Een verrassend meeslepend beeld
van Gershwin's „Rhapsody in Blue"
Teraardebestelling stoffelijk
overschot ing. A. Prinsen
TYPEN
STENO
Prof. dr. J. Kistemaker aanvaardde
Leidse hoogleraarsambt
94ste jaargang
Zaterdag 28 januari 1956
Tweede blad no. 28742
Concert Residentie - Orkest voor K. en O.
Triomf van de Amerikaanse
pianiste Margot Pinter
Zo wij, als meest-pakkende herinnering aan het populair concert,
gegeven door het Residentie-Orkest voor K. en O. van een „beleve
nis" mogen gewagen, dan betreft dit zeker de fascinerende weergave
van de nog door vele ernstige muziekminnaars geringschatte „Rhap
sody in Blue" van de helaas te vroeg, op 39-jarige leeftijd, in 1937
overleden Amerikaanse componist George Gershwin, welke bij de pre
mière in 1924 een ware sensatie veroorzaakte.
Gershwin had volledig het pleit ge
wonnen met zyn streven de „jazz",
die intussen met de echte negro-jazz
weinig van doen had op hoger niveau
te plaatsen en in de concertzaal te bren
gen. Zulks met een al evenzeer mee
slepende, virtuoze pianopartij, synco
pisch en zelfs polyritmisch, die deze
avond door de Amerikaanse pianiste
Margot Pinter boeiend en technisch per
fect gespeeld werd. In zijn soort een
meesterwerkje van Gershwin, die alle
critische bezwaren van de muziek-theo-
ticus als sneeuw voor de zon deed weg
smelten en Gershwins persoonlijkheid,
waarvan nog oneindig veel verwacht had
kunnen worden, voluit tekent.
Men denke o.a. ook aan zijn opera
„Porgy en Bess"!
Gershwin, die tot dan toe de aandacht
getrokken had met. zijn amusementsmu
ziek (songs), theoretisch weinig ontwik
keld, smeet met enorme fantasie
tussen de bedrijven van zijn in bliksem
jacht verlopend leven door, deze „Rhap
sody" in strikte zin genomen is zij
in het geheel geen „Rhapsody" met
zijn vele z.g. „jazz'"-invloeden (laten wij
het daar oppervlakkig gezien, maar op
houden!) op papier. Met een ongewoon
enthousiasme en alle kenmerken van
kommerde, niet bekommeren kón. gezien
zijn geringe compositorische scholing.
Dat zou eerst vee! later komen, tij
dens een korte studietijd bfj Ravel, die
intussen merkwaardigerwijs qua instru
mentatiekunst van Gershwin veel heeft
opgestoken
Deze „Rhapsody in Blue", bij eerste
uitvoering o.a. beluisterd door mannen
als Rachmaninof, Stokowsky. Mengel
berg. Strawmsky. Heifetz en Kreisler,
werd toen voor allen een verrassing door
de frisse vitaliteit, de dynamische vaart,
de vernieuwing en de in de grond iro
nische bespotting van alle in die tijd
traditionele vormen in de „concert"-mu-
ziek.
De inzet was onmiddellijk al een
verrassing: de klarinettriller, voortko
mend uit de stilte, overgaand in een
langzaam opstijgend glissando, met de
stroom van daarop volgende onver
wachte en ongehoorde wendingen in een
al evenzeer verrassende Instrumentatie,
waarin, ondanks velerlei schrille disso
nanten, de pure tonaliteit toch bewaard
bleef.
Een analyse van deze ..Rhapsody" zou
te ver voeren. Het zij genoeg te verkla
ren, dat wy, ondanks de compositori
sche bedenkingen, genoten hebben van
dit fel-emotioneel geladen geval, dat de
kenmerken der ware inspiratie volop in
zich draagt en de concertzaal met kleu
rig leven doortintelt. Wij schamen er ons
niet over dit te bekennen.
Gershwins vernieuwende involed staat
buiten discussie, ondanks alle „smaad".
Het orkest had er plezier in en de
bezielende vermogens om het werk
spannend te realiseren tot de ge
stopte trompet en de banjo toe onder
Louis Stotijns knappe leiding.
Overweldigende ovaties, zowel voor
pianiste als het orkest, met tot besluit
als dank een spontane en klinkende
zoen van de vrijmoedige en joyeuse
Margot Pinter voor de dirigent.
Deze Margot Pinter, ondanks haar
jeugd beschikkend over een uitgebreid
repertoire van niet minder dan 77 wer
ken. op zichzelf al verbazingwekkend.
bezit de jeugdige onbevangenheid en
zonnigheid om ook een Mozartconcert
dat in A.K.V. 414 op 26-jarige
leeftijd door Mozart, kort na zyn huwe
lijk met Constanze Weber geschreven en
dus getuigend van een stralende levens
periode. naar de aard te vertolken, zij
het nog wat jeugdig pril van opvat
ting en intensiteit, evenwel met gevoe
lige muzikaliteit, genuanceerd en in
nauwe verwantschap met de geest. Een
zuiver eerbetoon op Mozarts 200ste ge
boortedag! Een omissie in de cadenz
vergeven wij van harte.
Als inleiding de bekende Synfonia in
Bes van Bachs jongste zoon. de geniale
Johann Christian, voor wie Mozarts be
wondering in Londen alleszins gerecht
vaardigd was. Het stilistisch verant
woordelijk uitgedunde orkest gaf er een
fijnzinnig beeld van, met een ver
rukkelijk door Constant Stotijn ge
blazen hobopartij in het zangerig-rnelo-
dieuze Andante.
Dirigent Louis Stotijn besloot met Ra
vels biologerende „Bolero", waarin alle
instrumenten het stampende en 'Jet-
aflatende thema hanteren solistisch
dan wel in combinatie, uitgroeiend tot
een bezeten climax.
Hier was hij minder gelukkig. liet
ideaal werd lang niet bereikt; speciaal
tegen het slot waren er storende
uitglijdingen, die helaas aan de ge
niale opbouw en de suggestiviteit af
breuk deden.
Maar er was dan ook zóveel concen
tratie en goeds aan voorafgigaan,
hetgeen deze inzinking wellicht begrij
pelijk maakte
II.
Gevarieerds expositie van
werken van Jan Kalsbeek
in Lakenhal
Kunstenaar met betekenisvolle talenten
Vanmiddag is in het museum de Lakenhal door wethouder J. C. van
Schaik een tentoonstelling geopend van werken van de thans in Oegstgeest wo
nende Jan Kalsbeek. die op 16 augustus 1922 te Leiden geboren werd. Aanvanke
lijk studeerde hij by prof. O. L. Wenckebach, waarna Kalsbeek enige jaren de
Academie van Beeldende Kunsten te Den Haag bezocht.
Tijdens een voorbeziohtiging deden
wy de volgende indrukken op:
De zorgvuldig gekozen selectie uit de
grote hoeveelheid werken, die Jan Kals
beek, ondanks zyn betrekkelijk jeugdige
leeftijd reeds vervaardigde, toont zon
der restriotie zijn veelzijdige betekenis
volle begaafdheid.
Zowel de gouache, de tekening, de ets,
de houtsnede, de sculptuur als de cera
miek zijn in ruime mate vertegenwoor
digd, waarbij een rake expressie, als
mede een poëtische gevoeligheid zijn
aan te wijzen, zich manifesterend in
uiteenlopende technieken, opvattingen
en stylen. Dat hierin vooralsnog het ge
vaar besloten ligt van een zekere ver
splintering van het onbetwistbaar ar
tistieke talent, dat Kalsbeek het zijne
mag noemen, valt niet te ontkennen.
Doch wij hebben voldoende vertrouwen,
dat hij uiteindelijk de weg zal vinden,
die het meeste met zijn aard en wezen
in overeenstemming is. om daarin dan
het hoogste te kunnen bereiken, wat in
hem leeft en reeds thans meermalen door
bezieling en spontaneïteit lykt geraakt
en ontstaan is.
Het experiment is een onontbeerlijke
factor voor groei. Dat experiment is
vanzelfsprekend ook hier aanwezig.
Steeds nieuwe fasen in Kalsbeeks ont
wikkeling zijn aan te wijzen, waarop
dan plotseling opvalt, hoe de poging, op
welk gebied van het uitgebreide terrein
dat Kalsbeek beoefent dan ook volledig
is geslaagd en spreekt van een rypheid,
die zyn verworvenheden duidelijk in het
licht stelt.
„Af" in theoretische betekenis van het
woord is zyn weric dikwyls nog niet: de
leraar zou onvolkomenheden in dit op-
„DOOR EENDRACHT VERBONDEN"
In café Aniba heeft de Leidse Tui
niers- en Bloemistenvereniging „Door
Eendracht Verbonden" gisteravond een
ledenvergadering gehouden: de eerste in
het nieuwe jaar. Twee nieuwe leden
waren' aanwezig. Zij werden in het bij
zonder welkom geheten door de tweede
voorzitter, de heer De Pré. die de ver
gadering ook opende. Nadat de secreta
ris, de heer v. d. Berg, de notulen van
de vorige vergadering had voorgelezen
en deze onder dankzegging waren goed
gekeurd werd de vergadering verder ge
presideerd door de inmiddels gearriveer
de voorzitter, de heer J. H. Smit. Deze
deelde mede. dat de dit jaar te houden
tuin-, kweek- en ehrvsantenwedstrnden
reeds in voorbereiding zijn. Laatstge
noemde wedstrijden gaven de afgelopen
jaren echter niet die voldoening, welke
men er van verwachtte. Voorgesteld
werd ditmaal stekken van één soort uit
te reiken. De vergadering ging hiermede
akkoord. De voorbereiding van de
dahliawedstryd baart het bestuur geen
zorg. Na behandeling van de vragenbus
volgden nog enkele mededelingen be
treffende de binnenkort te houden bol-
lenwedstrijd.
BEDRIJVEN BRIDGEN
De uitslagen van de wedstrijden ge
speeld voor de bcdryfs-bridge-competitie
luiden
Onderwijzers—S.C.L. I 124—97; AR VA
PTT I 98—80; SCL II—Coöp. Vooruit
II 116—106.
zicht ongetwijfeld weten aan te wijzen
Maar daar staat stellig iets belangrijks
en belangrykers tegenover, n.l. persoon
lijkheid.
Wy noemen hier speciaal de frisse,
evenwichtige en toch contrastrijke kleu.
ren in zyn gouaches, het harmonische,
fraai gestileerde, vloeiende en zinrijke
lijnenspel der ingegraveerde figuren
waarin de vis een voorname plaats in
neemt of voorstellingen op de ln on
derscheidene kleuren vervaardigde
smaakvolle schalen en vazen, de zuiver
heid van een jongenskopje of een naakt
meisjesfiguurtje, de originele visie in
het gevarieerd uitbeelden van moeder
en-kinderfiguren of beelden uit de natuur
en de vaardige, zekere uitwerking van
andere, door hem met liefde behandelde
onderwerpen. Menigmaal getuigt Kals
beek van een treffende observatie.
Voor zover aan de hand van het
hier geëxposeerde valt te beoordelen,
beschikt de jonge, veelbelovende Kals
beek over de elementen, die hem tot
voldragen kunstenaar kunnen doen
uitgroeien, mits hij de kracht kan op
brengen, zich de wijze zelfbeperking te
verwerven, waardoor de „meester" zich
weet te onderscheiden.
Kalsbeek is een figuur, die ook
wat stemming en sfeer betreft wat
te zeggen heeft. Dat bezit grote
waarde, zowel voor zichzelf als voor
degeen, die met zijn scheppingen ken
nis maakt.
Gesierd met vele gaven
„Wij zagen in hem niet alleen de directeur,
doch ook een vriend"
Onder buitengewoon grote belangstelling - cira 1000 personen waren aanwezig
- vond gistermiddag op de begraafplaats „Rhijnhof" de teraardebestelling plaats
van het stoffelijk overschot van ing. A. Prinsen, in leven de sympathieke en met
vele verstandelijke gaven gesierde directeur van de N.V. Nederlandsche Electro-
lasch Maatschappij en van de N. V. Hollandsche Constructiewerkplaatsen te
Lelden.
Naar de begraafplaats volgde de rouw
stoet in de Sleutelstad de weg langs het
uitgebreide fabriekscomplex van de
HCW en de NEM aan de Zoeterwoudse
weg, dat mede door toedoen van de
thans overledene zulk een gTote vlucht
genomen heeft.
Tijdens het voorbijtrekken van de stoet
ontblootte het personeel, dat vóór het
bedrijf stond opgesteld, eerbiedig het
hoofd. Ten teken van rouw was de Ne
derlandse vlag halfstok gehesen.
Onder de velen, die op „Rhijnhof" de
laatste eer bewezen, merkten wij o m. op
wethouder D van der Kwaak als verte
genwoordiger van het Gemeentebestuur,
talryke zakenrelaties, afgevaardigden
ran tal van naamloze vennootschappen,
waarin wijlen mg. Prinsen een commis
sariaat bekleedde, een deputatie van de
Stichting Centraal Bur. Metaal Industrie
(afdeling pijpleidingen) te Den Haag en
het Nederlandsen Exportbureau van
Constructie- en Machinefabrieken „Ne-
coma" te Wassenaar van welke licha
men ing. Prinsen voorzitter was en
voorts vele vrienden en bekenden van
de familie Prinsen. Bovendien was ook
het vrywel voltallige personeel aanwezig.
Ongeveer kwart voor drie arriveerde
de rouwstoet welke werd voorafgegaan
door drie auto's met kransen en bloem
takken. op de begraafplaats. Nadat de
last met het stoffelijk overschot in de
groeve was neergelaten, voerde als eer
ste spreker ir. E. P. E. Bongaerts, direc
teur van de HCW het woord. In een van
grote vriendschap en waardering getui
gende rede schetste spreker wijlen ing.
Prinsen als een man, die door zijn vrien
delijke en tegemoetkomende houding het
hart van allen, die hem kenden, had
veroverd. Daarnaast was hij een man,
die door zyn grote kennis van zaken
en tact van onderhandelen het respect
en de achting afdwong van ieder, die op
het zakelijk vlak met hem te maken
had. Bovenal was hy gesierd met tal van
verstandelijke gaven, waardoor hy een
bepaald probleem tot op de juiste kern
wist te benaderen. Voorts weidde ir.
Bongaerts uit over de bijzondere werk
kracht van ing. Prinsen, waaraan het
mede te danken is. dat de onder zyn
leidmg staande bedrijven tot zulk een
grote en gezonde bloei zyn gekomen.
Hij was, aldus spreker, de stuwende
kracht, de ziel van de onderneming.
Tenslotte schonk spreker aandacht
aan de wijze, waarop mg. Prinsen met
zijn medewerkeis omging Een omgang,
waarin hy steeds stond als mens tegen
over mens. Ir. Bongaerts eindigde met
het spreken van woorden van troost en
bemoediging tot mevrouw en de familie
Prinsen.
Prof. dr. ir. F K. Th. van Iterson,
president-commissaris der beide N.V.'s.
getuigde eveneens van de grote werk
kracht van ing. Prinsen en van de bij
zondere waardering, die men steeds in
deze kring voor de persoon en de arbeid
van deze hoogstaande figuur heeft ge
had.
Ir. J. Schreuders, die namens de pro
curatiehouders een woord van afscheid
en byzondere hoogachting sprak, wees
er o.m. op dat dit heengaan voor de
HCW en de NEM een onherstelbaar ver
lies betekent. De heer Prinsen, aldus
spreker, was iemand van grote bekwaam
heid, een man met veel energie, die
door zijn open en eerlijk karakter aller
sympathie verwierf. Uit heel zijn han
delen trad steeds een warm menselijk
gevoel naar voren.
De heer D. van Nes, die namens de
beambten het woord voerde, merkte o.a.
op, dat allen ln ing. Prinsen niet alleen
de directeur, doch ook een vriend za
gen. Dank zij zijn grote plichtsbetrach
ting en werklast is het mede aan zijn
toedoen te danken, dat Leiden aan de
Zoeterwoudseweg thans zulk een prach
tige Industrie rijk is. Ondernemingen,
waarin honderden voor him gezin het
öagelyks brood verdienen. De heer A.
Bestenbreur sprekende namens het fa-
bneks personeel, zeide, dat de thans
overledene voor velen meer een vriend
dan een directeur was. Op dit moment,
aldus spreker, beloven wij. dat wy in
zijn geest voort zullen gaan met de uit
bouw van het bedrijf, waartoe hij zelf
vele stenen heeft aangedragen.
De heer C D. Rietman, voorzitter van
de Ontspanningsver der beambten
van beide N.V 's. wees op de belangstel
ling, die ing. Prinsen steeds aan de dag
legde voor het werk van deze vereniging.
Zonder zyn voorbeeld en leiding, waar
bij hij tevens een daad stelde, hadden
wij deze vereniging nimmer tot zulk een
ontwikkeling kunnen brengen, aldus de
heer Rietman. In gelijke geest sprak ver
der ook een vertegenwoordiger van de
Personeelsvereniging „De Stalen Band".
Tenslotte voerden nog het woord de heer
N Francois namens Awans-Fra?ois,
een dochteronderneming in België, en
de heer H. Hofman, directeur van de
N.V Tebodln te Den Haag. Ook zy
hadden zeer veel waardering voor de
werkkracht van de heer Prinsen en Zijn
steeds kundig doordachte adviezen.
Aan het einde van deze droeve plech
tigheid dankte een schoonzoon van ing.
Prinsen, de heer W. H. Taconis jr., na
mens de familie voor het medeleven,
dat in deze dagen uit zo ruime kring
was ontvangen.
(Ingec. Med -Adv.)
lO-vingersayst.
blind ritmisch
4 talen (130 let
tergrepen per
minuut).
MAANDEN KLAAR
Kon. Erk. ROMANSCHOOL
Plantsoen 65
telefoon 26558
Vijf miljard jaar in vogelvlucht
Jan Kalsbeek: .Man met hoed".
„London Czech Trio" voor
Kunstkring
Voor de „Leidsche Kunstkring voor
Allen" zal donderdag a.s. in de Stads-
zaal een concert gegeven worden door
een ensemble van internationale ver
maardheid. dat thans voor het eerst
naar Nederland komt. Het is het be
faamde Londen Czech Trio. een ensemble
gevormd door drie in Londen woonach
tige Tsjeehische musici: t.w. Lisa Mar-
ketta. piano, Suzanne Rosea, viool en
Karei Horitz, cello.
Speciaal voor "f±t Derde Programma
van de BBC zijn deze kunstenaars vaak
opgetreden.
Uitgevoerd worden Beethovens tweede
trio van zijn opus 1, het trio op. 100 van
Schubert en „Dumky-Trio" van Dvorak
Gisteren is ten huize van de secre
taris-penningmeester, mr M. V. Polak,
opgericht de bond der verenigde auto
rijschoolhouders Leiden en omstreken
iValeo). Het voorlopig bestuur bestaat
uit de heren J. W. Kwak. voorzitter, mr.
M V. Polak, secretaris-penningmeester,
S. W. Roman en R. van Straten Het
secretariaat is gevestigdDe Kempe-
I naerstraat 98 te Oegstgeest
j Het doel van de bond is een einde te
maken aan de chaos, die op het gebied
van het lesgeven in auto- en motorry-
den heerst en te komen tot uniforme
I tarieven.
Geschiedenisvan universum uit
veelvuldigheidskromme der
atoomkernen
Gistermiddag heeft prof. dr. J. Kistemaker in het Groot Auditorium het
ambt aanvaard van bijzonder Leids hoogleraar in de natuurkunde vanwege
de Teyler's Stichting als opvolger van prof. dr. A. D. Fokker, die aan het begin
van het huidige academische jaar zijn ambt neerlegde en onlangs een afscheids
college hield. Prof. Kistemaker hield een inaugurele oratie over „de veel
vuldigheid der atoomkernen".
Prof. Kistemaker gaf een schets van
de tegenwoordige wetenschappelyke op
vattingen omtrent de ontwikkeling van
het universum van het ogenblik van ex
plosie van de oer-ster (uur nul der ont
wikkeling) tot heden Wanneer men deze
periode van ongeveer vijf miljard Jaar
op een enkel jaar zou projecteren en
deihalve dat uur nul op 1 Januari en
liet. tijdstip van thans op klokslag mid
dernacht 31 december, dan zou de mens
eerst op aarde verschenen zyn op 31 de
cember om 23 uur, terwyi het tydstip
van Christus geboorte op 12 seconden
voor middernacht zou vallen!
De veelvuldigheidskromme der atoom
kernen. die aangeeft hoe veelvuldig de
verschillende soorten atoomkernen, dus
verschillende soorten materie in ver
houding tot elkaar voorkomen, moet in
h;t eerste uur van die periode van vyf
miljard jaren reeds bepaald zijn. De
veranderingen die sindsdien zyn opge
treden maken het ons mogeiyk daaruit
als het ware de geschiedenis van het
universum af te lezen.
Prof. Kistemaker schetste vluchtig de
huidige opvattingen omtrent het ont
staan der sterrenstelsels, der sterren en
der planeten met hun satellieten, om
voorts aan te tonen, dat de sterren hun
energie -opeten ontlenen aan de zoge
naamde Koolstofcyclus, waarin fusie van
waterstofkernen plaats vindt.
Thans Is de (naar universele maat
staven gerekend beangstigend snelle)
technische en wetenschappelijke ont
wikkeling van de mens zo ver gevor
derd, dat deze verlangend uitziet naar
de mogelijkheden, die bij de lichte ele
menten bestaan om energie te winnen
op een manier zoals een ster dat doet.
Ofschoon wy op de aarde verhoudings
gewijs slechts met lichte elementen be
deeld zijn, bergt de aanwezigheid van
waterstof, deuterium en lithium een
grotere pótentiéle energie in zich dan die
van de materialen, geschikt voor kern-
spytingsreacties De grote voordelen van
kernfusie als energiebron zyn de veel
eenvoudiger chemie dezer lichte elemen-
Prof. dr. J. Kistemaker midden
en echtgenote tijdens de receptie na
afloop van de oratie.
(Foto LD./Van Vliet.)
ten dan die van uranium en plut&nium
en het feit dat de reactie-produkten in
tegenstelling met de radioactieve spiy-
tingsprodukten niet gevaariyk zijn.
De enorme bedragen, die echter ln
de U.S.A. en Engeland sinds 1945 in de
uranium, en plutoniuminstallaties zijn
geïnvesteerd, vormen een ernstige fi
nanciële en personele rem op de ont
wikkeling van energiewinning uit de
lichte elementen.
Dank zy het optreden van de stich
tingen ZWO en FT>M hebben in Neder
land enige activiteiten plaats in de rich
ting van ontwikkeling van nieuwe ge
bieden van de kernwetenschap en ener
gieproblemen. die van groot belang ge
acht moeten worden. Naar sprekers me
ning dienen de verantwoordeiyke Ne
derlandse autoriteten in het byzonder
met het oog op onze internationale on-
derhandelings. en brandstofpositie de
industriële ontwikkeling voor het schei
den van uranium, stikstof, lithium en
waterstof nauwlettend te volgen en
eventueel door research voor te berei
den.
Spreker hoopte dat de Inzichten en
resultaten, die de mensheid ais ge
heel en niet alleen de wetenschappe
lijke speurder heeft voortgebracht, ten
goede van de mensheid moge komen
en niet vla atoombommen ten kwade.
Na de gebruikeiyke toespraken, waar-
meer prof Kistemaker zyn oratie be
sloot. vond in het academiegebouw een
receptie plaats.
