem konden
fotograferen. Sindsdien is zijn afstand
tot de zon kleiner en zijn snelheid groter
geworden. Zal hij geruime tijd toeven in
het knusse, warme thuis? Neen, de
avonturier brengt slechts een vluchtig
bezoek. Op 8 april snelt hij met een
vaart van 75 km. per sec. (270.000 kilo
meters per uur!) door het punt waar
hij het dichtst bij de zon is. Daarna
verlangzaamt hij zijn beweging, doch
hij laat zich niet weerhouden, hij gaat
weer naar de duistere verten met hun
doodse koude.
Zal hü ooit terugkeren om zich op
nieuw in de zonnetralen te koesteren?
Zeer waarschijnlijk wel, doch we we
ten nog niet genoeg om te voorspellen
na hoeveel jaren hü zal terug keren.
Hiertoe moet zün baan nog beter be
kend zijn dan nu het geval is.
Deze komeet is irt 1942/43 ont
dekt en waargenomen. Hoewel hij,
bezien met het blote oog, een onop
vallende verschijning was. heeft hij,
beschouwd door de kijker, een rijk
dom aan verschijnselen ten toon ge
spreid.
De foto is vervaardigd op de Va
ticaanse Sterrenwacht te Castel
Gandolfo. Tijdens de veertig mi
nuten durende belichtingstijd is de
kijker op de ko-meet gericht ge
weest. Daar de komeet zich ten op
zichte van de sterren verplaatste,
zijn de sterren niet als stipjes, doch
als streepjes afgebeeld.
Afwijking door Jupiter
Arend-Roland beweegt zich nu langs
een zogenaamde hyperbolische baan,
doch het is zeer waarschijnlijk dat dit
slechts van tijdelijke aard is. Was de
baan werkelijk hyperbolisch, dan zou de
komeet, ergens uit de verre sterrenwe
reld komende, de zon en het planeten
stelsel op zijn weg hebben gevonden en
zou hjj als gevolg van de ontmoeting
in een gewijzigde richting zijn reis
voortzetten om naar andere delen van
de sterrenwereld te trekken.
Het is echter veel waarschijnlijker dat
Arend—Roland, voortgaande langs een
langwerpige ellips, de zon en de plane
ten is genaderd, doch dat de aantrek
kende kracht van de grote planeet Ju
piter de loop van de komeet enigszins
heeft gewijzigd. Zodra de komeet zich
van deze storing door Jupiter heeft her
steld, zal hij zeer waarschijnlijk toch
weer een ellipsvormige baan. zij het een
andere dan zijn oorspronkelijke, gaan
volgen.
Uit voorraad leverbaar
Ik heb in het bovenstaande laten door
schemeren, dat de kometen niet, zoals
vroeger weieens is beweerd, bezoekers
zijn, doch dat zij wel degelijk als leden
van het planeten-stelsel moeten worden
beschouwd. Weliswaar laten zij zich
slechts zo nu en dan zien. maar dit be
tekent geenszins dat ze er slechts zo nu
en dan, of slechts een wijle. zijn.
Prof. dr. J. H. Oort, directeur van de
Sterrenwacht te Leiden, heeft enkele
jaren geleden een onderzoek ingesteld,
waaruit is gebleken, dat het planeten
stelsel in een wolk kometen is gehuld.
Om de „taartdoos" der planeten be
vindt zich eenzwerm van. naar schatting,
honderd miljard «honderdduizend mil
joen) kometen. Het zijn zeer kleine,
niet-lichtgevende lichamen, die heel
grote banen beschrijven. Zij bewegen
kris kras. doch zij hebben zoveel ruimte
tot hun beschikking, dat er slechts zel
den een verkeersongeval voorkomt.
Tafeltennis, politiek
en astronomie
De komeet dankt zijn naam aan
de Hongaarse opstandWas die niet
in november uitgebroken, dan was
de komeet waarschijnlijk later en
door een ander dan Arend en Ro
land ontdekt, waardoor deze avon
turier van de ruimte een andere
naam zou hebben gekregen.
Dat zit zo. George Roland, een
van de ontdekkers, is Belgisch na
tionaal kampioen tafeltennis. In
november vorig jaar nam hij deel
aan tafeltenniswedstrijden in Bel
grado. en hij zou daarna naar Boe
dapest zijn gegaan voor wedstrij
den, doch de opstand verhinderde
dit. Hij ging toen maar weer naar
huis. In de tijd dat hij anders heen
en weer schietende pingpongballet
jes had gezien, zat hij nu naar
steenklompen in het heelal te turen
en daar ontdekte hij de ijsberg van
de ruimte, die binnenkort als ko
meet Arend-Roland aller belang
stelling zal trekken.
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllllllllllilllllllllllllllllllllllllüllIRt'
Ruimte genoeg, want de zwerm heeft
een middellün, welke maar eventjes
vyfduizend maal zo groot is al die
van de wydste baan van het planeten
stelsel -in -engere -zin.
De komeet Arend-Roland is uit deze
wolk afkomstig. Zijn baan heeft hem
tot dicht bij de zon gevoerd. Hij is zo
dicht bij de zon gekomen, dat de zonne
straling de donkere komeet tot een licht
gevend lichaam heeft gemaakt, echter
slechts tijdelijk.
Kern, kop en staart
Het eigenlijke kometenlichaam is erg
nietig. Het is waarschijnlijk slechts een
miljoenste deel van de aarde, misschien
zelfs nog kleiner. In sommige kometen
is een kern ontdekt, gelijkend op een
sterretje in de mist. In anderen was in
het geheel geen kern te ontdekken. Het
is tot nu toe geen enkele waarnemer ge
lukt een vast lichaam in de fraaie licht
gevende kometengestalte te ontwaren.
Hieruit besluiten we dat het eigenlyke
kometenlichaam afmetingen van ten
hoogste één of twee kilometers kan heb
ben.
Wat we over enkele weken hopen
te zien, zal dus niet de eigenlijke ko
meet zün, doch het gewaad van
lichtgevende gassen, waarin hü zich
tijdens zijn tocht langs de zon hult.
Omdat het eigenlijke kometenlichaam
onwaarneembaar klein is. kunnen de
(Ingez. Med.-Adv.)
ontvangt uw oog zonlicht dat door Ju
piter wordt teruggekaatst. Wanneer
echter in de tweede helft van april het
schijnsel van de kometenkop en -staart
onze ogen binnendringen, ontvangen we
licht, dat door de gasvormige kop en
staart zelf wordt uitgezonden.
Toch zijn de kop en staart niet zo
heet, dat ze zelf licht verwekken. Zü
lijken meer op de lichtgevende wijzers
van uw wekker zij fluoresceren.
Evenals alle gassen, bestaan de kop
en de staart van een komeet uit mole
culen. Deze slokken de onzichtbare
ultraviolette straling van de zon op.
Doch het is alsof ze te gulzig zün ge
weest: zü zenden het opgeslotke bü
Datum
Afstand
Afstand
Snelheid
zon-komeet
aarde-komeet
komeet
in miljoenen km.
In miljoenen km.
ln km/sec.
1 april
62
180
68
1 mei
106
110
50
1 Juni
132
249
37
sterrenkundigen er niet rechtstreeks iets
van te weten komen. Er blijft hun niet
anders over dan zich een denkbeeld te
vormen dat zo goed mogelijk rekenschap
geeft van al het waargenomene omtrent
de vraag, van welke aard de kern moet
zijn, wil hij zich met een lichtgevende
kop en staart kunnen tooien.
Zon maakt gas van ijs
Het kleine lichaam, dat, in de kop
van de komeet verscholen, niet alleen
een kop maar soms ook een lange staart
te voorschijn kan brengen, lijkt hoogst
waarschijnlijk enigszins op onze ijsber
gen en gletsjers. Een belangrijk verschil
is echter dat een ijsberg uit bevroren
water bestaat en het kometenlichaam
uit stoffen, die hier op aarde gasvormig
zijn, maar die in het zeer koude kome
tenlichaam in vaste vorm. dus als ijs,
voorkomen.
In de wolk. waarvan hierboven gespro
ken is. ondergaan de kometenlichamen
geen verandering. Hun temperaturen
bedragen om en nabij de 250 gr. C.
tweehonderdvijftig graden vorst). Zo
dra echter het kometenlichaam, voort
gaande langs zijn ellipsvormige baan. de
zon tot ongeveer 750 miljoen kilometers
«dit is ongeveer de afstand zon-Jupiter)
is genaderd, wordt het kometenlichaam
zo krachtig door de zon beschenen, dat
het ijs begint te verdampen. Het bui
tenste laagje gaat in de gasvormige toe
stand over. Deze gassen vormen de licht
gevende kop. die vaak met de naam
„coma" wordt aangeduid. Naarmate de
afstand tot de zon kleiner wordt, ver
loopt de verdamping heftiger: de coma
groeit.
Arend-Roland behoort tot de ko
meten, die niet alleen een coma, maar
ook een lange staart ontwikkelen. Hü
had op 15 maart reeds een staart met
een lengte van 4.000.000 km.
Omzetting van straling
Wanneer we thans 's avonds de pla
neet Jupiter in ai zijn glans boven de
zuidelijke gezichtseinder zien prijken.
Terwijl de planeten Mercurius. Ve
nus. Aarde. Mars, Jupiter, Uranus
en Neptunus hun banen beschrijven
binnen een .ronde taartdoos" met
een middellijn van 9000 miljoen ki
lometers, en een hoogte van 300
miljoen km. vliegen de kometen
langs ellipsvormige banen letterlijk
naar alle kanten uit.
Er zijn kometen, die zich tol hal
verwege de naaste ster wagen en
miljoenen jaren nodig hebben voor
het doorlopen van hun lange baan.
De gestreepte baan is een hyper
bool, een baan die zou worden be
schreven door een komeet, die niet
bij hel planetenstelsel behoort.
stukjes en beetjes uit. Hetgeen wil
zeggen dat ze van de ultraviolette
straling zichtbare straling maken.
Optimisme gerechtvaardigd
Niemand weet hoe helder de komeet
op een bepaalde datum zal zün, ook de
vakmensen niet.
En dit laat zich horen, want is de
komeet niet in zekere zin aan de wille
keur van de zon overgeleverd? Als de
zon vrügevig met haar ultraviolette stra
ling omgaat, zal de komeet tot grote
glans kunnen raken. In dit opzicht is er
reden voor optimisme. De zon gaat een
tijdvak van grote activiteit tegemoet, de
tekenen daarvan zijn nu reeds duidelük
te bespeuren. Tot die activiteit behoort
een toeneming van het aantal zonne
vlekken en een toenemende vloed van
ultraviolette straling. Het is dus zeer wel
mogelijk dat de zon veel medewerking
verleent.
Maar het komt ook op de komeet
zelf aan. Is hij in staat de hoeveelhe
den gas te leveren, die voor de vor
ming en het onderhouden van een
staart noodzakelijk zijn? De ervaring
heeft geleerd, dat het gedrag van de
staart zich feitelijk niet laat voorspel
len. Zelfs al zouden binnenkort van
het zuidelijk halfrond teleurstellende
berichten binnenkomen, dan is nog de
hoop niet verloren, dat Arend-Roland,
als hü eenmaal aan onze hemel is be
land, een indrukwekkende verschü-
ning zal zijn.
Ondanks al deze twüfel staat één
ding vast: Arend-Roland zal een goede
figuur slaan in vergelijking met de
mooiste kometen, die in deze eeuw de
zon en de aarde hun opwachting heb
ben gemaakt.
Vanmiddag heeft de minister van
Maatschappelijk Werk, mej. dr. M. A.
M. Klompé, het bejaardencentrum
Moerwijk. gelegen aan de Twickel-
straat te 's Gravenhage, met een korte
redevoering geopend.
Het voornaamste vraagstuk van de
verschillende moeilükheden, die geza
menlijk het bejaardenprobleem uit
maken. is volgens de minister, het
eigenaardige verschijnsel, dat wü de
plaats van de ouderen in onze maat
schappij niet meer weten.
De oorzaak hiervan ligt volgens haar.
bij de belangrüke structuurveranderin
gen van het gezin, da«t zich uit in schei
ding van gezinsleven en arbeidsleven en
in de omstandigheid dat de kinderen
veelal een eigen leven leiden, en de cen
trale, allesoverheersende plaats, die het
werk in de samenleving inneemt. Dit
heeft zijn weerslag op het leven van de
bejaarden. Het verlies van het werk
maakt dat de bejaarde zich eenzaam en
overbodig gaat voelen.
De minister wees er in dit opzicht op,
dat de fout, die veelal gemaakt wordt,
bestaat in het vereenzelvigen van leven
en werk. Het leven is echter ryk. Velen
ontdekken dit echter eerst op hun oude
dac. De minister onderstreepte het be
lang van een goede vrijetijdsbesteding
en sprak de hoop uit, dat de ouderen
zichzelf niet meer als een probleem zul
len voelen, maar dat zü zullen beseffen.
I dat ook zü belangryk zün voor onze ge
hele samenleving en op deze wüze niet
j alleen geluk voor hen zelf kunnen berei-
ken, maar tegelijkertyd een onverwachte
j steun kunnen zün voor de jongeren.
De minister deelde mee, dat het
aantal bejaarden dat Nederland op 1
januari 1950 telde, nl. 771.000. volgens
berekeningen van het Centraal Bu
reau voor de Statistiek, in dertig
jaar verdubbeld zal zün en in 1980
ruim 1.450.000 zal bedragen. Van 1889
tot 1945 is de gToep van 65 jaar en
ouder toegenomen met 220 procent,
tegen de totale bevolking met 134
procent. Vooral in de laatste decen
nia is er een sterke „vergrijzing" van
de bevolking. Deze zal nog verder toe
nemen. aldus de minister, en volgens
berekening zal in 1975 niet minde*
dan 11% procent van de totale Neder
landse bevolking 65 jaar of ouder zün.
Uitbreiding aardolie- en
aardgas-concessie N.A.M.
In de Staatscourant is opgenomen
een K.B. van 20 maart 1957 waarbü
aan de N.V. Ned. Aardolie Mij te Den
Haag concessie is verleend voor de
ontginning van aardolie en aardgas
over een oppervlakte van 189.850 hec
taren in de provincie Zuid-Holland.
Hierdoor wordt het mijnveld „Rijs
wijk". waarvoor bü K.B. van 3 januari
1955 concessie werd verleend, belangrijk
uitgebreid. Het concessiegebied omvat
thans 98 gemeenten
De concessie van de N.A.M. omvat het
noordelijke en westelijke deel van de
provincie Zuid-Holland alsmede de zuid
zyde van het eiland van Dordrecht,
IJsselmonde en het Westland. Het op
pervlak bedraagt, met inbegrip van de
oorspronkelijke concessie. 206.500 hec
taren. De landelijke jaarproduktie van
de N.A.M. steeg van 1.022 000 kilogram/
ton (1.132 500 kub. meter) in 1955 tct
1.095000 kilogram/ton (1.218.000 kub.
meter) in 1956.
Op 11 oktober 1956 passeerde de
dagproduktie van geheel Nederland de
3500 kub. meter grens, op 22 december
werd reeds de 4000 kub. meter grens
overschreden. Ruim 700 kub. meter
hiervan was de aardolieproduktie. af
komstig uit westelijk Nederland. Deze
laatste opbrengst is thans ruim 800
kub. meter per dag.
Duitsers kunnen kinderen soms
niet noar Nederland
meenemen
MOEILIJKHEDEN AAN GRENS.
(Van onze correspondent
in West-Duitsland)
Uit de Duitse pers kunnen wü op
maken, dat men er hier enigszins teleur
gesteld over is, dat men nog niet zoals
men had gedacht alle West-Duitse
staatsburgers zonder paspoort ons land
binnenlaat. Tal van West-Duitsers, die
van de sedert kort bestaande gelegenheid
gebruik wilden maken slechts met een
persoonsbewüs gewapend naar Nederland
te reizen om er de reeds in bloei staande
bollenvelden en andere bezienswaardig
heden te bewonderen, kwamen aan de
grens tot de onplezierige ontdekking, dat
zij de kinderen, die zü bij zich hadden,
niet mee konden nemen.
Bü de slagboom van de doorlaatpost
bij Elten werden ongeveer 200 Duitse
gezinnen teruggestuurd, omdat de namen
van de meegekomen kinderen nergens op
de persoonsbewijzen van de ouders waren
vermeld. De chef van de Nederlandse
politie in Elten zou hebben verklaard,
dat men er, totdat men misschien an
dere instructies van hoger hand zou
krygen, streng op moest letten, dat de
namen van de kinderen op de papieren
van de ouders voorkwamen, anders kon
men moeilük constateren, of het werke
lijk hun eigen kinderen zyn. Door zich
aan deze maatregel te houden wil men
blijkbaar proberen te voorkomen, dat
Duitse kinderen door vreemden worden
ontvoerd en op listige wüze ons land
worden binnengebracht. By Schwanen-
hals tussen Venlo en Kaldenkirchen zou
den de Nederlanders echter wel Duitsers
met hun kroost hebben laten passeren
en in Wyler. ten Westen van Kleef, aan
de grote weg naar Nümegen. hebben
Westduitse grensbeambten hun landge
noten die kinderen- hadden meege
bracht, schriftelüke verklaringen meege
geven. dat er van officiële zijde geen
bezwaar tegen werd gemaakt, dat de
kinderen over de grens Nederland bin
nen gingen.
