Internationaal geofysisch jaar grootste
wetenschappelijke speurtocht der historie
In hemeldampkring en aarde
Duizenden onderzoekers van circa vijftig landen
vallen op natuurgeheimen aan
Garnalenkotter IJm 23 is binnen
96«te jaargang
Zaterdag 9 maart 1957
Derde blad no. 29082
Wereldwijd net van waarnemingsposten
(Door dr. J. I Raimond ir.)
uJil a I r I 1 I 1
lussen i juli 1957 en 31 december i958 worat moeder aarde aan
een uitgebreid in- en uitwendig onderzoek onderworpen. Duizenden
onderzoekers, behorende tot een vijftigtal nationaliteiten, zullen, gewa
pend met de modernste hulpmiddelen, op 1 juli gereed staan voor een
grootse aanval met een vreedzaam doel. Zij zullen gegevens gaan ver
zamelen die in aantal en hoedanigheid alles overtreffen, dat tot nu toe
verkregen is. Er zijn namelijk verscheidene vraagstukken, die wel reeds
door enkelingen of door kleine groepen geleerden zijn onderzocht, maar
waarvan nu vaststaat, dat alleen in wereldomspannende samenwerking
verdere vorderingen gemaakt kunnen worden.
In een reeks artikelen hopen wij U te vertellen waar het de deel
nemers aan het geofysische jaar om te doen is. Zij hebben grote en
grootse plannen.
Twee voorgangers
golf ultra-violette straling toezendt of
onze planeet bombardeert met triljoenen
elektrisch geladen deeltjes. De waarne
mers behoeven niet anders te doen dan
het verloop van zulk een proef nauw
lettend te volgen. Aldus wordt hun een
groot aantal gegevens in de schoot ge
worpen, die zij op andere wijze niet, of
uiterst moeilijk, hadden kunnen be
machtigen.
Teneinde vooral party te trekken
van de „belangeloze medewerking van
de zon, is de tweede helft van 1957 en
het gehele jaar 1958 tot geofysisch jaar
gekozen. In dit tijdvak zal de zon na
melijk vermoedelijk meermalen groter
golven ultraviolette stralen en mach
tige zwermen geladen deeltjes uitzen
den. Deze brengen in de dampkring
verschgnselen te weeg. Zij roepen, by-
voorbeeld, het indrukwekkende pool-
lieht (noorder- en zuiderlicht) te
wen. zodat ieder op zijn hoede is en zo
nodig de regelmatige waarnemingen on
derbreekt, zodra de zon magnetische
storingen, poollicht, en nog verscheidene
andere verschijnselen te voorschijn
brengt.
Het internationale geofysische jaar
jaar heeft twee voorgangers. Deze voor
zaten heten: „internationaal pool jaar
1882/83" en „internationaal pooljaax
1932/33".
De Oostenrijkse luitenant Karl Wey-
precht opperde in 1875 het plan een ex
peditie naar de beide polen te zenden
en tegelijkertijd op zeer noordelijke en
zeer zuidelijke posten stelselmatig waar
nemingen te verrichten. Weyprecht
heeft de verwezenlijking van zijn voor
treffelijk plan niet mogen beleven. De
metingen, verricht in het tijdvak van
augustus 1882 tot augustus 1883, stelden
Weyprecht in het gelijk.
Er werd een hoeveelheid gegevens
verzameld, die een spronggewüze ver
betering bracht in de weervoorspelling
en in de kennis van het magnetische
veld van de aarde.
Een Nederlandse expeditie is op weg
gegaan naar port Dickson, gelegen aan
de monding van de Jenessei in Siberië.
Zij is helaas in de Kara-zee in het ijs
vastgelopen. Gelukkig hebben de deel
nemers na een zeer vermoeiende tocht
in open sloepen het vaste land weten
te bereiken.
In 1930 werd betoogd dat het hoog tijd
werd een tweede pooljaax te organiseren.
Het programma van het tweede pooljaar
dat met opzet juist een halve eeuw
na het eerste werd gehouden was wel
uitgebreider dan dat van het eerste,
doch de waarnemingen bleven beperkt
tot de poolstreken. Een Nederlandse ex
peditie van zes man toog naar het
eiland Angelmagsalik bij de oostpunt
van Groenland, waar zij op 2 augustus
1932, een dag na het begin van het
pooljaar, is aangekomen. Het werk dezer
onderzoekers werd met succes bekroond.
Pion van xes jaor terug
Een Jaar of zes geleden werd ln krin
gen van natuuronderzoekers besproken,
dat er verscheidene vraagstukken wa
ren, die hoognodig in het groot moesten
worden aangepakt, omdat zij de krach
ten van de enkelingen zelfs die van
grote instellingen te boven gingen.
Uit dit onderonsje is het grootse plan
tot het organiseren van het „internatio
nale geofisische jaar 1957/58 voortge
komen.
Hoewel van een „jaar" wordt gespro
ken, zal de onderneming 433 etmalen
plus nog tien proefdagen ln beslag
nemen. De proeftijd begint op 20 juni
1957 om nul uur burgeriyke Green-
wichtijd. Het geofysische jaar begint
op 1 juli 1957 nul uur en eindigt op
31 december 1958 om 24 uur.
Zo luidt het besluit, dat in september
1955 te Brussel is genomen. Door wie?
Door hen die door de „nationale com
missies" van de deelnemende landen
waren afgevaardigd naar de bijeenkomst
van de „speciale commissie voor het in
ternationale geofysische jaar".
Het doel
De geofysica is de wetenschap van
de natuurkundige gesteldheid van de
aarde, we lte verstaan: de gehele aard
bol, dus ook van het inwendige en even
eens van de dampkring.
De geofysici bestuderen veel meer dan
alleen het platte wereldje waarin wij
leven. We wandelen of vliegen slechts
in het onderste laagje van de bijna
duizend kilometer hoge dampkring en
wij delven en boren slechts in het bui
tenste schilletje van de massieve aard
bol.
Doch wij zouden graag meer weten
van wat er zich afspeelt in de ontoe
gankelijke diepten en op zeer grote nog
onbereikbare hoogten.
reidingen om tydens het internatio
nale geofysische jaar kunstmanen,
voorden van wetenschappelijke in
strumenten, omhoog te brengen.
Het zal een uiterste krachtsinspanning
zijn die zeer hoge eisen aan de techniek
enaan de geldbuidel stelt. Het Con
gres van de Verenigde Staten heeft bijna
veertig miljoen dolalrs beschikbaar ge
steld voor de plannen, die de Ameri
kaanse „nationale commissie voor het
geofysische Jaar" hoopt te verwezen
lijken.
Van het vele en vernuftige dat de on
derzoekers tijdens het geofysische jaar
in het werk zullen stellen, spreekt het
omhoog zenden van kunstmanen wel het
sterkst tot onze verbeelding. Doch we
tenschappelijk gezien, zijn de speurtoch
ten van de kunstmanen slechts een deel
van de, ln de ware zin des woords, we
reldomspannende poging om het inge
wikkelde geheim, dat „aarde" heet, te
ontsluieren.
P.T.T. en
investeringsbeperking
VAN GEEN INVLOED OP
PERSONEEL
De directeur-generaal van de PTT
heeft aan een personeelsdelegatie
medegedeeld, dat nog niets vaststaat
omtrent de mate, waarin het PTT-
bedryf zijn investeringen zal moeten
beperken. Wel kan worden aange
nomen, dat het grootste deel van het
personeel weinig van een eventuele in.
vesteringsbeperking zal merken.
Misschien zou er uit kunnen voort
vloeien, dat sommigen personeelsleden
tijdelijk met ander werk zouden wor
den belast, maar dan zal er in ieder ge
val toch naar worden gestreefd, dat dit
werk is van dezelfde soort en dat het
betrokken personeel bij hetzelfde dienst
onderdeel te werk blijft gesteld. De di
recteur-generaal van de PTT deelde
zulks ter geruststelling aan de perso
neelsdelegatie, die geregeld overleg pleegt
met de bedrijfsleiding, mede i.v.m. aller
lei geruchten omtrent personeelsin
krimping in het kader van de beste
dingsbeperking. die tnans bij PTT de
ronde doen.
Opvarenden verbaasd over bezorgdheid
Twee garnalenkotters liepen gistermiddag langszij van elkaar de Vissers-
haven van IJmuiden binnen en meerden om kwart voor zes af in de hoek bij
het dok. De IJM. 249 bracht de garnalenkotter Eben Haezer HM. 23, waar
over de laatste dagen velen in ongerustheid hebben verkeerd, behouden bin
nen. De IJM. 205 was een kwartiertje eerder als voorloper binnen gekomen,
Eindelijk was er volledige zekerheid. De drie opvarenden verkeerden in de beste
welstand. Het scheepje was behouden en mankeerde niets. Behalve dan de
motor. Die had het er dinsdag als bij laten zitten en was eigenlijk de oorzaak
van alle narigheid.
Deze zucht naar kennis wordt ons
niet alleen door wetenschappelijke
nieuwsgierigheid ingegeven, doch ook
door het belang, dat deze kennis heeft
of kan krijgen voor ons doen en laten
hier op aarde. Per slot van rekening is
ons bestaan volkomen afhankelijk van
de gesteldheid van onze planeet en zijn
dampkring. Komt niet het weer, om
maar een voorbeeld te noemen, voort
uit een spel van krachten, dat we pas
goed zullen kunnen begrijpen, als de
dampkring tot in de verste uithoeken is
onderzocht?
Er is een theoretische en een prak
tische noodzaak om moeder aarde zo
grondig mogelijk te onderzoeken.
Maar deze taak is zo omvangrijk, dat
alleen in internationale samenwerking
iets goeds tot stand te brengen is.
Doch het internationale karakter van
de onderneming spreekt niet in de eer
ste plaats uit het deelnemen door
landen, die over de gehele wereld
verspreid zün. Veeleer wil „internatio
naal" zeggen dat het onderzoek over
de gehele aarde zal worden verricht.
Niet alleen nabij de polen, maar ook
daar tussen in zullen vele waarne
mingsstations worden ingericht.
Ik zal U niet vermoeien met een op
somming van alle waarnemingsplaatsen.
Laat ik volstaan met U een figuur te
tonen. De gestreepte gebieden zijn de
streken, waar verreweg de meeste waar
nemingsposten voorkomen. In de eerste
plaats zijn er de twee gebieden rondom
de Noord- en Zuidpool. Verder zijn er
drie stroken ter weerszijden van drie
meridianen: en wel een meridiaan die
ongeveer over Washington, Curagao en
Santiago loopt, een meridiaan over het
westelijk deel van Europa en Afrika en
een meridiaan over Japan en Australië.
De schier onmetelijke Stille Oceaan
vormt helaas een tamelijk wijd gat in
dit net van waarnemingsstations.
Natuur helpt mee
De dampkring is een zo omvangrijke
luchtzee, dat zelfs duizenden waarne
mingsposten op de grond, bemand met
tienduizend waarnemers, tekort zouden
schieten, indien zij geen hulp van de
natuur ontvingen. Wie niet sterk is,
moet slim zijn. Slim betekent in dit ge
val: party trekken van de grote acti
viteit van de zon.
Zo nu en dan neemt de natuur zelf
grootscheepse proeven. Dit geschiedt
bijvoorbeeld, als er een zwerm van mil
joenen meteorieten door de dampkring
klieft, en ook als de zon de aarde een
De kunstmaan - een metalen bot
met een middellijn van vijftig centi
meter - krijgt een zeer belangrijke
taak. Zij gaat de dampkring op
hoogten van driehonderd tot dui
zend kilometers onderzoeken.
De vier antennes zenden de radio
straling uit, waarmee de kunstmaan
haar metingen aan de waarnemers
op de grond bekend zal maken.
In een volgend artikel zal de kunst
maan uitvoerig worden besproken.
voorschün. En uit de aard van het
poollicht zyn de eigenschappen van
de dampkring af te leiden.
Omdat de onderzoekers de medewer
king van de zon willen uitbuiten, is er
zorgvuldig een plan beraamd om alle
waarnemers stipt op tyd te waarschu-
In de diepte der aarde
Nog ontoegankelyker dan de damp
kring is het inwendige van de aarde.
Ook hier is medewerking van de natuur
onontbeerlyk. Aardbevingen zyn onge
kend krachtige proeven, waaraan de na
tuur niet alleen de aardkorst, maar ook
het diepste inwendige van de aarde on
derwerpt. De geofisicus wacht geduldig
tot het de aarde belieft de proef te doen,
om dan onmiddellyk de bevingen en
trillingen te registreren. Tydens het in
ternationale geofysischej aar zullen voor
het eerst ook de aardbevingshaarden in
de gebieden rondom de Zuidpool worden
onderzocht.
Technische krachtproef
Hoelang hebben allerlei pioniers niet
gezwoegd om in de hogere dampkring
binnen te dringen. Bemande ballons en
vliegtuigen zyn er in geslaagd tot twin
tig, vyf en twintig kilometer omhoog te
gaan. Met briesende, bulderende vuur-
pylen (raketten) zijn instrumenten tot
hoogten van drie tot vierhonderd kilo
meters gestegen. Doch ze vertoefden
daar slechts korte ogenblikken.
Welk een overwinning zou het zyn,
indien een voertuig de buitenste damp
kring kon doorkruisen om er dagen,
misschien zelfs maanden lang. metingen
te verrichten?
Deze stoute droom zal werkelykheid
worden. Amerikaanse en Russische
vuurpyldeskundigen treffen voorbe-
Narigheid overigens voor de mensen
aan de wal. Want de drie gebroeders
Van Belsen hadden er zich geen vijf
minuten zorgen over gemaakt, dat ze
aan de wal wel eens ongerust konden
zyn. Ze hadden immers woensdag nog
de Duitse kleine tanker Palma gepraaid?
En die had beloofd hun motorpech even
aan de wal te melden. Dat er met de
reddingboot, een vliegtuig en door diver
se garnalenvissers naar hen gezocht was.
ze keken er vreemd van op. Met mist
een schip op zee gaan zoeken? Je kunt
makkelijker een speld in een voer hooi
terugvinden, meende de 27-jarige schip
per Jo van Belzen. die overigens toch
wel blij was zijn verloofde Tiny Bakker
die onmiddellijk aan boord kwam, weer
te zien.
OLIELEIDINGEN VERSTOPT
Dinsdagmorgen, tydens de laatste
trek, merkten ze, dat de motor niet
zo goed als anders liep. Een onderzoek
wees uit, dat de koelwaterleiding ge
barsten was. Later waren de olielei
dingen verstopt. Ze waren toen een
8 tot 10 myl noordwest ten noorden
van IJmuiden en hadden toen goed
zicht.
Urenlang zyn ze met de motor bezig
geweest, maar 's middags om een uur
of drie besloten ze een dutje te gaan
doen. Ze waren al van zondagavond af
in de weer. Woensdag zijn zé opnieuw
met de motor aan het werk gegaan. Het
was toen dik van de mist. Door de
stroom waren ze wat zuid-over gezet.
Om niet verder uit de koers te raken,
zijn ze toen voor anker gegaan.
AANDACHT GETROKKEN
's Middags hebben ze met het op en
neer halen van de vlag de aandacht
weten te trekken van de kleine Duit
se tanker Palma. Ze zyn even langszy
gekomen, maar de drie broers waren
er wel wat huiverig van. Zo'n groot
schip kan je gemakkelyk kraken en
Tijdens het internationale geofy
sische jaar zijn duizenden waar
nemers op een paar honderd posten
doende allerlei soorten metingen te
verrichten. Verreweg de meeste
waarnemingsposten be\>inden zich
in de vijf gebieden, die hierboven
gearceerd zijn aangeduid: nabij de
Noord- en Zuidpool zullen ettelijke
groepen van vele nationaliteiten hun
instrumenten opstellen. Verder zijn
er rondom de meridiaan van 80 gr.
westerlengte en de meridiaan van 10
en 140 gr. oosterlengte vele posten.
Sommige zijn bestaande instellin
genandere worden in het bijzonder
voor het geofysische jaar gebouwd
en ingericht. Nederland vestigt een
station op Curasao en op Nieuw-
Guinea.
De figuur is een ruwe schets van
de gordels van waarnemingsposten.
dan zak je naar de diepte voor je 't
weet. De Duitser vertelde ook niets
over een noodbericht, dat door Sche-
veningen-Radio was uitgezonden. Ze
vroegen aan de Duitsers brood, melk
en sigaretten-papier. Het laatste had
den ze niet, maar ze gaven een helo
slof sigaretten en dat was nog wel
zo plezierig.
De door de Duitser aan Scheveningen-
Radio opgegeven positie klopte helemaal
niet, aldus de schipper. Ze zaten een
myl of tien dwars uit de wal van
Zandvoort. Dat ze door de andere gar
nalenvissers niet gezien waren, vonden
ze ook zo gek niet. Ze hadden wat dro
ger gevist dan die anderen en boven
dien die mist. En wie verwacht nou,
dat het bijna een week lang mistig zal
zyn. Schipper Jo van Belzèn had het
nog niet eerder meegemaakt dan in de
week na de februariramp. En geen
zuchtje wind. dus je zeilen hoefde je
ook niet bij te zetten.
Vrijdagmorgen was er eindelijk een
kouwtje gekomen uit het zuiden. Ze
hadden er direct gebruik van gemaakt
en waren voor de vloed naar de kant
van IJmuiden gekomen. Maar om één
uur was het weer over. Gelukkig werden
ze toen kort daarna opgemerkt door de
uitvarende treiler Stadt Enckhuvzen.
Die gaf een seintje aan Schevenirigen-
Radio en via de kustwacht werd de
reddingboot Neeltje Jacoba. die in de
buurt van Noordwijk zocht, gewaar
schuwd. En of hij meteen even de bood
schap wilde doorgeven aan de IJM. 205
en de IJM. 249. die ook die kant uit
waren.
Om vier uur vrydagmiddag maakte
de IJM. 249 de vermiste kotter vast op
een myl of acht noordwest van IJmui
den. Schipper Barend v. d. Ree was de
gelukkige vinder. En toen samen op
huis aan.
GERUST GESTELD
De moeder van de drie opvarenden
was intussen in Arnemqiden al gerust
gesteld. De burgemeester was haar
persoonlyk het goede nieuws komen
vertellen. En ook,daar keken de drie
broers raar van op. Was het dan zo
erg? Toch waren ze wel blij nu bin
nen te zyn. Vandaag is Jan, de jong
ste van de drie, jarig. En zondag viert
Klaas, de middelste, zyn 24ste ver
jaardag. Na een reis. die voor een
garnalenkotter meestal niet langer
dan 24 uur en doorgaans zelfs veel
korter duurt, hebben ze nu alle reden
die verjaardagen extra te vieren. En
die honderd kilo garnalen, die intussen
voor de consumptie niet meer geschikt
zyn? Ze brengen toch altijd nog de
vismeelprys op.
Uifsfel in «Ie zaak van
prijsvraagadvertenfie
Voor de Amsterdamse kantonrechter
zou vanochtend de directeur van de
eerste Nederlandse Puzzelonderneming
terecht staan wegens het plaatsen van
de prysvraagadvertentie „Quitte of dub
bel" m een radioweekblad van 5
februari 1956 (De Radiobode). Dit wordt
als een overtreding van art. 1 der lote
rij wet beschouwd. De officier van
Justitie heeft onverwachts in deze zaak.
die een gevolg is van de actie der
Jutitie tegen kansspelen in persorganen,
de dagvaarding ingetrokken. Aangeno
men wordt, dat het hier om een vorm
fout gaat en verwacht wordt, dat de
Officier binnenkort een nieuwe dag
vaarding zal uitbrengen.
In de dagvaarding van de prijsvraag
puzzel „Kruis of munt" ontbrak, dat
deze was gehouden zonder de verplichte
toestemming van de minister van Justi
tie. De raadsman in deze zaak conclu
deerde op grond van het ontbreken van
dit element tot nietigverklaring der
dagvaarding subsidiair ontslag van
rechtsvervolging. De kantonrechter moet
nog uitspraak doen.
Gerrit de Sfofteraar
OFFICIER VAN JUSTITIE GAAT
IN APPEL
De officier van Justitie, mr. W.
Tonckens. heeft tegen het vonnis van
de rechtbank, waarby een 37-jarige
chauffeur als in- en uitbreker bekend
als Gerrit de Stotteraar, tot vier jaar
gevangenisstraf met aftrek werd veroor
deeld, hoger beroep aangetekend. De
Officier had acht jaar met aftrek ge-
eist.
TkUL&st.
o?g*Sui*wu.rnst in «ate.
Luids*. kooA 92aftqam su>
Swiie. aan Vtum&mstisdr
TVtuü^ïont.
kijat
hxopn 119 pttoomnbsin
UndShtUttt- Woruwj.
kuitodoep Iwmaw de,
wüötuUuta» zorvüu tuis
Htóte-ïItUw.. wattta/,
t
wwkaen nieuwe bonk..
,&öp RoiyttÈw*óxmk...
*j
0&32. weak tnerktenua
Ook hei wCA* bLjYta./. -
Lwtt 0 0
